Bölgesel kalkınma ajanslarına yönelik güncel yaklaşımlar ve İngiltere

üzerinde bu yapıları çok uzun zamandır çalıştıran ve deneyimleyen ülkeler bulunmaktadır. Yaşanılanlardan elde edinilen deneyimler neticesinde, bazı ülkelerde kalkınma ajanslarının yapıları değiştirilmiş, bazılarının faaliyet amaçları değiştirilmiş ve bazılarında ise kalkınma ajansları kapatılma yoluna gidilmiştir.

Özellikle 90’lı yılların sonu ve 2000’li yılların başından itibaren hakim olan yönetişim yaklaşımı kamusal hizmetler sağlayan bütün kurum ve kuruluşlarına sirayet etmeye başlamıştır. Yeni yönetişim anlayışının, yapısı itibariyle bölgesel kalkınma ajanslarının içinde doğal olarak bulunabilecek bir olgu olması sebebiyle yönetişimin ilk örneklerine kalkınma ajanslarında rastlanılması olasıdır.

Ülkemizde her ne kadar son on yıldır faaliyette olsalar da bölgesel kalkınma ajansları çok uzun zamandır birçok ülke tarafından uygulamalar gerçekleştirmektedir ve yönetişim olgusuyla birlikte evrimleşmeye başlamışlardır. Ancak bu evrimin iyi yönden ziyade, kötü yönde etkileri olduğu birçok yazar tarafından dile getirilmeye başlanmıştır. Çalt’a (2005) göre, bölgesel kalkınma ajanslarının yeni yönetişim yapısı, diğer yönetimle ilgili değişimler sayesinde küreselleşmenin istediği pazarın yaratılmasında ve kaderin çizilmesinde önemli bir rol oynamaktadır ancak, bölgeselleşmeyi ve bölgesel kalkınmayı verimlilik ve rekabetle yapmaya çalıştığından bölgeyi geliştirebilmekte, ama bölgede yaşayanların, vatandaşların veya sınıfların hepsinin gelişimini sağlamamaktadır.

100

Kalkınma ajanslarında yapısal değişiklikler yapan ülkeler bulunmakla birlikte, bütün kurgusunu ve yapısını değiştiren ilk ülke İngiltere olmuştur. İngiltere’de, kalkınma ajansı şablonunun her bölgeye uygun olmadığı, yetersiz, verimsiz, bazı yerlerde tümüyle gereksiz olduğunu ve gelişmeyi yavaşlattığını savunan muhafazakarlar; standartlaştırma, evrensel kalıplara uyum gibi ifadelerle daha merkeziyetçi ve çok daha liberal bir politikaya yöneleceklerinin işaretini vermeye başlamışlardır (Ökten ve diğ, 2010).

İngiltere’deki kalkınma ajansları, bölgesel açıdan ekonomik verimliliği sağlamak, istihdamı arttırmak, girişimciliği teşvik etmek, kamu sektörü, özel sektör ve gönüllü sektör arasında ortaklıklar kurmak yoluyla bölgesel ekonomik stratejiler saptamak amaçlarına odaklanmışlar ve bu kapsamda bölgesel alanda kamu sektörünün mevcut yatırım koşullarının iyileştirilmesiyle birlikte yerel girişimler aracılığıyla bölgesel kalkınmanın gerçekleşeceği ileri sürülmüştür (Demirel, 2014). Ancak, ajanslar sermaye ve fabrika yatırımlarının düşüklüğü, iş dünyası ve üniversiteler arasındaki zayıf işbirliği, girişimcilere yeterince destek verilememesi gibi problemlerle karşı karşıya kalmış olup, bunlara ek olarak bölgesel açıdan bürokrasiyi arttırarak sunulan hizmetlerin denetimini güçleştirdikleri, ulusal vergilerden kaynak almalarına rağmen siyasi açıdan herhangi bir sorumluluk taşımamaları, işlevleri, bütçeleri, personeli ve organları üzerinde merkezi yönetimin etkisi ve bölgelerarası dengesizlikleri gidermekteki başarısızlıkları nedeniyle eleştirilerin hedefi olmuştur. Bu sebeplerle, İngiltere’de 2010 yılında koalisyon hükümeti yerel yönetimlere bir müdahale aracı olarak yerel özerkliği zedelediği gerekçesiyle kalkınma ajanslarını İngiltere’de kapatma kararı almıştır. (Demirel, 2014).

Çalt (2005), İngiltere’deki kalkınma ajanslarının kapatılmasına neden olan eleştirileri, kapatılmalarından çok önce birçok yazarın çalışmalarından derlemiştir;

i. Birleşik Krallık’ta bir bölgede birden fazla bölgesel kalkınma ajansının görev yapması sonuncunda yetki ve görev alanı sorunlarının çıktığını,

ii. Ajansların yönetsel yapılarındaki seçilmiş kişilerin bazı politik sorunları buralara taşıması sonucunda iyi sonuçlar elde etmeyi uman neo-liberalleri bile endişelendirdiğini,

iii. Bölge ölçeğinin ekonomik politikanın en önde gelen odağı olduğunun normatif bir önyargı olduğunu,

101

v. Güzel örneklerin zaten gelişmiş ve rekabet savaşını kazanmış bölgelerden verilerek bir nevi göz boyandığını,

vi. Birleşik Krallığın bölgeselleşme macerasının kendine özgü olduğunu, özellikle İngiltere, İskoçya ve Kuzey İrlanda arasında bazı kimlik ve sınır sürtüşmeleri olduğunu,

vii. Kendine has bir bölgeselleşme gerçekleştikten sonra yeni Avrupa Birliği türü ekonomiye ve yönetimsel adem-i merkeziyetçiliğe dayalı bölgeselleştirmenin üst üste çakışmadığını

viii. İngiltere’deki özerkliğin yeterli olmamasından dolayı bölgesel kalkınma ajanslarının verimli olamadıklarını belirtmektedir.

İngiltere’deki bulunan 9 bölgesel kalkınma ajansı, 2012 yılında kapatılarak bazı işlevleri ilgili kamu kurumlarına devredilmiştir ve geri kalan işlevleri yerine getirmek üzere ise 39 adet Yerel Girişim Ortaklığı (Local Enterprise Partnerships- LEPs) kurulmuştur. Bölgesel kalkınma ajansları yerine kurulan yerel girişim ortaklıklarının temel amacı ise yerel alanlar içerisinde yerel ekonomik önceliklerin saptanması, ekonomik büyüme ve iş oluşturmada öncülük etme olarak tespit edilmiştir43

. 2016 yılı itibariyle yerel girişim ortaklıklarının faaliyet göstereceği 24 adet girişim alanı (Enterprise Zone) kurulmuş olup, bu alanlarda 635 iş türünde, 2,4 milyar pound özel sektör yatırımı ve 23.786 adet iş yaratılmıştır ve 2017 yılıyla birlikte girişim alanı sayısının 48’e çıkarılması planlanmaktadır44.

Yerel girişim ortaklığı, bölgesel kalkınma ajansları yerine kurulmuş olmakla birlikte, iş sektörü ile yerel otoriteler arasında kurulan ortaklıklardır. Yerel girişim ortaklıkları, önceden belirlenen girişim alanlarında, yollar, binalar ve tesislere yönelik yatırımlarda önceliklendirme yapmakta ve bunu yaparken vergi teşviklerinden ve basite indirgenmiş planlana uygulamalarından faydalanmaktadır. Yerel ortaklıklara bilgi ve fikir sağlamak üzere yerel girişim ortaklığı ağı kurulmuş olup, İngiltere’deki bütün yerel girişim ortaklıklarına açıktır.

Yerel girişim ortaklıklarının faaliyet alanlarına bakıldığında, ulaşım, eğitim ve beceriler, yaratıcı ve kültürel endüstriler, turizm, akıllı uzmanlaşma, enerji, doğal çevre, yerelin güçlendirilmesi ve Avrupa yapısal yatırım fonları gibi alanlar göze çarpmaktadır. Yerel girişim ortaklıkları, bu faaliyet alanlarına dair genel bir stratejik

43

www.visitbritain.org/local-enterprise-partnership-resoruces, Erişim 24.08.2016 44

102

ekonomik plan hazırlayarak kuracakları iş ortaklılarının büyüme stratejilerini de belirlemektedirler45.