Ayetler

Kutadgu Bilig’in bazı beyitleri ile ayetler arasında bağlantı bulunmaktadır.

Her İslâmî eser gibi Kutadgu Bilig’de besmele ile başlamaktadır. Eserde besmele ile aynı anlama gelen beyitler bulunmaktadır. Bunlar:

“Yaratan, yetiştiren ve göçüren Rabbim olan Tanrının adı ile söze başladım”160_.

“Sözüne Allah adıyla başladı: ‘Yaratan, yetiştiren ve göçüren Allah’ dedi”161_. Allah’ın “Ol” emri ayetinin162 _{geçtiği beyitler:}

154 _{Kutadgu Bilig, B., b. 2.} 155 _{Kutadgu Bilig, D., b. 5.} 156 _{Kutadgu Bilig, D., b. 7.} 157 _{Kutadgu Bilig, D., b. 8}

158 _{Hz. Ali taraftarları eserin Latin harfleriyle yapılan transkripsiyonunda “alevîler birle katılmaknı} ayur” şeklinde yazılmış, Türkçe tercümesinde ise Ali evladı olarak yer almaktadır.

159 _{Kutadgu Bilig, D., b. 4337-4340; Arsal, a.g.m., s. 677.} 160 _{Kutadgu Bilig, D., b. 1, 124}

“Nasıl ki diledi ve her şey oldu; böylece o kimi isterse, onu yüceltir”163_. “İstedi ve bütün varlıkları yarattı; bir kere “ol”! dedi, bütün diledikleri oldu”164_.

“Dilerse, yaratır ve her istediği olur; yaptıkları hep onun isteği ile vücuda gelmiştir”165_.

“‘O’ derse dilediği olur; her işte karar verdiği gibi hükmünü yürütür”166_. “O, ne irade ederse iradesi yerini bulur; neye ol derse, o olur”167_.

“Sen af yolunu tut ve dâimâ iyiliği emret, cahillere aldırış etme”168 _ayetine benzer cahillerden uzak durmakla alakalı beyitler:

“Bilgisiz insan, şüphesiz kördür; ey bilgisiz, yürü bilgiden nasip al”169_. “Benim bilgisiz ile hiç sözüm yoktur; ey bilgili işte ben senin kulunum”170_. “Akılsız adam meyvasız ağaç gibidir, aç kimse meyvasız ağaca ne yapsın”171_. “Bilgisiz kimseyi kendine fazla yakın tutmamalısın; yakın tutarsan, şüphesiz münasebetsiz bir harekette bulunur”172_.

“Bilgisiz kimselere yaklaşma, kendine hâkim ol; kendisine hâkim olan insan hayatım saadet içinde geçirir”173_.

“Bilgisiz insanlardan uzak dur, kaç; bilgisizin sözü ve hareketi daima kabadır”174_.

162 _{Kur’ân-ı Kerîm, Bakara, 2/117; Nahl, 16/40; Yâsîn, 36/80.}

163 _{Kutadgu Bilig, B., b. 6.} 164 _{Kutadgu Bilig, D., b. 4.} 165 _{Kutadgu Bilig, D., b. 1343.} 166 _{Kutadgu Bilig, D., b 3729.} 167 _{Kutadgu Bilig, D., b. 3901} 168 _{Kur’ân-ı Kerîm, A’râf, 7/199.} 169 _{Kutadgu Bilig, D., b. 179.} 170 _{Kutadgu Bilig, D., b. 203.} 171 _{Kutadgu Bilig, D., b. 2455.} 172 _{Kutadgu Bilig, D., b. 4450.} 173 _{Kutadgu Bilig, D., b. 4452.} 174 _{Kutadgu Bilig, D., b. 4453.}

Allah’ın rahmeti ve bağışlayıcılığı ile alakalı ayetlerin175 _{yer aldığı beyitler:} “Ey müstağni olan rabbim, sen bu muhtaç kulun bütün günahlarını şefkatle affet”176_.

“Sığınacak yerim yok, artık bir şey bilmiyorum; senin rahmetin benim yardımcım olsun”177_.

“Tanrı’nın fazlı kimin üzerine olursa, bütün arzu ve nimetlere erişir”178_. “Küstahlıkla birçok kötülükler yaptı; ey aziz olan Rabbim, sen beni rahmet ve şefkatin ile af ve mağfiret et”179_.

“Bu geniş dünyayı kendine zorla daraltma; günahkâr kulu için Tanrının fazlı ve rahmeti vardır”180_.

“Günahım çok diye ümit kesmemeli; yalnız ibadete güvenerek de ibadette ifrata gitmemeli”181_.

“Buna rağmen, ben rabbimden ümidimi kesmedim; bütün günahları affeden, o bir rabbimdir”182_.

Dünya hayatının faniliği ve her şeyin geçiciliğine dair ayetlere183 _benzer beyitler:

“Doğan herkes ölmeye, yükselen her şey düşmeye mahkûmdur”184_.

“Doğan her canlıyı ölecek bil; ölmek için doğanlardan diri kalan hani, kim var”185_.

175 _{Kur’ân-ı Kerîm, Bakara, 2/199; Âl-i İmrân, 3/193; Nisâ, 4/31, 106, 149; Zümer, 39/53; Mü’min-}

Ğafir, 40/7; Haşr, 59/10; Mümtehine, 60/5; Nûh, 71/10.

176 _{Kutadgu Bilig, D., b. 28.} 177 _{Kutadgu Bilig, D., b. 1154.} 178 _{Kutadgu Bilig, D., b. 1269.} 179 _{Kutadgu Bilig, D., b. 1155.} 180 _{Kutadgu Bilig, D., b. 3649.} 181 _{Kutadgu Bilig, D., b. 3674.} 182 _{Kutadgu Bilig, D., b. 5122.}

183 _{Kur’ân-ı Kerîm, Âl-i İmrân, 3/185; En’âm, 6/32; Râ’d, 13/26; Ankebût, 29/64; Muhammed, 47/36;}

Rahmân, 55/26; Hadîd, 57/20.

“Bu dünya bir konak yeridir, gelen geçer; o her şeyi yiyen büyük bir ejderha gibi, yedikçe acıkır”S186_.

“Ölecek insanların hepsi zamana rehindir; vakti gelince bak, bir adım bile atamaz”187_.

“Bu âlem kalacak değil, nasıl gidecektir; sen kaybolup-gitmeyecek bir iyilik yap”188_.

“Allah hiç kimseye, gücünün üstünde bir sorumluluk yüklemez... Ey Rabb’imiz, güç yetiremeyeceğimiz sorumluluğu bize yükleme!”189 _{ayetine benzer beyitler:}

“Onlara kudretleri nispetinde iş ver; kadir Tanrı bunların hesabını senden soracaktır”190_.

“Onlara kudretlerinin üstünde işler yaptırıp eziyet etme, aksi halde karşında Tanrıyı bulursun”191_.

Sözün doğruluğunun ispat edilmesi gerektiğine dair ayetlerin192 _bulunduğu beyitler:

“Sana kim gammazlık ederse, sözünü dinle; fakat bunun doğru olup olmadığını aslını-esâsını çok iyi araştır”193_.

İyilik yapmak gerektiğine dair ayetlerin194 _{yer aldığı beyitler:}

“Eğer kendin iyilik bulmak istiyorsan, yürü, iyilik et; başka söze ne hacet”195_. “Ey iyi insan, yürü, iyilik yap, iyinin işi düzgün gider”196_.

185 _{Kutadgu Bilig, D., b. 1021.}

186 _{Kutadgu Bilig, D., b. 1202.} 187 _{Kutadgu Bilig, D., b. 1211.} 188 _{Kutadgu Bilig, D., b. 5254} 189 _{Kur’ân-ı Kerîm, Bakara, 2/286.} 190 _{Kutadgu Bilig, D., b. 4528.} 191 _{Kutadgu Bilig, D., b. 4529.}

192 _{Kur’ân-ı Kerîm, Hucurât, 49/6; Kalem, 68/10-11.} 193 _{Kutadgu Bilig, D., b. 5873.}

194 _{Kur’ân-ı Kerîm, Bakara, 2/195; Nisâ, 4/149; Nahl, 16/128.} 195 _{Kutadgu Bilig, D., b. 227.}

“İyilik dileyen insan ne der, dinle; daima iyilik et; o senden ayrılamayan bir arkadaşın olsun”197_.

“Kötülük edersen, kötülüğün karşılığı pişmanlıktır; elinden gelirse kötülüğün inâdına, iyilik yap”198_.

“Dâimâ iyilik yap, kötülükten uzak dur; ister otur- ister kalk, bundan sana hep iyilik gelir”199_.

“Başkasının zararını isteme, kendin de zarar verme; hep iyilik yap, kendi hava ve hevesine hâkim ol”200_.

“Saadete kavuşursan, kibirlenme; kötülük etme, elinden deldiği adar iyilik yap”201_.

“Kötüye yaklaşma, ondan uzak dur; kaç; dâimâ iyilik yap, tavır ve hareketini düzelt”202_.

“Ey kudret sâhibi, sen kötülük yapma; sözünle ve hareketinle her vakit iyilik etmeğe çalış”203_.

“Yürü, iyilik yap, iyilik ek; bundan sen ebedi iyilik bulursun”204_.

“Bu âlem kalacak değil, nasıl gidecektir; sen kaybolup-gitmeyecek bir iyilik yap”205_.

“Gayret et, kendini cehennemden uzaklaştır; her vakit iyilik yap, tanrı seni korur”206_.

“Sen iyilik yap, iyi nizam kur; her iki dünyada da kötülük görmeden yaşa”207_.

197 _{Kutadgu Bilig, D., b. 914.} 198 _{Kutadgu Bilig, D., b. 929.} 199 _{Kutadgu Bilig, D., b. 1296.} 200 _{Kutadgu Bilig, D., b. 1315.} 201 _{Kutadgu Bilig, D., b. 1330.} 202 _{Kutadgu Bilig, D., b. 1508} 203 _{Kutadgu Bilig, D., b. 5088.} 204 _{Kutadgu Bilig, D., b. 5249.} 205 _{Kutadgu Bilig, D., b. 5254} 206 _{Kutadgu Bilig, D., b. 5306}

Şükretmek ile alakalı ayete208 _{benzer beyitler:}

“Ey nimet sâhibi olan muktedir kimse, şükür et; şükür edersen, Tanrı nimetini arttırır”209_.

Bütün canlıların Allah’ı zikretmesi ile alakalı ayetin210 _{Kutadgu Bilig} versiyonu:

“Bütün canlılar, bütün bu sayısız mevcudat Tanrının birliğine dil ile şehâdet getirir. Tanrı yüz binlerce mahlûku yarattı; onların hepsi Tanrıyı dilleri ile öğerler”211_.

Her canlının bir gün öleceği ayetine212 _{benzer beyitler:}

“Dinle, insanların iyisi ne der; yürüyen ve nefes alanların hepsi sonunda ölecektir”213_.

“Doğan her canlıyı ölecek bil; ölmek için doğanlardan diri kalan hani, kim var”214_.

“Şüphesiz, bir gün nihâyet ölüm gelecektir ve bütün canlıların canını alacaktır”215_.

“Buna şaşmamalı; Ölüm doğarsa, insan ölür; bütün nefes alanlar ölmeğe mahkûmdur”216_.

Kişinin kendi kendine zarar vermemesine dair ayetleri217 _{konu alan beyitler:} “Kendini göz göre-göre zorla yakma; bu dünya için, kendini âteşe atma”218_. “İnsanlar için kendini ateşe atma, göz göre-göre zorla kendini yakma”219_.

207 _{Kutadgu Bilig, D., b. 5744.} 208 _{Kur’ân-ı Kerîm, İbrâhîm, 14/7.} 209 _{Kutadgu Bilig, D., b. 756.} 210 _{Kur’ân-ı Kerîm, İsrâ, 17/44.} 211 _{Kutadgu Bilig, D., b. 1021-1022.}

212 _{Kur’ân-ı Kerîm, Âli İmrân, 3/185; Ankebût, 29/57.} 213 _{Kutadgu Bilig, D., b. 233.}

214 _{Kutadgu Bilig, D., b. 1201.} 215 _{Kutadgu Bilig, D., b. 1472.} 216 _{Kutadgu Bilig, D., b. 6073.} 217 _{Kur’ân-ı Kerîm, Bakara, 2/195.} 218 _{Kutadgu Bilig, D., b. 3624.} 219 _{Kutadgu Bilig, D., b. 5168.}

İsrâ Sûresi’nin 32. ayetinde yer alan zinanın kötülüğünün eserde geçişi şu şekildedir:

“Şarap içme, zina etme, kendini koru; ikisi de insana yoksulluk elbisesini giydirir”220_.

“Fakirliğe düşmemek ve dâimâ zengin kalkmak istersen, hiç bir vakit zina etmemeğe gayret et 221_.

Şehitlik ile alakalı ayete222 _{benzer beyit:}

“Asker, ordu ve silâhını kâfirlere çevir; kâfirler ile dövüşürken ölmek, ölüm değildir”223_.