Anlamlı İş Kavramı

Günümüzde iş yaşamı ve özel yaşam arasında denge kurmaya çalışmaktan daha fazlasını öneren yeni bakış açısı, bilinçlenmeyi de beraberinde getirmiştir. Bu bilinçlenme, kişinin bireyselliğini onurlandırmak ve insan ruhunu işe tamamen dahil etmek için bir çağrıdır. İnsanlar yalnızca yaşamda anlamı fark edebilirse iş yerinde de anlamı algılayıp, yaşayabilmektedir. Böylelikle bireyler, anlam yaratma arzusu ve anlam yaratmaya yönelik değerler ve amaçlarla yaşama isteği ile belirgin ve büyük insan potansiyelini kullanma şansı elde etmektedir (Pattakos, 2004). Lulic (1996: 2), insanların birçoğunun, akıl, beden, duygular ve ruh ile bir bütün olarak işte var olmayı istediğini ifade etmektedir. Dolayısıyla günümüz modern çağında anlam ve işyeri kavramlarının birlikte değerlendirilmesinin, Holbecke ve Springnett’e göre (2004: 4) toplumsallık bilinci ve üst düzey amaç duygusu çevresinde şekillendiği ifade edilmektedir. Ayrıca kavram, davranış tutarlılığı ve kişisel ve örgütsel değerler arasındaki uyumla da ilişkilendirilmektedir. Bireyler, uyumun yakalanması adına iş ortamında kararlara dahil olmak ve hayatlarını dengeleyecek bir işe sahip olmak istemektedir. Ayrıca Lulic (1996: 233), çalışanlarla yaptığı birebir görüşmelerde çalışanların iş yerinde anlamlı hissetmeyi, bütünsel hareket etmeyi ve rahat yaşam standardına sahip olmayı istediklerini tespit etmiştir. Çalışanlarla yapılan görüşmelerde çalışanlara bir işin hangi unsurlara sahip olmasını istedikleri sorulduğunda, çalışanların “yeterince boş zaman” ve “iş yerinde tüm faaliyetlere bütün olarak katkı sağlama” şeklinde cevap verdikleri görülmüştür. Dolayısıyla anlamlı

86 görülen işin bireylerin iş yaşamına da katkı sağlamasının çalışanların temel beklentileri arasında yer aldığı görülmektedir.

Anlamlı iş ve anlam araştırmaları incelendiğinde, psikoloji alanındaki araştırmacıların, anlamlı işe bireylerde iş deneyimlerinin ve etkileşimlerin öznel bir yorumu olarak yaklaştığı görülmektedir. Genel olarak diğer sosyal bilimler alanlarında ise araştırmacılar anlamı, bireylerin normları veya paylaşılan algıları kapsamında incelemektedir (Ghadi, 2012: 75). Bu doğrultuda yapılan belli başlı anlamlı iş tanımlarına aşağıda yer verilmektedir.

 Anlamlı iş, bir çalışanın yeni deneyimler kazanması ve bireylerin çevresel sürdürülebilirlik ve sosyal adalet gibi konular bağlamında işin değeri üzerine açıklama getirmesidir (Tams ve Marshall, 2011: 110).

 Anlamlı iş, bireylerin yetkinlikleri, değerleri ve amaçları ile işin amaçları arasında uyum sağlanmasıdır (Chalofsky, 2003: 77).

 Anlamlı iş “işin, kişinin yaşamının diğer alanlarında kanıtladığı inanç, tutum ve değerlere bağlanması” dır (Brief ve Nord, 1990: 17).

 Kahn (1990: 704), anlamlılığı kişinin, kendisine yaptığı bedensel, bilişsel ya da duygusal yatırımlarının geri dönüşünü alma hissine benzetmektedir. Anlamlı iş insanların, fark yarattıklarında ve kendilerini faydalı, yararlı ve değerli hissettiklerinde işte algıladığı anlamdır.

 Anlamlı bir iş, kişinin çalışma hayatı boyunca anlamlı bir parçası olduğunu algıladığı iştir. Gerçekten de, anlamlı işi deneyimleyen çalışanlar işin maddi ödüllerin ötesinde bir anlamı olduğunu hisseder ve sevinç ve enerji duygusu yaşarlar (Duchon ve Ploughman 2005).

 Kariyer ve kariyer yönetimi literatüründe anlam “kişinin mevcudiyeti ve varlığının doğası ile ilgili duyduğu önem hissi” dir (Steger vd., 2006: 81).  İşte anlamlılık, “bireyin kendi ideallerine veya standartlarına göre belirlediği

iş amaç ve hedeflerinin değeri” olarak tanımlanır (May vd., 2004: 11).

 Anlamlı iş, işin varoluşsal öneminin veya amacının deneyimlenmesidir (Aktouf, 1992: 415).

 Anlamlı iş, bir bireyin benlik algısı, uyum ve bütünlüğü ile özünün tüm yönlerini işe yansıtma yeteneğini içerir. Bu açıklama, yaşam amacının

87 keşfedilmesi ve hayata geçirilmesine yönelik olarak anlamlı iş tanımını yansıtır (Gardner vd., 2001: 244).

 Rosso vd.’ne göre (2010: 94), anlam “bireylerin yaşamında işinin ne anlama geldiğine dair çıkarımları veya işin rolüdür. Örneğin kimi çalışanlar için iş yalnızca gelir kaynağı, kimisi için daha yüksek bir tutku kaynağı, kimisi için yapılması gerekli bir şey ya da adeta bir baskı unsuru olabilmektedir.

Bowie (1998: 1083) anlamlı işi aşağıdaki şekilde tanımlamaktadır;  Dahil olunması serbest olan,

 Çalışanın özerklik ve bağımsızlığına müsaade eden,  Çalışanın rasyonel kapasitesini geliştirmeyi sağlayan,  Fiziksel refah için yeterli bir ücret sağlayan,

 Çalışanların ahlaki gelişimini destekleyen,

 Çalışanın mutluluğu nasıl elde edebileceği ile ilgili müdahaleci olmayan bir iştir.

Anlamlılık ve anlamlı iş, tanımlamalarda görüldüğü üzere doğası gereği dinamik ve öznel bir yapı göstermektedir (Mitra ve Buzzanell, 2017: 1). Anlamlı işi 21. yüzyıl bakış açısıyla ele alan Bailey vd. (2018), anlamlı işin beş paradoksunu aşağıdaki gibi açıklamaktadır:

1. Bireyler, içsel ihtiyaçlarını karşılamak için kendilerini anlamlı bir iş aramaya yönelten doğuştan gelen bir güce sahiptir, ancak aynı güç onları zararlı aşırılıklara itebilir.

2. Anlamlılık, kendini gerçekleştirme ve içsel potansiyeli fark etme bağlamında ortaya çıkar. Ancak çevresel kabulünün sağlanması ve gerçekleşmesi “diğerlerine” bağlıdır.

3. Anlamlılık sübjektif bir değerlendirmedir, ancak birey tarafından neyin anlamlı olarak kabul edilebileceğini şekillendiren faktörler dışsal ve nesnel olarak temellenir.

4. Anlamlılık insan yaşamında öznel olarak bulunur ve yönetimin kontrolünde değildir, ancak aynı zamanda dış çevre tarafından kabul edilebilir derecede düzenlenir.

88 5. Anlamlılık, bir kişinin işinin değerini algılamasıdır, ancak mekânsal, zamansal

ve maddi bağlamlarla da bağlantılıdır.

Yukarıda yapılan tanımlamalar ve değerlendirmeler ışığında, anlamlı iş ile ilgili kavram belirsizliği ve buna bağlı algı yanılsamaları olduğu görülmekte ve bu kavram belirsizliğinin açığa kavuşturulması büyük bir önem arz etmektedir. Bu doğrultuda anlam, anlamlılık, işte anlam, anlamlı iş, işin anlamı gibi anlam ifadelerinin ayrım ve tanımlarına aşağıda verilmektedir.

Tablo 3.1: Anlama dair kavramlar ve tanımları

Terim Tanım Kaynak

Anlam

Yanda yazılı ifadelerden birini içerir: (1) bir amaç veya önem duygusu, (2) bir kişinin niyetleri (3) bir bilginin açıklanması veya sıralanması.

Csikszentmihalyi (1990: 215-216)

Anlamlılık Bir kişinin kimliğinin rolü ve/veya üyelik duygusu ile _{bütünleşmesinin ürünüdür.} Pratt ve Ashforth ₍₂₀₀₃₎ Anlamlı İş Bireylerin çalışmalarını ve/veya çalışma ortamlarını _{amaçlı ve kişisel olarak anlamlı bulmasıdır.} Pratt ve Ashforth ₍₂₀₀₃₎

İşin İçindeki Anlam

Anlamlı çalışma ile eşanlamlı; “Kapsayıcı bir varlık hali. Bu, hayatın anlamını ve amacını iş aracılığı ile ifade etme yöntemidir ”

“İnsanlar çalışmalarını önemli ve anlamlı olması için değerlendirirler.”

Chalofsky (2010: 11)

Steger vd. (2012:3)

İşin Anlamı “İşin bir insanın hayatındaki rolü” (yani, bir insanın _{çalışma sebebi).} De Klerk (2005: 69) İşteki Anlam Kişisel tatmin durumu, benlik saygısı, zengin ilişkiler, _{amaç/ değerlerin uyumu.} Chalofsky (2010:

153)

Anlamlı İş Yeri

Liderlik ve iş- hayat konularını içeren değerler temelli örgüt kültürü; sosyal sorumluluk ve çeşitlilik; işe adanmışlık ve bağlılık ve bir bütün olarak iş yeri.

Chalofsky (2010: 90)

Anlam Verme (yaşam açısından)

Kişinin varoluş amacı hakkında sezgileri. Pratt ve Ashforth (2003)

Anlam Verme

(iş açısından) İş deneyimlerinin bilinçli bir yansıma yoluyla kişisel anlam çerçevesinde bütünleşmesi.

Van den Heuvel vd. (2009) Kaynak: Willey, 2016: 22

Yukarıda görüldüğü üzere anlam ile ilgili kavramlar birbiri yerine kullanılabilmesine karşın, birbirinden farklı anlamlara sahiptir. Bu kavramlar arasında anlamlı iş kavramının göze çarptığı görülmektedir. Anlamlı iş, hangi iş olursa olsun, hangi koşullar bulunursa bulunsun bir çalışanın anlamı algılayabilmesi ve bunun için gerekli koşulları yaratabilmesi ile ilişkilendirilmektedir. Steger ve Dik’e göre (2010: 132-133) anlamlı iş algısını geliştirmek için sürekli bir çabaya ihtiyaç bulunmaktadır. Hackman ve Oldham (1980), anlamlı işin üretken bir çalışma ortamının temel

89 özelliklerinden biri olduğunu iddia etmektedir. Geliştirmiş oldukları iş karakteristikleri modelinde “deneyimlenen anlamlılık” üzerinde durmuşlardır. Bireyler, becerilerini zorlayan ve çeşitli yeteneklerini (beceri çeşitliliği) kullanacak biçimde çalışma fırsatına sahip oldukları ölçüde anlamlı bir iş deneyimi yaşamakta, tanımlanabilir bir işi (iş kimliği) tamamlayabilmekte ve işin kapsamının başkalarının yaşamları üzerinde önemli bir etkiye sahip olduğunu görebilmektedir (işin önemi).

Anlamlı işe dair bir diğer ayrım ise işin anlamlılığı ve işte anlamlılık kavramları arasındadır. Her bireyin işine verdiği anlam farklı kaynaklara dayanmaktadır. Buna rağmen anlam yaratım süreci benzer özellikler göstermekte ve anlam kaynakları toplumda belirli arketipler etrafında şekillenmektedir. Kimlik perspektifinden yola çıkılarak oluşturulan anlamlılık teorisinde üç temel varsayım bulunmaktadır. Birinci varsayım, anlamlılığın öz değerlendirme kaynaklı olması nedeniyle kimlik ve rollerin birleşiminden oluştuğudur. Diğer varsayım, aşağıdaki şekilde görülen okların hareketliliğinden anlaşılacağı üzere anlam bütünleşmesinin dinamik bir yapı gösterdiğidir. Son varsayım ise tüm anlama yönelik değerlendirmelerin, çalışanların kimliklerini, üyeliklerini, rolleri ve amaçlarını belirlemeye yönelik sorgulamalar ile oluştuğudur (Pratt ve Ashforth, 2003: 311-313). Aşağıda Şekil 3.1’de görülen modelin, anlamlı işin kavramsal karışıklığına katkıda bulunabileceği varsayılmaktadır (Ghadi, 2012: 76). İşte anlamlılık yaratmak işi anlamlı hale getirmekten çok daha kolaydır. Çünkü işteki anlamlılık uygulamaları dolaylı olarak işin daha anlamlı hale gelmesine olanak sağlayabilmektedir (Pratt ve Ashforth, 2003: 325). İşin anlamlılığına dayalı rol algısı ve işte anlama dayalı üyelik algısı, insanın hayata dair genel bir sorgulama yapmasına imkân yaratarak, varoluş ve nedenler üzerine düşünmesine olanak sağlamaktadır. Bu bakış açısıyla, bir işin kendi özelliklerinden dolayı çalışanlara anlamlı gelmese dahi, işte yaratılan anlamdan dolayı çalışanlara anlam deneyimi yaşatması mümkün olmaktadır.

90

Şekil 3.1: Kimlik perspektifinden iş ve işte anlamlılık yaratımı

Kaynak: Pratt ve Ashforth, 2003: 313