Anlama ve Anlatma Becerisine Katkısı/ Dil ve Anlatım

4.2.3.1. Deyimler

Deyimler söz varlığını geliştirmede oldukça önemlidirler. Bu eserde de deyimlere yer verilmiş olması çocuk okurlar için olumlu bir gelişmedir. Bunlardan bazılarını şöyle sıralamak mümkündür:

“baş başa kalmak, bin dereden su getirmek (2), bön bön bakmak (2), canına can katmak, dik dik bakmak, dikkat kesilmek, dört gözle beklemek, el ele vermek, el etek çekmek, feleğin çemberinden geçmek, göz göze gelmek (2), gözleri dolu dolu olmak, gözü gönlü açılmak, gözüne uyku girmemek, haşır neşir olmak (2), içi içine sığmamak (2), ipin ucunu kaçırmak (2), iple çekmek, kara kara düşünmek, kendinden geçmek, kendini dar atmak (bir yere), kılı kıpırdamamak, öç almak, ödü kopmak, sararıp solmak,tir tir titremek (3), yüreği ağzına gelmek…”

4.2.3.2. Tekrarlar ve Đkilemeler

Anlatımı güçlü kılan ikilemeler, çocuğun dil gelişimine ve anlama kapasitesine katkı sağlaması bakımından önemlidir. Yazar, eserde ikilemelere çokça yer vermiştir. Yazarın kullandığı ikilemelerden bazılarını şöyle sıralamak mümkündür:

“acayip acayip, acı acı (3), adım adım (4), ağır ağır (7), alev alev, ara sıra (4), ayrı ayrı, baka baka (2), basa basa, bel bel (2), bıngıl bıngıl (2), bir bir (4), birer birer (3), boğuk boğuk, büke büke, büklüm büklüm, büzme büzme, cıvıl cıvıl, çekik çekik, dalga dalga (2), dalgın dalgın (4), dikkatli dikkatli, diri diri (2), diyar diyar, doya doya (3), döndüre döndüre, döne döne (2), durup durup, elvan elvan, endişeli endişeli, fettan fettan, fıkır fıkır, fiskos fiskos, gamlı gamlı, geri geri, gizli gizli, gümbür gümbür, hafif hafif (4), hararetli hararetli, harıl harıl, hayran hayran (2), hayran hayran (3), heceleye heceleye, hemen hemen (6), heyecanlı heyecanlı, hüngür hüngür, incecik incecik, isteksiz isteksiz, kala kala, kalsam kalsam, kana kana, kat kat (2), kıpır kıpır (2), kırış

kırış, kıs kıs (3), kısık kısık, kıvır kıvır, kıvrık kıvrık, kocaman kocaman, kolay kolay, küme küme, küskün küskün, liğme liğme, mahçup mahçup, mahzun mahzun (2), mânâlı mânâlı, masum masum, meraklı meraklı, mışıl mışıl, mini mini, nefes nefes, olsa olsa, olsun olsun, öbek öbek, öfkeli öfekeli (2), parça parça, parıl parıl, perde perde, pırıl pırıl (4), sarmaş dolaş, sayıp sayıp, sed sed, sendeliye sendeliye, seSSiz seSSiz (5), sık sık (2), sıra sıra, sindire sindire, sivri sivri, söyleye söyleye, süklüm büklüm (3), sürçe sürçe, süze süze (3), şakrak şakrak, şaşkın şaşkın (3), tatlı tatlı (4), taze taze, tek tük, tembel tembel, terbiyeli terbiyeli, tuhaf tuhaf, türlü türlü (2), ufak tefek, uslu uslu (2), uzun uzun (3), ürkek ürkek (2), vakit vakit, yavaş yavaş (14), yetişse yetişse, yılışık yılışık, yudum yudum, yürüye yürüye…”

Ayrıca “Kızım sana söylüyorum, gelinim sen dinle” deyimi eserde “gelinim sana söylüyorum, kızım sen dinle” olarak değiştirilmiştir.

Yazarın eserde oluşum bakımından farklı ikilemelere yer vermesi, bu ikilemeleri farklı görevlerde ve anlamlarda kullanması da çocuk okurların söz varlığını geliştirmesinde etkili olacaktır.

Tekrarlar anlatımı etkili kılan diğer bir unsurdur. Bu eserde de yazar tekrarlar yoluyla anlatımı zenginleştirmiştir:

“anneciğim, anneciğim…; beni affedin, beni affedin…; benim adım, benim adım…; bitecek, bitecek…; Cemil, Cemil, Cemil…; derken, derken…; dinledi, dinledi…; durun, durun…; evet, evet… (2); gelir gelir kulağıma sokulur, kulağıma sokulur;hayır, dedi hayır…; hayır, hayır…; hep sustum, hep sustum…; hi, hi, hi (3); işte geliyor, işte geliyor…; nasıl, nasıl…; söyle, söyle…; talihsiz kızım, talihsiz kızım…; teşekkür ederim, teşekkür ederim…; var, var ama…; yaklaş, yaklaş ki…”

4.2.3.3. Dualar

Eserde yer alan dua olabilecek söylemler aslında çoğu zaman günlük hayatta yer alan konuşmalardan ibarettir. Eser, kahraman anlatıcının bakış açısıyla verilmiştir. Eserdeki kahraman anlatıcı olan Münire kaleme aldığı hayatı süresince derin acılar

yaşamış biridir ve eserde bu karakterin inanç yönü çok vurgulanmamıştır. Eserde yer alan dualardan bazıları şunlardır:

“ Hatırım sorulunca terbiyeli terbiyeli ‘Allah ömürler versin efendim!’ derdim.” (Karaosmanoğlu, 2009: 44).

“Allah senden razı olsun. Bu gece, senin sayende rahat bir uyku uyuyacağım. Yarının tatlı rüyalarıyla tıpkı çocukluğumdaki gibi mışıl mışıl…” (Karaosmanoğlu, 2009: 80).

“Lâkin Allah’a bin şükür, ertesi akşam, daha ertesi akşam o kırmızı ışığı görmek bana yine nasip olmuştu” (Karaosmanoğlu, 2009: 126).

Yalnız senin nam ve hesabına isyan ettim ve içimden: ‘Güzel Tanrım,’diye söylendim, ‘senin hikmetine artık aklım ermez oldu. Münire kuluna reva gördüğün bunca cefa nedir? Nedendir? Onu özene bezene yarattın. Ona meleklerin yüzünü, huyunu verdin. Sonra tuttun, gönül azaplarının en umulmazını yükledin. Hani, Hak yolu aşk yoluydu? Hani, onun nârı senin nurun demekti? Münire kulunun aşkını neden öyleyse bir cehennem ateşine çevirdin? Neden herkesin gülüp oynadığı çağdan beri onu bu ateş içinde yakıp kavurursun? Neydi günahı sana karşı oncağızın? A güzel tanrım!’ Đşte o günden beri Allah’la hep böyle söylenip çekişiyorum. Yeter artık! Buna Eyyüb sabrı az gelir. Mademki, o sana elini uzatıyor, sen kendin sıyrılmağa bak bu berzahtan… (Karaosmanoğlu, 2009: 150).

Dualar yoluyla insanlar bir bakıma Allah’a yönelir ve ona teslim olurlar. Ancak son örnekte bunun tam tersi bir durum söz konusudur. Eser kahramanı, yaşadıkları sıkıntılardan dolayı Allah’a sığınmak, ondan yardım dilemek yerine ona sitem etmektedir. Bu da çok soyut olan din ve inanç konusunu yeni yeni algılamaya başlayan çocuk okurlar için uygun değildir.

Eserde sözvarlığı ögelerinden deyimler, ikilemeler, tekrarlar ve duaların dışında halk ağzı ve inanmaları ile günlük konuşmaları yansıtan cümlelere de yer verilmiştir.

Halk ağzı ve inanmalarına örnek olarak şu cümlelere yer verilmiştir:

“Hattâ bir gün, akrabalardan biri, babamın yanında, ‘Büyüdükçe, ne kadar halasını andırıyor!’ demişti de babam, birdenbire suratını asmış, ‘Đnşallah huyu da andırmaz,’ diye mırıldanmıştı” (Karaosmanoğlu, 2009: 36).

“ – Yaradana kurban olayım, bu ne güzellik! Bu ne dilberlik! Hemen Rabbim nazarlardan saklasın. Tü tü tü, kem gözlere kurşun…” (Karaosmanoğlu, 2009: 82).

Günlük konuşmaları yansıtan cümleler ise eserde şu şekilde yer almaktadır: “- Hey Münire hey; kendine gel!-” (Karaosmanoğlu, 2009: 15).

“Aman yarabbim; ne de yakışmış kızımıza şu sedefî ferace!...” (Karaosmanoğlu, 2009: 24).

“Komşularımızla aramız açıldığı günden Nafi Mollaların konağına gelin gideceğim güne kadar geçen iki bayramda elini öptüğüm vakit bana ne mutadı üzere “Nice senelere güzel kızım,” demiştir, ne de saçlarımı okşayıp alnımdan öpmüştür” (Karaosmanoğlu, 2009: 34).

“- Ah Yarabbim, ah Yarabbim, şu başımıza gelenlere bak… diyerek hemen hemen feryada yakın bir sesle –sanki bir ölüm haberi almışçasına- inleyip döğünmeğe başlamasın mı?” (Karaosmanoğlu, 2009: 99).

Eserde halk ağzı ve inanmalarıyla günlük konuşmalara yer verilmiş olması eseri gerçekçilik duygusuna yaklaştırmıştır.

4.2.3.4. Anlatma Teknikleri

4.2.3.4.1. Öyküleme

Eseri karaman anlatıcının bakış açısına göre anlatıldığı için eserin genelinde öyküleme tekniği yer almaktadır. Öyküleme tekniğinin yer aldığı cümlelerden bazılarını şöyle sıralamak mümkündür:

Ilık bir yaz gecesiydi. Koyu lâcivert bir gökyüzünde irili ufaklı sayısız yıldızlar pırıl pırıl pırıldıyor ve civardaki korudan bülbül sesleri geliyordu. Pâkize, (bu, beni temsil eden genç kıza taktığım isimdi) kendinden geçmiş bir halde bu pırıltıları seyreder

ve bu sesleri dinlerken birdenbire doğruldu. Kalbi şiddetle çarpmağa başladı. Bahçenin dersin seSSizliği içinde, biraz ötedeki taflanların arasından bir hışıltı işitmişti. Bütün ev halkının ve câriyelerle uşakların çoktan uykuya daldıkları bu saatte, bahusus harem dairesinin bu kadar yakınında dolaşan kim olabilirdi? Bir feryad koparmak veya içeriye kaçmak istedi. Fakat, ne sesi çıkıyor, ne dizleri tutuyordu. Heyecandan âdeta donakalmıştı. Yuvalarından fırlayacakmışçasına büyüyen iri elâ gözlerini hışıltının geldiği noktaya dikti. Evvelâ hiçbir şey görmedi. Biraz sonra taflan dallarını aralayan iki elin beyazlığını seçer gibi oldu. Derken aynı renkte bir yüzün beyzi şekli belirdi. Pâkize, şimdi bulunduğu taraça ile taflan kümelerinin arasındaki çimenlikten ‘meçhul bir şahsın’ yavaş yavaş kendine ilerlediğini hiSSediyordu. Bu adam, her kimse, parmaklığın kenarına kadar yaklaştı (Karaosmanoğlu, 2009: 13).

Buraya kadar öyküleme tekniği ile anlatılan olay sonrasında göstermeye bağlanmıştır:

“Nefes kadar hafif bir fısıltı ile ona:

- Pâkize Hanım korkmayın. Benim. Ben Pertev… diyor”

Öyküleme tekniğiyle yazar, kahramanların düşüncelerini, yaşadıklarını, içinde bulundukları anı ve geçmiş yaşamlarını gözler önüne sermektedir.

4.2.3.4.2. Betimleme

“Hikâye ve romanlarda kahramanlara ve mekânlara ait ayrıntıların betimlemelerle verilmesi anlatımın, olayların daha iyi anlaşılmasına, karakterlerin canlandırılmasına, okuyucuda gerçeklik hiSSi uyandırmasına yardımcı olur” (Tansel, 1987: 111).

Hep O Şarkı eserinde de yazar yer ve kişi betimlemelerine yer vermiştir:

Etrafı yüksek duvarlarla çevrilmiş bir avlu, çakıl taşlarıyla döşeli boş, kuru bir avlu, önümde –ömrüm misâli- serilip dururdu. Yalıda bulunduğum zamanlar Boğaz’ın türlü renk ve ışık oyunlarını, Pazar kayıklarının, şirket vapurlarının mavi sularda izler bırakarak geçip gidişlerini, Anadolu yakasının zümrüt tepeciklerini seyir ile bir parça avunan gözlerim ve onun daimi yakınlığını hiSSetmekle teselli bulan gönlüm üstüne burada bir kalın ve siyah perde inmiş gibi olurdu (Karaosmanoğlu, 2009: 42).

“Tıpkı Cemil Bey gibi uzunca boylu, narin kametli [endamlı] idi. Büyük ve mahabetli sarığını öyle bir hafifçe taşıyışı, geniş yenli uzun etekli cübbesinin içinde öyle bir rahatlıkla kımıldanışları vardı ki, insana yalnız huzur ve sükûn hiSSi verirdi” (Karaosmanoğlu, 2009: 47).

Bir vakitler yay gibi gergin ve çekik duran incecik incecik kaşlarım şimdi iki tırtıl şeklinde kıvrık kıvrık aşağıya sarkıyor. Bunların, altında, iri elâ gözlerim eski ferlerini çoktan kaybetmiştir. Ucu hafifçe yukarıya kalkık narin burnum günden güne kutleşip yumruklaşmaktadır. Kıvır kıvır dudaklı, sedef dişli ağzımı, iki yanından iki çizgi aşağıya doğru çekmektedir. Yaşmağımı, sanki bir öpücük vermek istiyormuşum gibi, ikide bir ileriye doğru itmek için kımıldattığım çenemin işvesinden eser kalmamıştır ve fildişinden bir sebuya [testiye] benzeyen gerdanım pörsümeğe başlamıştır. Fakat ellerim, uzun kalem parmaklarım, toz pembe avuçlarıyla hâlâ eski ellerimdir. Fakat köprülü tabanı, yuvarlak topukları ve ipek gibi derisiyle ayaklarım, hâlâ eski ayaklarımdır (Karaosmanoğlu, 2009: 76).

Boğaziçi, bütün güzellikleriyle ter ve taze gözlerim önüne serilecek. Karşı tepeler, sanki üstlerinden hiçbir kışın karı ve rüzgârı geçmemişçesine ezeli bir bahar yeşilliğiyle yemyeşil. Tabiat, sanki bugün yaratılmış gibi. Eğer ben her sabah sabi ruhu kadar saf ve berrak bir ruhla uyanırsam çok mudur? (Karaosmanoğlu, 2009: 106).

Eserde betimlemelerin ustalıkla verilmiş olması yazarın gözlem gücünün de ne kadar iyi olduğunu göstermesi bakımından önemlidir. Ayrıca betimlemeler sayesinde okurlar da bulundukları çevreye, yaşadıkları olaylara farklı açılardan bakabilecekler ve hayatlarını tekdüzelikten çıkarabileceklerdir. Ancak bununla birlikte Yalçın ve Aytaş (2008: 164) çocukların romanlardan zevk almaları ve onları okumaları için, romanlarda bulunması gereken özellikleri belirtirlerken özellikle çocukların serüvenci yapıları göz önünde bulundurularak, detaylı ve uzun tanım ve tasvirlerden kaçınarak, diyalogları bol, heyecan, ilgi ve kurgusal gelişim zevki uyandıracak olaylara yer verilmesi gerektiğini belirtirler. Bu özelliğe göre Hep O Şarkı incelendiğinde eserde uzun tasvirlerin yer alması nedeniyle çocuk okurlara uygun olamayacağı söylenebilir.

4.2.3.4.3. Gösterme/ Sahneleme

Gösterme tekniğinde okur, olayların ve kişilerin bir parçasıdır. Gösterme tekniğinin yer aldığı bölümlerden bazıları şunlardır:

“- Yarın ayın on üçü; dedi. Gelip alayım mı sizi? - Ooo, gitmeyin. Biraz daha kalın.

- Size kim gitmekten bahsetti” (Karaosmanoğlu, 2009: 115).

“- Yatağınızı yapmadan mı gideyim, küçük hanım?

- Evet, evet. Sonra gelir yaparsın…” (Karaosmanoğlu, 2009: 68).

“- Elmasım, Allah aşkına, şu güzel kaşlarını çatma. Şu tatlı ağzını burkup çarpıtma. Her misafir gelişte bir acayip haldir takınıyorsun. Bunu yeni âdet ettin. Ettin ama hiç yakışmıyor sana. Annen de çok üzülüyor bu haline doğrusu…” (Karaosmanoğlu, 2009: 43).

Burada, ne değişmiş ki ben değişmiş olayım? Đşte, biraz sonra pencereden dışarıya bakınca her şeyi bundan on sene, bundan on beş sene evvelki gibi yerli yerinde bulacağım. Boğaziçi, bütün güzellikleriyle ter ve taze gözlerim önüne serilecek. Karşı tepeler, sanki üstlerinden hiçbir kışın karı ve rüzgârı geçmemişçesine ezeli bir bahar

yeşilliğiyle yemyeşil. Tabiat, sanki bugün yaratılmış gibi. Eğer ben her sabah sabi ruhu kadar saf ve berrak bir ruhla uyanırsam çok mudur?

Kaldı ki, annemle babam, buraya geldiğim günden beri, beni çocukluğumda bile yapmadıkları kadar nazlandırıp şımartıyorlar. Münire aşağı, Münire yukarı. Bugün canın ne yemek istiyor? Hemen aşçıbaşıya ısmarlansın. Bir kayık gezisine mi çıkmak arzusundayım, bir araba gezintisine mi? Hemen kayıkçılara, arabacıya, seyise emirler gitsin. Şimdi benzim biraz soluk gibi görünüyor, acaba rahatsız mıyım? Şimdi, konuşmuyorum, düşünür gibiyim, acaba bir kederim mi var? Bir şeye canım mı sıkıldı? Aman, kızımız üzülmesin. Aman, içine döküp hastalanmasın diye üstüme titreyip duruyorlar. Hani neredeyse annem beni çocukluğumdaki gibi koynuna alıp yatıracak, ninniler, masallar söyleyip uyutacak. Hani nerde ise babam beni dizlerinin üstüne oturtup hoplatacak (Karaosmanoğlu, 2009: 106).

“Cemil Bey hiç üzülmesin Ben ne zevceliğin, ne analığın tadını tattım. ne de iyi bir ev kadınıyım. Fakat ‘hiç kimseyle görüşmek, hiçbir yere çıkmak istemeyişte’ onun haremiyle ikiz kardeş gibiyiz” (Karaosmanoğlu, 2009: 174).

4.2.3.4.4. Semboller ve Özgün Söyleyişler

Esere adını veren ve Cemil Bey’in eserin farklı bölümlerinde seslendirdiği şarkı eserde bir sembol olarak kullanılmıştır. O şarkı, eserin kahramanlarından Münire ve Cemil Bey’in arasındaki aşkı simgeleyen bir şarkıdır.

4.2.4. Eserin Đlköğretim Türkçe Dersi (6, 7, 8. Sınıflar) Öğretim Programı Açısından Đncelenmesi

Bu bölümde Yakup Kadri Karaosmanoğlu’nun Hep O Şarkı adlı eserinin Đlköğretim Türkçe Dersi (6, 7 ve 8. sınıflar) Öğretim Programında, Giriş bölümünde yer

alan “Genel Amaçlar”, “Öğrenme Alanları” ve Yöntemler bölümünde yer alan “Okuma Metinlerinde Bulunması Gereken Özellikler” e ne ölçüde katkı sağladığı araştırılmıştır.

Genel amaçlar başlığında altıncı amaç olan ve aynı zamanda okuma metinlerinde bulunması gereken özelliklerden de biri olan söz varlığıyla ilgili olarak bu araştırmada müstakil bir bölüme yer verilmiştir. Bu yüzden değerlendirmeler diğer maddelerle sınırlı olacaktır.

Romanın başkahramanı Münire’nin sürekli kitap okuyan biridir. Onun bu davranışını örnek alabilecek çocuk okurların okuma becerileri gelişebilir. Özellikle bu romanda başkahraman Münire yazı yazmanın zorluğundan bahsetmektedir:

“Meğer roman yazmak ne güç bir işmiş! Đşte elimde kalem önümde defter, saatlerden beri evirip çeviriyorum, iki cümleyi bir araya getiremiyorum” (Karaosmanoğlu, 2009: 11). Bu şekilde eserde roman yazma serüvenini anlatan Münire okurlarını da yazma konusunda heveslendirebilir. Onu model alan okurların bu sayede yazma becerileri gelişebilir. Yine eserde cümlelerin doğru kullanılmış olması, yazım ve noktalamanın doğru verilmesi gibi özelliklerle de doğruyu gören, okuyan okurların bu konularda da daha dikkatli olmasını sağlayabilir.

Eserin genelinde her ne kadar genel amaçların kazandırılmasını engelleyecek olumsuz bir özelliğe yer verilmemiş olsa da bazı bölümlerde yer alan söyleyişler genel amaçlar içerisinde de yer alan değer eğitimi açısından incelendiğinde çocuk okurlara uygun görülmemiştir. Nitekim eserde Türk aile yapısına uygun olmayan bir aile ortamının yaratılmış olması ve çocuk masumiyetinin art niyet duygularla verilmiş olması on birinci genel amaç olan ve aynı zamanda da “Okuma Metinlerinde Bulunması Gereken Özellikler”den biri olan “Millî, manevî ve ahlâkî değerlere önem vermeleri ve bu değerlerle ilgili duygu ve düşüncelerini güçlendirmeleri amaçlanmaktadır.” maddesine uygun değildir.

Eserde çocuk okurların sosyal, zihinsel, psikolojik gelişimini olumsuz yönde etkileyebilecek cinsellik, karamsarlık, şiddet vb. ögelere yer verildiği ve içerik çözümlemesi bakımından incelendiğinde de onların ilgi alanlarına ve seviyesine uygun olmadığı için bu eser programda yer alan “Okuma Metinlerinde Bulunması Gereken Özellikler”den bazılarını taşımamaktadır. Eser çocuk çocuk okurların ilgi alanlarına ve seviyelerine uygun olmadığı için de onlara okuma sevgisi ve alışkanlığı kazandıracak

nitelikte değildir. Dolayısıyla çocuk okurların kişisel gelişimine katkıda bulunacak ve onlara estetik bir duyarlılık kazandıracak nitelikte de değildir.

Bütün bu olumsuzlukların yanında eser her ne kadar bir aşk romanı gibi görünse de arka plandan bir dönemin özelliklerini vermiş olması ve yine öğrencilere tarih kitaplarında kuru bilgilerle aktarılan şahısların burada birer roman kahramanı olarak verilmesi okurların geçmişlerini öğrenebilecek olmaları bakımından önemlidir.

4.2.5. Eserin Tutarlılık Açısından Đncelenmesi

Eserin tutarlılık açısından puanlanması ve değerlendirilmesinde Coşkun (2005) tarafından geliştirilen ölçek kullanılmıştır. Hep O Şarkı’nın belirli bir konusunun olması fakat yer yer ortaya çıkan kopuklukların metnin anlaşılmasını olumsuz yönde etkilemesi; metinde bir planın olması fakat anlatılan olaylar arasındaki ilişkilerde bazı sorunların olması ve metindeki olayların yeterince geliştirilmemesi; metinde bir planın olması fakat anlatılan olaylar arasındaki ilişkilerde bazı sorunların olması ve metindeki olayların yeterince geliştirilmemesi; metnin birimleri arasında bazı bağlantılar olmakla birlikte bu bağlantıların yetersiz olması; metinde var olan hikâyenin bir bütünlük taşımaması gibi nedenlerden dolayı “orta (3) derecede tutarlı” olduğu söylenebilir.

Oysa ki Yalçın ve Aytaç çocukların romanlardan zevk almaları ve onları okumaları için romanlarda bulunması gereken özellikleri belirtirlerken “Romanların sağlam bir mantığa sahip olması gerekir. Çocuk romanı yazacak kimselerin, bu mantığı sürekli göz önünde bulundurması, anlatım plânındaki dengeye dikkat etmesi gerekir (2008: 163).” derler. Bu eserde mantıklı bir plan vardır ancak bu eser yetişkin zevkine uygun olarak kaleme alındığı için anlatım plânındaki dengeye pek fazla dikkat edilmemiştir. Bu yüzden bu eseri okuyacak olan çocuk okurlar eserde kullanılan geriye dönüş tekniği gibi bazı tekniklerden ötürü eseri çok iyi anlayamayacaklardır.

4. 3. Osmancık (Tarık Buğra)