III. Asıl İşveren – Alt İşveren İlişkisinin Unsurları
4. Alt İşveren İşçilerinin Sadece Asıl İşverenden Alınan İşte
İş Kanunu’nun 2. maddesinin VI. fıkrasında “… bu iş için görevlendirdiği işçilerini sadece bu işyerinde aldığı işte çalıştıran diğer işveren”, alt işveren olarak nitelendirilmiştir”. Burada önemli olan husus, alt işverenin, hükümde de belirtildiği gibi, bu iş için görevlendirdiği işçilerini, diğer bir deyişle bir grup işçisini, asıl işverenin işine tahsis etmesi ve bu işçileri kural olarak sadece bu işyerinde istihdam etmesi; aldığı başka işlerde çalıştırmamasıdır91. Şu halde, alt işverenin işçileri başka başka asıl işverenlerin işlerinde de çalıştırılıyorsa bir asıl işveren – alt işveren ilişkisinden söz edilemeyecektir. Yargıtay da vermiş olduğu kararlarında bu unsura vurgu yapmaktadır92. Örnek olarak, çeşitli fabrikaların yemek hizmetlerini üstlenen bir kimsenin, kendi fabrikasında hazırlanan yemeği, bu işyerlerine kendi elemanlarıyla dağıtması halinde bir alt işverenlik ilişkisi yoktur. Fakat aynı kişi, herhangi bir fabrikadaki yemek hizmetlerini “belirli” bir personeli oraya tahsis etmek (özgülemek) suretiyle yerine getirmekte ise alt işverendir. Aynı şekilde, çeşitli işyerlerinin temizlik işlerini üstlenen bir firma, işçilerini her gün değişik işyerlerinde çalıştırdığı takdirde alt işveren değildir. Bu örnekte alt işverenlik ancak, temizlik işlerini üstlenen firmanın, işçilerini (veya bunlardan bir kısmını) sadece söz konusu
90 Mollamahmutoğlu/Astarlı/Baysal, 218. Doktrinde ileri sürülen diğer bir görüşe göre, işin niteliği elverdiği ölçüde alt işveren, almış olduğu asıl işin bir bölümünü, istisnaen başka bir alt işverene verebilir (Çelik/Caniklioğlu/Canbolat, 63). “Örnek olarak, inşaat işinde asıl işveren tarafından alt işverene yetki tanınmışsa, alt işveren ince teknik ve uzmanlık gerektiren işleri alt müteahhitlere verebilir.” (Demir, E. , 880).
91 Süzek, 170; Akyiğit, Ercan, İş ve Sosyal Güvenlik Hukukunda Alt İşverenlik, Ankara 2011, 56 vd. ; Aykaç, 156 vd. ; Aydınlı, Alt İşveren, 185 vd. ; Güzel, Alt İşveren, 51; Canbolat, 29; Demir,
E. , 839.
92 Çelik/ Caniklioğlu/ Canbolat, 106; Ekonomi, 50 – 51; Canbolat, 68; Arıcı, 494; Demir, E. , 839.
işyerlerinden birinde çalıştırması halinde ortaya çıkabilir. Tahsis edilen elemanlardan önemsiz bir kısmının, zaman zaman dönüşümlü olarak çalıştırılması da alt işveren ilişkisinin kurulmuş olduğunu kabul etmeye engel değildir93. Nitekim Yargıtay, temizlik alt işvereninin işçilerini, sadece davalı banka işyerinde çalıştırmaması, başka işyerleri arasında da değiştirmesi sebebiyle, asıl işverenin İş K. 1/son’a (şimdi 2/VI) göre sorumlu tutulamayacağını kararlaştırmıştır94.
İşçilerin sadece o işte görevlendirilmesi zorunluluğu, aynı zamanda alt işveren işçilerinin, sadece asıl işverenden alınan işte çalıştırmasını ve onun diğer işlerinde çalıştırmamasını da gerektirir. Çünkü İş K. 2/VI’da, “sadece bu işyerinde aldığı işte” ifadesi yer almaktadır. Örnek olarak bir inşaat şantiyesinde, asansör montaj işini alan alt işverenin işçisi, bu inşaat işyerinde çatı yapımı işinde (de) çalıştırılırsa, bu işçi(ler) yönünden alt işveren ilişkisinden söz edilemez95.
“İki ayrı işverenden iş almakla birlikte, her bir işverene karşı taahhüdü bağlamında, her bir işverenin işyerinde gerçekleştirilecek çalışma süresi içerisinde, işçinin sadece o iş yerinde çalışmış olması, alt işverenlik ilişkisinin kurulması bakımından yeterli kabul edilmeli ve buna göre de aynı işçinin, bu çalışma süreleri dışında diğer işverenin işinde çalışması halinde, alt işveren ilişkisinin o işveren bakımından da var olduğu kabul edilmelidir. Somut örnek verecek olursak; bir işverenin, iki ayrı işverene temizlik işi taahhüdüne bulunması, aynı işçilerini öğleden önce bir işverene ait işyerinde, öğleden sonra diğer işverene ait işyerinde çalıştırmış olması halinde, Kanun’un aradığı bu şartın gerçekleştiği kabul edilmelidir. Yeter ki, her bir işverene taahhüt edilen işin gereği olarak belirlenen çalışma süresi içerisinde işçi, başka bir işverenin işinde dönüşümlü olarak çalıştırılmamış olsun; yani bu
93Soyer, 21; Ekonomi, 50 – 51; Canbolat, 68; Narmanlıoğlu, 126; Subaşı, 138; Güzel, 51;
Mollamahmutoğlu/Astarlı/Baysal, 221.
94 Y9HD. , 04.03.1991, 1990/11890 E. , 1991/3190 K. , www.legalbank.net (ET.26.06.2015). Başka bir olayda ise, dava konusu dönem içerisinde alt işveren işçisinin adına farklı işyerlerinden sigorta prim bildirgesi verilmiş, davalı asıl işveren de alt işveren işçisinin münhasıran kendi işyerinde çalıştırılmadığını belirtmiştir. Yargıtay, haklı olarak, bu husus araştırılmadan karar verilmesini bozma sebebi saymıştır (Y9HD. , 10.12.2007, 2007/32136 E. , 2007/37354 K. ,
www.kazanci.com.tr (ET.26.06.2015) ).
95 Çil, Alt İşveren, 18; Çankaya/Çil, 31. Yargıtay, bir üniversite hastanesinin yardımcı işi niteliğindeki temizlik işini ihale ile alan temizlik şirketinin işçisinin, alt işverence alınan temizlik işinde değil de hastanenin asıl işlerinden olan hastabakıcılık işinde çalıştırılması olayında, işçinin, başlangıçtan beri İş K. 2/VII uyarınca, davalı üniversitenin işçisi olduğuna karar vermiştir (Y9HD. , 23.02.2009, 2008/12808 E. , 2009/3210 K. , www.corpus.com.tr (ET.19.03.2019) ).
çalışma süreleri içerisinde sadece bu işverene tahsis edilmiş olsun. Elbette ki burada “tahsis”, çalışma süreleri bakımından değerlendirilmelidir”96.
“Asıl işverenle alt işveren işçileri arasında, aynı şekilde asıl işverenin işçileri ile alt işveren arasında hukukî bir bağ, bir iş sözleşmesi bulunmadığından, işverenlerden birisinin diğerinin işçilerine karşı yönetim yetkisini kullanması söz konusu olmaz. Özellikle asıl işveren, alt işveren işçilerinden - normal olarak – işin icrasını istemek ve onlara diğer hususlarda emir ve talimat vermek yetkisine sahip değildir. Bu yetki, münhasıran alt işverene ait bulunmaktadır. Alt işveren, asıl işverenin işyerinde çalıştırdığı işçileri arasındaki iş sözleşmesine dayalı iş ilişkisi dolayısıyla emir ve talimat vermek, yönetim yetkisini kullanmak, gerektiğinde disiplin cezası tertip etmek ve uygulamak hakkına sahip bulunmaktadır”97.
Bununla beraber, aynı işyerini paylaşmaktan dolayı ilgililerin, dürüstlük kuralları çerçevesinde karşılıklı bir takım sorumlulukların gündeme gelmesi de kaçınılmazdır. Asıl işveren – alt işveren ilişkisinin taraflarını oluşturan işverenler gibi, alt işveren işçileri de, birlikte çalışmanın gerektirdiği özeni göstermek zorundadırlar. Bu husus, dürüstlük kurallarının bir gereğidir. İlgililer, işyerinde iş güvenliğini, işçi sağlığına uygun çalışma ortamını, işyeri düzenini sağlamakla yükümlü oldukları gibi, işyerinde çalışanlar da işyeri düzenine uymak mecburiyetindedirler. İşyeri düzenine, güvenliğine, işçilerin sağlığına ilişkin kuralları, işyerinin tümünü kapsar nitelikte “genel yükümlülükler” şeklinde belirlemek imkânı vardır. Bu yükümlülüğün dayanağı ise, hiç kuşkusuz dürüstlük kurallarıdır98.
IV. Müteselsil Sorumluluk Uygulaması