76
bugüne kadar sağladığı ekonomik yardımların temel taşını oluşturmuştur. Bu çerçevede sağlanan yardımlarla, Ermenistan ABD’nin en fazla yardım sağladığı ve ABD’den 1992-2015 yılları arasında 2 milyar doların üstünde yardım alan beş Avrasya devletinden (diğerleri Rusya, Ukrayna, Kazakistan ve Gürcistan) biri olmuştur.
ABD’nin bölgeye 1992-2015 yılları arasındaki yardımı tüm Avrasya’ya sağlanan yardımların % 23’ünü oluşturmuştur ve Ermenistan, Kongre’nin yüksek düzeyde ilgisinin göstergesi olarak, kişi başına en fazla ABD yardımı alan ülkeler sıralamasında düzenli olarak yer almıştır.Bu bağlamda ABD-Ermenistan ilişkilerinin temel belirleyicileri; ABD’de yaşayan Ermeni diasporası ile ABD’nin hem Dağlık Karabağ anlaşmazlığının çözümü hem de Türkiye-Ermenistan ilişkilerinin normalleşmesi sürecindeki rolü ve Ermenistan’a sağlanan dış yardımlar olmuştur.
77
yıldan fazla süredir devam eden “ne savaş ne barış” durumu ortadan kaldırılamamıştır.195
Bölgede istikrar ve barış ortamı sağlanmadan, Güney Kafkasya’nın tam olarak Batı sistemiyle bütünleşemeyeceğini öngören ABD’nin, Karabağ’a yönelik politikası da Güney Kafkasya stratejisi çerçevesinde, meydana gelen bölgesel ve uluslararası gelişmelerden etkilenerek belirlenmiştir. ABD, 1992'den bu yana Dağlık Karabağ ile ilgili anlaşmazlık çözümü süreçlerine dahil olmuştur. Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Konferansı (AGİK) himayesinde Minsk’te yapılması öngörülen Dağlık Karabağ konulu konferansa katılacak on bir ülkeden biri olarak196 soruna resmen müdahil olmuştur.
Karabağ’ın Azerbaycan’a ait bir toprak parçası olduğunu kabul etmesine ve BM Güvenlik Konseyi’nin bu doğrultuda 884, 622, 853 ve 874 sayılı dört karar çıkartmasına rağmen, sahip olduğu güçlü Ermeni lobisinin etkisiyle sağladığı yardımlarla ABD soruna esasında gayri resmi olarak müdahil olmuştur.197
Fakat Dağlık Karabağ anlaşmazlığına çözüm bulmak için oluşturulan Minsk Grubu'nun kilit bir üyesi haline gelmesiyle eski Sovyet coğrafyasında meydana gelen bir ihtilafa ilk defa doğrudan müdahil olmuştur.198 Bu süre zarfında görevdeki ve emekli üst düzey ABD’li yetkililer, Ermenistan-Azerbaycan arasındaki durumu gözlemlemek için Azerbaycan'ın Bakü, Erivan ve Dağlık Karabağ bölgesine gönderilen ilk BM heyetlerine ve misyonlarına başkanlık etmişlerdir. Nitekim ABD Dışişleri Bakanı James Baker, 12 - 18 Şubat 1992 tarihlerinde düzenlenen ilk AGİK misyonuna başkanlık
195Thomas de Waal, “Revamping the Nagorny Karabakh Peace Process”, Carnegie Endowment, 26 Haziran 2013, < http://carnegieeurope.eu/2013/06/26/revamping-nagorny-karabakh-peace-process-pub-52231>, (09.09.2018).
196Azerbaycan, Ermenistan, ABD, Rusya, Fransa, Beyaz Rusya, Almanya, İtalya, Portekiz, Hollanda, İsveç, Finlandiya, Türkiye. “Who We Are”, OSCE Minsk Group, <https://www.osce.org/minsk-group/108306>, (09.09.2018)
197Adil Baguiyov, “Nagorno-Karabakh:Basis and Reality of Soviet Era Legal and Economic Claims Used to Justify the Armenia-Azerbaijan War”, Caucasian Review Of International Affairs, Volume 2(1) Winter 2008 (pp 11-24), s.16, < http://www.cria-online.org/2_3.html>, (08.08.2018).
198“War in the Caucasus: A Proposal for Settlement of the Conflict over Nagorno-Karabakh”, Special Report of the United States Institute of Peace, Washington,DC, 1994.
http://www.usip.org/sites/default/files/SR9.pdf (09.09.2018).
78
etmiş, Ermeni ve Azerbaycan Dışişleri Bakanlarının Dağlık Karabağ’ın nasıl temsil edileceği konusunda genel bir anlaşmaya varma çabalarıyla şahsen ilgilenmiştir. AGİK sponsorluğunda gerçekleştirilen müzakerelerde Ermenistan ve Azerbaycan iki ana taraf olarak kabul edilmiş, Dağlık Karabağ bölgesindeki Ermeni ve Azerbaycan topluluklarının temsilcileri ise ilgili taraflar olarak anılmış ve bu kurallar “Baker Kuralları” adını almıştır.199
Dağlık Karabağ ihtilafının aktif olduğu dönemde Ermenistan tarafından sivil nüfusa yönelik bir dizi terör eylemi gerçekleştirilmiş, 25-26 Şubat 1992 gecesi Ermeni silahlı kuvvetlerinin 106’sı kadın, 63’ü çocuk ve 70’i yaşlı 613 kişinin ölümüne neden olduğu Hocalı Soykırımı gerçekleşmiştir.200 Bu katliam AGİK’in çatışmaya olan ilgisini artırmış ve ABD’nin AGİK temsilcisi Büyükelçi John J. Maresca, Dağlık Karabağ delegasyonuna başkanlık etmiştir.201 Aynı zamanda, BM’nin anlaşmazlığa ilişkin ilk araştırma/bilirkişi heyeti BM Genel Sekreteri Boutros-Ghali’nin inisiyatifiyle 1992 Mart’ında, ABD eski Dışişleri Bakanı Cyrus Vance başkanlığında bölgeye gönderilmiştir.202AGİK başkanı, Çekoslovak Dışişleri Bakanı Jiri Dienstbier ve diğer yetkililerin katıldığı heyetin raporu BM Güvenlik Konseyi'ne (UNSC) sunulmuştur.203 ABD Dışişleri Bakanlığı’nda Sovyetler Birliği Uzmanı olarak görev yapan Paul Goble, BM heyetine başkanlık edecek olan ABD Dışişleri Bakanı Cyrus Vance için hazırladığı bilgilendirme notunda, Karabağ anlaşmazlığının çözümüne yönelik koridor/toprak değişimi formülünü ortaya atmıştır. Anlaşmazlığın çözümüne yönelik ilk kapsamlı
199John J. Maresca, “Resolving the Conflict over Nagorno-Karabakh Lost Opportunities for International Conflict Resolution” , Chester A. Crocker and Fen Osler Hampson with Pamela Aall (eds). Managing Global Chaos Sources of and Responses to International Conflict, United States Institute of Peace Press, Washington, D.C., 1997, s.260.
200“Azeri Genocide Committed by Armenians on 26th February”, Khojaly Website, http://www.khojaly.org.az/officialdata.html, (18.11.2018).
201David D. Laitin ve Ronald G. Suny, “Armenia and Azerbaijan: Thinking a way out of Karabakh”, Middle East Policy, volume 7, no. 1, Ekim 1999, s.. 158.
202Olivier Paye and Eric Remacle,” UN and CSCE Policies in Transcaucasia”, Bruno Coppieters (ed,), Contested Borders in the Caucasus, 1996, http://poli.vub.ac.be/publi/ContBorders/eng/ch0401.htm, (24.12.2018).
203“New Peace-Seeking U.N. Mission for Vance: Nagorno-Karabakh”, Los Angeles Times, 14 Mart 1992, http://articles.latimes.com/1992-03-14/news/ mn-3152_1_vance-mission , (24.12.2018).
79
taslak olan plana göre; Azerbaycan’ın içerisinde yer alan ve Ermenistan ile bağlantısı olmayan Karabağ’ın Laçin koridoru ile Ermenistan’ın güneyindeki Megri bölgesi üzerinden bir koridorla Azerbaycan’a bağlanması bu şekilde hem Ermenistan ile Karabağ hem de Azerbaycan ile Nahcıvan arasında bağlantı sağlanması öngörülmüştür.
Azerbaycan’ın Dağlık Karabağ’ı vermesi karşılığında Zengezur bölgesini Ermenistan’dan alması ve dolayısıyla Ermenistan’ın İran’la olan kara sınırını kaybederken Azerbaycan’ın Türkiye ile olan sınırının daha da büyümesi anlamına gelen Goble Planı Ermeni ve Azeri taraflarınca reddedilmiştir.204
24 Mart 1992 tarihinde Helsinki'de düzenlenen AGİK Bakanlar Konseyi Ek Toplantısında, krizin barışçıl bir şekilde çözülmesine yönelik müzakerelerin AGİK ilkeleri, taahhütleri ve hükümleri temelinde sürdürülmesi için en kısa sürede AGİK himayesinde Minsk'te Dağlık Karabağ konulu bir konferansın toplanmasına karar verilmiştir. Ancak, Ermenistan silahlı kuvvetlerinin Mayıs 1992'de Karabağ Savaşı’nda en önemli stratejeik bölge olan Şuşa’yı işgal etmesi nedeniyle Minsk konferansı toplanamamıştır. Bununla birlikte, ABD’nin müdahalesi sonucu, Haziran 1992’de “acil durum ön toplantısı” nın Roma’da yapılmasına karar verilmiş205 ve böylece Roma’da Minsk konferansının gerçekleşebileceği uygun koşulların yaratılması için müzakerelere devam edilerek 1994’te AGİT Budapeşte Zirvesi’nde AGİT Minsk Grubu kurulmuştur.206
Rusya’nın Ocak 1993’ten itibaren Karabağ anlaşmazlığına yönelik arabuluculuk sürecinde kilit rol oynama çabası ABD ve Rusya’nın müzakere sürecinde rekabetine neden olmuştur.207 Bu bağlamda, Rusya Federasyonu anlaşmazlık bölgesine Rus
204Paul Goble, “Coping with the Nagorno-Karabakh Crisis”, Fletcher Forum of World Affairs, Volume 16, 1992, s.26, <https://dl.tufts.edu/concern/pdfs/v118rr25b>, (08.09.2018).
205David D. Latin ve Ronald G. Suny, “Armenia and Azerbaijan: Thinking a way out of Karabakh“
Middle East Policy, volume 7, no. 1, Ekim 1999, s.. 158.
206“Who we are”, OSCE Minsk Group, <http://www.osce.org/mg/108306>,(09.09.2018).
207Gulshan Pashayeva ve Nigar Göksel, “The Interplay of the approaches of Turkey, Russia and United States to the conflict over Nagorno-Karabakh” SAM Review, 3 (2011), s. 15–16.
80
askerlerinden oluşacak bir barış gücü konuşlanmasını isterken, ABD uluslararası bir barış gücünün yerleştirilmesi çabası içerisine girmiştir. Söz konusu durum nedeniyle, müzakerelerin başından itibaren ABD, Rusya’yı dengeleme amacında olmuş ve Minsk Grubu'nun istikrarlı şekilde bir araya gelebilmesi ve kurumsallaşabilmesi için çaba sarf etmiştir.208ABD, AGİK Minsk Grubu'ndaki çalışmalarına ek olarak, BM Güvenlik Konseyi’nin (UNSC) Dağlık Karabağ’la ilgili Ermenistan-Azerbaycan ihtilafına yönelik 822, 853, 874 ve 884 sayılı kararlarını da desteklemiştir.
Mayıs 1994’te Rusya’nın arabuluculuğuyla ateşkes anlaşması imzalanmasının ardından 1994 yazında, ABD’nin AGİT müzakerelerini canlandırma çabası yoğunlaşmıştır. Ermenistan Cumhurbaşkanı Ter-Petrosian'ın Ağustos 1994’te Amerika Birleşik Devletleri'ne yaptığı ziyarette, Başkan Clinton kendisine Dağlık Karabağ meselesini şahsen takip edeceğini söylemiştir. 209 Bu çerçevede, ABD’nin Dağlık Karabağ özel müzakerecisi/temsilcisi olan Büyükelçi John J. Maresca tarafından 1 Temmuz 1994’te ABD Barış Enstitüsü’ne (USIP) “Dağlık Karabağ Anlaşmazlığının Çözümü Önerisi” sunulmuştur.210 Maresca’nın önerisi; Dağlık Karabağ'ın durumu, Karşılıklı Haklar ve Erişim Anlaşması, Mültecilerin ve Yerinden Edilen İnsanların İadesi; Ekonomik Hükümler, Uluslararası Garantiler, ABD’nin rolü ve Donör Konferansı olmak üzere sekiz unsuru içermiştir. Bahse konu öneride Azerbaycan Cumhuriyeti sınırları içerisinde kendi kendini idare eden bir tüzel kişilik olarak Dağlık Karabağ Cumhuriyeti’nin yeniden kurulması, sınırlarının 1988'deki Dağlık Karabağ Özerk Oblastı’nın sınırları ile aynı olması, Dağlık Karabağ’ın silahlı kuvvetlerinde
208John J. Maresca, “Resolving the Conflict over Nagorno-Karabakh Lost Opportunities for International Conflict Resolution” , Chester A. Crocker and Fen Osler Hampson with Pamela Aall (eds). Managing Global Chaos Sources of and Responses to International Conflict, United States Institute of Peace Press, Washington, D.C., 1997, s.265.
209David D. Laitin ve Ronald G. Suny, “Armenia and Azerbaijan: Thinking a way out of Karabakh”, Middle East Policy,7/1 (1999), s. 161.
210“War in the Caucasus: A Proposal for Settlement of the Conflict over Nagorno-Karabakh”, Special Report of the United States Institute of Peace, Washington,DC, 1994.
http://www.usip.org/sites/default/files/SR9.pdf (09.09.2018).
81
yavaş yavaş indirime gidilmesi bununla birlikte, kendi kendini savunma dahil, yerel güvenlik kuvvetlerini koruma hakkına sahip olması, Azerbaycan Cumhuriyeti’nin de yerel güvenlik güçlerini Dağlık Karabağ’ın yakınına yerleştirebilmesi öngörülmüştür.211 Çözüm önerisinde yapılması planlanan anlaşmanın Minsk Grubu üyelerince onaylanması ve BM Genel Sekreteri’ne sunulması, BM ve AGİT’in uluslararası finans kurumları ile işbirliği içinde Dağlık Karabağ dahil Ermenistan ve Azerbaycan’ın yeniden yapılanmasına yönelik bir Donör konferansı düzenlemesi öngörülmüştür.
Maresca'nın önerisi ABD Kongresi’nde özel bir oturuma konu olmuş, fakat öneri somut bir hale dönüştürülememiştir.212 ABD Dışişleri Bakanlığı da çatışmanın çözümüne yönelik çaba sarf etmiş ve 1995'te Büyükelçi rütbesiyle Joseph Presel'i Dağlık Karabağ için Özel Müzakereci olarak atamıştır. Büyükelçi Presel, 1995’in sonlarından itibaren Ermenistan’ın Cumhurbaşkanlığı Danışmanı Gerard Libaridyan ve Azerbaycan’lı mevkidaşı Vafa Guluzade’nin de aralarında bulunduğu yetkililerle ABD’nin desteklediği arka kanal müzakereleri için görüşmelerde bulunmuştur. Fakat Dağlık Karabağ'ın nihai statüsü ve Laçin ile Şuşa’yla ilgili sorunlar anlaşmazlığın çözüme kavuşmasını imkansız hale getirmiştir.213
Bill Clinton (1993-2001) yönetiminin ikinci döneminde, ABD Güney Kafkasya ve Orta Asya ülkeleriyle ilgili daha spesifik bir politika izlemeye başlamış ve Washington yönetimi bölgeye ilişkin siyasal ve ekonomik reform, bölgesel çatışmaları hafifletmek, enerji güvenliğinin sağlanması ve bu ülkelerdeki ABD şirketleri için ticari
211War in the Caucasus: A Proposal for Settlement of the Conflict over Nagorno-Karabakh”, Special Report of the United States Institute of Peace, Washington,DC, 1994.
http://www.usip.org/sites/default/files/SR9.pdf (09.09.2018).
212John J. Maresca, “Resolving the Conflict over Nagorno-Karabakh Lost Opportunities for International Conflict Resolution” , Chester A. Crocker and Fen Osler Hampson with Pamela Aall (eds). Managing Global Chaos Sources of and Responses to International Conflict, United States Institute of Peace Press, Washington, D.C., 1997, s.269-270.
213David D. Laitin and Ronald G. Suny. Armenia and Azerbaijan: Thinking a way out of Karabakh. In:
“Middle East Policy”, volume 7, no. 1, October 1999, s.163.
82
fırsatların artırılması olmak üzere dört hedef belirlemiştir.214 1997 AGİT Lizbon Zirvesi’yle Minsk Grubu’nun Rusya ve Fransa ile birlikte üç eş başkanından bir haline gelen ABD’nin 1997 yılından itibaren Minsk Grubu’nda öne çıktığı görülmüştür. ABD Başkanı Bill Clinton döneminde Dağlık Karabağ anlaşmazlığına ilişkin girişimler taraf ülke başkanlarını bir araya getirme çabaları ve telefon diplomasisi ile sürmüştür.
Nitekim Nisan 1999’da Azerbaycan lideri Aliyev ve Ermenistan lideri Koçaryan NATO’nun kuruluşunun 50. yıldönümünde Washington’da ABD Dışişleri Bakanı Madeleine Albright’ın da katılımıyla bir görüşme gerçekleştirmişlerdir. O güne değin en yararlı görüşme olduğu dile getirilen toplantıda taraflar birbirleriyle daha fazla temasta bulunma hususunda anlaşmışlardır.215 Sonraki iki yıl boyunca taraflar 15 kez bir araya gelmiş ve Ermenistan Devlet Başkanı Koçaryan’ın Karabağ kökenli olması Karabağ’ın temsili sorununu ortadan kaldırmıştır. Taraflar arasındaki görüşmelerde ABD’ye ait olan 1992 tarihli Goble Planı’nın canlandırılması ve müzakerelerin söz konusu plan üzerinden yürütülmesi öngörülmüştür. Ermenistan’ın Laçin koridoruyla Karabağ’a bağlanmasının karşılığında Azerbaycan’ın Ermenistan’ın Megri bölgesini Nahçıvan’la bağlantı sağlamak için almasını tasarlayan Goble Planı Azerbaycan ve Ermenistan’da tartışmalara sebep olmuş ve her iki taraf da kendi kamuoylarında Karabağ’ı “satmakla”
suçlanmıştır. Plan Ermenistan’da ise çok daha fazla tepkiye neden olmuş, Megri’nin bırakılması Ermenistan’ın güney sınırının, en dostane komşusu İran’ın kaybedilmesi olarak değerlendirilmiştir.216 Bununla birlikte Mayıs 1999 seçimlerinden sonra Başbakan olan Vazgen Sarkisyan Goble Planı’na ikna olmaya başlamış ve 11 Ekim’de Aliyev ve Koçaryan Nahçıvan ve Ermenistan sınırı arasında iki saati aşkın süre
214Fiona Hill, “A Not-So-Grand Strategy: U.S. Policy in the Caucasus and Central Asia since 1991”, Brookings Institution, 1 Şubat 2001, https://www.brookings.edu/articles/a-not-so-grand-strategy-u-s-policy-in-the-caucasus-and-central-asia-since-1991/, (04.03.2017).
215“Koçaryan Aliyev Meet in Washington”, Asbarez, 27 Nisan 1999,
<http://asbarez.com/39751/Koçaryan-aliyev-meet-in-washington/> (07.09.2018).
216Thomas De Waal, Black Garden: Armenia and Azerbaijan through Peace and War, New York University Pres, 2004, s. 263.
83
görüşmüştür.217 Altı ay içinde beş kez görüşen tarafların Kasım 1999’da İstanbul’da gerçekleşecek AGİT Zirvesi’nde Karabağ’a ilişkin bir barış anlaşmasının imzalanması yönünde büyük bir iyimserlik oluşmuştur. 27 Ekim 1999’da, ABD Dışişleri Bakan Yardımcısı Strobe Talbott AGİT Zirvesi’ne katılmak üzere İstanbul’a gitmeden önce Washington’ın barış sürecine aktif desteğinin göstergesi olarak Erivan’a gitmiş ve Devlet Başkanı Koçaryan ve Başbakan Sarkisyan ile görüşmüştür. Görüşmeden hemen sonra Ermenistan Parlamentosu’na giden Başbakan Sarkisyan, Meclis Başkanı Karen Demirciyan ve milletvekillerinin dahil olduğu sekiz kişinin ölümüyle sonuçlanan parlamento saldırısında hayatını kaybetmiştir.218 Karabağ’a ilişkin barış anlaşmasını imzalamaya yakın olan Sarkisyan’dan kurtulmak ve ABD’nin önderlik ettiği bir barış anlaşmasını sabote etmek için parlamento saldırısının yapıldığı spekülasyonları ortaya atılmıştır. Nitekim saldırılan ABD Dışişleri Bakan Yardımcısı Strobe Talbott’un Başbakan Sarkisyan’la görüşmesinin hemen ardından gerçekleştirilmesi dikkat çekici olmuştur. Talbott saldırı sonrası yaptığı açıklamada; Azeri ve Ermeni taraflarının anlaşmaya çok yaklaştıklarını belirtmiş ve gerçekleştirilen saldırıyı insani, siyasi ve jeopolitik felaket olarak nitelendirmiştir.219 Başkan Clinton saldırı sonrasında Dağlık Karabağ'ı çevreleyen zorlukları çözmek için Ermenistan ve Azerbaycan'la çok çalıştıklarını, her iki cumhurbaşkanının da anlaşmaya çok yaklaştıklarını, gerçekleştirilen saldırının bu nedenle Ermenistan’a ve Güney Kafkasya’ya gerçek bir darbe niteliğinde olduğunu ifade etmiştir.220
217“Armenian-Azerbaijani Presidents Meet”, Reliefweb, 12Ekim 1999,
<https://reliefweb.int/report/armenia/armenian-azerbaijani-presidents-meet-1>, (07.09.2018).
218Steven Mufson, “Leader Had Just Met with State’s Talbott”, The Washington Post, 28 Ekim 1999,
<https://www.washingtonpost.com/wp-srv/WPcap/1999-10/28/084r-102899-idx.html>,(08.08.2018).
219Mark Baker, Emil Danielyen, “Armenia: US Diplomat Tries to Close Karabakh Deal”, Radio Free Europe, 9 Ekim, 1999,< https://www.rferl.org/a/1092506.html>, “Strobe Talbott Returns to Armenia Meets Koçaryan”, Asbarez, 29 Ekim 1999, <http://asbarez.com/41457/strobe-talbott-returns-to-armenia-meets-Koçaryan/>, ( 08.08.2018.)
220 Steven Mufson, “Leader Had Just Met with State’s Talbott”, The Washington Post, 28 Ekim 1999,
<https://www.washingtonpost.com/wp-srv/WPcap/1999-10/28/084r-102899-idx.html>,(08.08.2018).
84
Aliyev ve Koçaryan arasındaki yakın diyalog saldırı sonrasında da devam etmiş fakat toprak değişimi esasına dayanan Goble Planı gündemden çıkmıştır. Nitekim Ermenistan Devlet Başkanı Koçaryan toprak değişimi konusunun kapandığını ve o gün için gerçekleşmesinin mümkün olmadığını belirtmiştir.221George W. Bush da Dağlık Karabağ ihtilafına yönelik başkanlığının başından itibaren aktif bir tutum sergilemiştir.
Dışişleri Bakanı Colin Powell, Ermenistan ve Azerbaycan Cumhurbaşkanlarını yüksek profilli görüşmeler için bir araya getirme amaçlı bir girişim başlatmıştır. Başkan Bush, Fransa Cumhurbaşkanı Jacques Chirac ile Karabağ anlaşmazlığını iktidarının 10.
gününde ele almış ve 10. haftasında da çatışmanın çözümüne yönelik Amerika Birleşik Devletleri'nde barış görüşmeleri başlatmıştır.222 Dağlık Karabağ anlaşmazlığının çözümüne ilişkin en ümit verici gelişme, ABD’nin öncülüğünde 2001 Nisan ayında Florida Keywest’de yapılan görüşmeler olmuştur. ABD Dışişleri Bakanı Powel’ın arabuluculuğuyla gerçekleştirilen görüşmelere Azerbaycan ve Ermenistan Devlet Başkanları, AGİT Minsk Grubu’nun her üç eş başkanı katılmıştır. 3-7 Nisan 2001’de gerçekleştirilen dört günlük görüşmelerin ardından, olumlu açıklamalar yapılmakla birlikte kesin bir çözüme ulaşılamadığı belirtilmiştir.223 Bir sonraki görüşmenin İsviçre’de yapılması ve 2001’in sonuna kadar barış anlaşması imzalanmasının görüşülmesi planlanmıştır. Her iki başkana da ülkelerinde istişarelerde bulunması için zaman verilmiş fakat Ermenistan’da parlamento Karabağ’ın statüsünün tartşmaya açık olmadığını söyleyerek uzlaşmayı reddetmiştir.224
221“How the "Goble Plan" was born and how it remains a political factor”, 9 Haziran 2000,
<https://reliefweb.int/report/armenia/how-goble-plan-was-born-and-how-it-remains-political-factor>, (08.08.2018).
222“Armenia and Azerbaijan: Key West Peace Talks. Briefing by Three Co-Chairs on Key West Peace Talks”, Archive of U.S. Department of State.Key West, Florida, 6 Nisan, 2001, https://2001-2009.state.gov/p/eur/rls/rm/2001/2098.htm, (09.08.2018).
223Jean-Christophe Peuch, “Armenia/Azerbaijan: International Mediators Report Progress On Karabakh Dispute”, RFE/RL, 10 Nisan, 20001, < http://www.rferl.org/a/1096184.html>, (09.08.2018).
224Thomas De Waal, Black Garden: Armenia and Azerbaijan through Peace and War, New York University Pres, 2004, s. 267.
85
11 Eylül saldırılarından sonra, ABD yönetimi yayınladığı Eylül 2002 tarihli Ulusal Güvenlik Strateji Belgesi’nde yeni bir döneme girildiğini belirterek, Soğuk Savaş döneminden kalan ikili sorunların çözümlenmesi için Beyaz Saray’ın daha aktif politikalar izleyeceğini açıklamıştır.225 2001’deki terör saldırıları kaçınılmaz olarak ABD’nin Güney Kafkasya’ya ilişkin dış politikasını değiştirmiş ve bölge Terörle Küresel Mücadele’de yer almıştır. Azerbaycan’ın ABD’nin teröre karşı küresel mücadelesine verdiği kesin destek, Bakü ile Washington arasında güvenlik konularında daha yakın işbirliğine yol açmış, 2002 yılında, Bush yönetimi Özgürlükleri Destekleme Yasası’nın Azerbaycan’a her türlü hükümet yardımını yasaklayan 907. Bölümü’nün uygulanmasını durdurmuştur. 226 Gelişen ilişkilere binaen Azerbaycan Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev ve ardından halefi Cumhurbaşkanı İlham Aliyev sırasıyla ABD’yi Şubat 2003’te ve Nisan 2006’da ziyaret etmiştir. Minsk Grubu eşbaşkanları Fransa, ABD ve Rusya’nın arabuluculuk ettiği, Azeri ve Ermeni Dışişleri Bakanları arasında yapılan bir dizi görüşmeden oluşan ve iki taraf arasındaki diyaloğu canlandırma amaçlı olan 2004 yılında başlayan Prag süreci bu dönemde müzakere çabalarında öne çıkan bir gelişme olmuştur. Taraflar arasında anlaşılması durumunda bu süreçte; Laçin ve Kelbecer haricinde Ermenistan’ın beş bölgeden çekilmesi ve söz konus bölgelerde uluslararası barış gücünün görev alması; Laçin ve Kelbecer’in askersiz bölge haline getirilerek Laçin üzerinden Karabağ ve Ermenistan arasında bir koridor oluşturulması ve Karabağ’ın nihai statüsünün belirlenmesi ile ilgili bir referandum yapılması planlanmıştır. Fakat gerçekleştirilmesi öngörülen referandum ve yerlerinden edilmiş Azerbaycanlıların geri dönmesi ile ilgili anlaşmazlıklar Prag sürecini çözümsüz bırakmıştır. Bununla birlikte, Minsk Grubu eşbaşkanları 2005-2006 yılları boyunca Dağlık Karabağ’a ilişkin nihai bir barış anlaşmasına temel teşkil etmek üzere “Temel
225“National Security Strategy” Eylül 2002, The White House Website, <http://georgewbush-whitehouse.archives.gov/nsc/nss/2002/nss1.html>, (08.08.2018).
86
İlkeler” e yönelik müzakerelerde bulunmuşlardır. Kasım 2007'de İspanya'nın başkenti Madrid'de düzenlenen AGİT Bakanlar Konseyi’nde ABD Dışişleri Bakanlığı Müsteşarı Nicholas Burns, Fransa Dışişleri Bakanı Bernard Kouchner ve Rusya Dışişleri Bakanı Sergei Lavrov, Azerbaycan ve Ermenistan Dışişleri Bakanlarına, cumhurbaşkanlarına doğrudan aktarmaları için söz konusu Temel İlkeleri sunmuş ve öneriyi onaylamaları ve bir barış anlaşması hazırlayarak bu temelde ilerlemelerini istemiştir.227 Bu vesileyle
“Madrid Prensipleri” olarak anılmaya başlayan ilkelere göre; işgale uğrayan yedi bölgeden Ermeni güçlerinin çekilmesi, uluslararası bir barış gücünün Dağlık Karabağ ve işgal altındaki bölgelere, bilhassa da Kelbecer civarına konuşlanması, oluşturulması tasarlanan Laçin ve Kelbecer Koridoru için özel bir düzenleme yapılması, Dağlık Karabağ’a geçici uluslararası statü verilmekle birlikte, uluslararası alanda resmen tanınmaması, Dağlık Karabağ’ın geleceğine ilişkin referandum yapılması öngörülmüştür.228 Madrid Prensipleri olarak nitelendirilen aşamalı plan üzerindeki tartışmalar 2019’a gelinmesine rağmen devam etmektedir. 2007’den itibaren çok sayıda toplantı gerçekleşmiş olmasına rağmen anlaşmazlığın çözümüne dair bir gelişme kaydedilememiştir. Bununla birlikte, ABD’nin hem bireysel hem de Minsk Grubu içinde anlaşmazlığın çözümüne yönelik girişimleri artarak devam etmiştir. ABD’nin Dışişleri Bakan Yardımcısı ve Dağlık Karabağ baş müzakerecisi olan Matt Bryza, Minsk Grubu’nun diğer eş başkanlarının da çabalarıyla Sarkisian ve Aliyev’in 2008 yılında beş kez bir araya gelmelerini sağlamıştır. ABD’nin Karabağ anlaşmazlığının çözümüne yönelik çabalarını arttırmasında 2008 Ağustos’unda gerçekleşen Rus-Gürcü Savaşı önemli bir etken olmuştur. Nitekim söz konusu savaş Rusya’nın Güney
226“Presidential Determination on Azerbaijan”, The White House Archives, 25 Ocak 2002,
<https://georgewbush-whitehouse.archives.gov/news/releases/2002/01/20020128-20.html>, (06.09.2018).
227“The United States and the Conflict Over Nagorno Karabakh” Factsheet Bureau of Europe and
Eurasian Affairs, Washington, 15 Nisan
2008,<https://2001-2009.state.gov/p/eur/rls/fs/103560.htm>,(09.09.2018).
228Thomas Ambrosio, “Unfreezing the Nagorno-Karabakh Conflict? Evaluating Peacemaking Efforts under the Obama Administration”, Ethnopolitics: Formerly Global Review of Ethnopolitics, volume 10, no. 1, March 2011, s.99.