1.1.2 Başlangıç Sermayesi
1.1.2.2 Özellikleri
1.1.2.2.1 Esas Sözleşmede Öngörülmesi
Kayıtlı sermaye sistemini hem kuruluşta kabul eden hem de bu sisteme sonradan geçmek isteyen ortaklıkların esas sözleşmelerinde başlangıç sermayesinin gösterilmesi zorunludur (TTK m. 339/2, c; KSS Bakanlık Tebliği, m. 5/3, a; II-18.1 sa. Tebliğ, m. 7/1, c).
80 Bu nedenle TTK’ nin 332. maddesindeki tanımda, “bu kanun anlamında” şeklinde bir ayrım yapılması yerinde değildir.
81
TTK genel gerekçe, paragraf 60; Gerekçe, 2499 sa. SerPK m. 3. Öte yandan 2499 sa. SerPK yürürlüğe girmeden önce hazırlanan Sermaye Piyasasının Tanzimi ve Teşviki Hakkında Kanun Tasarısı’ nda halka açık anonim ortaklıklar için 1.000.000 TL tutarında başlangıç sermayesi öngörülmüştür. Bu başlangıç sermayesinin neleri ihtiva edeceği ise ayrıca düzenlenmiştir. Buna göre başlangıç sermayesi, kuruluş masraflarının, varsa halka sunulan pay senetlerinin yüzde onunu aşmayacak şekilde aracının komisyon ücretinin, ortaklığın işe başlaması için gerekli olan taşınır ve taşınmaz mallar, tesisler, ticari ve sınai işletmeler, ihtira beratı gibi malvarlığı unsurlarının bilirkişiler tarafından tayin edilmiş satın alma bedelinin, işe başlamak için gerekli olan işletme sermayesinin karşılığını oluşturur (m. 10, m. 5). Ortaklık, 1.000.000 TL değerindeki asgari miktar şartını yerine getirmiş olsa bile, bu miktarın 10. maddede sayılan unsurları karşılamaması durumunda, SPDK’ nin (şimdi SPK’ nin görevlerini yapması için öngörülmüş olan kurum) kuruluş izni vermeyeceği ya da başlangıç sermayesinin 10. maddede sayılan unsurları karşılayacak miktara yükseltilmesini talep edebileceği kabul edilmiştir. Bu bağlamda, başlangıç sermayesinin miktarının belirlenmesinde, işletmenin niteliği, büyüklüğü ve önemi gibi unsurlar etkili kılınmıştır. Ne var ki, başlangıç sermayesinin, her durumda, 1.000.000 TL olarak tespit edilen sabit bir rakamdan aşağı olamayacağı esası benimsenmiştir (Tekinalp, HAAO, s. 14, 15). Görüldüğü üzere, tasarıda, başlangıç sermayesi, SerPK’ nin gerekçesinde yer verilen spekülatif girişimlerin önlenmesi amacından ziyade, kuruluşta işletme konusunun gerçekleştirilmesine hizmet eden bir kurum olarak ortaya çıkmıştır.
Ortaklık, sisteme ilk geçtiğinde, başlangıç sermayesi ile çıkarılmış sermaye örtüşmekle birlikte, sermayenin artırılması neticesinde başlangıç sermayesi değişmemekte ve fakat çıkarılmış sermaye artmaktadır. İkisi arasındaki fark, artırılan sermaye değerinde büyümektedir.
Başlangıç sermayesi esas sözleşmede öngörülmekle, esas sözleşmenin tesciliyle birlikte aleniyetin sağlanarak üçüncü kişilere ortaklığın büyüklüğü hakkında fikir vermektedir. Öte yandan, sermayenin artırılmasıyla birlikte başlangıç sermayesi bu özelliğini kaybetmektedir.
1.1.2.2.2 Zorunlu Asgari Tutar Öngörülmüş Olması
2499 sa. SerPK’ nin ilk şeklinde, başlangıç sermayesi için asgari bir miktar öngörülmeyerek başlangıç sermayesini belirleme yetkisi Maliye Bakanlığı’ na verilmiştir82
. Ortaklığın başlangıç sermayesi, Bakanlık tarafından belirlenen meblağdan düşük olamazdı. Ne var ki 29.04.1992 tarihli 3794 sa. Kanun’ un 10. maddesi ile bu yetki, Maliye Bakanlığı’ ndan alınarak SPK’ ye verilmiştir. Hemen ardından SPK tarafından çıkarılan Seri IV-No 7 sa. Tebliğ’ de başlangıç sermayesi 5 Milyar TL83
olarak tespit edilmiştir84. Daha sonra Seri IV- No 7 sa. Tebliğ’ de yapılan değişiklikle85 bu miktar, 100 Milyara çıkarılmış ve ayrıca SPK’ nin başlangıç sermayesini, her yıl Maliye Bakanlığı’ nca ilan edilen yeniden değerleme katsayısını86
dikkate alarak tespit edeceği ilk kez düzenlenmiştir.
SPK’ nin Seri IV-No 7 sa. Tebliğ’ ini yürürlükten kaldıran Seri IV-No 38 sa. Tebliğ ile başlangıç sermayesinin miktarı, finans piyasalarında faaliyet gösteren ortaklıklarla, bu
82 Bkz. 2499 sa. SerPK’ nin 12. maddesinin dördüncü fıkrasının 29.04.1992 tarihli ve 3794 sa. Kanunla değiştirilmeden önceki şekli. Ne var ki, başlangıç sermayesinin tanımının yer verildiği 2499 sa. SerPK’ nin 3. maddesinin gerekçesinde, başlangıç sermayesini belirleme yetkisinin SPK’ ye ait olduğu, SPK’ nin günün ve işin şart ve icaplarına göre belirleme yapacağı öngörülmekteydi (Bkz. Gerekçe, 2499 sa. SerPK m. 3). Ne yazık ki, bu isabetli gerekçe kanun maddesine yansıtılamayarak, Kanun’ un Milli Güvenlik Konseyi görüşmelerinde bu yetki, Maliye Bakanlığı’ na verilmiştir (Bahtiyar, s. 62, dn. 65). Nedeni, 2499 sa. SerPK’ nin kanunlaşma sürecinde komisyon üyeleriyle Maliye Bakanlığı arasında görüş ayrılıklarının ortaya çıkmış olması, 2499 sa. SerPK’ de SPK’ nin oluşumu ile denetiminde Maliye Bakanlığı’ nın etkin kılınmasıdır. Nitekim 2499 sa. SerPK’ nin ilk şeklinde (2499 sa. SerPK –ilk metin- m. 17, 18) SPK’ nin, Maliye Bakanlığı’ na bağlı olması da bunun bir sonucudur (Bu süreçle ilgili açıklama için bkz. Tekinalp, Sorun, s. 445, 446, 466, 457).
83
01.01.2005 tarihinden itibaren, Türkiye Cumhuriyeti’ nin para birimi olarak “Yeni Türk Lirası” (YTL) yürürlüğe girmiştir. Buna göre, Türk Lirası (TL), Yeni Türk Lirasına (YTL’ ye) dönüştürülürken, bir milyon Türk Lirası (1.000.000 TL) eşittir, bir Yeni Türk Lirası (l YTL) değişim oranı esas alınır (Bkz. 31.01.2004 tarihli ve 25363 sa. RG ’de yayımlanan 5083 sa. “Türkiye Cumhuriyeti Devletinin Para Birimi Hakkında Kanun). Bunun ardından Bakanlar Kurulu kararıyla, Yeni Türk Lirasında yer alan “Yeni” ibaresi kaldırılmıştır (Bkz. 05.05.2007 tarihli RG’ de yayımlanan 04.04.2007 tarihli ve 2007/11963 sa. Bakanlar Kurulu Kararı).
84 Seri IV-No 7 sa. Tebliğ’ in ilk şekli, m. 3/4 ve ek madde 1.
85 Bkz. 10.05.1997 tarihli ve 22985 sa. RG’ de yayımlanan Seri IV- No 24 sa. “Seri IV-No 7 Kayıtlı Sermaye Sistemine İlişkin Esaslar Tebliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ”.
86 “Yeniden değerleme katsayısı/ oranı, yeniden değerleme yapılacak yılın Ekim ayında (Ekim ayı dahil) bir önceki yılın aynı dönemine göre Devlet İstatistik Enstitüsünün Toptan Eşya Fiyatları Genel Endeksinde meydana gelen ortalama fiyat artış oranıdır. Bu oran Maliye Bakanlığı’ nca RG ile ilân edilir” (213 sa. VUK, mük. m. 298, B).
piyasalarda faaliyet göstermeyen ortaklıklar açısından farklı belirlenmiş87 ve SPK’ ye, bu tutarları, her yıl Maliye Bakanlığı’ nca ilan edilen yeniden değerleme katsayısını dikkate alarak ve gerek görmesi durumunda artırabilme yetkisi verilmiştir (m. 14).
TTK’ nin yürürlüğe girmesiyle, TTK’ nin 332. maddesiyle uyum sağlanmak maksadıyla, Seri IV-No 38 sa. Tebliğ’ de değişiklik88 yapılmıştır. Bu değişiklikle, finans piyasalarında faaliyet gösteren ve göstermeyen ortaklıklar arasındaki yukarıdaki ayrım kaldırılmak suretiyle başlangıç sermayesi, kayıtlı sermaye sistemindeki tüm halka açık anonim ortaklıklar için
100.000 TL olarak belirlenmiştir.
TTK’ de, kayıtlı sermaye sistemindeki halka açık olmayan anonim ortaklıkların başlangıç sermayesi, en az 100.000 TL89 olarak tespit edilmiştir (TTK m. 332/1). Esas sermayeli anonim ortaklıklar asgari 50.000 TL tutarında esas sermaye ile kurulabilirken (TTK m. 332/1); kuruluşta kayıtlı sermaye sistemini benimseyen bir ortaklığın başlangıç sermayesi asgari
100.000 TL olabilir90. Bun göre, 100.000 TL’ den daha düşük esas sermaye ile kurulmuş olan bir anonim ortaklığın, sonradan kayıtlı sermaye sistemine geçebilmesi için çıkarılmış sermayesini en az 100.000 TL’ ye tamamlaması gerekir (TTK m. 332/2; SerPK m. 3). Halka açık anonim ortaklıklarla halka açık olmayan anonim ortaklıklar arasında, hüküm farklılıklarının en aza indirgenmesi ilkesi ile ortaklıkların halka açılmalarının kolaylaştırılması amacının91
bir yansıması olarak, başlangıç sermayesinin miktarı konusunda, halka açık olan ve halka açık olmayan ortaklıklar arasında farklılık92 bulunmamaktadır (II-
87 Kayıtlı sermaye sistemini benimseyen ve finans piyasalarında faaliyet göstermeyen ortaklıkların başlangıç sermayeleri 3.500.000 YTL’ den; finans piyasasında faaliyet gösteren ortaklıkların ise 25.000.000 YTL’ den az olamaz (Seri IV-No 38 sa. Tebliğ, m. 4/9).
88 29.02.2012 tarihli ve 28219 sa. RG’ de yayımlanan Seri IV- No 59 sa. “Kayıtlı Sermaye Sistemine İlişkin Esaslar Tebliği (Seri: IV, No: 38)’ nde Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ”.
89
Başlangıç sermayesinin miktarının kanunla belirlenmiş olması isabetli bir tercih değildir. Zira kayıtlı sermaye sisteminin dinamik yapısı ve TTK’ nin halka açık ortaklıklar ile halka açık olmayan ortaklıklar arasındaki farklılıkları minimize edip tek tip anonim ortaklık yaratma gayesinin bir aracı olması, başlangıç sermayesinin günün koşullarına kolayca uyarlanmasını gerektirir. Tıpkı halka açık anonim ortaklıklar bakımından SerPK’ nin bu konuda SPK’ yi yetkilendirdiği gibi, TTK’ de de başlangıç sermayesinin miktar olarak belirtilmeyerek bu yetkinin halka açık olmayan ortaklıklarda kayıtlı sermaye sisteminin uygulanmasından sorumlu GTB’ ye bırakılması gerekir.
90 Ortaklığın esas ya da kayıtlı sermaye sisteminde olmasına göre, başlangıç sermayesi miktarında farklılık yaratılmasının haklı bir nedeni olamaz. Dolayısıyla bu farklılık anlamsızdır (Aynı yönde bkz. Bahtiyar, SerPK- TTK Karşılaştırma, s. 45).
91 Bkz. aş. 1.3.
92 Öte yandan faaliyet konuları itibariyle bazı halka açık anonim ortaklıların başlangıç sermayeleri özel olarak düzenlenmektedir:
• Kayıtlı sermayeli anonim ortaklık olarak kurulmak zorunda olan menkul kıymet yatırım ortaklıklarının başlangıç sermayesi en az 20.000.000 TL olabilir (III-48.2 sa. Tebliğ, m. 6). SPK, her yıl bu miktarı yeniden belirleyebilir (III-48.2 sa. Tebliğ, m. 47).
• Gayrimenkul yatırım ortaklığı olarak kurulan ya da gayrimenkul yatırım ortaklığına dönüşen anonim ortaklıkların kayıtlı sermayeli olmaları zorunludur. Bu ortaklıkların kuruluşta başlangıç sermayesi,
18.1. sa. Tebliğ, m. 5/3). Bununla birlikte başlangıç sermayesinin piyasa koşullarına uyarlanması yetkisi farklı otoritelere verilmiştir93
. Bu yetki, halka açık olmayan anonim ortaklıklarda Bakanlar Kurulu’ na94
, halka açık anonim ortaklıklarda SPK’ ye95 aittir (TTK m. 332/1; II-18.1 sa. Tebliğ, m. 15).
Sonradan kayıtlı sermaye sistemine geçişte, başlangıç sermayesi, ortaklığın geçiş sırasındaki esas sermayesinden bağımsız olarak tespit edilemez. Şöyle ki, geçiş sırasında ortaklığın esas sermayesi, başlangıç sermayesi için öngörülen asgari tutardan düşükse, ortaklık, esas sermayesini, en azından asgari tutarı sağlayacak şekilde artırmalıdır. Bununla birlikte, ortaklığın esas sermayesi, başlangıç sermayesi için öngörülen asgari tutardan yüksekse, daha düşük ya da daha yüksek bir tutar tespit edilmediği takdirde96
, geçiş sırasındaki esas sermaye miktarı, ortaklığın başlangıç sermayesi olarak kabul edilir.
Ortaklık, başlangıç sermayesinin miktarını, faaliyetlerinin gerekli kıldığı sermayeye uygun olarak tespit etmelidir. Zira ikincil mevzuat hükümlerinden de anlaşıldığı üzere, bu konuda izin makamı, kayıtlı sermayenin belirlenmesinde, başlangıç sermayesinin miktarını da dikkate alacaktır (KSS Bakanlık Tebliği, m. 5/5; II-18.1 sa. Tebliğ, m. 5/4). Ortaklık sisteme giriş için gerekli olan asgari başlangıç sermayesini sağlamış olsa dahi, kayıtlı sermayenin başlangıç sermayesine kıyasla afaki rakamlarla ifade edilmiş olması durumunda, kayıtlı sermaye sistemine giriş izni alamayacaktır. Bu ise, ister istemez ortaklığı, faaliyetlerinin gerçek durumunu gösterir şekilde başlangıç sermayesi tespit etmeye zorlamaktadır. Bu gerçeklik, başlangıç sermayesinin öngörülme amacıyla uyumludur97
.
dönüşümde ise mevcut ödenmiş veya çıkarılmış sermayesi ile öz sermayesinin her birinin 30.000.000
TL’ den; ortaklık, münhasıran altyapı yatırım ve hizmetlerinden oluşan portföyü işletecek ise 100.000.000 TL’ den az olamaz (III-48.1 sa. Tebliğ, m. 6/2, b). SPK, bu her yıl bu miktarı yeniden
belirleyebilir (III-48.1 sa. Tebliğ, m. 49).
• Girişim sermayesi yatırım ortaklığı olarak kurulan ya da girişim sermayesi yatırım ortaklığına dönüşen anonim ortaklıkların kayıtlı sermayeli olmaları zorunludur. Bu ortaklıkların kuruluşta başlangıç sermayesi, dönüşümde ise SPK düzenlemelerine uygun olarak düzenlenmiş ve bağımsız denetimden geçirilmiş finansal tablolardaki mevcut ödenmiş veya çıkarılmış sermayesi ile öz sermayesinin her biri
20.000.000 TL’ den az olamaz (III-48.3 sa. Tebliğ, m. 5). SPK, bu her yıl bu miktarı yeniden
belirleyebilir (III-48.3 sa. Tebliğ, m. 37).
• TTK hükümleri uyarınca kayıtlı sermaye sistemine tabi anonim ortaklık şeklinde kurulması gereken portföy yönetim şirketleri asgari 2.000.000 TL başlangıç sermayesi ile kurulabilir (III-55.1 sa. Tebliğ, m. 5). SPK, her yıl bu miktarı yeniden belirleyebilir (III-55.1 sa. Tebliğ, m. 41) .
93 Başlangıç sermayesini değiştirme konusunda bu şekilde bir yetkilendirme yapılmasının nedeni, sermayenin günün koşullarına uyarlanarak kanun değişikliğinin gerektirdiği prosedürden muaf tutulmak istenmesidir (Bkz. Gerekçe, TTK m. 332).
94 Bakanlar Kurulu’ nun, başlangıç sermayesini sadece artırma yetkisi bulunmaktadır (TTK m. 332/1, c. 2). Bu nedenle, halka açık olmayan anonim ortaklıklar bakımından, başlangıç sermayesinin indirilmesine ihtiyaç duyulduğunda, bunun Bakanlar Kurulu kararıyla değil, kanun değişikliğiyle yapılması gerekir.
95 SPK, başlangıç sermayesini, her yıl Maliye Bakanlığı tarafından ilan edilen yeniden değerleme katsayısını da dikkate alarak, gerekli görürse değiştirebilir (II-18.1 sa. Tebliğ, m. 15).
96 Daha düşük bir tutar belirlenmesi, ancak esas sermayenin azaltılmasıyla mümkündür (TTK m. 473). 97
1.1.2.2.3 Tamamının Ödenmiş Olması
TTK’ de, başlangıç sermayesinin ödenmesine ilişkin olarak kayıtlı sermayeli anonim ortaklıklarla esas sermayeli anonim ortaklıklar arasında farklılık öngören bir düzenleme bulunmamaktadır. Aynı şekilde SerPK de başlangıç sermayesinin ödenmesi konusunda bir hüküm içermemektedir. Bununla birlikte ikincil mevzuatta, sisteme giriş koşulları arasında, başlangıç sermayesinin tamamen ödenmiş olması 98
gerektiği düzenlenmektedir (KSS Bakanlık Tebliği, m. 5/2; II-18.1 sa. Tebliğ, m. 7/1, ç).
Başlangıç sermayesinin tamamen ödenmiş olması koşulu, halka açık anonim ortaklıklar açısından herhangi bir sorun yaratmamaktadır. Zira bu ortaklıklarda ihraç olunan pay bedelleri tamamen ve nakden ödendiğinden (SerPK m. 12/1), sisteme giriş sırasında başlangıç sermayesinin ödenmemiş olması gibi bir durumla zaten karşı karşıya kalınmaz. Burada belki, paylarını halka arz etmek üzere SerPK’ ye başvurmuş olan ortaklıklar açısından bu durumun sorun teşkil edebileceği akla gelebilir. Öyle ki, sermayenin tamamının ödenmiş olması koşulunu arayan II-18.1 sa. Tebliğ’ de, bu konuda halka açık anonim ortaklıklar ile paylarını halka arz etmek üzere SerPK’ ye başvurmuş olan ortaklıklar arasında bir ayrım yapılmamıştır. Ne var ki, bu ortaklıkların mevcut sermayelerinin, zaten halka açılma işlemlerinin bir gereği olarak ödenmesi gerektiğinden (Pay Tebliği, m. 5/1; ek 1, m. 6), bu ortaklıklar açısından da sermayenin ödenmemiş olması gündeme gelmeyecektir. Bu nedenle, SerPK’ de başlangıç sermayesi, kayıtlı sermayeli anonim ortaklıkların sahip olmaları zorunlu olan asgari çıkarılmış
sermaye şeklinde tanımlanmaktadır (SerPK m. 3/1, b).
Şu halde, konu, halka açık olmayan anonim ortaklıklar açısından aydınlığa kavuşturulmalıdır. TTKYUK’ nin 20/3. maddesinde, GTB’ ye, halka açık olmayan anonim ortaklıkların kayıtlı sermaye sistemini kuruluşta kabul etmelerine ve sonradan bu sisteme geçmelerine ilişkin usul ve esasları düzenleme yetkisi tanınmaktadır. Ne var ki, başlangıç sermayesinin tamamen ödenmiş olması koşulu, bu maddede düzenlenen “usul ve esaslar” kapsamında değerlendirilemez99
. Kaldı ki, ortaklığın kayıtlı sermaye sistemini kabul etmesi ya da bu sisteme geçmesinin, başlangıç sermayesinin tamamen ödenmiş olmasını gerektirecek bir yanı da bulunmamaktadır. TTK m. 376/2 ve 3 anlamında bir sermaye kaybı bulunmadığı müddetçe, sermayesinin ödenmemiş olması, ortaklığın sisteme girişine engel olamaz100
.
98 Sermayenin tamamen ödenmiş olduğu, halka açık anonim ortaklıklarda buna dair mali müşavir raporuyla (II- 18.1 sa. Tebliğ, m. 7/1, ç), halka açık olmayan anonim ortaklıklarda kuruluşta buna dair banka mektubuyla, sonradan sisteme geçişte yeminli ya da serbest muhasebesi mali müşavir raporuyla ispat edilmelidir (KSS Bakanlık Tebliği, m. 6/2, b, m. 6/3, c).
99 Manavgat (Kırca/ Şehirali Çelik), s. 315. 100
Sonuç olarak, başlangıç sermayesinin ödenmesi konusunda, esas sermaye sistemindeki halka açık olmayan anonim ortaklıklarda olduğu üzere, kayıtlı sermaye sistemindeki halka açık olmayan anonim ortaklıklar için de TTK’ nin 342., 343. ve 344. hükümleri geçerlidir101.
1.1.3 Çıkarılmış Sermaye