fiizofreni Hastalar›nda Stereopsis Düzeyi
Stereoacuity in Patients with Schizophrenia
Yaz›flma Adresi/Address for Correspondence: Dr. Aykut Arslan Y›ld›z, Kastamonu Münif ‹slamo¤lu Devlet Hastanesi, Göz Hastal›klar› Bölümü Kastamonu, Türkiye Tel.: +90 366 214 10 53 Gsm: +90 505 825 37 12 53 E-posta: retina1123@mynet.com Gelifl Tarihi/Received: 13.01.2009 Kabul Tarihi/Accepted: 22.03.2010
Özet
Amaç: fiizofreni hastalar›nda stereopsis düzeyini de¤erlendirmek.
Gereç ve Yöntem: fiizofreni tan›s› alm›fl ve görme keskinli¤i tam olan 45 olgu çal›flmaya dâhil edildi. ‹letiflimin sa¤lana- mad›¤› hastalar çal›flma d›fl› b›rak›ld›. Kontrol grubu, olgularla ayn› yafl ve cinsiyete sahip, 45 sa¤l›kl› kifliden oluflturuldu.
Her iki gruptaki olgulara polarize gözlükle 16 inç (405 mm) mesafeden Titmus testi uyguland›. ‹statiksel de¤erlendirme- ler T test kullan›larak yap›ld›.
Sonuçlar: Yafl ortalamas› 34,7±1,0 (Standart Hata) olan olgular›n cinsiyet da¤›l›m› 35\10 (E\K) idi. Hasta grubunda ste- reopsis düzeyi ortalamas› 46,2±1,1 ark saniye iken kontrol grubunda ortalama 41,5±0,5 ark saniye olarak saptand›
(p=0,001). Görsel halüsinasyon tan›mlayan olgular›n ortalama stereopsis düzeyi 52,7±1,9 ark saniye iken tan›mlamayan- lar›n 44,5±2,0 ark saniye idi (p=0,02). Tedavi alan hastalarla henüz tedaviye bafllanmam›fl hastalar aras›nda yap›lan de-
¤erlendirmede istatiksel aç›dan anlaml› bir de¤ifliklik saptanmad›.
Tart›flma: fiizofreni hastalar›nda stereopsis düzeyi ayn› yafl grubu sa¤l›kl› bireylerle karfl›laflt›r›ld›¤›nda özellikle görsel ha- lüsinasyon tan›mlayan olgularda azalm›fl olarak tespit edilmektedir. (TOD Dergisi 2010; 40: 176-8)
Anahtar Kelimeler: fiizofreni, stereopsis, titmus testi
Summary
Purpose: To evaluate stereoacuity in patients with schizophrenia.
Material and Method: 45 cases that had a visual acuity of 10/10 and a diagnosis of schizophrenia were included in the study; uncommunicative patients were excluded. Control group was formed of 45 healthy individuals of the same age and sex with the patients. Titmus test was performed in both groups at a distance of 16 inches (405 mm) with polarized spectacles. T-test was used for statistical evaluation.
Results: Sex distribution of the cases was 35\10 (M\F), with a mean age of 34.7±1.0 years. Stereoacuity was 46.2±1.1 arc sec in the patient group, while it was 41.5±0.5 arc sec in the control group (p=0.001). The mean stereoacuity of the patients with visual hallucinations was 52.7±1.9, while it was 44.5±2.0 (p=0.02) in the patients who had no visual hallucination. There was no statistically significant difference between treated and untreated patients.
Discussion: Stereoacuity was found to be decreased in patients with schizophrenia, especially who had visual hallucinations, when compared with healthy individuals of the same age. (TOD Journal 2010; 40: 176-8)
Key Words: Schizophrenia, stereoacuity, titmus test
Aykut Arslan Y›ld›z, Zeliha Yazar*, Hüseyin O¤uz
Kastamonu Devlet Hastanesi, Kastamonu, Türkiye
*Ankara Numune E¤itim Ve Araflt›rma Hastanesi 2. Göz Klini¤i, Ankara, Türkiye
Özgün Araflt›rma / Original Article
176
DOI: 10.4274/tod.40.176
Girifl
fiizofreni, dünya nüfusunun %1’den daha az›n› etki- leyen; kiflinin duygu, düflünce ve davran›fllar›nda önemli de¤iflikliklere neden olan, zihinsel kavrama ye- tene¤inde fonksiyon bozuklu¤u ile karakterize psikiyat-
rik bir hastal›kt›r (1). Baz› hastalarda görsel halüsinas- yonlar›n görülmesi görme yollar›nda da sorun olabile- ce¤ini düflündürmüfl (1), pozitron emisyon tomografisi ve fonksiyonel magnetik rezonans tetkikleri ile görme korteksinin etkilendi¤i gösterilmifltir (2). Hastalarda görsel halüsinasyonlar olmasa bile bu alanlarda etkilen-
menin saptanmas›, ancak hastalar›n görme keskinlikle- rinin normal düzeylerde olmas›, araflt›rmac›lar› görme ile ilgili di¤er fonksiyonlar›n de¤erlendirilmesine yö- neltmifltir (3).
Stereopsis, her iki gözün retinas› üzerine düflen gö- rüntülerin korteks yard›m›yla birbirleri aras›ndaki farkl›- l›klar›n (disparite) da alg›lanarak birlefltirilmesi netice- sinde ortaya ç›kan derinlik hissi veya üç boyutlu görme hissi olarak tan›mlanabilir (4). Stereopsisin geliflimi in- fant döneminde bafllar ve 9 yafl›na kadar devam eder (5). Stereoptik etkinin beyinde genellikle magnoselüler yollarda ortaya ç›kmas› (2), flizofrenide bu noktalarda aktivite azalmas›n›n saptanmas›, flizofrenik hastalarda stereopsis düzeyinin etkilenip etkilenmedi¤i sorusunu akla getirir.
Biz bu çal›flmada, flizofrenik hastalarda stereopsis düzeyinin etkilenip etkilenmedi¤ini araflt›rd›k.
Gereç ve Yöntem
Çal›flma, DSM-IV kriterlerine uygun olarak flizofreni tan›s› konarak tedavisi bafllanm›fl olan 45 olgu ile yap›l- d›. DSM-IV kriterleri 1994 y›l›nda Amerikan Psikiatri Bir- li¤i taraf›ndan gelifltirilmifl, tan› kriterleri belirlenmifl ve günümüzde psikiatri alan›nda kullan›lmakta olan mental bozukluklar› s›n›flama sistemidir (6). Tüm hastalar gün- lük yaflam aktivitelerini yaparken herhangi bir zorlukla karfl›lafl›p karfl›laflmad›klar› yönünde sorguland›. Bu amaçla yürürken denge bozuklu¤u olup olmad›¤›, bar- da¤a çay koyarken, ipli¤i i¤neye geçirirken, çivi çakar- ken zorluk olup olmad›¤› sorular›n›n cevaplar› kaydedil- di. Çal›flmada hasta grubu seçilirken sosyokültürel düze- yin yüksek olmas›na ve yap›lacak teste uyum sa¤lanma- s›na dikkat edildi. Düzeltilmifl görme keskinli¤i tam (10/10) olan veya düzeltmesiz 10/10 gören olgular ça- l›flmaya dahil edildi. Kornea, lens veya retina patolojisi olan, herhangi bir göz cerrahisi geçirmifl olan veya gör- me keskinli¤i 10/10’dan az olan olgular çal›flmaya al›n- mad›. Çal›flma grubundaki flizofrenik hastalarla ayn› yafl ve cinsiyetten efllefltirilmifl 45 sa¤l›kl› kifli kontrol grubu- nu oluflturdu.
Tüm olgulara muayene hakk›nda bilgi verildi ve onamlar› al›nd›. Her iki gruptaki olgular›n tam oftalmo- lojik muayene yap›ld›ktan sonra stereopsis de¤erlendir- mesi için Titmus testi (Stereo Optical Co., Inc, Chicago, Illinois) uyguland›. Olgulara polarize gözlükle 16 inç (405 mm) mesafeden halka testi yap›ld› ve üç boyutlu alg›lad›¤› en son düzeye kadar teste devam edildi. Has- tan›n stereopsis düzeyi belirlendikten sonra sonuçlar SPSS 13.0 ile T testi kullan›larak de¤erlendirildi.
Sonuçlar
Yafl ortalamalar› 34,7±1,0 (Standart Hata) (en bü- yük/en küçük: 50/25 yafl) olan her iki grupta 35 (%78) erkek, 10 (%22) kad›n olgu vard›. Hasta grubunda 25 ol- guya tedavi bafllanm›fl ve ilaç kullan›yordu. Tedavi alan- larda 11 (%25) olgu risperidone ve 14 (%31) olgu olan- zapine kullan›yordu. Tedavi alanlar›n hepsi (25, %56) an- tikolinerjik olarak chlorpromazine (100 mg) al›yordu. 20 (%44) olgunun tedavisi henüz bafllanmam›flt› (Tablo 1).
Hasta grubunda ortalama stereopsis düzeyi 46,2±1,1 ark saniye iken, kontrol grubunda ortalama stereopsis düzeyi 41,5±0,5 ark saniye düzeyinde sap- tand›. ‹ki grup aras›ndaki de¤iflim istatiksel olarak an- laml› kabul edildi. (p=0,001) (Tablo 1, Grafik 1,2).
Görsel halüsinasyon tan›mlayan 11 (%25) olgunun or- talama stereopsis de¤erleri 52,7±1,9 ark saniye iken, gör- sel halüsinasyon tan›mlamayan 34 (%75) olgunun ortala- ma stereopsis de¤erleri 44,5±2,0 ark saniye olarak tespit edildi. Bu 2 flizofrenik grup aras›ndaki de¤iflim de istatis- tiksel olarak anlaml› saptand› (p=0,02) (Tablo 1, Grafik 2).
Tedaviye bafllanan olgular›n (n=25, %56) ortalama stereopsis düzeyleri 45±1,5 ark saniye iken, tedavisi bafllanmam›fl olgular›n (n=20, %44) ortalama stereopsis düzeyleri 48 ±1,8 ark saniye olarak tespit edildi. Bu iki grup aras›ndaki de¤iflim istatiksel olarak anlaml› de¤ildi (p=0,18) (Tablo 1, Grafik 1,2).
177
Y›ld›z ve ark.fiizofreni Hastalar›nda Stereopsis Düzeyi
Tablo 1. Gruplara göre olgu say›s› ve ortalama stereopsis düzeyinin da¤›l›m›
n % Ortalama (ark sn)
Hasta Grubu 45 100 46,2±1,1
Kontrol Grubu 45 100 41,5±0,5
GH Tan›mlayanlar 11 25 52,7±1,9
GH Tan›mlamayanlar 34 75 44,5±2,0
Tedavi Alanlar 25 56 45,0±1,5
Tedavi Almayanlar 20 44 48,0±1,7
n: Olgu say›s›
Grafik 1. Hasta ve kontrol grubunda stereopsis düzeyi da¤›l›m›
60
50
40
2 5 6 14 18
Olgu say›s›
Hasta grubu Kontrol grubu
Strereopsis (ark sn)
Tart›flma
fiizofreni toplumun özellikle 15-40 yafl aras›ndaki genç kesiminde rastlad›¤›m›z, kifliyi hem toplumsal hem de bireysel yönden s›n›rlayan bir hastal›kt›r. Mag- netik rezonans çal›flmalar› ile flizofreni hastalar›nda pref- rontal ve temporal kortekslerde kortikal gri madde azal- mas›, serebral beyaz cevher yolu de¤iflimleri, amigdala, hipokampus, entorinal korteks ile talamus gibi limbik sistem yap›lar›nda hacim azalmas› ve bazal ganglion çe- kirdeklerinde hacim artmas› oldu¤unu gösteren veriler bulunmufltur (1). Hastalardaki görsel sorunlar›n parvo- selüler sisteme oranla, s›kl›kla magnoselüler alanda dor- sal görme yola¤›n›n aktivitesinde azalma neticesinde ortaya ç›kt›¤› tespit edilmifltir (7).
Stereopsisin tam nöral mekanizmas› bilinmemesine ra¤men, bundan sorumlu olan alanlar›n dorsal görsel kortekste V1, V3A ve orta temporal alan oldu¤unu bil- diren çal›flmalar vard›r (2). Buradan hareketle flizofreni hastalar›nda stereopsiste de¤ifliklik meydana gelmesi olas›l›¤› düflünülebilir. Schechter ve ark. flizofreni hasta- lar›nda belirgin bir flekilde stereopsis düzeyinde azalma saptam›fllard›r (3). Nitekim biz de çal›flmam›zda flizofre- nik grupta stereopsisin istatistiksel olarak anlaml› dü- zeyde azald›¤›n› tespit ettik. Jones ve ark. derinlik duyu- sunda meydana gelen bu azalman›n gündelik ifllerde ör- ne¤in su doldururken, i¤neye iplik geçirirken, yürürken dengenin sa¤lanmas›nda birçok problemler ortaya ç›ka- rabilece¤ini bildirmifllerdir (8). Bizim çal›flmam›zda kay- bolan stereopsis düzeyi hastalar›n gündelik ifllerini etki- leyebilecek düzeyde de¤ildi.
Görsel halüsinasyonlar› olan hastalara görsel bir uya- ran verildi¤inde, halüsinasyonu olmayan hastalara oran- la görme korteksinde azalm›fl etkinlik oldu¤u bulunmufl- tur (9). Biz de çal›flmam›zda görsel halüsinasyon tan›m- layan olgularda tan›mlamayanlara oranla stereopsis dü- zeyini anlaml› olarak düflmüfl saptad›k (p=0,02). Halüsi-
nasyonlar›n kayna¤› olarak aç›klanan modellerden biri olan disinhibisyon modelinde yaflanan kortikal etkinli¤in duysal uyaranlar›n azalmas› sonucu meydana geldi¤i sa- vunulmaktad›r (10). Duysal girdilerde azalma olmas›, normal alg›lama s›ras›nda etkin olan merkezi sinir siste- mi yap›lar›n›n kendili¤inden faaliyet göstermeye baflla- mas›na neden olabilir (11).
Optik sinirde ve görme yollar›nda olan hasar halüsi- nasyonlara yol açabilmektedir. Görme özürlü kiflilerin
%10-30’unda görsel halüsinasyon oldu¤u bildirilmekte- dir (12). Görsel halüsinasyonu olan hastalar›n, olmayan- lara oranla alg› bozuklu¤unun daha fazla oldu¤unu dü- flünürsek; bu olgularda stereopsis gibi temel görsel fonksiyonun da bozuk olmas› beklenen bir sonuçtur.
Ancak stereopsisin nöral mekanizmas› tam olarak aç›k- lanm›fl olmad›¤›ndan, bu olaylar›n birbirleriyle iliflkili ol- du¤u tespit edilmesine ra¤men, aralar›nda nas›l bir ilifl- ki oldu¤u tam olarak belirlenmifl de¤ildir.
Sonuç olarak flizofreni hastalar›nda stereopsis düzeyi ayn› yafl ve cinsiyetten sa¤l›kl› bireylerle karfl›laflt›r›ld›-
¤›nda görsel halüsinasyon tan›mlayanlar ön planda ol- mak üzere azalm›fl olarak tespit edilse de hastalar›n günlük ifllerini etkileyebilecek düzeylere inmemektedir.
Kaynaklar
1. Yavuz R. fiizofreni. Türkiye’de S›k Karfl›lafl›lan psikiyatrik Hastal›klar Sempozyum Dizisi. 2008;62:49-58. [PDF]
2. Backus BT, Fleet DJ, Parker AJ, Heeger DJ. Human cortical activity correlates with sterescopic depth perception.
J Neurophysiol. 2001;86:2054-68. [Abstract] / [PDF]
3. Schechter I, Butler PD, Jalbrzikowski M, Pasternak R, Saperstein AM, Javitt DC. A new dimension of sensory dysfunction:
stereopsis deficits in schizophrenia. Biol Psychiatry.
2006;60:1282-4. [Abstract] / [Full Text] / [PDF]
4. Howard IP, Rogers BJ. Binocular vision and stereopsis. Oxford University Pres. 1995;36-7.
5. Simons K. Stereacuity norms in young children. Arch Ophthal.
1981;99:439-45. [Abstract] / [PDF]
6. Köro¤lu E. Amerikan Psikiyatri Birli¤i. fiizofrenin Tan› Kriterleri (DSM-IV), Mental bozukluklar›n tan›sal ve say›msal el kitab›.
Hekimler Yay›n Birli¤i. 1995;337-63.
7. Butler PD, Zemon V, Schechter I, Saperstein AM, Hoptman MJ, Lim KO, et al. Early-stage visual processing and cortical ampli- fication deficits in schizophrenia. Arch Gen Psychiatry.
2005;62:495-504. [Abstract] / [Full Text] / [PDF]
8. Jones RK, Lee DN. Why two eyes beter than one: The two views of binocular vision. J Exp Phychol Hum Percept Perform.
1981;7:30-40. [Abstract]
9. Fyftche DH, Howard RJ, Brammer MJ, David A, Woodruff P, Williams S.. The anatomy of conscious vision: an fMRI study of visual hallucinations. Nature Neuroscience. 1998;1:738-42.
[Abstract] / [Full Text] / [PDF]
10. Schultz G, Melzack R. The Charles Bonnet syndrome:
‘phantom visual images’. Perception. 1991;20:809-25.
[Abstract]
11. Ertu¤rul A, Rezaki M. Varsan›lar›n nörobiyolojisi. Türk Psikiyatri Dergisi. 2005;16:268-75. [PDF]
12. Lepore FE. Spontaneus visual phenomena with visual loss: 104 patients with lesions of retinal and neural afferent pathways.
Neurology. 1990;40:444-7. [Abstract] / [PDF]
178
TOD Dergisi40; 3: 2010
Grafik 2. Stereopsis düzeylerinin çeflitli gruplarda da¤›l›m›
GHT: Görsel halüsinasyon tan›mlayan, GHO: Görsel halüsinasyon olmayan, TB: Tedavi bafllanan, TA: Tedavi almayan
60 60
55 50 45 40 35 30
60 55 50 45 40 35 30
GHT GH0
TB TA
* P=0,001
* P=0,02 55
50 45 40 35 30
Hasta Grubu Kontrol Grubu
Stereopsis (ark sn) Stereopsis (ark sn)
Stereopsis (ark sn)
