Araflt›rma
Study
Pemfigus Hastalar›nda Serum Prolaktin Düzeyleri
Mukaddes Kavala*, fiükran Sar›gül**, Ö.Emek Kocatürk*
*Sa¤l›k Bakanl›¤› ‹stanbul Göztepe E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi Dermatoloji Klini¤i **Sa¤l›k Bakanl›¤› Paflabahçe Devlet Hastanesi Dermatoloji Klini¤i52
Yaz›flma Adresi: Doç. Dr. Mukaddes Kavala, SB Göztepe EA Hastanesi Dermatoloji Klini¤i, Göztepe / ‹stanbul Tel: 0216 566 40 00-1014. e-mail: kavalam@hotmail.com Al›nd›¤› tarih: 21.07.2005 Kabul tarihi: 13.02.2006
Özet
Prolaktinin (PRL) otoimmünite ve otoimmün hastal›klarla iliflkili oldu¤u gösterilmifltir. Bu çal›flmada otoimmün bir hastal›k olan pemfigusta serum PRL düzeylerinin hastal›k ve hastal›k aktivitesi ile iliflkisini saptamak amaçland›. Pemfigus tan›s› alan 40 has-ta ile 44 kifliden oluflan kontrol grubunda serum PRL düzeyleri immünoassay yöntem ile ölçüldü.
Hiperprolaktinemi, pemfiguslu hastalarda %10.2, kontrol grubunda %0 olarak saptand› (p=0.058). Erkek hastalarda serum PRL düzeyleri kontrol grubuna göre anlaml› olarak yüksek bulunmazken (p>0.05), kad›n hastalarda anlaml› derecede yüksek bu-lundu (p<0.05). Aktivasyon döneminde her iki cinste serum PRL düzeyleri kontrol grubuna göre anlaml› olarak yüksek saptan-d› (p<0.05, p<0.01). Remisyondaki kasaptan-d›n ve erkek hastalarla kontrol grubu aras›nda serum PRL düzeyleri aç›s›ndan anlaml› fark gözlenmedi (p>0.05). Bulgular›m›z PRL'in pemgifusun patogenezinde rolü olabilece¤ini ve serum PRL düzeylerinin hastal›k ak-tivitesi ile korelasyon gösterebilece¤ini düflündürmektedir.
Anahtar Kelimeler: Prolaktin, Pemfigus
Kavala M, Sar›gül fi, Kocatürk ÖE. Pemfigus hastalar›nda serum prolaktin düzeyleri. Türkderm 2006;40(2):52-55
Summary
Background and Design: It has been demonstrated that prolactin has an important role in autoimmunity and autoimmune
di-seases. The aim of this study was to evaluate the level of prolactin (PRL) in pemphigus patients and its relation with the dise-ase and disedise-ase activity.
Materials and Methods: Serum PRL levels were determined by immunoassay methods in 44 patients with pemphigus and in
control group of 44 individuals.
Results: Hyperprolactinemia was 10.2% for pemphigus patients versus 0% for healthy controls (p= 0.058). Serum PRL levels of
the male patients was not significantly enhanced compared with that found in controls (p>0.05) while the female patients' was statistically significantly increased (p<0.05). Serum PRL levels of male and female patients were significantly increased in active disease compared to control group (p<0.05, p<0.01). Also no significant difference was detected between serum PRL le-vels of both sexes in inactive disease compared to control group (p>0.05).
Conclusion: Our findings suggest that PRL may play a role in the pathogenesis of patients with pemphigus and there may be
a correlation between serum PRL levels and disease activity.
Key Words: Prolactin, Pemphigus
Kavala M, Sar›gül fi, Kocatürk ÖE. Prolactin levels in patients with pemphigus. Türkderm 2006;40(2):52-55
Pemfigus, etyopatogenezi tam olarak ayd›nlat›lama-m›fl otoimmün büllöz bir hastal›kt›r. Antidesmoglein antikorlar›n›n pemfigus lezyonlar›na neden oldu¤u kesin bilinmekle birlikte bu otoantikorlar›n üretimi-ne yol açan immün disfonksiyon henüz tam olarak anlafl›lamam›flt›r1. PRL, ön hipofiz ve immün
hücrele-ri de içeren çeflitli dokulardan salg›lanan bir hormon-dur ve T ve B lenfositleri ile “natural killer” hücreler,
makrofajlar, nötrofiller, CD34+ hematopoetik hücre-ler ile antijen sunucu dendritik hücrehücre-leri stimule ede-rek hümoral ve hücresel yan›t›n düzenlenmesinde önemli bir rol oynar2-5. Yap›lan çal›flmalarda
immün-modülatuvar özelliklere sahip olan PRL'in serum dü-zeylerinin baz› otoimmün hastal›klarda yüksek bu-lunmas›, PRL'in bu hastal›klar›n patogenezinde rolü oldu¤unu düflündürmüfltür6-9.
Bu çal›flmada PRL serum düzeyleri pemfigus hastalar› ve kontrol grubunda incelenerek hastal›k ve hastal›k aktivitesi ile iliflkisi araflt›r›lm›flt›r.
Gereç ve Yöntem
Çal›flmaya Eylül 1997- fiubat 2004 tarihleri aras›nda SB Göz-tepe E¤itim Hastanesi Dermatoloji klini¤i büllü hastal›klar poliklini¤ine baflvuran klinik, histopatolojik ve immünflore-san bulgular ile pemfigus tan›s› konulan 16 erkek ve 33 ka-d›n olmak üzere toplam 49 hasta al›nd›. Kontrol grubu ola-rak yafl ve cinsiyet oran› hasta grubu ile uyumlu 44 sa¤l›kl› ki-fli seçildi. Hastalar görme bozuklu¤u, amenore, empotans, li-bido gibi hiperprolaktinemi düflündürebilecek flikayetler aç›-s›ndan sorguland›. Serum PRL düzeyini etkiledi¤i bilinen ilaç-lar› kullananlar ile hipotroidi, böbrek yetmezli¤i, gebelik ve laktasyon gibi hiperprolaktinemiye neden olabilecek du-rumdaki hastalar çal›flma d›fl› b›rak›ld›. Pemfiguslu hastalar klinik ve immünfloresan bulgulara göre aktif ve remisyonda olmak üzere ikiye ayr›ld›. Direkt ve indirekt immünfloresan incelemeleri (+) olan lezyonlu hastalar aktif; direkt immünf-loresan bulgusu (+) ve indirekt immünfimmünf-loresan incelemesi (-) olan lezyonsuz hastalar ise remisyonda olarak kabul edildi. Epidermiste interselüler IgG birikimi olan olgular immünflo-resan aç›dan “pozitif” olarak de¤erlendirildi. Buna göre ak-tif olan grupta 35 (%37.6), remisyon grubunda 14 (%15.1) hasta saptand›. Hasta ve kontrol grubunda kan örnekleri uy-ku ve yemekten etkilenmemesi için aç karn›na al›nd›. 49 has-ta ile 44 kiflilik kontrol grubunun serum PRL düzeyleri DPC Immulite 2000 Prolactin kiti (Katalog no:L2KPR2) kullan›la-rak immünoassay yöntem ile ölçüldü. Serum PRL düzeyleri kad›nlar için 1.9-25 ng/ml, erkekler için 2.5-17 ng/ml olarak kabul edildi. Bulgular›n istatistiksel de¤erlendirilmesinde SPSS (Statistical Package for Social Sciences) for Windows 10 istatistik program›, Student's t, Mann Whitney U, Fisher ki kare testleri kullan›ld›. P < 0.05 anlaml› kabul edildi.
Bulgular
Toplam 49 hastan›n 16's› (%32.7) erkek, 33'ü (%67.3) kad›n olup, yafl ortalamas› 53 idi. Kontrol grubunun ise 14'ü (%31.8) erkek, 30'u (%68.2) kad›n idi ve yafl ortalamas› 50 olarak bulundu. Hastalar pemfigusun klinik tiplerine göre
de¤erlendirildi¤inde 40'›nda pemfigus vulgaris, ikisinde pemfigus foliyaseus, ikisinde seboreik pemfigus, ikisinde pa-raneoplastik pemfigus, ikisinde pemfigus herpetiformis ve birinde IgA pemfigusu saptand›.
Hiperprolaktinemi hasta grubunda befl (%10.2) hastada izle-nirken, kontrol grubundaki bireylerin (%0) hiçbirinde görül-medi ve gruplar aras›nda istatistiksel olarak anlaml› bir fark bulunmamakla birlikte p de¤eri anlaml›l›k s›n›r›nda bulundu (p=0.058). Her iki grupta da cinsiyetin do¤urdu¤u fark göz önüne al›narak kad›n ve erkekler aras›nda istatistiksel de-¤erlendirmeler ve karfl›laflt›rmalar cinsiyetleri aras›nda ger-çeklefltirildi. Erkek hastalarda ortalama serum PRL düzeyleri 10.03 ± 6.01 ηg/mL, kontrol grubunda ise 6.55 ± 1.84 ηg/mL olarak bulundu ve sonuçlar aras›nda anlaml› bir fark izlen-medi (p>0.05). Kad›n hastalarda ortalama serum PRL düzey-leri 13.39 ± 10.84 ηg/mL, kontrol grubunda 7.77 ± 2.66 ηg/mL olarak saptand› ve aradaki fark istatistiksel aç›dan an-laml› bulundu (p<0.05) (Tablo I).
Aktif hasta grubunda ortalama serum PRL düzeyleri kad›nlar-da 15.76 ± 11.78 ηg/mL, erkeklerde 11.49 ± 6.44 ηg/mL iken, bu de¤erler kontrol grubundaki kad›nlarda 7.77 ± 2.66 ηg/mL, erkeklerde 6.55 ± 1.84 ηg/mL olarak saptand› ve so-nuçlar aras›ndaki fark anlaml› bulundu (p<0.01, p<0.05) (Tab-lo II). Aktivasyon ve remisyondaki hastalar karfl›laflt›r›ld›¤›n-da, remisyondaki erkek hastalar›n ortalama serum PRL dü-zeyleri 6.80 ± 3.57 ηg/ml iken, aktivasyondaki hastalar›n 11.49 ± 6.44 ηg/ml oldu¤u ve aradaki fark›n anlaml› olmad›-¤› görüldü (p>0.05). Kad›nlarda ise remisyonda 7.04 ± 2.94 ηg/mL olan ortalama serum PRL de¤eri aktivasyonda 15.76 ± 11.78 ηg/mL olarak saptand› ve istatistiksel olarak anlaml› bu-lundu (p<0.01) (Tablo III). Remisyondaki kad›n ve erkek has-talarla kontrol grubu aras›nda ortalama serum PRL düzeyleri aç›s›ndan anlaml› fark gözlenmedi (p>0.05) (Tablo IV).
Tart›flma
Polipeptid yap›da bir hormon olan PRL'nin sal›n›m› egzersiz, cerrahi ve psikolojik stres, meme bafl› stimulasyonu, gebelik, hipotiroidi, östrojen ve baz› ilaçlarla artar. PRL salg› bezleri-nin diferansiyasyonu ile meme epiteli, pankreatik beta hüc-reler, astrositler, anterior pituiter hüchüc-reler, adipositler ve T hücrelerinin proliferasyonunu düzenler. PRL fizyolojik ve otoimmün hastal›klar gibi patolojik durumlarda hümoral ve
Tablo I: Hasta ve kontrol grubunda cinsiyete göre ortalama serum PRL düzeyleri
Prolaktin Hasta grubu Kontrol grubu
(ng/mL) Ortalama SS Ortalama SS P
Kad›n 13.39 10.84 7.77 2.66 0.032
Erkek 10.03 6.01 6.55 1.84 0.070
Tablo II: Aktif hasta ve kontrol grubunda ortalama serum PRL düzeyleri
Prolaktin Aktif hasta grubu Kontrol grubu
(ng/mL) Ortalama SS Ortalama SS P
Kad›n 15.76 11.78 7.77 2.66 0.002
Erkek 11.49 6.44 6.55 1.84 0.013
SS: Standart sapma, P: Olas›l›k de¤eri
Kavala ve ark. Pemfigus Hastalar›nda Serum Prolaktin Düzeyleri Türkderm
2006;40(2):52-55
53
hücresel yan›tlar›n düzenlenmesinde rol oynar. ‹mmünolojik etkilerini B lenfositler taraf›ndan üretilen antikor yap›m›n› art›rarak, T lenfositleri, natürel killer hücreler, makrofajlar, nötrofiller ve antijen sunucu dendritik hücreleri stimüle ede-rek gösterir2-6. PRL, T lenfositler ve natürel killer
hücrelerin-den B hücre proliferasyonu ve diferansiyasyonuna nehücrelerin-den olan çeflitli sitokinlerin yap›m ve sal›n›m›n› artt›r›r2,5. Yap›lan
çal›flmalarda PRL'nin hiperprolaktinemili hastalarda otoanti-korlar›n varl›¤›n› etkileyebilece¤i bildirilmifltir10. Ayr›ca greft
rejeksiyonu, multiple skleroz ve sistemik lupus eritematozus gibi otoimmün hastal›klarda da serum PRL düzeyleri yüksek olarak bulunmufltur7,8.
Literatürde otoimmün büllöz hastal›klarla PRL iliflkisini ince-leyen sadece bir çal›flma bulunmaktad›r9. Barzegari ve
arka-dafllar›n›n yapt›klar› bu çal›flmada otoimmun büllöz hastal›-¤› olan 44 hastada serum PRL düzeyleri kontrol grubuna gö-re yüksek olarak saptanm›fl ancak bu yükseklik istatistiksel aç›dan anlaml› bulunmam›flt›r. Ayn› çal›flmada bu hastalarda hiperprolaktinemi prevalans›n›n %16 oldu¤u ve istatistiksel olarak anlaml› bulundu¤u bildirilmifltir.
Bizim çal›flmam›zda ise kad›n hastalarla kontrol grubu ara-s›ndaki fark istatistiksel olarak anlaml› bulunurken erkek hastalar aras›nda anlaml› fark bulunmad›. Hastalar›m›zda hi-perprolaktinemi prevalans› da istatistiksel olarak anlaml›l›k s›n›r›nda bulundu (p=0.058).
SLE'li hastalarda hiperprolaktinemi prevalans›n›n yüksek ol-du¤u, kontrollerden daha yüksek bulunan serum PRL düzey-lerinin hastal›k aktivitesi ve antikor titresi ile korelasyon gös-terdi¤i bildirilmifltir2,7,11. SLE'li hastalarda yap›lan bir baflka
çal›flmada ise PRL'nin immünglobulin ve anti-dsDNA sentezi-ni indükledi¤i gösterilmifltir10. Pemfigus ve SLE otoimmün
özellikte iki hastal›k olup, patogenezlerinde otoantikor sen-tezi söz konusudur. Ayr›ca pemfigusun klinik bir varyant› olan pemfigus eritematozusda erken lezyonlar klinik olarak SLE'ye benzer ve hastalar›n %30'unda ANA pozitifli¤i izle-nir. SLE'nin etyolojisinde pemfigusa benzer flekilde kal›tsal faktörlerle birlikte ultraviyole maruziyeti, viral enfeksiyonlar ve ilaçlar gibi çevresel faktörler suçlanmaktad›r12. SLE ile
pemfigus eritematozus, dermatitis herpetiformis ve büllöz pemfigoid gibi büllöz hastal›klar aras›nda iliflki olabilece¤i-ne dair aolabilece¤i-nektodlar da mevcuttur13. Ayr›ca SLE'de
pemfigus-da oldu¤u gibi Th2 sitokinler hastal›kta rol oynamaktad›r. Bu nedenle bu iki hastal›¤›n fizyopatolojik aç›dan da ortak baz› yönleri söz konusu olabilir1,5,14.
Çal›flmam›zda aktif pemfiguslu kad›n hastalarda serum PRL düzeyleri kontrol ve remisyon grubundakilerden anlaml› de-recede yüksek bulunmufltur. Aktif hasta grubundaki erkekle-rin serum PRL düzeyleri ise kontrol grubuyla istatistiksel ola-rak anlaml›, remisyon grubuyla ise anlams›z bulunmufltur. Er-kek hastalar aras›nda kad›n hastalarda görüldü¤ü gibi serum PRL düzeylerinde istatistiksel olarak anlaml› farkl›l›¤›n olma-mas›, PRL'in pemfigus patogenezinde kad›n hastalarda er-keklere göre daha önemli olabilece¤ini düflündürebilir. Çal›fl-mam›z›n sonuçlar› SLE'li hastalarla yap›lan çal›flmalar›n so-nuçlar›na benzer flekilde PRL'in sadece hastal›¤›n patogene-zinde rolü olmad›¤›n›, ayn› zamanda PRL düzeyi ile hastal›k aktivitesi aras›nda bir iliflki olabilece¤ini göstermifltir2,7,11.
Re-misyon ve kontrol grubu aras›nda serum PRL düzeylerinde is-tatistiksel olarak anlaml› fark›n bulunmamas› remisyondaki hastalarda PRL düzeylerinin normal kiflilerdeki de¤erlere ya-k›n olabilece¤i düflüncemizi destekler niteliktedir.
Pemfigus tedavisinde adjuvan olarak kullan›lan siklospori-nin T lenfositler üzerinde bulunan PRL reseptörlerine ba¤-land›¤› ve immünsupresif etkisini PRL ile yer de¤ifltirerek gösterebilece¤i ileri sürülmüfltür15,16. Ancak bizim
çal›flma-m›zda tedavi alt›ndaki hastalar›m›z›n hiçbiri siklosporin kul-lanmad›¤›ndan hastalar›n serum PRL düzeylerinde ilaca ba¤-l› bir azalma olas›ba¤-l›¤› söz konusu de¤ildi. PRL ve HLA antije-ni (human leukocyte antigen) genleriantije-nin alt›nc› kromozo-mun k›sa kolu üzerinde lokalize olmalar›, PRL ve pemfigus aras›nda olas› baflka bir iliflkiyi düflündürmektedir2. Bu iki
ge-nin ayn› kromozom üzerinde yer almas› ve pemfigusta baz› HLA antijenlerinin s›k görülmesi bu hastal›kla PRL aras›nda bir ba¤lant› olabilece¤ini düflündürebilir17.
Çal›flmam›z, immünmodülatuvar bir hormon olan PRL ve pemfigus aras›nda bir iliflki olabilece¤ini ve serum PRL dü-zeylerinin hastal›k aktivitesi ile korelasyon gösterebilece¤ini düflündürmektedir. Bu konuda öncü say›labilecek çal›flmam›-z›n pemfigus alt gruplar› ve antikor titrasyonlar› da incele-nerek daha büyük hasta gruplar›yla yap›lmas› PRL'in pemfi-gus ve di¤er otoimmün hastal›klar›n patogenezindeki rolü-nü ayd›nlatmaya yard›mc› olacakt›r.
Tablo IV: Remisyon ve kontrol grubunda ortalama serum PRL düzeyleri
Prolaktin Remisyon grubu Kontrol grubu
(ng/mL) Ortalama SS Ortalama SS P
Kad›n 7.04 2.94 7.77 2.66 0.402
Erkek 6.80 3.57 6.55 1.84 0.964
SS: Standart sapma, P: Olas›l›k de¤eri
Tablo III: Aktif hasta ve remisyon grubunda ortalama serum PRL düzeyleri
Prolaktin Aktif hasta grubu Remisyon grubu
(ng/mL) Ortalama SS Ortalama SS P
Kad›n 15.76 11.78 7.04 2.94 0.007
Erkek 11.49 6.44 6.80 3.57 0.090
SS: Standart sapma, P: Olas›l›k de¤eri
Kavala ve ark.
Pemfigus Hastalar›nda Serum Prolaktin Düzeyleri
Türkderm 2006;40(2):52-55
54
Kaynaklar
1. Udey MC, Stanley JR. Pemphigus: Diseases of antidesmosomal autoimmunity. JAMA 1999; 282:572-76.
2. Vera-Lastra O, Jara LJ, Espinoza LR: Prolactin and autoimmunity. Autoimmun Rev 2002;1(6):360-364.
3. Yu-Lee LY: Prolactin Modulation of Immune and Inflammatory Responses. Recent Prog Horm Res 2002;57:435-455.
4. Do¤usan Z, Hooghe R, Verdood P, Hooghe-Peters EL: Cytokine-like effects of prolactin in human mononuclear and polimorpho-nuclear leukocytes. J Neuroimmunol 2001;120(1-2):58-66. 5. Matera L, Mori M, Geuna M, Buttiglieri S, Palestro G: Prolactin in
autoimmunity and anti-tumor defence. J Neuroimmunol 2000;109:47-55.
6. Jacobi AM, Rohde W et al: Prolactin enhances the in vitro pro-duction of IgG in peripheral blood mononuclear cells from pati-ents with systemic lupus erythematosus but not from healthy controls. Ann Rheum Dis 2001;60:242-247.
7. Pacilio M, Migliaresi S, Meli R, Ambrosone L, Bigliardo B, Di Car-lo R: Elevated bioactive prolactin levels in systemic lupus erythe-matosus - association with disease activity. J Rheumatol 2001;28:2216-2221.
8. Velkeniers B, Dogusan Z, Naessens F, Hooghe R, Hooghe-Peters EL: Prolactin, growth hormone and immune system in humans. Cell Mol Life Sci 1998;54:1102-1108.
9. Barzegari M, Chamse DS, Kiafar: Comparison of serum prolactin levels between autoimmune skin patients and a control group. 20th World Congress of Dermatology, Paris, France, July 1-5, 2000.
10. Gutierrez MA, Molina JF, et al: Prolactin-induced immunoglobu-lin and autoantibody production by peripheral blood mononuc-lear cells from systemic lupus erythematosus and normal indivi-duals. Int Arch Allergy Immunol 1996;109:229-235.
11. Chang DM, Chang CC, Kuo SY, Chu SJ, Chang MI: Hormonal pro-files and immunological studies of male lupus in Twain. Clin Rhe-umatol 1999;18(2):158-162.
12. Odom BO, James W, Berger T: Chronic blistering dermatoses. Andrew's Diseases of the Skin. 9. Bask›. Philadelphia, Saunders Company, 2000;574-605.
13. Sontheimer RD: Lupus erythematosus. Fitzpatrick's dermatology in general medicine. Ed: Freedberg IM, Eisen AZ, Wolff K. 5th ed. New York, Mc Graw Hill, 1999;1993-2009.
14. Eming R, Budinger L, Riechers R, Christensen O, Bohlen H, Kalish R, Hertl M: Frequency analysis of autoreactive helper 1 and T-helper 2 cells in bullous pemphigoid and pemphigus vulgaris by enzyme-linked immunospot assay. Br J Dermatol 2000;143(6):1279-1282.
15. Jara LJ, Lavalle C, Fraga A, Gomez-Sanchez C, Silveria LH, Marti-nez-Osuna P: Prolactin, immunoregulation and autoimmune di-seases. Semin Arthritis Rheum 1991;20(5):273-284.
16. Hiestand PC, Mekler P, Nordman R, Grieder A, Permmongkol C: Prolactin as a modulator of lymphocyte responsiveness provides a possible mechanism of action of cyclosporine. Proc Natl Acad Sci USA 1986;83(8): 2599-2603.
17. Singer KH: Pathogenesis of autoimmunity in pemphigus. Ann Rev Immunol 1985;3:87-108.
Kavala ve ark. Pemfigus Hastalar›nda Serum Prolaktin Düzeyleri Türkderm
2006;40(2):52-55
