16. yüzyıl şairi Zati`nin gazellerinde bitkiler

T.C.

SAKARYA ÜNĐVERSĐTESĐ SOSYAL BĐLĐMLER ENSTĐTÜSÜ

16. YÜZYIL ŞAĐRĐ ZÂTÎ’NĐN GAZELLERĐNDE BĐTKĐLER

YÜKSEK LĐSANS TEZĐ Reyhan ÇELTĐKER

Enstitü Anabilim Dalı : Türk Dili ve Edebiyatı Enstitü Bilim Dalı : Eski Türk Edebiyatı

Tez Danışmanı: Doç.Dr. Bayram Ali KAYA

HAZĐRAN – 2009

T.C.

SAKARYA ÜNĐVERSĐTESĐ SOSYAL BĐLĐMLER ENSTĐTÜSÜ

16. YÜZYIL ŞAĐRĐ ZÂTÎ’NĐN GAZELLERĐNDE BĐTKĐLER

YÜKSEK LĐSANS TEZĐ Reyhan ÇELTĐKER

Enstitü Anabilim Dalı : Türk Dili ve Edebiyatı Enstitü Bilim Dalı : Eski Türk Edebiyatı

Bu tez 18/06/2009 tarihinde aşağıdaki jüri tarafından oybirliği ile kabul edilmiştir.

Doç. Dr. Bayram Ali KAYA Yrd. Doç. Dr. Hüseyin YORULMAZ Doç. Dr. Đsmail GÜLEÇ

Jüri Başkan Jüri Üyesi Jüri Üyesi



















BEYAN

Bu tezin yazılmasında bilimsel ahlak kurallarına uyulduğunu, başkalarının eserlerinden yararlanılması durumunda bilimsel normlara uygun olarak atıfta bulunulduğunu, kullanılan verilerde herhangi bir tahrifat yapılmadığını, tezin herhangi bir kısmının bu üniversite veya başka bir üniversitedeki başka bir tez çalışması olarak sunulmadığını beyan ederim.

Reyhan ÇELTĐKER 15.05.2009

ÖNSÖZ

Klâsik Türk Edebiyatı adıyla da anılan Dîvân Edebiyatı, yedi asrı aşkın tarihî gelişmesi içinde ortaya koyduğu eserleriyle kültür hazinemizin en zengin bölümlerinden birini oluşturmaktadır. Kütüphanelerimiz bu edebiyatın çeşitli ürünleriyle doludur.

Biz bu çalışmamızla Zâtî Dîvânı’nın gazeller bölümünde geçen bitkilerin hangileri olduğunu, hangi tasavvurlarla kullanıldığını ortaya çıkarmayı ve bitkilerle ilgili beyitlerin daha iyi anlaşılmasına katkıda bulunmayı hedefledik. Bu çalışmamızın çerçevesi, ilk iki cildi Prof. Dr. Ali Nihat Tarlan tarafından (Đstanbul 1967–70), üçüncüsü Mehmet Çavuşoğlu ve M. Ali Tanyeri (Đstanbul, 1987) tarafından basılan ve sadece gazellerinin (1825 gazel) yer aldığı üç ciltlik Zâtî Dîvânı ile sınırlıdır.

Zâtî’nin gazellerinden hareketle tahlil çalışması yapmamızın bir sebebi de şairin şiirleri üzerinde yapılan tahlil çalışmalarının az olmasıdır. Konumuzu ve üzerinde çalışacağımız eseri belirledikten sonra, bitkilerin çeşitlerini ve isimlerini tespit etmek için bitki sözlüklerinin, ansiklopedilerin ve çeşitli tahlil kitaplarının üzerinde bir ön çalışma yaptık. Sonra dîvândan bitkilerle ilgili olan beyitleri tespit ettik ve bunları bitki çeşitlerine göre bölümlere ayırdık. Böylece çalışmamız, “Önsöz”, “Giriş”, dokuz bölüm üzerine kurulmuş ana kısım, “Sonuç”, “Kaynaklar”, “Tablolar” ve “Đndeks”ten oluştu.

Giriş bölümünde, Zâtî’nin yaşamış olduğu 16. yüzyılın siyasal, sosyal ve edebî görünüşü ile bu yüzyıldaki şairlerin durumlarına ana hatlarıyla yer verdik. Tezimizin birinci bölümünde önce Zâtî’nin hayatını, edebî şahsiyetini ve eserlerini ele aldık.

Đkinci bölümde genel olarak bitkiler hakkında bilgi verdikten sonra üçüncü bölümde Dîvân edebiyatında bitkilerin ne şekilde ele alındığı hakkında genel bilgi verdik.

Tezimizin dördüncü bölümünde ise çalışmamızın asıl konusu olan Zâtî’de kullanılan bitkilerden ilk olarak ağaçlara ve her ağaçla ilgili olarak kullanılan tasavvurlara ayrı ayrı yer verdik. Beşinci bölümde çiçekleri, altıncı bölümde ise meyveleri ele aldık.

Yedinci bölümü bitkilerin yetiştiği bağ, gül bahçesi gibi mekânlara, sekizinci bölümü ise “Hubûbât” adlı bölüme ayırdık. Daha sonra ilgili olan bölümlerde verilemeyen bitkilere geçtik ve bu bölüme de “Diğer Bitkiler” adını verdik.

Tezimizde çeşitli kaynaklardan ulaştığımız bilgileri aktarırken şöyle bir yol izledik:

Taradığımız Zâtî Dîvânı’ndan seçtiğimiz orijinal beyitler aracılığı ile Dîvân şiirinde zikredilen bitkilerin hangi özellikleriyle nasıl ele alındığını, şiire kazandırdığı anlam zenginliklerini ve şaire sunduğu anlatım imkânlarını tespit etmeye çalıştık. Bunu da en kapsayıcı anlamı veren “tasavvur” kelimesini kullanarak vermeyi uygun bulduk.

Dîvânda geçen bitki adlarını ve bitkilerle ilgili unsurları verirken ele alınan beyitten sonra, beytin geçtiği cildi, gazel numarasını ve gazeldeki beyit numarasını verdik.

Dîvânlardaki beyit örneklerinin ve kaynaklardan aktarılan bilgilerin yazımında dîvândaki ve kaynaklardaki asıllarını esas aldık. Tezimizde bitkileri ele alırken ilk olarak bitkilerle ilgili genel bilgilerin yanı sıra mitolojideki, halk hekimliğindeki, âdet ve davranışlardaki, deyim ve atasözlerindeki, tasavvuftaki yerlerine değindik. Daha sonra Dîvân edebiyatında kullanılış amaçlarına yer verdik. Bundaki amacımız, öncelikle bitkilerin genel özellikleri hakkında bilgi edinilmesi ve onların her yönüyle daha iyi anlaşılması, daha sonra da Dîvân edebiyatındaki kullanımları ile kolayca ilişkilendirilebilmesidir.

Dördüncü bölümde bulunan erguvan bazı çalışmalarda ağaçlar bölümünde bazılarında ise çiçeklerle ilgili bölümde verilmiştir. Biz, “Ağaçlar” bölümünde ele almayı tercih ettik. Çalışmamızın beşinci bölümünde yer alan “diken” bir çiçek olmamasına rağmen, çiçeklerle iç içe bulunduğundan dolayı bu bölümde ele alındı.

Tezimizin sonuna “Sonuç”, “Kaynaklar” ve “Tablolar” bölümlerinin ardından gazeller bölümünde geçen bitkilerle ilgili bir indeks ekledik. Dîvânda geçen ilgili her örnek beyte tezimizde yer vermemiz mümkün olmadığından bunların tamamına ait künye bilgilerine ise indekste yer verdik. Böylece ilgili tüm malzemeden araştırmacıların haberdar olmasını ve yararlanmasını temin etmeye çalıştık.

Konu seçiminde yardımcı olan, çalışmam boyunca desteğini ve ilgisini esirgemeyen değerli hocam Doç. Dr. Bayram Ali KAYA’ya; başta Doç. Dr. Đsmail GÜLEÇ olmak üzere çalışmama önemli katkılar sağlayan bölüm hocalarıma ve her zaman yanımda olup bana destek olan eşim Oktay ÇELTĐKER’e teşekkür ederim.

Reyhan ÇELTĐKER Sakarya 2009

ĐÇĐNDEKĐLER

KISALTMALAR………..…..i

TABLOLAR………..….ii

ÖZET……….…iii

SUMMARY………...iv

GĐRĐŞ………..……1

BÖLÜM 1: ZÂTÎ’NĐN HAYATI, EDEBÎ ŞAHSĐYETĐ, ESERLERĐ………..9

1.1. Hayatı………...9

1.2. Edebî Şahsiyeti………...………….…………...…14

1.3. Eserleri………...……….…17

BÖLÜM 2: GENEL OLARAK BĐTKĐLER………..…………19

2.1. Bitkiler ile Đlgili Tasavvurlar………...22

2.1.1. Ayva Tüyleri………...………..…22

2.1.2. Benân (Parmaklar)………....……23

2.1.3. Emvât (Ölüler) ………...…..……23

2.1.4. Hâl (Ben)………...…………...…23

2.1.5. Hâme (Kalem)………...…...……24

2.1.6. Ney-şeker (Şeker Kamışı) ………...24

2.1.7. Şiir………...……….…25

BÖLÜM 3: DÎVÂN EDEBĐYATINDA BĐTKĐLER………...……..…26

BÖLÜM 4: AĞAÇLAR……….……….32

4.1. Ağaçlar ile Đlgili Tasavvurlar………..………34

4.1.1. Âşık……….….….…………34

4.1.2. Aşk……….….…..…………35

4.1.3. Dünyâ………..……….…….35

4.1.4. Etfâl (Çocuklar)………...…….36

4.1.5. Hazân………....36

4.1.6. Nâz………...……….37

4.1.7. Neccâr (Marangoz)………...………37

4.1.8. Nigâr (Sevgili)………..……37

4.1.9. Nûr………...……….…38

4.1.10. Peyk-i bâd………..……….38

4.1.11. Saç………...39

4.1.12. Şâdî……….39

4.1.13. Vücut………...…39

4.2. Ağaçlar ile Đlgili Unsurlar (Budak, Dal, Dikme, Nihal, Yaprak)………...40

4.2.1. Budak………40

4.2.1.1. Budak ile Đlgili Tasavvurlar……….40

4.2.1.1.1. Ayak (Kadeh) ………..……40

4.2.1.1.2. Cân ………..…40

4.2.1.1.3. Dünyâ ………..………41

4.2.1.1.4. Mercân………...…41

4.2.1.1.5. Rakip………42

4.2.1.1.6. Sevgili-Güzel………...……42

4.2.1.1.7. Tîr (Ok)………...……43

4.2.2. Dal (Şâh)………..………43

4.2.2.1. Dal ile Đlgili Tasavvurlar……….……43

4.2.2.1.1. Afv………...………43

4.2.2.1.2. Elif………..…….44

4.2.2.1.3. Kaş………...……44

4.2.2.1.4. Müje (Kirpik)………...45

4.2.2.1.5. Ok………45

4.2.2.1.6. Zülf………..………45

4.2.3. Nihal (Dikme, Fidan)……….…………46

4.2.3.1. Nihal ile Đlgili Tasavvurlar………46

4.2.3.1.1. Boy………46

4.2.3.1.2. Elif………...………46

4.2.3.1.3. Kaş………46

4.2.3.1.4. Sebz-pûş………47

4.2.3.1.5. Sevgili………...……47

4.2.3.1.6. Tîr (Ok)……….……47

4.2.4. Yaprak (Berg, Varak)………47

4.2.4.1. Yaprak ile Đlgili Tasavvurlar……….……49

4.2.4.1.1. Âl (Hile; Kırmızı)……….49

4.2.4.1.2. Âşık………..….49

4.2.4.1.3. Ay-Gün; Mihr-Mâh………..……50

4.2.4.1.4. Cevr-Belâ-Mihnet-Gussa………..…51

4.2.4.1.5. Çenber……….……..……51

4.2.4.1.6. Dervîş………52

4.2.4.1.7. Gönül………53

4.2.4.1.8. Đnsan………..……54

4.2.4.1.9. Ömür……….………54

4.2.4.1.10. Peykân………54

4.2.4.1.11. Saç……….……55

4.2.4.1.12. Şîve (Naz)………..……55

4.2.4.1.13. Ümit………...……55

4.2.4.1.14. Yara Ağzı………...56

4.2.4.1.15. Yıldız……….56

4.2.4.1.16. Yüz………57

4.3. Ağaç Çeşitleri………...………..……57

4.3.1. Abanoz (Âbnûs, Âbenûs) ……….…………57

4.3.2. Ardıç (Ar‘ar) ………59

4.3.3. Bakkam (Bakam)……….……….60

4.3.4. Çınâr……….………61

4.3.3.1. Çınâr ile Đlgili Tasavvurlar………..…………62

4.3.4.1.1. Âşık ………62

4.3.4.1.2. El ………62

4.3.4.1.3. Đnsan………63

4.3.4.1.4. Kadd (Boy)………..……63

4.3.4.1.5. Sevgili………...…63

4.3.4.1.6. Şâh (Padişah)………..……64

4.3.5. Devha (Uluağaç) ……….……64

4.3.6. Erguvân (Ergavân )……….…….64

4.3.6.1. Erguvân ile Đlgili Tasavvurlar……….…66

4.3.6.1.1. Gözyaşı………...……66

4.3.6.1.2. Şarap………...…66

4.3.7. Kâfûr………67

4.3.7.1. Kâfûr ile Đlgili Tasavvurlar……….……68

4.3.7.1.1. Cism (Beden)………..68

4.3.7.1.2. Gerdan………....…….69

4.3.7.1.3. Hatt (Ayva Tüyleri)………...….70

4.3.7.1.4. Merhem ………..……71

4.3.7.1.5. Sîne……….……71

4.3.7.1.6. Ten………..……71

4.3.8. Köknar……….…72

4.3.9. Misvâk……….…73

4.3.9.1. Misvâk ile Đlgili Tasavvurlar………..…74

4.3.9.1.1. Allah’ın Emri ……….74

4.3.9.1.2. Cemâl……….…….75

4.3.9.1.3. Diş ……….….75

4.3.9.1.4. Mey (Şarap)………75

4.3.9.1.5. Sôfi-Zâhid………...…………76

4.3.10. Nârven (Nâreven, Karaağaç) ………77

4.3.10.1. Nârven ile Đlgili Tasavvurlar………...…78

4.3.10.1.1. Kâmet (Boy)……….…....78

4.3.10.1.2. Sevgili (Güzel)……….……78

4.3.11. Ney (Kamış, Nây) ……….…79

4.3.11.1. Ney ile Đlgili Tasavvurlar………80

4.3.11.1.1. Ağız Tüfeği………...…80

4.3.11.1.2. Beniz……….…80

4.3.11.1.3. Kadd (Boy)………80

4.3.11.1.4. Kamış Yürütme……….81

4.3.11.1.5. Kilk………...82

4.3.11.1.6. Mısra………82

4.3.11.1.7. Ok ………82

4.3.12. Rez-Tâk (Bağ Kütüğü)……….…….83

4.3.13. Sanavber………83

4.3.13.1. Sanavber ile Đlgili Tasavvurlar………85

4.3.13.1.1. Kadd (Boy)………85

4.3.13.1.2. Kalp………...……85

4.3.14. Sandal………86

4.3.15. Servi………...…87

4.3.15.1. Servi ile Đlgili Tasavvurlar………..…89

4.3.15.1.1. Âşık………...…89

4.3.15.1.2. Bâlâ (Kadd, Kâmet, Mevzûn)………...……89

4.3.15.1.3. Başı Taşra-Taşra………...…91

4.3.15.1.4. Bende (Gulâm, Kul, Köle)………91

4.3.15.1.5. Cennet………...………93

4.3.15.1.6. Devlet ………...…………93

4.3.15.1.7. Dolap ………94

4.3.15.1.8. Dûd (Duhân)……….…………94

4.3.15.1.9. Elif………...…….95

4.3.15.1.10. Elif Çekmek………95

4.3.15.1.11. Hançer……….…97

4.3.15.1.12. Hz. Muhammed……….……..……97

4.3.15.1.13. Kıyâmet……….…..………98

4.3.15.1.14. Kumru……….………99

4.3.15.1.15. Kuş……….…………99.

4.3.15.1.16. Mısra-Şiir………..…100

4.3.15.1.17. Mîve………...100

4.3.15.1.18. Nâz……….……101

4.3.15.1.19. Salınışı……….……...101

4.3.15.1.20. Sâye (Gölge) ……….………102

4.3.15.1.21. Sebz-pûş……….………104

4.3.15.1.22. Sevgili………104

4.3.15.1.23. Seyyid-zâde………106

4.3.15.1.24. Sidre Tâvûsu-Cebrâil………...…..107

4.3.15.1.25. Sinân (Mızrak) ………..…108

4.3.15.1.26. Sirişk (Eşk, Gözyaşı, Yaş)……….…108

4.3.15.1.27. Su………...……109

4.3.15.1.28. Sürâhi……….………110

4.3.15.1.29. Vilâyet, Velâyet……….111

4.3.15.1.30. Zâtî………...……111

4.3.15.1.31. Zebân (Dil) ………112

4.3.15.1.32. Zıll-ı Đlâh………113

4.3.16. Sidre……….………114

4.3.17. Söğüt (Bân, Bîd) ……….………115

4.3.17.1. Söğüt ile Đlgili Tasavvurlar………...………116

4.3.17.1.1. Kadd (Boy)……….………116

4.3.17.1.2. Sultân………..……116

4.3.18. Şimşâd (Şimşir) ………...…116

4.3.18.1. Şimşâd ile Đlgili Tasavvurlar……….…117

4.3.18.1.1. Kâmet (Boy)………117

4.3.18.1.2. Sevgili……….…118

4.3.19. Tûbâ……….………118

4.3.19.1. Tûbâ ile Đlgili Tasavvurlar………119

4.3.19.1.1. Baş Aşağı Olmak………119

4.3.19.1.2. Kâmet (Boy)………...………119

4.3.20. Ûd (Öd Ağacı) ………120

4.3.20.1. Ûd ile Đlgili Tasavvurlar………121

4.3.20.1.1. Âşık……….…121

4.3.20.1.2. Buhûr ………..……122

4.3.20.1.3. Cân ……….……122

4.3.20.1.4. Meyyit……….123

4.3.20.1.5. Yanması………..…………123

4.3.19.1.6. Zülf……….….……123

BÖLÜM 5: ÇĐÇEKLER………125

5.1. Çiçekler ile Đlgili Tasavvurlar………...………126

5.1.1. Akçe………...…….126

5.1.2. Altın-Sîm (Gümüş) ………127

5.1.3. Çiçek Hastalığı ………...……127

5.1.4. Dem-i işret ……….127

5.1.5. Kuş……….……….128

5.1.6. Leşker (Asker) ………...…128

5.1.7. Necm (Yıldız) ………128

5.1.8. Pîr (Đhtiyar)……….129

5.1.9. Pîrâye (Süs)……….129

5.1.10. Sabâ………..………….129

5.2. Çiçek Çeşitleri………..……130

5.2.1. Çengel Çiçeği……….……….……130

5.2.2. Diken (Hâr)-Mugaylân (Çöl Dikeni) ……….…………130

5.2.2.1. Diken ile Đlgili Tasavvurlar………131

5.2.2.1.1. Âşık………131

5.2.2.1.2. Cefa-Cevr-Gam-Gussa………...……131

5.2.2.1.3. Cihân (Dünya)………132

5.2.2.1.4. Diken Yarası………..…………133

5.2.2.1.5. Hançer………133

5.2.2.1.6. Hecr (Fürkât, Hicrân)……….……133

5.2.2.1.7. Ka‘be………..…………134

5.2.2.1.8. Rakip………..………134

5.2.3. Gonca………...……135

5.2.3.1. Gonca ile Đlgili Tasavvurlar………136

5.2.3.1.1. Ağız-Dudak……….…136

5.2.3.1.2. Bülbül………...…137

5.2.3.1.3. Cennet………..…...…138

5.2.3.1.4. Çâk-ı Girîbân (Çâk Etmek, Yaka Yırtmak) ………...…139

5.2.3.1.5. Düblek (Dümbelek) ………...………140

5.2.3.1.6. Düğme……….…140

5.2.3.1.7. Gönül (Kalp)………...141

5.2.3.1.8. Gözyaşı (Yaş)……….….142

5.2.3.1.9. Gül Gibi Gülmesi………....……142

5.2.3.1.10. Güzel (Sevgili)………..…143

5.2.3.1.11. Hâmûş (Dem-beste, Susmuş)………145

5.2.3.1.12. Hokka………145

5.2.3.1.13. Kan (Hûn)……….…146

5.2.3.1.14. Peykân………...…146

5.2.3.1.15. Teb-hâle (Uçuk)………146

5.2.3.1.16. Yumruk……….…147

5.2.3.1.17. Zahm (Yara)………..147

5.2.3.1.18. Zenbûr (Arı)………..147

5.2.4. Gül (Verd)……….……148

5.2.4.1. Gül ile Đlgili Tasavvurlar……….154

5.2.4.1.1. Âfitâb(Güneş)………..154

5.2.4.1.2. Ağız-Dudak……….…154

5.2.4.1.3. Arak (Ter)………155

5.2.4.1.4. Asker………155

5.2.4.1.5. Âşık………..…156

5.2.4.1.6. Ay (Kamer), Gün……….……156

5.2.4.1.7. Bâd (Bâd-ı sabâ, Sabâ)………157

5.2.4.1.8. Bâlî………...………157

5.2.4.1.9. Baş Üzre Yeri Olmak………...…158

5.2.4.1.10. Beden (Endâm)………..…158

5.2.4.1.11. Bülbül (Belâbil, Hezâr)………...159

5.2.4.1.12. Cennet………162

5.2.4.1.13. Cür‘a (Yudum)………...…162

5.2.4.1.14. Çeşm (Göz)………163

5.2.4.1.15. Diken………..…163

5.2.4.1.16. Dîvân-Kitap………164

5.2.4.1.17. Dünyâ……….………165

5.2.4.1.18. El………165

5.2.4.1.19. Eşk (Gözyaşı, Yaş)………165

5.2.4.1.20. Ezkâr………..………166

5.2.4.1.21. Gelin………...…167

5.2.4.1.22. Gömlek (Pîrehen) ………..…167

5.2.4.1.23. Gönül………..…168

5.2.4.1.24. Gül-âb (Gülsuyu)………...169

5.2.4.1.25. Gül-bâng ………...……170

5.2.4.1.26. Gülgûn-Şebdîz; Hüsrev-Şîrîn-Ferhâd………170

5.2.4.1.27. Gülşen (Gülistân)………...171

5.2.4.1.28. Gülün Kokusu ………...172

5.2.4.1.29. Gülün Ömrü ………..172

5.2.4.1.30. Hasan………..173

5.2.4.1.31. Hz. Muhammed………..173

5.2.4.1.32. Hz. Yûsuf………...174

5.2.4.1.33. Đnkâr………...175

5.2.4.1.34. Kabâ-Câme………175

5.2.4.1.35. Kadeh (Ayak, Câm)……….……..176

5.2.4.1.36. Kâmet (Boy)………..…177

5.2.4.1.37. Kan……….178

5.2.4.1.38. Kemân………178

5.2.4.1.39. Kol………..…178

5.2.4.1.40. Kulak (Gûş)………179

5.2.4.1.41. Külhân………179

5.2.4.1.42. Mecnûn………..180

5.2.4.1.43. Memi………..……181

5.2.4.1.44. Menzil………181

5.2.4.1.45. Mey (Şarap)………...181

5.2.4.1.46. Mutrib………182

5.2.4.1.47. Nâme……….….…182

5.2.4.1.48. Nişân………..……183

5.2.4.1.49. Parmak………...…183

5.2.4.1.50. Rûh……….…183

5.2.4.1.51. Sevgili………184

5.2.4.1.52. Sevgilinin Gülüşü………..….…186

5.2.4.1.53. Söz……….….187

5.2.4.1.54. Sultân (Padişâh)……….…187

5.2.4.1.55. Şadırvân……….…188

5.2.4.1.56. Şiir……….….188

5.2.4.1.57. Şirâr (Kıvılcım)……….….…188

5.2.4.1.58. Tabîb………..…189

5.2.4.1.59. Tef……….….189

5.2.4.1.60. Terlik……….…190

5.2.4.1.61. Ümit………...190

5.2.4.1.62. Üzülmek……….190

5.2.4.1.63. Vakt-i gül (Fasl-ı gül, Bahâr)……….191

5.2.4.1.64. Yanak (Ârız, Ruh, Ruhsâr)………192

5.2.4.1.65. Yara (Dâğ, Zahm)………..194

5.2.4.1.66. Yüz (Beniz, Cemâl)………...195

5.2.5. Gülnâr (Nar Çiçeği)………...196

5.2.5.1. Gülnâr ile Đlgili Tasavvurlar………197

5.2.5.1.1. Gözyaşı………197

5.2.5.1.2. Yanak………...197

5.2.5.1.3. Yüz………...198

5.2.6. Karanfil……….199

5.2.6.1. Karanfil ile Đlgili Tasavvurlar………..…201

5.2.6.1.1. Göz………...…201

5.2.6.1.2. Yüz………...201

5.2.7. Lâle………...201

5.2.7.1. Lâle ile Đlgili Tasavvurlar………206

5.2.7.1.1. Âsumân (Gökyüzü)……….…….206

5.2.7.1.2. Âşık………..……207

5.2.7.1.3. Bağır (Sîne)………..……207

5.2.7.1.4. Çemen ……….……207

5.2.7.1.5. Çerâğ (Çıra)……….……207

5.2.7.1.6. Dâğ (Yara)………...…208

5.2.7.1.7. Eşk (Gözyaşı) ………..209

5.2.7.1.8. Hâl (Ben)………..209

5.2.7.1.9. Kadeh (Ayak, Câm)……….…209

5.2.7.1.10. Kan……….…210

5.2.7.1.11. Kâsebâz-Parmak………210

5.2.7.1.12. La‘l………...211

5.2.7.1.13. Lala………....211

5.2.7.1.14. Lâlenin Renkleri………211

5.2.7.1.15. Seher Yeri………..213

5.2.7.1.16. Sevgili………213

5.2.7.1.17. Şafak………..214

5.2.7.1.18. Şâh……….214

5.2.7.1.19. Şehit………...215

5.2.7.1.20. Yanak………215

5.2.8. Menekşe (Benefşe) ………...216

5.2.8.1. Menekşe ile Đlgili Tasavvurlar………218

5.2.8.1.1. Anahtar………218

5.2.8.1.2. Asâ-Hz. Mûsâ………..219

5.2.8.1.3. Âşık ………220

5.2.7.1.4. Bahâr ………...220

5.2.8.1.5. Başı Göğermek ………221

5.2.8.1.6. Çevgân ………221

5.2.8.1.7. Ejderhâ ………222

5.2.8.1.8. Ense ……….222

5.2.8.1.9. Göz………...222

5.2.8.1.10. Gül………..223

5.2.8.1.11. Hâl (Ben) ………...223

5.2.8.1.12. Hatt (Ayva Tüyleri)………224

5.2.7.1.13. Kebûdî (Mavi) Elbise Giymesi………..…224

5.2.8.1.14. Menekşenin Kulağı………225

5.2.8.1.15. Mürekkep………...225

5.2.8.1.16. Postacı (Berîd, Ulak)……….225

5.2.8.1.17. Sevgili………226

5.2.8.1.18. Şâh………..………226

5.2.9. Nergis……….227

5.2.9.1. Nergis ile Đlgili Tasavvurlar……….…………228

5.2.9.1.1. Âşık………..…228

5.2.9.1.2. Göz………...…229

5.2.9.1.3. Kadeh (Ayak)………...…230

5.2.9.1.4. Karavaş (Cariye, Hizmetçi)……….…230

5.2.9.1.5. Nesrîn………...…231

5.2.9.1.6. Sevgili………..…231

5.2.9.1.7. Zemzem………231

5.2.10. Nilüfer (Nîlfer, Nîlûfer, Nîlûper) ………...……232

5.2.10.1. Nilüfer ile Đlgili Tasavvurlar………233

5.2.10.1.1. Göz……….233

5.2.10.1.2. Libâs-ı asfar………...233

5.2.11. Reyhân (Fesleğen)………..234

5.2.11.1. Reyhân ile Đlgili Tasavvurlar………...……235

5.2.11.1.1. Âşık..………..235

5.2.11.1.2. Hatt……….236

5.2.11.1.3. Reyhâncı………237 5.2.11.1.4. Reyhânın Kokusu………...…237 5.2.12. Sûsen………237 5.2.12.1. Sûsen ile Đlgili Tasavvurlar………..…239

5.2.12.1.1. Câme………..…239 5.2.12.1.2. Cism (Beden)……….…239 5.2.12.1.3. Dil………..239 5.2.12.1.4. Libâs (Elbise)……….………240 5.2.13. Sünbül……….………240 5.2.13.1. Sünbül ile Đlgili Tasavvurlar………242 5.2.13.1.1. Bend………...…242 5.2.13.1.2. Boy Beyi………242 5.2.13.1.3. Gönül……….….242 5.2.12.1.4. Hindî (Hintli)……….…243 5.2.13.1.5.Kabâ………243 5.2.13.1.6. Nâfe………244 5.2.13.1.7. Reyhâncı………244 5.2.13.1.8. Saç-Zülf ………244 5.2.13.1.9. Silsile (Zincir)………246 5.2.14. Şakâyık………246 5.2.15. Yâsemîn (Semen) ………...……247 5.2.15.1. Yâsemîn ile Đlgili Tasavvurlar……….…248

5.2.15.1.1. Ak Tûtî………...…248

5.2.15.1.2. Efser (Taç) ………248 5.2.15.1.3. Endâm (Beden)………..…249 5.2.15.1.4. Göğüs……….…249 5.2.15.1.5. Kebûter (Güvercin)………249 5.2.15.1.6. Kimyâger………....250 5.2.15.1.7. Lenger (Çapa)………250 5.2.15.1.8. Micmer………...…250 5.2.15.1.9. Nûr……….…251 5.2.15.1.10. Tüvân-ger (Zengin Kişi)………..…251 5.2.15.1.11. Yanak………...…252 5.2.15.1.12. Yüz………...…252 5.2.16. Za‘ferân (Safran, Zerde) ………252 5.2.16.1. Za‘ferân ile Đlgili Tasavvurlar……….255

5.2.16.1.1. Âşık………255 5.2.16.1.2. Güldürücü Özelliği……….…255 5.2.16.1.3. Nûr Duası……….…..256 5.2.16.1.4. Vücut………..…256 5.2.16.1.5. Yüz……….…257 5.2.17. Zanbak (Zambak)………257 5.2.17.1. Zanbak ile Đlgili Tasavvurlar……….…..258 5.2.17.1.1. Boyun………...258

5.2.17.1.2. Hz. Mûsâ-Yed-i Beyzâ ………..258 5.2.17.1.3. Parmak………...259

5.2.17.1.4. Sâk (Sap)………259 5.2.17.1.5. Tûmâr ………259 5.2.17.1.6. Yumruk………..260 5.2.17.1.7. Yüz……….260 5.2.18. Zerrîn………..…260 5.2.18.1. Zerrîn ile Đlgili Tasavvurlar……….261 5.2.18.1.1. Beden……….…261 5.2.18.1.2. Kadeh (Ayak, Câm)………...262 BÖLÜM 6: MEYVELER………..263 6.1. Meyveler ile Đlgili Tasavvurlar……….265 6.1.1. Bela-Cefa ………...265 6.1.2. Dudak……….….266 6.1.3. Güzellik (Melâhat)………..266 6.1.4. Hayret……….266 6.1.5. Hınzîre (Domuz) ………267 6.1.6. Kavuşma (Visâl)……….…267 6.1.7. Lutf……….267 6.1.8. Murâd………..…268 6.1.9. Rahât……….……..268 6.1.10. Söz………...……….268 6.1.11. Şefkat………268 6.1.12. Şîve (Nâz)……….………269 6.1.13. Taalluk………..…269

6.1.14. Ter (Taze) ………269 6.1.15. Vefâ……….…..…270 6.1.16. Zenahdân (Çene)………...……270 6.2. Meyve Çeşitleri……….…270 6.2.1. Ayva (Bih, Eyvâ) ………...……270 6.2.1.1. Ayva ile Đlgili Tasavvurlar……….……271 6.2.1.1.1. Âh (Feryâd) ………...……271 6.2.1.1.2. Gabgab………...……272 6.2.1.1.3. Göz ………272 6.2.1.1.4. Yanak (Ârız)………..…272 6.2.1.1.5. Yüz ………273 6.2.1.1.6. Zekân (Çene)………..……273 6.2.2. Bâdem (Bâdâm) ………..…274 6.2.2.1. Bâdem ile Đlgili Tasavvurlar………...…275 6.2.2.1.1. Bahar………...275 6.2.2.1.2. Dil………...………275 6.2.2.1.3. Dudak………..………276 6.2.2.1.4. Göz………276

6.2.2.1.5. Gözyaşı………...…………277 6.2.3. Dut (Dûd) ……….…………277

6.2.4. Elma (Alma, Sîb) ……….………279 6.2.4.1. Elma ile Đlgili Tasavvurlar………...………280 6.2.4.1.1. Göz………...…………280

6.2.4.1.2. Gûy-ı zemîn……….………281 6.2.4.1.3. Zenâhdân (Çene) ………281 6.2.5. Erik………...…281 6.2.6. Hurma……….…..……283 6.2.6.1. Hurma ile Đlgili Tasavvurlar………285 6.2.6.1.1. Dudak………...……285 6.2.6.1.2. Tûmâr-ı şi‘r………..……285 6.2.7. Đncir (Tîn) ……….…285 6.2.7.1. Đncir ile Đlgili Tasavvurlar………287 6.2.7.1.1. Merhem………287 6.2.7.1.2. Sevgili………..………287 6.2.7.1.3. Sûre………..………287 6.2.8. Kavun (Kelek) ……….……288 6.2.9. Kayısı (Kaysı) ……….….………289 6.2.10. Kiraz (Kirâs) ……….…….………290 6.2.11. Limon (Lîmon) ……….…………291 6.2.12. Nar (Enâr, Ya‘kut-ı Rümman) ………...……293 6.2.12.1. Nar ile Đlgili Tasavvurlar………..……295 6.2.12.1.1. Ağız………295 6.2.12.1.2. Gözbebeği………...……295 6.2.12.1.3. Gözyaşı………...…295 6.2.12.1.4. Yara……….……296 6.2.13. Şeftali (Şeftâlû) ………...……296

6.2.13.1. Şeftali ile Đlgili Tasavvurlar………..……297 6.2.13.1.1. Ağız……….297 6.2.13.1.2. Bûse……….…297 6.2.13.1.3. Dil………...…297 6.2.13.1.4. Dudak……….…298 6.2.13.1.5. Kadd (Boy)……….………298 6.2.14. Şeker Kamışı (Ney-şeker) ………...………299 6.2.14.1. Şeker Kamışı ile Đlgili Tasavvurlar………...300 6.2.14.1.1. Kadd (Kâmet, Boy)……….300 6.2.14.1.2. Kalem………..…301 6.2.14.1.3. Kemer-Kuşak………..…301 6.2.14.1.4. Tîr (Ok)………...302 6.2.15. Turunç (Nârenc) ……….302 6.2.15.1. Turunç ile Đlgili Tasavvurlar………303

6.2.15.1.1. Ayak (Kadeh)……… 303 6.2.15.1.2. Sevgilinin Güzelliği………...…303

6.2.15.1.3. Yüz………303 6.2.16. Unnâb (Çiğde, Hünnâb, Ünnâb) ………304 6.2.17. Üzüm (Asma, Engûr, Đneb, Koruk) ………...305 6.2.17.1. Üzüm ile Đlgili Tasavvurlar………..309 6.2.17.1.1. Ben……….309 6.2.17.1.2. Göz……….309 6.2.17.1.3. Helvâ………...310

6.2.17.1.4. Sôfî……….….…310 6.2.17.1.5. Şarap……….…..…311 6.2.17.1.6. Şerbet……….…….312 6.2.17.1.7. Zülf……….…….312 BÖLÜM 7: BĐTKĐLERĐN YETĐŞTĐĞĐ MEKÂNLAR……….….…313 7.1. Bağ (Bostan), Firdevs, Ravza.……….….313 7.1.1. Bağ ile Đlgili Tasavvurlar………...…315 7.1.1.1. Âşık………...……315 7.1.1.2. Aşk………315 7.1.1.3. Bağ-bân (Bostâncı)………...…………316 7.1.1.4. Bekâ (Sonsuzluk)………..…317 7.1.1.5. Belâ………...…317 7.1.1.6. Belâgat………..……317 7.1.1.7. Bezm (Bezm-gâh)……….……317 7.1.1.8. Bülbül………...………318 7.1.1.9. Cennet………...…319 7.1.1.10. Cünûn (Cinnet)………...……320 7.1.1.11. Dolap……….……….….320 7.1.1.12. Dünya………..…321 7.1.1.13. Eşek Başı………321 7.1.1.14. Gönül………..……321 7.1.1.15. Gül………..…………322 7.1.1.16. Güzellik………..…322

7.1.1.17. Hamâkat (Ahmaklık)………..……323 7.1.1.18. Harem……….…323 7.1.1.19. Hz. Muhammed………..……324 7.1.1.20. Đrem……….…324 7.1.1.21. Karar………...…324 7.1.1.22. Kavuşma……….325 7.1.1.23. Kitap………...325 7.1.1.24. Kûy (Köy, Mahalle)………325 7.1.1.25. Letâfet……….…326 7.1.1.26. Melâmet………..……327 7.1.1.27. Mihnet……….327 7.1.1.28. Saray………...327 7.1.1.29. Sıtma………...328 7.1.1.30. Sîne……….328 7.1.1.31. Şehir………328 7.1.1.32. Şîve……….…329 7.1.1.33. Ülke……….329 7.1.1.34. Vefâ……….329 7.1.1.35. Yanak (Ârız)………...329 7.1.1.36. Yüz………..…330 7.1.1.37. Zarâfet……….………330 7.1.1.38. Zindân……….330 7.2. Çemen (Çayır, Mergzâr, Sebz, Sebze-zâr) ………..…330

7.2.1. Çemen ile Đlgili Tasavvurlar………...……331 7.2.1.1. Adem (Yokluk)………..331 7.2.1.2. Âhû………331 7.2.1.3. Bülbül………332 7.2.1.4. Cân-Dil (Gönül)……….……332 7.2.1.5. Cennet………332 7.2.1.6. Devâ………...………333 7.2.1.7. Dünyâ……… 333 7.2.1.8. Gençlik………...……333 7.2.1.9. Gözyaşı……….…….334 7.2.1.10. Hançer……….…… 334 7.2.1.11. Kûy (Mahalle)………..…335 7.2.1.12. Mantıku’t-tayr………..…335 7.2.1.13. Meh-i âzer (Ateş Ayı)………..…336 7.2.1.14. Revân (Âb-ı Revân) ………336 7.2.1.15. Sehâb (Bulut)……….. 337 7.2.1.16. Tarâvet (Tazelik)……….……337 7.1.1.17. Yeşil Sof (Yün)………338 7.2.1.18. Zelîhâ………...…338 7.3. Gül Bahçesi (Gülistân, Gülşen, Gülzâr) ………..………339 7.3.1. Gül Bahçesi ile Đlgili Tasavvurlar………..……340 7.3.1.1. Aşk………340 7.3.1.2. Bâzâr (Pazar)………341

7.3.1.3. Bezm………..………341 7.3.1.4. Bülbül………342 7.3.1.5. Câmi‘……….…343 7.3.1.6. Cennet………343 7.3.1.7. Dert………344 7.3.1.8. Dil (Gönül)………...………..344 7.3.1.9. Dünyâ……….………344 7.3.1.10. Gam………..…345 7.3.1.11. Gönlü Açık Yâr………345 7.3.1.12. Gül………...345 7.3.1.13. Gülşen-i Râz………346 7.3.1.14. Hüsn (Güzellik)………...346 7.3.1.15. Hz. Đbrâhim……….…….347 7.3.1.16. Hz. Muhammed………...…347 7.3.1.17. Kasr……….…348 7.3.1.18. Kitap………348 7.3.1.19. Kûy (Mahalle)………..348 7.3.1.20. Külhân………..…349 7.3.1.21. Mısr………..349 7.3.1.22. Nâr- firâk (Ayrılık Ateşi)………350 7.3.1.23. Rüstem……….……350 7.3.1.24. Sa‘di-i Şirâzî………351 7.3.1.25. Şehir………351

7.3.1.26. Şiir………352 7.3.1.27. Tarâvet (Tazelik)……….…………352 7.3.1.28. Tekye (Ten)……….……352 7.3.1.29. Ten………...……352 7.3.1.30. Tûr………353 7.3.1.31. Vâmık u Azrâ………...…353 7.3.1.32. Yanak………...354 7.3.1.33. Yüz………...…355 7.3.1.34. Zâtî-Zâtî’nin Canı………355 7.4. Hârgâh (Hâristân, Dikenlik)……….…356 7.4.1. Hârgâh ile Đlgili Tasavvurlar………...…356 7.4.1.1. Âlem (Dünya)………356 7.4.1.2. Çarh-ı atlas……….……356 7.5. Lâle-zâr……….…357 7.6. Neyistân (Şekeristân, Tarla, Kiştzâr, Mezra‘) ……….…357 7.6.1. Neyistân vb. ile Đlgili Tasavvurlar………..…358 7.6.1.1. Akıl………358 7.6.1.2. Dil (Gönül) ………358 7.6.1.3. Dünyâ ………359 7.6.1.4. Halâvet (Şirinlik, Tatlılık)……….…359 7.6.1.5. Karar-Sabır-Tâkat………..360 7.6.1.6. Kirpik……….…360 7.7. Sahrâ……….…360

7.7.1. Sahrâ ile Đlgili Tasavvurlar……….………361 7.7.1.1. Âhû………...……361 7.7.1.2. Dil (Gönül)………362 7.7.1.3. Melâmet………362 7.7.1.4. Safâ………..….363 7.7.1.5. Yaş (Gözyaşı)………...…363 7.7.1.6. Zincir……….…364 7.8. Semenzâr (Yasemin Bahçesi)………...…364 7.8.1. Semenzâr ile Đlgili Tasavvurlar………...………364 7.8.1.1. Beyaz Sakal.………..……364 7.8.1.2. Bûy-ı fenâ (Ölüm Kokusu)………364 7.9. Şâh-sâr-Bük (Ağaçlık, Çalılık, Koruluk)……….…365 7.9.1. Şâh-sâr ile Đlgili Tasavvurlar………..366 7.9.1.1. Dil (Gönül)………366 7.9.1.2. Ümîd………..366 BÖLÜM 8: HUBÛBÂT……….…367 8.1. Harman……….………367 8.1.1. Harman ile Đlgili Tasavvurlar………..………367 8.1.1.1. Akıl……….…...…367 8.1.1.2. Aşk……….……368 8.1.1.3. Ay……….….…368 8.1.1.4. Dâğ (Yara)………...368 8.1.1.5. Dil (Gönül) ………369

8.1.1.6. Felek ……….369 8.1.1.7. Karar………..369 8.1.1.8. Letâfet (Güzellik)………...369 8.1.1.9. Sabır………..….370 8.1.1.10. Zillet (Aşağılanma, Hakirlik) ………..……370 8.2. Ades (Mercimek) ……….………370 8.3. Arpa (Cev, Şa‘îr) ……….………372 8.3.1. Arpa ile Đlgili Tasavvurlar………..…372 8.3.1.1. Kudret ………...372 8.3.1.2. Rûzigâr (Rüzgâr)………...372 8.4. Buğday (Gendüm) ………...…373 8.4.1. Buğday ile Đlgili Tasavvurlar………..…374 8.4.1.1. Âsiyâ (Değirmen)………..374 8.4.1.2. Beniz-Ten………..374 8.4.1.3. Rûzigâr (Rüzgâr)………...…375 8.4.1.4. Sîne………375 8.4.1.5. Un………..375 8.5. Burçak………...……376 8.6. Darı (Erzen) ……….……376 8.6.1. Darı ile Đlgili Tasavvurlar………...……377 8.6.1.1. Akıl………377 8.6.1.2. Âşık………377 8.7. Ekin………...378

8.8. Pirinç (Birinç) ………..……379 8.9. Tohum (Dâne, Habb, Habbe)………379 8.9.1. Tohum ile Đlgili Tasavvurlar………...…380 8.9.1.1. Arak (Ter)………..380 8.9.1.2. Âşığın Ömrü………..…381 8.9.1.3. Bağdat………381 8.9.1.4. Bel………..…381 8.9.1.5. Cihân (Dünya) ………..…382 8.9.1.6. Dil (Gönül)……….382 8.9.1.7. Fitne………...……382 8.9.1.8. Gözbebeği……….………….383 8.9.1.9. Gözyaşı (Eşk, Yaş)………383 8.9.1.10. Hâl (Ben)……….………384 8.9.1.11. Kebûter (Güvercin)………..385 8.9.1.12. Kirm (Kurt)………..……385 8.9.1.13. Muhabbet……….……385 8.9.1.14. Nukl (Meze)……….……386 8.9.1.15. Ümit……….……386 8.9.1.16. Yıldız……….…… 386 BÖLÜM 9: DĐĞER BĐTKĐLER………...………387 9.1. Afyôn (Esrâr, Gam, Gubâr, Gussa, Ma‘cun, Müferrih, Tiryâk)………….……..387 9.1.1. Afyôn vb. ile Đlgili Tasavvurlar………..…389 9.1.1.1. Ağız-Dudak………389

9.1.1.2. Âşık………390 9.1.1.3. Aşk……….……391 9.1.1.4. Cevr-Gussa-Kahr………...…392 9.1.1.5. Çâh (Kuyu)………392 9.1.1.6. Gam Yemek………...393 9.1.1.7. Güftâr (Söz)………...……393 9.1.1.8. Hân (Sofra)………393 9.1.1.9. Hurde-i şekker (Şeker Kırıntısı)………....394 9.1.1.10. Mesmûm (Zehirlenmiş)………...394 9.1.1.11. Mey (Şarap)……….394 9.1.1.12. Pâ-mâl………..395 9.1.1.13. Sôfî………...…395 9.1.1.14. Şiir………396 9.1.1.15. Zâtî………...………396 9.2. Çer çöp-Saman (Çûb, Çöp, Hâr u Has, Haşâk, Kâh)………396 9.2.1. Çer çöp-Saman ile Đlgili Tasavvurlar………..…………397 9.2.1.1. Âşıklar………..……..397 9.2.1.2. Beden……….………398 9.2.1.3. Müjgân-ı tîr (Kirpik Oku)………..………398 9.2.1.4. Rüzgâr (Yel)………..………399 9.2.1.5. Ten……….399 9.2.1.6. Tennûr (Fırın)………...……….399 9.3. Fındık………400

9.3.1. Fındık ile Đlgili Tasavvurlar………401 9.3.1.1. Burun……….………401 9.3.1.2. Nücûm-Sitâre (Yıldız)….………..………401 9.4. Fıstık (Piste, Pisteh) ……….…………402 9.5. Hardal………...……403 9.6. Haşhaş……….…..………404 9.6.1. Haşhaş ile Đlgili Tasavvurlar……….…………..405 9.6.1.1. Ağız………405 9.6.1.2. Âşık………405 9.7. Kabak (Kedû) ………...…………406 9.7.1. Kabak ile Đlgili Tasavvurlar………407 9.7.1.1. Âh Okları………...…407 9.7.1.2. Âşık………407 9.7.1.3. Baş (Ser)………408 9.7.1.4. Boynu Bağlı Bende (Köle) ………...………408 9.7.1.5. Göz………409 9.7.1.6. Đnsan ………..………410 9.8. Karabiber (Fülfül) ………410 9.8.1. Karabiber ile Đlgili Tasavvurlar………..………411 9.8.1.1. Hâl (Ben)………...………411 9.8.1.2. Hindû (Hintli)………411 9.8.1.3. Hindûstân (Hindistan)………411 9.8.1.4. Kul……….………412

9.9. Kenevir Tohumu (Şeh-dâne) ………...………412 9.10. Keten (Kettân) ………...…413 9.11. Kına (Hınnâ) ………..………414 9.11.1. Kına ile Đlgili Tasavvurlar………...………415 9.11.1.1. El………..………415 9.11.1.2. Kan………...………415 9.11.1.3. Melâhat (Güzellik)……….……..………416 9.11.1.4. Nâhun (Tırnak)……….………..…….416 9.11.1.5. Parmak……….………417 9.12. Ot………417 9.12.1. Ot ile Đlgili Tasavvurlar………..…………418 9.12.1.1. Ağız………..……418 9.12.1.2. Saç………..….…….418 9.12.1.3. Yara……….…….418 9.13. Pamuk (Penbe) ………..….419 9.13.1. Pamuk ile Đlgili Tasavvurlar………...…420 9.13.1.1. Berf (Kar) ………420 9.13.1.2. Ebr (Bulut)………...…420 9.13.1.3. Ecel ……….…421 9.13.1.4. Gönül ………..……421 9.13.1.5. Kulak (Gûş)……….……421 9.13.1.6. Pamukla Su Sıkmak……….…422 9.13.1.7. Yed-i Beyzâ (Bembeyaz El)………422

9.14. Soğan (Basal, Piyâz) ………..……423 9.14.1. Soğan ile Đlgili Tasavvurlar………423 9.14.1.1. Acı Olması………..…423 9.14.1.2. Rakip………...423 9.15. Tütün (Dütün) ………424 9.15.1. Tütün ile Đlgili Tasavvurlar……….426 9.15.1.1. Âh………426 9.15.1.2. Elif Nemed………...426

9.15.1.3. Gözyaşı………427 9.16. Üzerlik Tohumu (Sipend) ………..427

9.16.1. Üzerlik Tohumu ile Đlgili Tasavvurlar………428 9.16.1.1. Hâl (Ben) ………428 9.16.1.2. Hatt (Ayva Tüyleri)……….428 SONUÇ ………..429 KAYNAKLAR………...…………432 TABLOLAR….………..………452 ĐNDEKS………..……455 ÖZGEÇMĐŞ………...………462

KISALTMALAR

Bkz. : Bakınız

C. : Cilt

Çev. : Çeviren

Ç. U. : Çukurova Üniversitesi

DĐA : Türkiye Diyânet Vakfı Đslâm Ansiklopedisi vd. : ve diğerleri

Dzl. : Düzenleyen Ed. : Editör

G. : Gazel

Haz. : Hazırlayan

ĐSAM : Đslâm Araştırmaları Merkezi MEB : Milli Eğitim Bakanlığı mec. : Mecazen

s. : Sayfa S. : Sayı

S.Ü. : Selçuk Üniversitesi TDK : Türk Dil Kurumu TDV : Türkiye Diyânet Vakfı U.Ü. : Uludağ Üniversitesi

vb. : ve bunun gibi, ve benzerleri, ve başkaları vs. : vesaire

YKY : Yapı Kredi Yayınları

TABLOLAR………...………453 Tablo 1: Ağaçlar ve Ağaçlarla Đlgili Unsurlar………...453 Tablo 2: Çiçekler...453 Tablo 3: Meyveler...454 Tablo 4: Bitkilerin Yetiştiği Mekânlar...………...…….454 Tablo 5: Hubûbât………...455 Tablo 6: Diğer Bitkiler...455

SSSAÜ,SAÜ,AÜ, SAÜ,SSosSosyososyyyaaallll Ba BBiiiilimlBlimlelimllimleeerrrr EEEEnsnstitnsnstittitüstitüsüsüüsüü ü YükYüYüYükkskssesekeekkk LiLiLiLissssaanaannsnsss TeTeTeTezz ÖzzÖÖzeÖzezezetititi ti Tezin Başlığı: 16. Yüzyıl Şairi Zâtî’nin Gazellerinde Bitkiler

Tezin Yazarı: Reyhan ÇELTĐKER Danışman: Doç. Dr. Bayram Ali KAYA

Kabul Tarihi: 18/06/2009 Sayfa Sayısı: XXXVIII(ön kısım) + 462 (tez) + 3 (tablolar)

Anabilimdalı: Türk Dili ve Edebiyatı Bilimdalı: Eski Türk Edebiyatı

Klâsik Türk Şiiri mazmun, imaj ve sembollerin ortaya koyduğu sıklıkla kullanıldığı;

çok zengin kaynaklardan beslenen bir şiirdir. Tezimiz, Zâtî’nin gazellerindeki bitkilerin tespiti ve kullanım özelliklerini incelemeye yöneliktir. Bu çalışmada, çeşitli kaynaklara dayalı olarak bitkiler tanıtılmıştır. Daha sonra örnek beyitler aracılığıyla zikredilen bitkilerin hangi özellikleriyle nasıl ele alındığını, şiire kazandırdığı mana ve ifade zenginlikleri ile şaire sunduğu anlatım imkânları tespit edilmeye çalışılmıştır.

AAA

Annnnaaaahhhhtartartartar kkekkeeelllliiiimmmmeleleeleleeer:r:r:r: Zâtî, Bitkiler, Ağaçlar, Meyveler, Çiçekler, Bitkilerin Yetiştirildiği Mekânlar, Hubûbâtlar.

Sak Sak Sak

Sakaryaaryaaryaarya UUUUnivnivnivniveereerrrsisisisitytyty IIIInty nnsnsitutessituteitute oituteooffff Soo SoSoSocccciiiialal SalalSSSciciciencienenenccecceseess s AAbAAbbsbsstrstrtrtraactaactctct ooooffff MMMMasastttteasas eeerrrr’s/P’s/P’s/P’s/PhDhDhD hD T

T T Thesheshesiiiishesss s

Ti Ti

TiTittttlllleeee oooffff ttttho hhheeee TTheTThehehessssiiiis:s:s:s: Plants Of PoePlants Of PoePlants Of Poet Zâtî’s Gazelles In The 16. CenturyPlants Of Poet Zâtî’s Gazelles In The 16. Centuryt Zâtî’s Gazelles In The 16. Centuryt Zâtî’s Gazelles In The 16. Century

Author: Reyhan ÇELTĐKER Supervisor: Assoc. Prof. Dr. Bayram Ali KAYA

Date: 18/06/2009 Nu. of pages: XXXVIII (pre text) + 462 (main body) + 3

Department: Turkish Language and Literature Subfield: Classical Turkish Literature

Mazmun (a specific word which has special meaning) motifs, images and symbols have been frequently used in Classical Turkish Poetry and it has been fed with very rich sources. The aim of this study is to determine the plants and to examine their features of usage in Gazelles of Zâtî. In this study, the plants are introduced by various sources. Then by the help of couplets of examples, we will determine the plants which are used in Gazelles of Zâtî, with which features and how they are used, and we will try to show how these plants give the richness of meaning and expression and possibilitiy of way of speaking to Gazelles of Zâtî.

Keywords: Zâtî, Plants, Trees, Fruits, Flowers, Places Where Plants Are Grown, Grains.

GĐRĐŞ

XVI. yüzyılda Osmanlı Đmparatorluğu, sınırlarını doğuda Đran’dan batıda Macaristan’a, kuzeyde Kırım’dan güneyde Arap Yarımadası ve Kuzey Afrika’ya kadar genişletmiş;

Osmanlı kültürü Rumeli’de yerleşmiş; Selanik, Ürgüp, Filibe, Sofya, Priştine gibi şehirler kültür ve sanat merkezi olarak önemini sürdürmüştür (Özkan, 2003: 278).

Devletin gücü o dereceye gelmiştir ki, Avrupa devletlerinin çoğu bu kuvveti kabul etmişler, elçiler göndererek yardım taleplerinde bulunmuşlardır. Bu devirde padişah ve devlet adamlarının üstün disiplin ve yönetim anlayışlarıyla ordu ve donanma en kuvvetli devrini yaşamış, ilimde yükselinmiş, adalet mekanizması son derece ciddi ve düzenli çalışmış, her zaman olduğu gibi bu devirde de ırk ve din ayrıcalığı yapılmadan her vatandaşa eşit şekilde muamele edilmiştir. Yine bu dönemde Türk sanayisinde büyük gelişmeler kaydedilmiş, ordunun bütün ihtiyaçları kendi tezgâhlarımızdan karşılanmıştır. Đstanbul, dünyada en büyük ticaret merkezi olduğunu kabul ettirmiş, bütün kervanların uğrak yeri olmuştur.

Đstanbul sadece ticaretin değil, aynı zamanda ilim ve sanatın da merkezi olmuştur. En büyük sanatçılar, âlimler ve şairler burada toplanmış, saray ve erkânının da desteğiyle dünyanın dikkati bu şehre ve imparatorluğa çekilmiştir. Büyüklüğün sırlarını arayan devletler, bu asırda seyahat maksadıyla Osmanlı ülkesine insanlar göndermişler, bunlar devlet ve işleyiş şekilleri ile ilgili bilgileri arizalar halinde kendi hükümdarlarına sunmuşlardır (Ak ve Akkaya, 1993: 1–2).

Đstanbul’un sanat ve edebiyatın merkezi haline gelmesinde padişahların yanında devlet büyüklerinin de katkıları olmuştur. Şiir ve sanatla ilgili olmayanlar bile toplantılar düzenlemiş ve sanatkârları koruma yarışına katılmışlardır. Sultan Bayezid ve Yavuz Sultan Selim devri kazaskerlerinden Müeyyedzâde Abdurrahman Efendi, Tacizâde Cafer Çelebi, Pir Mehmed Paşa, Đbrahim Paşa, şairleri pek sevmediği halde yine de onlardan yardımlarını esirgemeyen Rüstem Paşa, Kemal Paşazâde, Kadrî Çelebi, defterdar Đskender Çelebi, Celalzâde Mustafa Çelebi, Seydî Ali Reis, konaklarında sık sık toplantılar düzenleyen, şairleri, musikî ustalarını çevrelerinde toplayan devlet büyükleridir. Đstanbul dışında ise özellikle şehzadelerin çıktıkları sancak

merkezlerindeki şehzade sarayları, Đstanbul’dakilerden daha küçük çapta da olsa birer ilim, sanat ve edebiyat çevresi oluşturmuşlardır (Đsen vd, 2005: 91).

XVI. asır, Türk kültürü ve medeniyeti ve buna paralel olarak Türk sanatı ve edebiyatının hızla gelişerek mükemmeli yakaladığı bir dönemdir. Bütün Türk dünyasında sanatın devlet itibarı bakımından arz ettiği önem sebebiyle sanatçılar, savaşların en önemli ganimetleri arasında sayılmaktaydı. Bundan dolayı zafer elde eden bir sultan hemen o ülkede ne kadar büyük sanatkâr varsa kendi başkentine götürmekteydi. Nitekim Yavuz Sultan Selim, Çaldıran Zaferi’nden sonra bin kadar ilim ve sanat erbabını Tebriz’den Đstanbul’a naklettirmiştir. Yavuz, sesinin güzelliğiyle meşhur Isfahanlı müezzin Hafız Mehmed’i oğlu Hasan Can’la beraber Đstanbul’a götürmüştür. Yavuz’un Tebriz’den Đstanbul’a götürdüğü şahsiyetlerden en önemlisi, Horasan hükümdarı Hüseyin Baykara’nın oğlu ve halefi Bedîüzzaman Mirza’dır.

Yavuz’un bu hareketlerinden Osmanlı’nın başkenti olan Đstanbul’u Đslâm ilimlerinin ve sanatlarının en önemli merkezi haline getirmek istediği, aynı zamanda Osmanlı bilim ve şiirine ivme kazandırmaya çalıştığı anlaşılmaktadır. Ayrıca sanattan anlayan ve sanatı seven Yavuz’un bu davranışında, rakiplerinin sanat gücünü zayıflatma düşüncesi olduğu da muhakkaktır. Yavuz’un sanatkârları Đstanbul’a getirmesinde etkili olan diğer önemli faktör de, bunlar sayesinde Osmanlı sanatkârlarını yetiştirme, Acem ilmine, şiirine ve diğer sanat kollarına karşı Osmanlı şiirinin ve kültürünün gelişmesini sağlama düşüncesiydi (Şentürk ve Kartal, 2006: 265).

Yavuz zamanında şiirleri şöhret bulmuş, padişahın takdir ve iltifatını kazanmış, himayesi altına girmiş olan pek çok şair vardır. Müeyyedzâde, Kemal Paşazâde, Tâcîzâde Cafer Çelebi, Pîrî Paşa, Zeynel Paşa, Seyyid Mahmud, Lutfî Paşa, Revânî, Đshak Çelebi, Fehmî, Zâtî ve diğerleri Yavuz’un çevresinde toplanmış, izzet ve ikram

görmüş veya uzaktan himayesini kazanmış şairlerdir (Şentürk ve Kartal, 2006: 268).

Osmanlı Devleti’nin en geniş sınırlarına ulaştığı, en kuvvetli ve şaşaalı devrini yaşadığı Kanunî Sultan Süleyman döneminde Osmanlı ilminin de hayli ilerleme gösterdiği görülmektedir. Özellikle bu dönemde müspet ilimlerin eksikliği hissedildiği için Kanunî, Fatih’in her türlü bilim öğretilebilmesi için kurdurduğu ve o dönemde sadece tefsir, hadis, fıkıh, kelâm, edebiyat ve ilâhiyat gibi manevî ilimlerin okutulduğu

“Sahn-ı Semâniye” medreselerinin yanında; “Sahn-ı Süleymâniye” adı verilen ve

matematik okutulan dört medrese, bir “darü’l-hadis” ve bir tıp medresesi kurdurmuştur. Kanunî, Süleymâniye Külliyesi’ne yapılacak müderris tayini için bizzat ilgilenerek devrin en büyük âlimlerinin atanmasını sağlamıştır (Şentürk ve Kartal, 2006: 269–270).

Kanunî Sultan Süleyman’ın uzun saltanatı devrinde, sultanın kendisinden önceki Osmanlı hükümdarları gibi sanata ve edebiyata ilgi ile yaklaşması ve sanatkârı himaye edip korumasından dolayı edebiyat büyük ve hızlı bir gelişim göstermiştir. Eli kalem tutan herkes, ülkenin dört bir yanından sanat ve hünerini göstermek, şiirlerini sultana sunarak gözüne girip iltifatını kazanmak için Đstanbul’a akın etmiştir. Böylece Đstanbul dönemin önemli bir kültür merkezi haline gelirken Bağdat, Konya, Bursa, Edirne gibi o dönemin birer kültür merkezi olan şehirler eski önemini kaybetmişlerdir. Đlim tahsil etmek için Anadolu dışına, özellikle de Đran’a yapılan akınlar durmuştur. Kendilerini Đranlı meslektaşları seviyesinde gören Anadolulu şairler, artık onlardan daha büyük olduklarını ifade etmekten çekinmemeye başlamışlardır (Şentürk ve Kartal, 2006:

271–272).

Kanunî zamanında şiirleri şöhret bulan, padişahın takdir ve iltifatını kazanan birçok şair vardır. Bunlar arasında özellikle ilmi ile de şöhret bulan Kemal Paşazâde, Ebussuûd Efendi, Kınalızâde Ali Çelebi, Celalzâde Salih ve Perviz bin Abdullah sayılabilir. Sarayda yetişip padişahın yakınında bulunan şairler de vardı. Cenâbî Paşa ve Derviş Ağa şiirle uğraşan bu tip devlet adamlarındandır. Gazâlî, Bâkî, Hayâlî, Rahmî, Edâyî, Fevrî, Enverî, Edirneli Nazmî, Ubeydî Abdurrahman, Müeyyedzâde Abdî, Hüsam Çelebi, Bursalı Selmân gibi şairler de Kanunî’nin iltifatına nail olmuşlardır (Şentürk ve Kartal, 2006: 272).

II. Selim zamanında da Đstanbul’daki kültür ve sanat yoğunluğu devam etmiş, birçok şair, sultanın ihsanından ve ulufesinden istifade etmiştir. Ancak Sultan Selim’in saltanatının kısa sürmesi, özellikle son zamanlarındaki aşırı dindarlığı neticesinde sadece hocalar ve şeyhlerle olan temasından dolayı, saray şairler için bir sığınak olmaktan çıkmıştır. Sultanın av merakından dolayı sık sık Đstanbul’dan Edirne’ye gitmesi de bunda etken olmuştur (Şentürk ve Kartal, 2006: 273).

III. Murad döneminde, Osmanlı Devleti en geniş sınırlara ulaşmış güçlü bir dünya devleti olmasına rağmen, duraklama belirtileri de kendisini göstermeye başlamıştır.

Sultan III. Murad devrinde, eski askerî başarılar görülmezken Osmanlı toplumu ilk kez enflasyon ile tanışmış, yeniçeriler ayaklanmış, saray kadınlarının devlet işlerine karışması artmış, rüşvet alıp verme yaygınlaşmış, israf ve gösteriş artmış, önemli mevkilere liyakatsiz kişiler getirilmiş, ilmiye sınıfı bozulmaya başlamış, Anadolu’da Celalî Đsyanları baş göstermiştir. Bunda sultanın zevk ve eğlenceye düşkün olması, yirmi bir yıllık saltanatı süresince Đstanbul’dan ve hatta sarayından çıkmaması, Kanunî’den beri devleti başarıyla idare eden Sokullu Mehmed Paşa’nın istiskal edilerek nüfuzunun kırılması etkili olmuştur. Osmanlı’daki bu siyasî ve iktisadî çöküntüyle beraber şiir ve edebiyat saraydan uzaklaşmaya başlamıştı. Çünkü sultan zevk ve eğlenceye olan düşkünlüğü, kadere ve uğursuzluğa olan inancı ve rüya tabirlerine olan merakı sebebiyle sarayı rakkaseler, hokkabazlar, müneccimler ve rüya tabircileriyle doldurmuştur. Kendisi de şair olduğu halde sanatkârlara fazla önem vermemiştir. Şehzadeliği döneminde çok iyi yetiştirilen III. Murad, Kanunî’den sonra en fazla şiir söylemiş Osmanlı sultanıdır. Şiirlerinde Murâdî mahlasını kullanmıştır.

Tasavvuf ve edebiyata merakı olan sultan, Arapça, Farsça ve Türkçe şiirler söylemiştir.

Âşıkâne ve tasavvufî şiirleri vardır.

Nev’î, Bâkî, Gelibolulu Âlî, Hubbî Kadın, Hoca Sadeddin Efendi, Derviş Ağa ve Kıssahan Nutkî, Sultan III. Murad’ın iltifatını kazanmış şairler arasındadır (Şentürk ve Kartal, 2006: 274–275).

III. Mehmed’in de “Adlî” mahlasıyla yazmış olduğu gayet güzel şiirleri vardır.

Oldukça kısa süren saltanatına rağmen III. Mehmed devrinde de Türk tarihi için mühim zaferler kazanılmıştır (Ak ve Akkaya, 1993: 6).

XVI. yüzyılda gerek nesir gerekse nazım sahasında oldukça eser verilmiştir. Nazımda, dîvânlar başta olmak üzere, mesnevîler, tıp eserleri, tasavvufî eserler, kırk hadisler, hilyeler, makteller, hamseler yazılmıştır. Nesirde ise tezkireler, biyografik eserler, letâifler, tasavvuf ve tarikatlardan bahseden eserler, menâkıbnâmeler, tarihler, şerhler, devlet idaresi ve genel ahlâkla ilgili eserlerle Đran ve Arap edebiyatından çevrilen eserlere rastlamak mümkündür. Ayrıca bu yüzyılda nazire mecmuaları da gün yüzüne çıkmamış şair ve eserleri hakkında oldukça aydınlatıcı olmuştur (Serdaroğlu, 2006:

35).

XVI. yüzyıl, biyografi alanında büyük eserlerin yazıldığı bir yüzyıldır.

Taşköprülüzâde’nin “Şakâyık-ı Numâniyye”si bunlar arasında en önemlisidir (Yorulmaz, 2005: 77).

Türk edebiyatında XV. asırdaki Ali Şir Nevâ’î’nin tezkiresiyle kapısı aralanmış olan tezkirecilik sahasında da Latîfî, Hasan Çelebi, Âşık Çelebi, Sehî Bey, Gelibolulu Ali gibi üstatlar, şairlerin sadece hayat hikâyelerini ve eserlerini anlatmakla kalmayıp şairlerin sanat telakkileri hakkında da bize değerli bilgiler vererek büyük bir hizmette bulunmuşlardır. Bu devirdeki tezkirecilik meselesini diğer devirlerden daha hassas düşünmek ve değerlendirmek gerekir. Zira Osmanlı edebiyatı diyebileceğimiz çerçeve içinde bu türün başlangıcı bu devirdir. Bunun yanında XVI. asra ışık tutan bir diğer fener de tarihçiliktir. Bu devir tarihçileri bizzat vakaların içinde yoğrulmuştur. Hoca Sadeddin Efendi, Selanikî, Âlî ve Đbrahim Peçevî gibi yerine göre kılıcını kapıp serhadda koşan, an gelip ince duygularla şair dostlarının meclislerine iştirak edip coşan, kimi zaman bir âlim kemaliyetiyle ulema sohbetinde bulunan bu çok yönlü, ileri görüşlü tarihçiler sayesinde sadece asrın sosyal ve siyasî durumunu öğrenmekle kalmayıp edebî manzarasından da fikir ediniyoruz (Ak ve Akkaya, 1993: 7–8).

XVI. yüzyılda şairlerin sayısında da artış olmuş, başta Muhibbî olmak üzere, bizzat sultanların şiirle uğraştığı; hatta dîvân tertip ettiği görülmüştür. Şairler de kendilerini koruyan bu güçlerin etrafında toplanmış ve şairlik kabiliyetlerini bir anlamda bu himmetlerle beslemişlerdir. Şairlerin birbirleriyle olan ilişkileri de bazen meclis ve meyhanelerde bazen de şiire ilgi duyan esnaf dükkânlarında ve dost meclislerinde gelişmiş, şairler hem eğlenmiş hem de sanatlarını geliştirme fırsatı bulmuşlardır (Đpekten, 1986: 253). Ancak bazı görüşlerin birleştiği gibi o devirde şairler yalnızca saraya yakın çevrelerden çıkmıyor, Zâtî örneğinde olduğu gibi, halk arasından hatta esnaf içinden de olabiliyordu. Bu aynı zamanda XVI. yüzyılın ilk yarısında da şiirin klâsikleştiğinin bir göstergesiydi (Serdaroğlu, 2006: 34).

Bu dönemde şairlerin devam ettikleri, şiirlerini okudukları mekânlar vardı. Bu mekânlarda usta-çırak usulü geçerli olup genç şairlerin yetişmesine imkân tanınırdı.

Đşte, genç şairlerin gelip feyz aldığı, ustaların şiir münakaşalarında bulunduğu şiir mektebinin en meşhur hocası Zâtî’dir. Bu devrin şiir üstadı diye bilinen Zâtî’nin Bayezid Camii avlusundaki remilci dükkânı âdeta bir edebiyat okulu olmuş, genç

şairlere ışık tutmuştur. Zâtî’nin müderris olduğu mektep, ileride Dîvân edebiyatının Sultânü’ş-Şuara’sı diye anılacak olan Bâkî’yi de yetiştirmiştir. Şairler sultanı Bâkî, Kanunî’nin ihsanlarıyla çeşitli medreselerde müderrislik yaptığı yerleri, bilhassa Süleymaniye Sahn-ı Semân’ı, edebî muhit haline getirmiştir (Ak ve Akkaya, 1993:

11).

Şair ve âlimlerin yetişmesinde en önemli mekânlardan biri de medrese muhitleridir.

Zira şairler, kendilerini ilimle donatmadıkça silahsız sefere çıkmış sayılır.

Medreselerde edebiyat, tarih, fıkıh, tefsir, felsefe, kelam gibi değişik sahalarda ilim tahsil eden şahıslar, istişareler neticesi birbirlerinden faydalanma durumundadır. Bu ilim kaynağında edebî muhitlerin teşekkül etmesi ve buralara mahsus şiir ve sanat telakkilerinin teşekkülü kaçınılmazdır. Mesela her biri ileride bir kapıya mühür vuracak olan şair ve âlim Nev’î, şair Üsküplü Valihî, tarihçi Hoca Sadeddin Efendi ve şairler sultanı Bâkî, daha genç yaşlarında Fatih Medresesi’nde birlikte tahsil görmüşler ve yollarını burada çizmişlerdir. Bu asırdaki Haşiye-i Tecrîd medreselerinde de okutulan kelâm, belagat ve maani dersleri Dîvân şiirinin gelişmesine fayda sağlamıştır (Ak ve Akkaya, 1993: 9–10).

Yaz aylarında XVI. asır saltanatının ince zevki ile süslenmiş Şark bahçelerinde toplanılırdı. Kış aylarında ise kahvehanelere gidiliyordu. Kahvenin Türkiye’de bilinişi ve yayılışı XVI. asırda başlamıştı. Đstanbul’da mesela, Tahtakale’de çok süslü, zevkli ve ferah bir mimarî ile inşa edilen kahvehaneler hem sohbet hem kahve tiryakilerinin devam ettikleri yerler olmuştu. O kadar ki, bu kahveler kış aylarında yaz bahçelerinin vazifelerini görmeye başlamıştı. Bunlardan başka ilim ve sanat adamlarının meyhanelerde de toplandığı oluyor; buralarda şiir sohbetleri, münazara ve müşaare yapmak bir an’ane olmaya başlıyordu (Banarlı, 1997: 558).

XVI. yüzyıl Osmanlı toplumunda Dîvân şairi ve sanatkârlar “Mutlak Sanatkâr”ı taklit amacı ile sanat yapmışlardır. Her ne kadar genelde sanatın, özelde şiirin toplum içinde değişik fonksiyonlar icra ettiği görülse de, şiir kutsal olan “söz”e yakınlaşmak içindi.

O günün şairlerinin hayal dünyasında Allah, mutlak sanatçıdır ve evrenin yazıcısıdır.

Şairin ve sanatkârın gözünde sanatın tek gerçek amacı vardır: Allah’ın mutlak kudretini tebcil etmek (Serdaroğlu, 2006: 31). Dîvân dibâcelerine bakıldığında şairlerin mutlak şair olan Allah’ı tanıtmak adına bu işe soyundukları görülür (Okuyucu, 2004: