• Sonuç bulunamadı

Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 5, Sayı: 60, Aralık 2017, s

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2022

Share "Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 5, Sayı: 60, Aralık 2017, s"

Copied!
24
0
0

Yükleniyor.... (view fulltext now)

Tam metin

(1)

_____________________________________________________________________________________

Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 5, Sayı: 60, Aralık 2017, s. 86-109

Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date Yayınlanma Tarihi / The Publication Date 13.10.2017 10.12.2017

Yrd. Doç. Dr. Arzu MERİÇ

Erciyes Üniversitesi, Pınarbaşı Suna Yalçın Meslek Yüksek Okulu, Muhasebe ve Vergi Uygulamaları

arzumeric82@gmail.com Doç. Dr. Mehmet KAYGUSUZOĞLU

Adıyaman Üniversitesi, İİBF, İşletme

MUHASEBE MESLEK MENSUPLARININ MUHASEBE MESLEK ETİĞİ İLE İLGİLİ GÖRÜŞLERİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA: ADIYAMAN

ÖRNEĞİ Öz

TÜRMOB tarafından belirlenen, SMMM’lerin faaliyetlerini yerine getirirken uy- maları gereken etik ilkelere uyumu yaygınlaştırmak için öneriler oluşturmak ama- cıyla yapılan araştırmada etik kurallarla ilgili Adıyaman’daki SMMM’lerin algıları anketle tespit edilmiştir. Etik dışı davranışlara sebep olan ve bu davranışlardan caydıran faktörler belirlenerek, her bir etik kural için meslek mensuplarının önem sıralaması istenmiştir. Araştırma sonuçlarına göre ortak değer yargılarına dayalı, esnek olmayan ve kontrol edilebilir etik kuralların oluşturulması gerekmektedir.

Meslek mensuplarınca, mükelleflerin gerekli evrakları zamanında ulaştırmamaları, etik dışı davranışlara yönelten etkenlerin başında gelmektedir. Etik dışı davranış- lardan caydıran etkenlerin başında ise eğitim gelmektedir. Etik kuralların hem ilgili eğitim programlarında muhasebe meslek etiği dersinin yer almasıyla meslek men- subu adaylarına verilmesi, hem de odalarca yapılacak eğitim- konferans ve semi- nerlerle meslek mensuplarına verilmesi meslek etiğinin yaygınlaşması açısından yararlar sağlayacaktır.

Anahtar kelimeler: Muhasebe Meslek Etiği, Etik İlkeler JEL Sınıflandırması: M40, M41

(2)

Muhasebe Meslek Mensuplarının Muhasebe Meslek Etiği İle İlgili Görüşleri Üzerine Bir Araş- tırma: Adıyaman Örneği

The Journal of Academic Social Science Yıl: 5, Sayı: 60, Aralık 2017, s. 86-109

87 A RESEARCH ON THE VIEW OF THE MEMBERS OF PROFESSION

ABOUT ACCOUNTING PROFESSIONAL ETHICS: THE CASE OF ADIYAMAN

Abstract

This study was conducted to make suggestions for popularizing adoption of ethical principles that are determined by TÜRMOB (Turkish Union of Chambers of Certi- fied Public Accountants and Sworn in Certified Public Accountants) and that SMMMs must adapt when they perform their activity. In this research perceptions of SMMMs in Adıyaman about ethical principals were determined by means of a questionnaire. Factors of unethical behaviour and factors of deterring from such behaviors were determined. Members of profession were expected to make use of importance gradation for each of ethical principals. According to the conclusion of the research, it is a necessity to create ethical principles that are inflexible and manageable based on common value judgement. According to the members of pro- fession, taxpayers’ not delivering necessary documents in time is one of the leading factors for unethical behaviors . Education is the leading factor of deterring from unethical behaviours. Both adding lessons of accounting professional ethics in the related training programs to the candidates of profession and conferences and sem- inars held by the professional chamber will be useful in the aspect of popularizing professional ethics.

Keywords: Accounting Professional Ethics, Ethical Principals.

JEL Classification: M40, M41 1.GİRİŞ

İşletmelerde meydana gelen ekonomik faaliyetlerin sistemli bir şekilde kayıtlara alınma- ması ve düzenlenecek mali tabloların gerçeği yansıtmaması, toplumda ekonomik yaşama olan güveni olumsuz yönde etkileyecektir. Bu sebeple işletmelerde bilgi sistemini oluşturan muhase- be mesleğinin işlevinin ve etkinliğinin etik kurallar çerçevesinde en iyi ve etkin bir biçimde yürütülmesi gerekmektedir (Mugan, 1999: 3).

İşletmelerde ekonomik ve sosyal içerikli eylemlerle ilgili bilgilerin, belli kişi ve grupların değil, tüm toplumun çıkarlarının gözetilmesi ile gerçeğe uygun olarak ve en uygun muhasebe yöntemlerini kullanarak oluşturulması gerekir. Bu sorumluluklarından dolayı muhasebe meslek etiği üzerinde önemle durulması gereken bir konudur (Karacan, 2014: 71). Muhasebe mesleğin- de sunulan hizmetin kalitesi, finansal verilerin doğru ve güvenilir olması meslek mensuplarının tarafsızlık, gizlilik, dürüstlük, güvenilirlik ve sorumluluk gibi mesleki etik kurallarına uymasına bağlıdır. Bu nedenle mesleklerin yürütülmesinde meslek mensuplarının etik kurallarının önemi- nin bilincinde olunması çok önemlidir (Bilen, 2008: 27). Doğru ve güvenilir bilginin sunulma- sını sağlayacak olan meslek mensubunun ahlak anlayışıdır (Karacan, 2014: 74).

Muhasebe meslek mensubu, mesleğini icra ederken kanunlara, meslek yasalarına, top- lumda genel kabul görmüş değer yargılarına önem vererek güvenilirliği ve güvenilir bilgilerin topluma, ilgili çıkar gruplarına ulaştırılmasını sağlamakla yükümlüdür.

(3)

Muhasebe Meslek Mensuplarının Muhasebe Meslek Etiği İle İlgili Görüşleri Üzerine Bir Araş- tırma: Adıyaman Örneği

The Journal of Academic Social Science Yıl: 5, Sayı: 60, Aralık 2017, s. 86-109

88 2. ETİK VE AHLAK KAVRAMI

Arapça “huy”, “mizaç”, “karakter” anlamına gelen “hulk” sözcüğünden türemiş olan ah- lak terimi, insanın başka varlıklarla belirli normlar çerçevesinde gelişen ilişkiler toplamını, in- sanın bu ilişkileriyle varlıklara yönelen eylemlerini düzenleyip anlamlandıran norm, ilke, kural ve değer bütününü ifade eder. Tarihte ilk defa Latin felsefeci ve devlet adamı Cicero tarafından ahlak teriminin karşılığı olarak kullanılan “moralis” sözcüğü ise eski Yunancadaki ethikos söz- cüğünden türemiştir (Bezirci ve Bayraktar, 2015: 388).

“Ethics” sözcüğüyle paralellik gösteren “moral”, gelenek, alışkanlık veya karakter ifade eden Latince’deki “mos, mores” sözcüğünden gelmektedir. “Moral” olarak ifade edilen ahlak, insan eylemlerinin / karakterinin iyiliğini veya kötülüğünü, doğru veya yanlışlığını muhakeme etme ile ilgili inançlarıdır. “Ethics” olarak ifade edilen ahlak; bir ahlaki ilkeler grubunu veya değerler setini, belirli bir teoriyi veya ahlaki değerler sistemini, bir birey veya mesleği yöneten davranış ilkelerini ve standartlarını kapsamaktadır. Bu kavramlardan daha çok “ethics” terimi işletme yönetimi literatüründe kullanılmaktadır (Özgener, 2009: 5).

Ahlak kavramı ile aynı köke bağlı etik kavramı, ilk bakışta ahlak kavramını çağrıştırmak- ta ve günlük hayatta çoğu zaman aynı anlamda kullanılmaktadır. Oysa benzer taraflarının çok- luğuna rağmen bu iki kavram birbirinden farklıdır. Etik daha ziyade bir felsefe dalı olarak nite- lendirilebilir (Kutlu, 2011: 6). Etik kavramının vermeyi hedeflediği genel kabul görmüş mesaj, doğruyu yanlıştan, iyiyi kötüden ayırabilmektir. Etik, insan davranışlarının doğruluğu ya da yanlışlığı üzerine oluşan değer yargıları ve inançları içermektedir. Ahlak ise, insan toplulukları- nın benimsemiş olduğu ve bireyler arası ilişkileri düzenleyen davranış kuralları, yasalar ve ilke- ler bütünüdür. “Sana nasıl davranılmasını istiyorsan sen de başkalarına öyle davran”, ahlak kav- ramını en iyi özetleyen bir öğüt olarak karşımıza çıkmaktadır (Kaya, 2012: 21). Etik, bir insanın tüm davranışlarında yol göstermesi açısından belirlenen kuralları, ahlak ise bu kuralların uygu- lanmasını içermektedir. Kant’a göre “ahlak, insanın başkalarının iyiliği için değil kendisinin yerinde olsalardı nasıl davranırlardı sorunsun gereğidir” (Ayboğa, 2001: 29). Etik, “ahlak kura- mı” ya da “teorik ahlak” diye basitleştirilebilir (Akay, 2002: 78).

Etik, bir insanın davranışları esnasında kullandığı ahlaki ilkeler bütünü olup, kişilerin na- sıl davranmaları gerektiğini göstererek görev ve sorumluluklarını esas alan davranış kuralını gösterir. Bir kişinin neyi yapıp neyi yapmaması gerektiği konusunda davranış biçimini tanımla- yan kuralları konu edinir (Kutlu, 2011: 5).

Konu ile ilgili literatür incelendiğinde, iki kavramın birbirinden farklı değil de aynı an- lamlarda kullanıldığı görülmüştür. Nitekim meslek etiği, iş ahlakı, meslek ahlakı, muhasebe meslek etiği, muhasebe meslek ahlakı gibi kavramlar hep birbirinin yerine kullanılmıştır.

3. MESLEK ETİĞİ

Meslek mensupları bir olayın çözümünde mesleki yargılarını ortaya koyarak karar verme aşamalarında olduklarında, doğru ve yanlışları belirleyen standartlar meslek etiği tarafından oluşturulmuştur. Yasal düzenlemeler, özgür seçim hakları ve etik olgusu meslek mensubunun davranışlarını biçimlendiren üç ana etkendir. Meslek mensubunun mesleki yargılarını kullana- rak karar vermelerinde etken olan etik, hak ve sınırları tanımlayan yasal düzenlemeler ile özgür- lük arasındaki boşluğu kapatarak denge oluşturan bir dinamiktir (Akdoğan, 2005: 295).

Meslek etiği, her türlü meslek alanında bireylerin davranış ve tutumlarının toplumların yapısına bakmaksızın evrensel boyuttaki ahlaki bir çizgiye kavuşturmak için oluşturulmuş ku-

(4)

Muhasebe Meslek Mensuplarının Muhasebe Meslek Etiği İle İlgili Görüşleri Üzerine Bir Araş- tırma: Adıyaman Örneği

The Journal of Academic Social Science Yıl: 5, Sayı: 60, Aralık 2017, s. 86-109

89 rallar bütünüdür (Ayboğa, 2001: 31). Başka bir ifadeyle, meslek etiği belirli bir meslek grubuna

ait ve o mesleği icra edenlerin uyguladığı veya uygulanmaya zorlandığı kurallar bütünüdür (Daştan, 2009: 284). Mesleki faaliyetle ilgili neyin doğru neyin yanlış olduğu ile ilgili konuları ortaya koyar (Selimoğlu, 1998: 144).

Meslek etiği, profesyonelliği gerektirmektedir. Profesyonelliğin toplum içindeki yaygın- lığı o toplumun gelişmişlik düzeyini doğrudan belirleyen en önemli göstergelerden bir tanesidir.

Profesyonel bir düşünceye sahip bir birey, mesleğinde uzun vadeli bir başarı hedefler, bu da ancak meslek yaşamının tüm evrelerinde kendini bilgi ve beceri konusunda yeterli görmeyerek devamlı geliştirmesine, mesleğin gereklerini ve kurallarını hiçbir zaman göz ardı etmeden ne gerekiyorsa onu yapmasına bağlıdır. Profesyonelliğin gerekleri ile meslek etik kuralları örtüş- mektedir (Ayboğa, 2001: 31). Gelişmiş bir toplum düzeni, profesyonelliğin yaygınlaşması ve meslek etik kurallarının oluşturulması ile mümkündür.

Dünyada pek çok sayıda meslekler tanımlıdır ve her biri için ortak etik kurallarının belir- lenmesi oldukça güçtür. Bu sebeple mesleki etik kuralları oluşturulurken, her mesleğin kendine özgü şartlarının olması söz konusu kuralların işlevsel hale gelmesi açısından önemlidir (Özkan ve Hacıhasanoğlu, 2012: 38). Mesleğin gereklerinin doğru bir şekilde yerine getirilmesi ve mes- lek onurunun tam olarak tesis edilip korunabilmesi için her mesleğin kendine özgü etik kuralla- rının oluşması gerekmektedir (Kutlu, 2011: 105).

4. MUHASEBE MESLEK ETİĞİ

Muhasebe mesleğini yerine getirenler diğer mesleklerde görülen değer yargılarında çeliş- kiye düşme, kurallarda ve kararlarda anlaşamama ve mesleki problemler gibi çeşitli sorunlarla karşı karşıya kalmaktadırlar. Söz konusu durumlarda sorumlulukları ve mesleki görevleri yerine getirirken ahlak kurallarıyla çelişkiye düşebilirler. Meslek mensubunun, etik açısından ortaya çıkan bu problemini gidermede mesleğin gerektirdiği meslek etiği olgusu önemli rol üstlenir (Akay, 2002: 79).

Muhasebe açısından meslek etiği, işletme meslek etiğinin bir alt dalı olarak, meslek men- subunun bağımsızlığını, kendi kendini kontrolünü ve dürüstlüğünü, müşterilerine, halkına ve diğer uygulamacılara yüksek standartlara oturtulmuş ahlaki davranışlarla hizmet vermesini ifade eder (Kutlu, 2011: 115).

Muhasebe meslek etiği, muhasebe meslek mensuplarınca gerek faaliyetlerin yürütülmesi sırasında gerekse herhangi bir sebeple mesleki faaliyetin yürütülmediği durum ve dönemlerde, kanunlara uygun işlemlerin yapılması yanında toplumun değer yargılarına da önem verilerek güvenilir bilgilerin topluma sunulması ve müşteriler, toplum, meslektaşlar ve ilgili meslek kuru- luşları ile olan ilişkilerde uyulması gereken kurallar bütünüdür (Sakarya ve Kara, 2010: 58).

Ahlaki bir sorumluluk duygusu taşınmadan muhasebede etkinliğin ve güvenin sağlanması mümkün değildir. Muhasebenin ürettiği bilgileri ulusal ve uluslar arası düzeyde çok sayıda menfaat grubu kullandığı için bu bilgilerin insanları yanıltmayacak şekilde doğru üretilmesi gerekir. Muhasebecilerin kanunlara, meslek yasalarına ve toplumda genel kabul gören değer yargılarına da dikkat ederek topluma güvenilir bilgiler sunması gerekir. Ancak muhasebeciler de diğer meslek mensuplarında olduğu gibi etik ikilem yaşayabilirler. Muhasebe meslek mensubu- nun etik ikilemden doğru yönde çıkabilmesi konulacak ilkeler (uyulması gereken kurallar) çer- çevesinde mümkün olabilir (Kutlu, 2011:116). Meslek mensuplarına güvenin sağlanması ve

(5)

Muhasebe Meslek Mensuplarının Muhasebe Meslek Etiği İle İlgili Görüşleri Üzerine Bir Araş- tırma: Adıyaman Örneği

The Journal of Academic Social Science Yıl: 5, Sayı: 60, Aralık 2017, s. 86-109

90 mesleğin onurunun korunabilmesi için etik değerlere sahip muhasebecilerin yetiştirilmesi ge-

rekmektedir (Çukacı, 2006: 94).

4.1. Muhasebe Meslek Etiğine Yönelik Yapılan Düzenlemeler

Muhasebe uygulamalarına kanunlar, ilkeler ve kurallar yön verir. İlkelerin ve yasaların boşluğunu ise etik normlar doldurur. Bu bağlamda bakıldığında Uluslar arası Muhasebeciler Federasyonu (IFAC) ve Amerikan Ruhsatlı Mali Müşavirler Enstitüsü (AICPA) gibi meslek örgütleri, genel anlamda güven ve profesyonelliği arttırmak maksadıyla muhasebe uygulamala- rına yön verecek etik kuralları yayımlamışlardır. Türkiye’de ise bu işlev Türkiye Serbest Muha- sebeci Mali Müşavirler ve Yeminli Mali Müşavirler Odaları Birliği (TÜRMOB) tarafından ye- rine getirilmektedir (Çevik ve Karabınar, 2014: 31). Küreselleşen dünyamızda oluşturulan etik değerler konusunda ortak paydalar oluşturulması ihtiyaç halindedir (Otlu, 1999: 128).

19.10.2007 tarih 26675 sayılı resmi gazetede yayınlanan “Serbest Muhasebeciler, Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler ve Yeminli Mali Müşavirlerin Mesleki Faaliyetlerinde Uyacakları Etik İlkeler Hakkında Yönetmelik”de yer alan temel ilkeler1 aşağıdaki gibi sıralanabilir:

1. Dürüstlük: Meslek mensubunun çıkar çatışmalarından, önyargılardan uzak bir şekilde ve söz konusu hususlara zemin hazırlayacak ortam ve pozisyonlardan da kendini sürekli koruyarak faaliyetlerini sürdürmesi, mesleğin itibarını zedelemeden lehteki ve aleyhteki mesleki karar ve görüşleri iletmekten kaçınmamasını ifade eder.

2. Tarafsızlık ve Bağımsızlık: Meslek mensubunun faaliyetlerini yerine getirirken baskı- lardan, bağımlılıklardan ve görüşlerden etkilenmemesini tarafsızlığını sağlaması ve sür- dürmesini ifade eder.

3. Mesleki Yeterlilik: Meslek mensubunun faaliyetlerini yerine getirmesi için gerekli bil- gi ve yeteneğe sahip olması, söz konusu bilgi ve yeteneğini sürekli geliştirmesi, mesleki kanun, düzenleme ve teknik standartlara uygun faaliyette bulunması, hazırladıkları ra- porlar ile tavsiyeler sunabilmesini ifade eder.

4. Sır Saklama ve Güvenilirlik: Meslek mensubunun yasal olarak zorunlu olmadıkça gizli bilgileri ifşa etmekten sakınması, astlarının söz konusu bilgileri gizlemelerini sağ- laması, kendi şahsi çıkarları veya üçüncü kişilerin menfaati için söz konusu bilgileri kullanmamasını ifade eder.

5. Mesleki Özen: Meslek mensubunun faaliyetlerini yerine getirirken meslek itibarını ze- deleyecek davranışlardan kaçınması, dikkat ve özen göstermesi, zaman esasına göre ha- reket etmesini ifade eder.

1 Gerek ulusal düzeyde gerek uluslararası düzeyde ilgili meslek kuruluşlarının yapmış olduğu çalışmalar sonucu belirlenen meslek mensuplarının taşıması gereken etiksel niteliklerdir.

(6)

Muhasebe Meslek Mensuplarının Muhasebe Meslek Etiği İle İlgili Görüşleri Üzerine Bir Araş- tırma: Adıyaman Örneği

The Journal of Academic Social Science Yıl: 5, Sayı: 60, Aralık 2017, s. 86-109

91 5.ARAŞTIRMA

5.1. Araştırmanın Amacı, Yöntemi ve Kapsamı

Araştırmanın amacı, muhasebe meslek mensupları tarafından sunulan hizmetlerin kalitesi ve güvenilirliğini etkileyen ve meslek mensuplarının mesleği icra ederken uymaları gereken mesleki etik ilkeler ile ilgili görüş ve düşüncelerini değerlendirmektir.

Araştırmanın amacına ulaşabilmek için veri toplamada kullanılan anket formu, gerekli li- teratür taraması ve meslek mensuplarıyla mülakatlar yapıldıktan sonra oluşturulmuştur. Araş- tırma anketin uygulanması ve sonuçlarının SPSS programıyla yorumlanması şeklinde gerçekleş- tirilmiştir.

Anket formu ulaşılmak istenen amaca yönelik olarak 7 bölümden oluşmaktadır. Birinci bölüm, katılımcıların demografik özelliklerini belirlemeye yönelik 9 soru, diğer bölümler etik ilkeler, etik dışı davranışlar, etik dışı davranışa yönelten etkenler ve etik dışı davranıştan caydı- ran etkenler ile ilgili olarak katılımcıların algıları beşli Likert ölçeği ile ölçülmesine yönelik 34 sorudan oluşmaktadır.

Anket çalışması sonucunda elde edilen veriler SPSS 20.0 paket programına aktarılmış ve frekans dağılımı, ortalamalar, güvenilirlik, Crosstab, Anova ve T Testi gibi istatistiki yöntemler kullanılarak analiz edilmiştir.

Araştırmada Adıyaman il merkezi ve ilçelerinde faaliyette bulunan serbest muhasebeci mali müşavirler ana kütle olarak seçilmiştir. Araştırma kapsamında değerlendireceğimiz SMMM toplam sayısı 177 kişi olup, bu kişilerden 114’ü çalışan, 63’ü çalışmayan listesine ka- yıtlı SMMM olarak belirlenmiştir.2 Belirlenen ana kütle için evreni temsil edecek SMMM’lerden örneklem büyüklüğü %5 hata marjı ile yaklaşık 89 kişi SMMM hesaplanmıştır (Raosoft, 2016). Basit tesadüfi örnekleme yöntemi ile belirlenen çalışan listesine kayıtlı 83 SMMM ile yüz yüze anket yapılmıştır. Söz konusu örneklem %5,63 hata marjı ile evreni temsil etmektedir (Raosoft, 2016).

5.2.Araştırmanın Bulguları

5.2.1.Katılımcılara Ait Demografik Bulgular

Araştırmanın amacı doğrultusunda ankete katılan SMMM’lerin genel özelliklerini belir- lemek amacıyla hazırlanan sorulara ilişkin elde edilen bulgular ve frekans dağılımları aşağıdaki tabloda verilmiştir:

Tablo 1: Katılımcıların Genel Özellikleri

Cinsiyet N %

Mükellef Sayısı

N %

Kadın 8 9,6 Az 17 20,5

Erkek 75 90,4 Orta 23 27,7

Çok 43 51,8

Yaş N % N %

2 Adıyaman Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler Odasının Aralık 2016’da hazırladığı rapordan derlenmiştir.

(7)

Muhasebe Meslek Mensuplarının Muhasebe Meslek Etiği İle İlgili Görüşleri Üzerine Bir Araş- tırma: Adıyaman Örneği

The Journal of Academic Social Science Yıl: 5, Sayı: 60, Aralık 2017, s. 86-109

92 Personel Sayısı

30’dan küçük 5 6 Yalnız 12 14,5

30-45 yaş arası 53 63,9 1 13 15,7

45’den büyük 25 30,1 2-5 52 62,7

6’dan fazla 6 7,2

Eğitim N %

Aylık Ortalama Ge-

lir Düzeyi N %

Lisans 66 79,5 Düşük 11 13,2

Yüksek Lisans 17 20,5 Orta 43 51,8

Yüksek 29 34,9

Mesleki Kıdem N % Mesleğin Sevilmesi N %

5’den az 14 16,9 Evet 77 92,8

6-10 yıl arası 18 21,7 Hayır 6 7,2

11-20 yıl arası 28 33,7

21’den fazla 23 27,7 Mesleğin Geleceği N %

Kötümser 9 10,8

Kararsız 15 18,1

İyimser 59 71,1

Tabloda görüleceği üzere ankete katılanların %75’i erkektir. Katılımcıların büyük çoğun- luğu (%94) 30 yaş üzeri olup, iş tecrübesi 5 yılın üzerindedir. Yapılan değerlendirmede ankete katılanların %79,5’u lisans mezunu, %51,8’i mükellef sayısı olarak belirlenen üst sınıra sahip olarak yanında 2’den fazla personel çalıştırmakta ve orta düzeyde gelir elde etmektedir. Ankete katılanların %92,8’i mesleğini sevmekte ve %71,1’i mesleğin geleceği ile ilgili iyimserdir.

5.2.2.Güvenilirlik Analizi Sonuçları

Güvenilirlik katsayısı 0 ile 1 arasında değerler ile ölçülür. Bu ölçülen değer 1’e yaklaştık- ça güvenilirlik düzeyi artış gösterir. Cronbach’s Alpha değerlerine ilişkin bilgiler aşağıdaki gi- bidir:

 0,00 ≤ α < 0,40 ise güvenilir değil,.

 0,40 ≤ α < 0,60 ise güvenirliği düşük,

 0,60 ≤ α < 0,80 ise oldukça güvenilir,

 0,80 ≤ α < 1,00 ise yüksek derecede güvenilir, olarak kabul edilir (Kayış, 2010:403).

(8)

Muhasebe Meslek Mensuplarının Muhasebe Meslek Etiği İle İlgili Görüşleri Üzerine Bir Araş- tırma: Adıyaman Örneği

The Journal of Academic Social Science Yıl: 5, Sayı: 60, Aralık 2017, s. 86-109

93 Toplamda 83 kişiye uygulanan ankette güvenilirlik analizi yapılmış ve Cronbach’s Alpha

değeri 0,824 çıkmıştır. Elde edilen sonuca göre, ankette verilen cevaplar yüksek derecede güve- nilir kabul edilebilir. Ayrıca güvenilirlik katsayıları ankette yer alan her bir maddeye göre de- ğerlendirildiğinde en düşük katsayı 0,815’dir, en yüksek katsayı ise 0,832’dir. Söz konusu so- nuçlara göre ankette yer alan her bir madde için verilen cevaplar yüksek derecede güvenilir kabul edilebilir.

5.2.3.Frekans ve Ortalamalara İlişkin Bulgular

Ankette katılımcılara etik kavram hakkındaki düşünceleri beşli Likert ölçeği ile değerlen- dirilmiş olup, bu kapsamda elde edilen frekans ve ortalama değer sonuçları değerlendirilmiştir.

Ortalama değerler yorumlanırken aşağıdaki kriterler göz önüne alınmıştır.

Katılma Derecesi Derecelere İlişkin Aralıklar

(1) 1,00 – 1,80 = Kesinlikle Katılmıyorum

(2) 1,81 - 2,60 = Katılmıyorum

(3) 2,61 - 3,40 = Kararsızım

(4) 3,41 – 4,20 = Katılıyorum

(5) 4,21 – 5,00 = Kesinlikle Katılıyorum

Ankette katılımcılara etik kurallar hakkındaki genel düşünceleri (EKT) sorulmuş olup bu kapsamda değerlendirilen anket maddelerine ilişkin frekans3 ve ortalama değerleri aşağıdaki tabloda verilmiştir:

Tablo 2: EKT Ölçeğine Ait Frekans ve Ortalama Değerleri

Ölçek Maddeleri N % Ortalama Std.

Sapma

Ort.

%

Ölçek Ort.

EKT 1 Mesleki etik kuralları başarıyı engelleyen bir konu olarak görmüyo- rum.

83 79,5 4,0241 1.33413

82,5 4,0964 EKT 2 Mesleki etik kuralların olması

gerektiğine inanıyorum.

83 85,5 4,1687 1.15631

Tabloda görüleceği üzere; katılımcıların çoğu etik kuralları başarıyı engelleyen bir konu olarak görmemekte, etik kuralların olması gerektiğine inanmaktadır. Katılımcılar konu ile ilgili 4,0964 ortalama değer ile katılma düzeyinde bir sonuç bildirmişlerdir.

Katılımcılara mevcut etik kurallara ilişkin düşünceleri (EKD) sorulmuş olup bu kapsamda değerlendirilen anket maddelerine ilişkin frekans ve ortalama değerleri aşağıdaki tabloda veril- miştir:

3 Yukarıdaki ve sonraki benzer sonuçları gösteren tablolarda, frekans değerleri, “Katılıyorum” ve “Kesinlikle Katılıyorum” seçeneklerini işaretleyenlerin toplamı olarak gösterilmiştir.

(9)

Muhasebe Meslek Mensuplarının Muhasebe Meslek Etiği İle İlgili Görüşleri Üzerine Bir Araş- tırma: Adıyaman Örneği

The Journal of Academic Social Science Yıl: 5, Sayı: 60, Aralık 2017, s. 86-109

94 Tablo 3: EKD Ölçeğine Ait Frekans ve Ortalama Değerleri

Ölçek Maddeleri N % Ortala-

ma

Std.

Sapma Ort.

%

Ölçek Ort.

EKD 1 Mesleğimle ilgili etik kuralları biliyorum.

83 89,1 4,2651 1.06019

55,63 3,49 EKD 2 Mesleki etik kurallarının uygula-

nabilir olduğuna inanıyorum.

83 57,8 3,5663 1.18108

EKD 3 Mesleki etik kuralların genel kabul gören ortak değer yargıları içerdiğini düşü- nüyorum.

83 73,5 3,9036 .91883

EKD 4 Mesleki etik kuralların yenilenmesi ve güncellenmesine gerek yoktur.

83 26,6 2,6386 1.31203

EKD 5 Mesleki etik kurallarının tartışılabi- lir bazı esnek alanları olduğunu düşünmü- yorum.

83 38,6 3,0843 1.28978

EKD 6 Kontrol edilemeyen mesleki etik kuralları yoktur.

83 38,5 2,9157 1.29920

EKD 7 Meslektaşlarımın etik davranmala- rını sağlayacak yasal düzenlemeler yeterli- dir.

83 33,7 2,7470 1.35109

EKD 8 Etik kurallara uyulması hususunda meslek odaları tarafından baskı yapılır.

83 22,9 2,7952 1.11267

EKD 9 Etik bilincin yaygınlaşmasını sağ- layacak eğitim- konferans ve seminerler meslek odalarınca düzenlenir.

83 44,6 3,3855 1.03395

EKD 10 Etik kurallarla ilgili olarak düzen- lenen eğitim- konferans ve seminerlere katılırım.

83 81,9 4,1566 .74050

EKD 11 Etik kurallara uygun davranırım. 83 96,4 4,5301 .57035

EKD 12 Her türlü etik dışı davranışları etik ihlali olarak görürüm.

83 63,9 3,8916 1.21988

Katılımcıların çoğu etik kurallar hakkında bilgi sahibi olup, kuralların uygulanabilir oldu- ğuna, ortak değer yargılar içerdiğine katılmakta, ancak etik kuralların yenilenmesi ve güncel- lenmesi gerektiği hususunda karasızlık göstermişlerdir. Söz konusu hususla ilgili olarak katılım- cılardan bazıları etik kuralların yenilenmesi ve güncellenmesi gerektiğini düşünürken, bazıları

(10)

Muhasebe Meslek Mensuplarının Muhasebe Meslek Etiği İle İlgili Görüşleri Üzerine Bir Araş- tırma: Adıyaman Örneği

The Journal of Academic Social Science Yıl: 5, Sayı: 60, Aralık 2017, s. 86-109

95 söz konusu yenileme ve güncellenmeye gerek olmadığı düşüncesindedirler4. Ayrıca katılımcılar,

mevcut kurallar ile ilgili olarak esnek alanların ve kontrol edilemeyen kuralların olmadığı husu- sunda kararsızlık göstermektedir. Katılımcılardan bazıları esnek alanların ve kontrol edilemeyen kuralların olduğu düşüncesindedirler5. Etik kurallara uyum için yasal düzenlemeleri yeterli görme ve meslek odaları tarafından baskı yapıldığı ile ilgili olarak katılımcılar karasızlık gös- termektedir. Katılımcıların bazıları yasal düzenlemeleri yeterli görmemekte ve meslek odaların- ca baskı yapılmadığı düşüncesindedirler6. Katılımcılar etik bilincin oluşması için eğitim- konferans ve seminerlerin düzenlediği ve kendilerinin de söz konusu eğitim-konferans ve semi- nerlere katıldığı ifadelerine katılmaktadırlar. Tablodaki son iki sonuca göre ise katılımcıların çoğu etik kurallara uyduğunu ifade etmiş ve her türlü etik dışı davranışları etik ihlali olarak değerlendirme hususuna katılmışlardır.

Katılımcılara etik dışı davranışlar hakkındaki düşünceleri (EDD) sorulmuş olup bu kap- samda değerlendirilen anket maddelerine ilişkin frekans ve ortalama değerleri aşağıdaki tabloda verilmiştir:

Tablo 4: EDD Ölçeğine Ait Frekans ve Ortalama Değerleri

Ölçek Maddeleri N % Ortala-

ma

Std.

Sapma Ort.

%

Ölçek Ort.

EDD 1 Etik dışı davranışların mes- lek mensubunun gelir düzeyi arttıkça

azaldığını düşünüyorum. 83 48,2 3,0964 1.28419

63,85 3,5964 EDD 2 Etik dışı davranışların mes-

leğin saygınlığını azalttığını düşü- nüyorum.

83 79,5 4,0964

1.19567

Katılımcıların etik dışı davranışlar ile ilgili düşünceleri değerlendirildiğinde, katılımcıla- rın etik dışı davranışların gelirin artmasıyla azaldığı görüşü hususunda kararsız olup, etik dışı davranışların mesleğin saygınlığını azalttığı hususunda katılım gösterdiği tablodaki sonuçlardan çıkarılabilir.

Katılımcılara etik dışı davranışları önleyecek hususlar ile ilgili düşünceleri (EDÖ) sorul- muş olup, bu kapsamda değerlendirilen anket maddelerine ilişkin frekans ve ortalama değerleri aşağıdaki tabloda verilmiştir:

4 Söz konusu anket maddesi ile ilgili olarak “Katılmıyorum” ve “Kesinlikle Katılmıyorum” seçeneklerini işaretleyenlerin toplamı %55,4’tür. “Kararsızım” seçeneğini işaretleyenler ise %18,1’dir.

5 Söz konusu anket maddeleri ile ilgili olarak “Katılmıyorum” ve “Kesinlikle Katılmıyorum” seçeneklerini işaretleyenlerin toplamı sırasıyla %36,1 ve %42,2’dir. “Kararsızım” seçeneğini işaretleyenler ise sırasıyla %25,3 ve

%19,3’tür.

6 Söz konusu anket maddeleri ile ilgili olarak “Katılmıyorum” ve “Kesinlikle Katılmıyorum” seçeneklerini işaretleyenlerin toplamı sırasıyla %48,2 ve %38,6’dır. “Kararsızım” seçeneğini işaretleyenler ise sırasıyla %18,1 ve

%38,6’dır.

(11)

Muhasebe Meslek Mensuplarının Muhasebe Meslek Etiği İle İlgili Görüşleri Üzerine Bir Araş- tırma: Adıyaman Örneği

The Journal of Academic Social Science Yıl: 5, Sayı: 60, Aralık 2017, s. 86-109

96 Tablo 5: EDÖ Ölçeğine Ait Frekans ve Ortalama Değerleri

Ölçek Maddeleri N % Ortalama Std.

Sapma

Ort.

%

Ölçek Ort.

EDÖ 1 Muhasebe meslek etiği dersinin, ilgili eğitim programla- rında yer almasının yararlı olaca- ğına inanıyorum.

83 86,8 4,2530 .89502

84,77 4,2289 EDÖ 2 Etik kural ihlalinin yetkili

kurulca disiplin müeyyidesine bağlanması gerektiğine inanıyo- rum.

83 86,8 4,2048 .94687

EDÖ 3 Meslek odalarınca etik kurallara uyum hususunda baskı

yapılmalıdır. 83 80,7 4,2289 .96683

Katılımcıların çoğu etik dışı davranışların önlenmesi için muhasebe etik dersinin eğitim programlarında yer alması, etik ihlallerinin gerekli müeyyide ile karşılık bulması ve meslek odaları tarafından etik kurallara uyum hususunda baskı yapılması gerektiğini düşünmektedir.

Katılımcılara meslek üyelerinin uyması gereken etik değerlerle ilgili düşünceleri sorul- muştur. Bu kapsamda her bir etik değer için ayrı değerlendirmeler yapmaları istenmiştir.

“Tarafsızlık ve Bağımsızlık” (TB) olarak belirlenen etik değer için yapılan değerlendirme sonucuna ilişkin frekans ve ortalama değerleri aşağıdaki tabloda verilmiştir:

Tablo 6: TB Ölçeğine Ait Frekans ve Ortalama Değerleri

Ölçek Maddeleri7 N % Ortalama Std.

Sapma Ort.

%

Ölçek Ort.

TB 1 Mükelleflerimin istediği so- nuçları elde etmeye çalışmam.

83 29,2 2,6220 1.38457

49,5 3,34 TB 2 Yasal boşlukları mükelleflerin

lehine yorumlamam.

83 28 2,8780 1.31834

TB 3 Ulaştığım sonuçları tarafsızca raporlarım.

83 91,4 4,5244 .74080

Katılımcıların etik kurallardan “tarafsızlık ve bağımsızlık” kuralına uyum derecesini ölç- mek için belirtilen ifadelerin değerlendirilmesiyle ulaşılan sonuca göre, katılımcılar mükellefin istediği sonucu elde etmeye çalışmama ve yasal boşlukları mükelleflerin lehine yorumlamama hususlarında kararsız olup, elde edilen sonuçları tarafsızca raporlama hususuna katılmaktadır.

Bu ifadelerin genel ortalamasına göre söz konusu etik kurala uyulduğu sonucu çıkarılabilir.

7 TB 1 ve TB 2 uygulamada olumlu olarak sorulmuş olup, analizler için ters çevrilmiştir.

(12)

Muhasebe Meslek Mensuplarının Muhasebe Meslek Etiği İle İlgili Görüşleri Üzerine Bir Araş- tırma: Adıyaman Örneği

The Journal of Academic Social Science Yıl: 5, Sayı: 60, Aralık 2017, s. 86-109

97 Ancak TB 1ve TB 2 sonuçlarına8 göre tarafsızlık ve bağımsızlık ile ilgili olarak katılımcılardan

bazılarının mükelleflerin istediği sonuçları elde etme ve yasal boşlukları mükellefleri lehine yorumlama eğiliminde oldukları söylenebilir.

“Sır Saklama ve Güvenilirlik” (SG) olarak belirlenen etik değer için yapılan değerlendir- me sonucuna ilişkin frekans ve ortalama değerleri aşağıdaki tabloda verilmiştir:

Tablo 7: SG Ölçeğine Ait Frekans ve Ortalama Değerleri

Ölçek Maddeleri N % Ortalama Std.

Sapma Ort.

%

Ölçek Ort.

SG 1 Mükelleflerime ait bilgileri üçüncü taraflarla paylaşmam.

83 65,8 3,5610 1.78538

81,27 4,2195 SG 2 Elemanlarımın mükellefleri-

me ait bilgileri gizli tutmaları için

gerekli kontrolleri yaparım. 83 95,1 4,7073 .74515

SG 3 Mükelleflerimle sorun yaşadı- ğımda onlara ait gizli bilgileri kendi lehime kullanmam.

83 82,9 4,3902 1.24480

Katılımcıların etik kurallardan “ sır saklama ve güvenilirlik” kuralına uyum derecesini ölçmek için belirtilen ifadelerin değerlendirilmesiyle ulaşılan sonuca göre, katılımcıların çoğu mükellefleriyle ilgili bilgileri üçüncü taraflarla paylaşmama, elemanlarının da söz konusu bilgi- leri gizli tutmalarını sağlama, mükellefleriyle sorun yaşandıklarında bile mükelleflerine ait gizli bilgileri kendi lehlerine kullanmama hususlarına katılmaktadır. Bu ifadeler ile söz konusu etik kurala uyulduğu sonucu çıkarılabilir.

“Dürüstlük” (D) olarak belirlenen etik değer için yapılan değerlendirme sonucuna ilişkin frekans ve ortalama değerleri aşağıdaki tabloda verilmiştir:

Tablo 8: D Ölçeğine Ait Frekans ve Ortalama Değerleri

Ölçek Maddeleri9 N % Ortalama Std.

Sapma

Ort.

%

Ölçek Ort.

D 1 Kendime siyasi veya kültürel anlamda görüş olarak yakın hisset- tiğim mükelleflerime özen göster- mem.

83 83 4,3293

1.17647

71,17 3,98 D 2 Mükelleflerimle hediyeleşme-

ler- iş dışı görüşmeler- aile ziyaret- leri v.s. gibi etkinlikleri yapmam.

83 47,6 3,4878 1.15731

8 Söz konusu anket maddeleri ile ilgili olarak “Katılmıyorum” ve “Kesinlikle Katılmıyorum” seçeneklerini işaretleyenlerin toplamı sırasıyla %57,3 ve %46,3’tür. “Kararsızım” seçeneğini işaretleyenler ise sırasıyla %13,4 ve

%25,6’dır.

9 D 1 ve D 2 uygulamada olumlu olarak sorulmuş olup, analizler için ters çevrilmiştir.

(13)

Muhasebe Meslek Mensuplarının Muhasebe Meslek Etiği İle İlgili Görüşleri Üzerine Bir Araş- tırma: Adıyaman Örneği

The Journal of Academic Social Science Yıl: 5, Sayı: 60, Aralık 2017, s. 86-109

98 D 3 Mükelleflerimin aleyhine olan

bilgileri de onlara iletmekten çe- kinmem.

83 82,9 4,1341 1.22487

Katılımcıların etik kurallardan “ dürüstlük” kuralına uyum derecesini ölçmek için belirti- len ifadelerin değerlendirilmesiyle ulaşılan sonuca göre, katılımcılar kendilerine yakın mükellef- lerine ayrıcalık göstermeme, mükellefleriyle hediyeleşme, iş dışı görüşme ve ziyaretler gibi etkinlikleri yapmama, mükellefleri aleyhine olan bilgileri onlara iletmekten çekinmeme hususla- rına katılmaktadır. Bu ifadeler ile söz konusu etik kurala uyulduğu sonucu çıkarılabilir.

“Mesleki Özen” (MÖ) olarak belirlenen etik değer için yapılan değerlendirme sonucuna ilişkin frekans ve ortalama değerleri aşağıdaki tabloda verilmiştir:

Tablo 9: MÖ Ölçeğine Ait Frekans ve Ortalama Değerleri

Ölçek Maddeleri N % Ortalama Std.

Sapma Ort.

%

Ölçek Ort.

MÖ 1 Elemanlarımın yaptığı işlemler gözetimim altındadır.

83 92,7 4,6098 .87144

92,3 4,57 MÖ 2 Mükelleflerime ait işlemlerin

her birine aynı önem ve hassasiyeti gösteririm.

83 93,9 4,5854 .76902

MÖ 3 İşlerimi planlı yaparım, zaman baskısının üstesinden gelirim.

83 90,3 4,5000 .70711

Katılımcıların etik kurallardan “ mesleki özen” kuralına uyum derecesini ölçmek için be- lirtilen ifadelerin değerlendirilmesiyle ulaşılan sonuca göre, katılımcılar elemanlarının yaptıkları işlemleri gözetme, mükelleflerinin her birine aynı önem ve hassasiyeti gösterme ve işlerini plan- lı yaparak zaman baskısının üstesinden gelme hususlarına katılmaktadır. Bu ifadeler ile söz konusu etik kurala uyulduğu sonucu çıkarılabilir.

“Mesleki Yeterlilik” (MY) olarak belirlenen etik değer için yapılan değerlendirme sonu- cuna ilişkin frekans ve ortalama değerleri aşağıdaki tabloda verilmiştir:

Tablo 10: MY Ölçeğine Ait Frekans ve Ortalama Değerleri

Ölçek Maddeleri N % Ortalama Std.

Sapma

Ort.

%

Ölçek Ort.

MY 1 Mesleki bilgi ve yeteneklerimi sürekli geliştiririm.

83 91, 5

4,4134 .80423

91,1 4,43 MY 2 Mesleğimle ilgili kanun, yenilik

ve gelişmeleri sürekli takip ederim.

83 90, 3

4,4634 .78873

MY 3 Hazırladığım raporlar ışığında mükelleflerime tavsiyelerde bulunurum.

83 91, 5

4,4146 .80048

(14)

Muhasebe Meslek Mensuplarının Muhasebe Meslek Etiği İle İlgili Görüşleri Üzerine Bir Araş- tırma: Adıyaman Örneği

The Journal of Academic Social Science Yıl: 5, Sayı: 60, Aralık 2017, s. 86-109

99 Katılımcıların etik kurallardan “ mesleki yeterlilik” kuralına uyum derecesini ölçmek için

belirtilen ifadelerin değerlendirilmesiyle ulaşılan sonuca göre, katılımcılar mesleki bilgi ve ye- teneklerini sürekli geliştirme, mesleği ile ilgili kanun, yenilik ve gelişmeleri takip etme, hazırla- dığı raporlar ışığında mükelleflerine tavsiyelerde bulunma hususlarına katılmaktadır. Bu ifadeler ile söz konusu etik kurala uyulduğu sonucu çıkarılabilir.

Katılımcılardan etik dışı davranışlara yönelten etkenleri (EDY) değerlendirmeleri isten- miş olup bu kapsamda değerlendirilen anket maddelerine ilişkin frekans ve ortalama değerleri aşağıdaki tabloda verilmiştir:

Tablo 11: EDY Ölçeğine Ait Frekans ve Ortalama Değerleri Etik dışı davranışa yönelten

etkenler kapsamında;

Ölçek Maddeleri

N % Ortalama Std.

Sapma

Ort.

%

Ölçek Ort.

EDY 1 Mesleki bilgi yetersizliği 83 78 4,0000 .98131

73,63 3,9146 EDY 2 Yasalardaki sürekli deği-

şiklikler ve yasal boşluklar

83 72 3,8902 1.00623

EDY 3 Denetim yetersizliği 83 76,9 3,9878 1.03630

EDY 4 Mükelleflerin muhase- beci üzerine yaptığı baskılar

83 65,9 3,7561 1.10622

EDY 5 Mükelleflerin gerekli evrakları zamanında ulaştırma- maları

83 79,2 3,9634 1.09370

EDY 6 Piyasa koşulları ve daha çok kazanma isteği

83 74,3 3,9756 1.11084

EDY 7 Mükellef kaybetme en- dişesi

83 73,2 3,8780 1.19040

EDY 8 Etik kuralların ortak değer yargılarına dayandırılma- ması

83 69,5 3,8659 1.01546

İfade edilen etkenler değerlendirildiğinde, meslek mensuplarını etik dışı davranışlara yö- nelten etkenlerin başında mükelleflerin gerekli evrakları zamanında ulaştırmamaları gelmekte ve diğerleri sırasıyla; mesleki bilgi yetersizliği, denetim yetersizliği, piyasa koşulları ve daha çok kazanma isteği, mükellef kaybetme endişesi, yasalardaki sürekli değişiklikler ve yasal boş- luklar, etik kuralların ortak değer yargılarına dayandırılmaması, mükelleflerin muhasebeci üze- rine yaptığı baskılar şeklindedir.

(15)

Muhasebe Meslek Mensuplarının Muhasebe Meslek Etiği İle İlgili Görüşleri Üzerine Bir Araş- tırma: Adıyaman Örneği

The Journal of Academic Social Science Yıl: 5, Sayı: 60, Aralık 2017, s. 86-109

100 Etik dışı davranışlara yönelten etkenler; katılımcıların kıdemi, sahip olduğu mükellef ve

personel sayısı, gelir düzeyi, mesleği sevip sevmeme durumu ve mesleğin geleceği ile ilgili düşüncelerine göre değerlendirildiğinde ek 1’de gösterilen tablo 1 oluşturulmuştur.

Ek 1’de gösterilen tabloya göre;

 Kıdemli katılımcıların çoğu, etik dışı davranışlara yönelten etkenlerden mükellef kaybetme endişesini etkili, mükellefin muhasebeci üzerine yaptığı baskıların et- kisiz olduğunu ifade etmişlerdir.

 Mükellef sayısı çok olan katılımcıların çoğu, etik dışı davranışlara yönelten et- kenlerden mesleki bilgi yetersizliğini etkili, mükellefin muhasebeci üzerine yap- tığı baskıların etkisiz olduğunu ifade etmişlerdir.

 Personel sayısı çok olan katılımcıların çoğu, etik dışı davranışlara yönelten et- kenlerden mesleki bilgi yetersizliğini ve mükelleflerin gerekli evrakları zama- nında ulaştırmamalarını etkili, mükellefin muhasebeci üzerine yaptığı baskıların etkisiz olduğunu ifade etmişlerdir.

 Gelir düzeyi yüksek olan katılımcıların çoğu, etik dışı davranışlara yönelten et- kenlerden mükelleflerin gerekli evrakları zamanında ulaştırmamalarını etkili, mükellefin muhasebeci üzerine yaptığı baskıların etkisiz olduğunu ifade etmiş- lerdir.

 Mesleği seven ve geleceği ile ilgili iyimser düşünen katılımcıların çoğu, etik dışı davranışlara yönelten etkenlerden denetim yetersizliğini etkili, mükellefin muha- sebeci üzerine yaptığı baskıların etkisiz olduğunu ifade etmişlerdir.

 Katılımcıların çoğu, etik dışı davranışlara yönelten etkenlerden mükellefin mu- hasebeci üzerine yaptığı baskıların etkisiz olduğu hususunda hemfikirdirler.

Katılımcılardan etik dışı davranışlardan caydıran etkenleri (EDC) değerlendirmeleri is- tenmiş olup bu kapsamda değerlendirilen anket maddelerine ilişkin frekans ve ortalama değerle- ri aşağıdaki tabloda verilmiştir:

Tablo 12: EDC Ölçeğine Ait Frekans ve Ortalama Değerleri Etik dışı davranışlardan caydıran

etkenler kapsamında;

Ölçek Maddeleri

N % Ortalama Std.

Sapma

Ort.

%

Ölçek Ort.

EDC 1 Eğitim 83 89 4,3537 .82210

73,86 3,9348 EDC 2 Karakter Özelliği 83 86,4 4,2346 .92563

EDC 3 Meslek Yasası 83 80,5 4,0122 .98750

(16)

Muhasebe Meslek Mensuplarının Muhasebe Meslek Etiği İle İlgili Görüşleri Üzerine Bir Araş- tırma: Adıyaman Örneği

The Journal of Academic Social Science Yıl: 5, Sayı: 60, Aralık 2017, s. 86-109

101

EDC 4 Gelenekler 83 58,1 3,5802 1.05906

EDC 5 İnanç 83 51,8 3,4074 1.15950

EDC 6 Aile Terbiyesi 83 75,3 4,0247 .90796

EDC 7 Sosyal Çevre 83 76,6 3,9506 .87894

EDC 8 Müşteri Kitlesi 83 73,2 3,9146 1.03281

İfade edilen etkenler değerlendirildiğinde, meslek mensuplarını etik dışı davranışlardan caydıran etkenlerin başında eğitim gelmekte ve diğerleri sırasıyla; karakter özelliği, meslek yasası, sosyal çevre, aile terbiyesi, müşteri kitlesi, gelenekler ve inanç şeklindedir.

Etik dışı davranışlardan caydıran etkenler; katılımcıların kıdemi, sahip olduğu mükellef ve personel sayısı, gelir düzeyi, mesleği sevip sevmeme durumu ve mesleğin geleceği ile ilgili düşüncelerine göre değerlendirildiğinde ek 2’de gösterilen tablo 2 oluşturulmuştur.

Ek 2’de gösterilen tabloya göre;

 Kıdemli, mükellef sayısı çok olan, yüksek gelir düzeyine sahip, mesleği seven katılımcıların çoğu, etik dışı davranışlardan caydıran etkenlerden eğitimin etkili olduğunu, inancın etkisiz olduğunu ifade etmişlerdir.

 Personel sayısı çok olan katılımcıların çoğu, etik dışı davranışlardan caydıran et- kenlerden aile terbiyesinin etkili olduğunu, sosyal çevrenin etkisiz olduğunu ifade etmişlerdir.

 Mesleğin geleceği ile ilgili iyimser düşünen katılımcıların çoğu, etik dışı davra- nışlardan caydıran etkenlerden aile terbiyesinin etkili olduğunu, inancın etkisiz olduğunu ifade etmişlerdir.

Katılımcılara etik kavram konusuyla ilgili son olarak mevcut etik değerleri önem derece- sine göre sıralamaları (1: çok önemsiz, 5: çok önemli) istenmiş olup, bu kapsamda değerlendiri- len anket maddelerine ilişkin frekans ve ortalama değerleri aşağıdaki tabloda verilmiştir:

Tablo 13: Etik İlkeler Önem Sıralaması Sonuçları Ölçek Maddeleri N 1

% 2

% 3

% 4

% 5

%

Ortala- ma

Std.

Sapma

Ölçe- kOrt.

Dürüstlük 83 20,

5

6,5 7,8 7,8 57, 1

3,7403 1.6575

4 3,2509

(17)

Muhasebe Meslek Mensuplarının Muhasebe Meslek Etiği İle İlgili Görüşleri Üzerine Bir Araş- tırma: Adıyaman Örneği

The Journal of Academic Social Science Yıl: 5, Sayı: 60, Aralık 2017, s. 86-109

102 Tarafsızlık ve Bağım-

sızlık

83 14, 3

23, 4

16, 9

18, 2

27, 3

3,2078 1.4358 0

Mesleki Yeterlilik 83 12, 8

15, 4

19, 2

21, 8

30, 8

3,4231 1.4005 5

Sır Saklama ve Güve- nilirlik

83 24, 1

24, 7

19, 5

11, 7

19, 5

2,7662 1.4500 1

Mesleki Özen 83 23,

4

13 16, 9

22, 1

24, 7

3,1169 1.5128 7

Tabloya göre; katılımcıların çoğu tarafından, mevcut etik değerler arasında ilk sırada

“dürüstlük”, diğerleri sırasıyla “mesleki yeterlilik”, “ tarafsızlık ve belgelendirme”, “mesleki özen” şeklinde, son sırada ise “sır saklama ve güvenilirlik” ifade edilmiştir.

5.2.4.Tek Yönlü Varyans ve T Testi Analizlerine İlişkin Bulgular

Araştırma verilerine katılımcıların katılım durumları ile mükellef sayıları, personel sayı- ları, gelir düzeyleri, mesleği sevme durumu ve mesleğin geleceği ile ilgili düşünceleri arasında anlamlı farklılıkların olup olmadığının araştırılmasına yönelik tek yönlü varyans (one way ano- va) ve t testi yapılmıştır.

Katılım durumları ile mükellef sayısı, personel sayısı ve gelir düzeyi arasında anlamlı farklılıklar yoktur. Ancak mesleğin sevilme durumu ile sadece “mevcut etik kurallara ilişkin düşünceler” (EKD D), “mesleki özen” (MÖ), “mesleki yeterlilik” (MY) ölçek gruplarına katılım durumu arasında %1 ve %5 anlamlılık düzeyinde farklılıklar tespit edilmiştir. Mesleğin sevilme durumu ile EKD D, MÖ, MY ölçek grupları arasındaki farklılıkların tespiti için yapılan t testi analizi sonucu aşağıdaki tabloda gösterilmiştir:

Tablo 14: Mesleğin Sevilme Durumu İle EKD D- MÖ- MY Ölçek Grupları Ara- sındaki T Testi Sonuçları

Ölçek

Grupları Tutumlar N Mean

St. Devia-

tion F T Sig.

EKD D

Evet 77 4,2381 0,52387

15,422

2,533

0,013

Hayır 6 3,6111 1,16269 1,311

MÖ Evet 77 4,6140 0,61837

0,958

2,501

0,014

Hayır 6 3,9444 0,80046 2,002

MY

Evet 77 4,5132 0,67427

0,272

3,106

0,003

Hayır 6 3,6111 0,82776 2,602

(18)

Muhasebe Meslek Mensuplarının Muhasebe Meslek Etiği İle İlgili Görüşleri Üzerine Bir Araş- tırma: Adıyaman Örneği

The Journal of Academic Social Science Yıl: 5, Sayı: 60, Aralık 2017, s. 86-109

103 Tabloya göre;

 Mevcut etik kurallara ilişkin düşünceler (EKD D) kapsamında, “etik kurallarla ilgili olarak düzenlenen eğitim- konferans ve seminerlere katılırım” , “etik ku- rallara uygun davranırım” ve “bazı etik dışı davranışları etik ihlali olarak gör- mem” şeklindeki ifadelere katılım durumu ile mesleği sevenler ve sevmeyenler arasında anlamlı farklılıklar tespit edilmiş olup, mesleği sevenlerin söz konusu ifadelere katılım durumu daha yüksektir.

 Mesleki Özen (MÖ) kapsamında, “elemanlarımın yaptığı işlemler gözetimim al- tındadır”, “mükelleflerime ait işlemlerin her birine aynı önem ve hassasiyeti gösteririm”, “işlerimi planlı yaparım, zaman baskısının üstesinden gelirim”

şeklindeki ifadelere katılım durumu ile mesleği sevenler ve sevmeyenler arasın- da anlamlı farklılıklar tespit edilmiş olup, mesleği sevenlerin söz konusu ifade- lere katılım durumu daha yüksektir.

 Mesleki Yeterlilik (MY) kapsamında, “mesleki bilgi ve yeteneklerimi sürekli ge- liştiririm”, “mesleğimle ilgili kanun, yenilik ve gelişmeleri sürekli takip ede- rim”, “hazırladığım raporlar ışığında mükelleflerime tavsiyelerde bulunurum”

şeklindeki ifadelere katılım durumu ile mesleği sevenler ve sevmeyenler arasın- da anlamlı farklılıklar tespit edilmiş olup, mesleği sevenlerin söz konusu ifade- lere katılım durumu daha yüksektir.

Ayrıca katılımcıların mesleğin geleceği ile ilgili düşünceleri ile “etik dışı davranışları önleyecek davranışlar” (EDÖ), “mesleki özen” (MÖ) ve “mesleki yeterlilik” (MY) ölçek grup- larına katılım durumu arasında %1 ve %5 anlamlılık düzeyinde farklılıklar tespit edilmiştir.

Mesleğin geleceği ile EDÖ, MÖ, MY ölçek grupları arasındaki farklılıkların tespiti için yapılan tek yönlü varyans (one way anova) testi analizi sonucu aşağıdaki tabloda gösterilmiştir:

(19)

Muhasebe Meslek Mensuplarının Muhasebe Meslek Etiği İle İlgili Görüşleri Üzerine Bir Araş- tırma: Adıyaman Örneği

The Journal of Academic Social Science Yıl: 5, Sayı: 60, Aralık 2017, s. 86-109

104 Tablo 15: Mesleğin Geleceği İle EDÖ- MÖ- MY Ölçek Grupları Arasındaki Anova

Testi Sonuçları Ölçek

Grupları Tutumlar N Mean

St. Devia-

tion F Sig.

EDÖ

Kötümser 9 4,44 0,74536

5,031 0,009

Kararsız 15 3,69 0,99576

İyimser 59 4,33 0,65507

Kötümser 9 3,92 1,24474

7,468 0,001

Kararsız 15 4,37 0,67691

İyimser 59 4,71 0,42093

MY

Kötümser 9 4,00 1,31233

7,599 0,001

Kararsız 15 4,00 0,78680

İyimser 59 4,63 0,47425

Tabloya göre;

 Etik dışı davranışları önleyecek davranışlar (EDÖ) kapsamında, “muhasebe meslek etiği dersinin, ilgili eğitim programlarında yer almasının yararlı olaca- ğına inanıyorum”, “etik kuralları ihlalinin yetkili kurulca disiplin müeyyidesine bağlanması gerektiğine inanıyorum”, “meslek odalarınca etik kurallara uyum hususunda baskı yapılmalıdır” şeklindeki ifadelere katılım durumu ile mesleğin geleceği hakkında kötümser, kararsız ve iyimser düşünenler arasında anlamlı farklılıklar tespit edilmiş olup, mesleğin geleceği ile ilgili iyimser düşüncede olanların söz konusu ifadelere katılım durumu daha yüksektir.

 Mesleki Özen (MÖ) kapsamında, “elemanlarımın yaptığı işlemler gözetimim al- tındadır”, “mükelleflerime ait işlemlerin her birine aynı önem ve hassasiyeti gösteririm”, “işlerimi planlı yaparım, zaman baskısının üstesinden gelirim”

şeklindeki ifadelere katılım durumu ile mesleğin geleceği hakkında kötümser, kararsız ve iyimser düşünenler arasında anlamlı farklılıklar tespit edilmiş olup, mesleğin geleceği ile ilgili iyimser düşüncede olanların söz konusu ifadelere ka- tılım durumu daha yüksektir.

 Mesleki Yeterlilik (MY) kapsamında, “mesleki bilgi ve yeteneklerimi sürekli ge- liştiririm”, “mesleğimle ilgili kanun, yenilik ve gelişmeleri sürekli takip ede- rim”, “hazırladığım raporlar ışığında mükelleflerime tavsiyelerde bulunurum”

şeklindeki ifadelere katılım durumu ile mesleğin geleceği hakkında kötümser, kararsız ve iyimser düşünenler arasında anlamlı farklılıklar tespit edilmiş olup,

(20)

Muhasebe Meslek Mensuplarının Muhasebe Meslek Etiği İle İlgili Görüşleri Üzerine Bir Araş- tırma: Adıyaman Örneği

The Journal of Academic Social Science Yıl: 5, Sayı: 60, Aralık 2017, s. 86-109

105 mesleğin geleceği ile ilgili iyimser düşüncede olanların söz konusu ifadelere ka-

tılım durumu daha yüksektir.

6.SONUÇ VE ÖNERİLER

Meslek gereklerinin doğru bir şekilde yerine getirilmesi ve meslek onurunun tesis edilip korunması bu itibarla muhasebe mesleğinde profesyonelliğin ve gelişmiş bir toplum düzeninin yaygınlaşması için muhasebe meslek etiği önemle üzerinde durulması gereken bir konu olmuş- tur.

Etik kuralların başarısı için ön koşul kişilerin gönüllü kabulü ve katılımıdır. Söz konusu ön koşul etik kuralların ortak değer yargılar içermesine bağlıdır. Ortak değer yargılara dayalı olarak hazırlanan etik kurallar yazılı hale getirilerek kişisel görüşe bağlı olarak değişen, isteğe bağlı ve tartışılabilir olmaktan çıkarılmalıdır. Nitekim yapılan araştırmada meslek mensupların- dan bazıları, mevcut etik kuralların ortak değer yargılar içermediği, bazı esnek alanların olduğu, yenilenmesi ve güncellenmesine ihtiyaç olduğu görüşünde olmuşlardır.

Odalar, üniversiteler ve meslek mensupları gibi tarafların katılımıyla etik yönetmelik, meslek yasaları ve diğer yasal düzenlemeler için gerekenlerin tespiti, etiksel karar süreçlerini etkileyecek kontrol edilebilir etik ilkeler geliştirilmesi ve kontrol edilemeyen bazı esnek alanla- rın en aza indirgenmesi meslek etiğinin yerleşmesi ve gelişmesine önemli katkılar sağlayacaktır.

Yapılan araştırma sonucuna göre meslek mensuplarından bazıları, kontrol edilemeyen etik ku- ralların olduğu, etik dışı davranışları önlemede yasal düzenlemelerin yeterli olmadığı ve etik kurallara uyum için disiplin müeyyidesinin olması ve odalarca baskı yapılmasının gerekli oldu- ğu düşüncesindedirler.

Etik dışı davranışları yavaşlatmak, yakından takip ederek ortadan kaldırabilmek adına birçok şirket 1990’ların başından itibaren etik müdürü pozisyonlarını hayata geçirmeye başlar- ken (Erdem ve Kaya, 2015: 266), serbest çalışan meslek mensupları açısından bu tür pozisyon- ların fonksiyonlarını odalar üstlenebilir.

Araştırma sonuçlarından bir diğer önemli husus, etik değerlerden “tarafsızlık ve bağım- sızlık” ilkesi ile ilgili olarak, meslek mensuplarından bazıları mükellefin istediği sonuçlara her zaman ulaşmaya çalışmakta ve yasal boşlukları onlar lehine yorumlamaktadır. Söz konusu du- rum tarafsızlık ve bağımsızlık ilkesine ters düşmektedir. Tam bağımsız ve tarafsız çalışma ko- şullarının oluşturulması ihtiyaç halindedir.

Araştırma sonuçlarına göre; meslek mensuplarını etik dışı davranışlara yönelten etkenle- rin başında mükelleflerin gerekli evrakları zamanında ulaştırmamaları gelmekte, meslek men- suplarını etik dışı davranışlardan caydıran etkenlerin başında ise eğitim gelmektedir. Eğitim ile ilgili olarak etik dışı davranışların önlenmesinde muhasebe meslek etiği dersinin ilgili eğitim programlarında yer almasının yararlı olacağı sonucuna ulaşılmıştır. Meslek mensuplarının oda- larca düzenlenen muhasebe meslek etiği ile ilgili eğitim- konferans ve seminerlere ilgisi yüksek- tir. Odaların söz konusu ilgiyi karşılayacak donanımı ivedilikle hazırlamaları gerekmektedir.

Yine araştırmadan elde edilen bulgulara göre (tek yönlü varyans testi ve t testi analizleri sonuçlarına göre); mesleği sevme durumu ile mesleğin geleceği hakkında iyimser düşüncede olanların etik davranışlar konusunda daha duyarlı oldukları açıkça görülmektedir. Bu tespitten hareketle, meslek mensuplarının mesleği sevme ve benimseme durumu paralelinde geleceğe ilişkin daha iyimser düşünceleri de beraberinde getireceğinden, etik kurallara uyum oranı bu

(21)

Muhasebe Meslek Mensuplarının Muhasebe Meslek Etiği İle İlgili Görüşleri Üzerine Bir Araş- tırma: Adıyaman Örneği

The Journal of Academic Social Science Yıl: 5, Sayı: 60, Aralık 2017, s. 86-109

106 sayede artırılabilir. O halde meslek mensuplarının mesleği sevme durumlarına katkı verecek

politikalar geliştirilmelidir.

KAYNAKLAR

Akay, Hüseyin (2002), “Muhasebe Mesleğinde Etik”, Öneri, Cilt: 5, Sayı:17, ss: 77-92.

Akdoğan, Habib (2005), “Muhasebe Meslek Etiğinde Teleolojik ve Deontolojik Yaklaşımların Karşılaştırılmaları”, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt:10, Sayı:1, ss: 295-300.

Ayboğa, Hanifi (2001), “Ülkemizde Muhasebe Mesleği ve Meslek- Etiği- Ahlakı”, Ege Üniver- sitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Yayını, Ege Akademik Bakış Dergisi, Sayı:2, Aralık, ss: 28-44.

Bezirci, Muhammet- Bayraktar, Müveddet K. (2015), “Dört Kutsal Kitap ve Ahilik Çerçevesin- de Karşılaştırmalı Olarak Etik ve Muhasebe Meslek Mensuplarında Etik Eğitimi”, Mu- hasebe Bilim Dünyası Dergisi, Cilt:17, Sayı:2, Haziran, ss: 385-411.

Bilen, Abdulkadir (2008), “Doğu Anadolu Bölgesindeki Muhasebe Meslek Mensuplarının Pro- filleri, Etik Kurallarına Bakışları ve Meslek Sorunları Üzerine Bir Araştırma”, Mali Çö- züm Dergisi, Sayı:85, Ocak-Şubat, ss: 27-42.

Çevik, Zülküf- Karabınar, Selahattin(2014), “Türkiye’deki Zorunlu Muhasebe Meslek Kuralla- rının Ahlak Yaşamları Açısından İncelenmesi”, Muhasebe Bilim Dünyası Dergisi, Ocak, ss: 29-44.

Çukacı, Yusuf Cahit (2006), “Kamuyu Aydınlatmada Muhasebe Meslek Elemanının Etik Anla- yışı ve İzmir İlinde Bir Uygulama”, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt:8, Sayı:1, ss: 89-111.

Daştan, Abdulkerim (2009), “Etik Eğitiminin Muhasebe Eğitimindeki Yeri ve Önemi: Türkiye Değerlendirmesi”, Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt: 26, Sa- yı:1, ss: 281-311.

Erdem, Yusuf Can- Kaya, Can Tansel (2015), “Hile İle Mücadelede Muhasebe ve Pazarlama İşbirliği”, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl:3, Sayı:9, Mart, ss: 260-267.

Karacan, Sami (2014), Etik Kavramı ve Muhasebe Meslek Etiği, 1. Basım, Umuttepe Yayınları, Kocaeli.

Kaya, Can Tansel (2012), “Etik Değerlerden Sapmanın Muhasebesi”, Organizasyon ve Yönetim Bilimleri Dergisi, Cilt:4, Sayı:2, ss: 19-27.

Kayış, Aliye (2010), “Güvenilirlik Analizi”, Şeref Kalaycı (Edit), SPSS Uygulamalı Çok De- ğişkenli İstatistik Teknikleri, 5. Baskı, Asil Yayın Dağıtım Ltd. Şti., Ankara.

Kutlu, Hüseyin Ali (2011), Muhasebe Meslek Ahlakı, 2. Basım, Nobel Akademik Yayıncılık Eğitim ve Danışmanlık Tic. Ltd. Şti., Ankara.

Mugan, Can Şımga (1999), “Ahlak, Toplumsal ve Kişisel Değerler, Muhasebe Mesleği ve Eği- timi Üzerine Etkileri”, Muhasebe Bilim Dünyası Dergisi, Haziran.

Otlu, Fikret (1999), “Muhasebe Mesleğinde Meslek Ahlakının Yeri ve Önemi”, Süleyman De- mirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Sayı:4, ss: 125-142.

(22)

Muhasebe Meslek Mensuplarının Muhasebe Meslek Etiği İle İlgili Görüşleri Üzerine Bir Araş- tırma: Adıyaman Örneği

The Journal of Academic Social Science Yıl: 5, Sayı: 60, Aralık 2017, s. 86-109

107 Özgener, Şevki (2009), İş Ahlakının Temelleri, 2. Baskı, Nobel Yayın Dağıtım, Kasım, Ankara.

Özkan, Azzem- Hacıhasanoğlu Tansel (2012), “Muhasebe Meslek Mensuplarının Kişilik Özel- likleri ve Etik Karar Verme Davranışları Arasındaki İlişkiler”, Niğde Üniversitesi İkti- sadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt:5, Sayı:2, ss: 37-52.

Sakarya, Şakir- Kara, Suat (2010), “Türkiye’de Muhasebe Meslek Etiğine Yönelik Düzenleme- ler ve Meslek Mensupları Tarafından Algılanması Üzerine Bir Alan Araştırması”, Ka- ramanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, Cilt:12 Sayı:18, ss: 57-72.

Selimoğlu, Seval Kardeş (1998), “Muhasebe Meslek Ahlakı (Etik) Yaklaşımı”, III. Türkiye Muhasebe Denetimi Sempozyumu, İSMMMO Yayın No:20, İstanbul.

Referanslar

Benzer Belgeler

Bu amaçla demografik özelliklerin öğrencilerin girişimcilik eğilimleri üzerindeki etkilerini araştırmak için literatürdeStudent’in t-testi olarak bilinen test ve tek

Yeni Kamu Yönetimi Çerçevesinde İç Güvenlik Hizmetlerinde Sivilleşme: Jandarma Hizmetlerinin Sivilleşmesinde Swot Analizi.. The Journal of Academic Social Science Yıl:

Araştırma sonuçlarına göre iç güvenlik hizmetlerinde jandarma teşkilatında per- formans değerlendirmenin mesleki ve görev dışı performans değerlendirme şeklin- de

İlkokul seviyesi için, sosyal bilimsel teoriye dayalı olan özdüzenlemeli öğrenme prog- ramları, motivasyonel ve üstbilişsel teoriye göre akademik başarı

Genel olarak Türkiye ile STA anlaşması olmayan 14 Orta Doğu ve Kuzey Afrika ülkeleri arasındaki ticari ilişkileri değerlendirdiğimizde; Türkiye’nin 2016 yılı sonu

Tablo 2’ den araştırmaya katılanların roman kitaplarını okuma durumlarına bakıldığın ‘her za- man’ okuma oranı % 21.5, ‘arasıra’ okuma oranı da %30 olarak

Yapılan korelasyon analizi sonucunda, futbolcuların görev yönelimi ile dışa dönük kişilik skoru arasında olumlu yönde bir ilişki belirlenirken, görev yönelimi ile

Meslek yüksekokullarını sınavsız geçişle ve sınav puanı ile kazanan öğrencilerin öğre- tim türüne (I. öğretim) göre akademik başarıları arasında bir ilişki