T.C. GAZİ ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ DOKTORA TEZİ ADAM ÇALIŞTIRANIN ORGANİZASYON SORUMLULUĞU AYŞE NUR KILINÇ ÖZEL HUKUK ANABİLİM DALI

ÖZEL HUKUK ANABİLİM DALI

ŞUBAT 2017

T.C.

GAZİ ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

Ş U B A T 2017 ÖZEL HUKUK ANABİLİM DALI A Y Ş E N U R K IL IN Ç

DOKTORA TEZİ

AYŞE NUR KILINÇ

ADAM ÇALIŞTIRANIN ORGANİZASYON

SORUMLULUĞU

ADAM ÇALIŞTIRANIN ORGANİZASYON SORUMLULUĞU

AYŞE NUR KILINÇ

DOKTORA TEZİ

ÖZEL HUKUK ANABİLİM DALI

GAZİ ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

ŞUBAT 2017

ADAM ÇALIŞTIRANIN ORGANİZASYON SORUMLULUĞU (Doktora Tezi)

Ayşe Nur KILINÇ

GAZİ ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

Şubat/2017

ÖZET

Doktora tezimizde 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu ile adam çalıştıranın sorumluluğu hükmüne eklenen yeni düzenleme (m. 66/III), şartları ve sonuçları TBK m. 66/I ve II’de düzenlenen adam çalıştıranın olağan sorumluluğundan bağımsız bir sorumluluk temeli olarak kabul edilmektedir. Savunduğumuz görüş hem TBK m. 66/III hükmünün ifadesine hem de çağdaş hukuklarda son yıllarda sıklıkla dile getirilen modern ekonomik hayatta yoğun işbölümüne dayalı teknoloji temelli faaliyet gösteren işletmelerin sorumluluklarının on dokuzuncu yüzyıldaki kodifikasyonlarda esas alınan emek yoğunluklu küçük ve tarımsal işletmelere göre ağırlaştırılması gerektiği düşüncesine daha uygun düşmektedir.

Tezimizde önce seçili hukuk düzenlerindeki adam çalıştıranın sorumluluğu müessesesi ile bu müesseseden yola çıkarak geliştirilen organizasyon sorumluluğu esasları incelenmektedir. Ardından Türk hukukunda TBK m. 66/III’te düzenlenen adam çalıştıranın organizasyon sorumluluğunun şartları ve sonuçları ortaya konmakta ve Türk hukukundaki benzer esasa dayanan çeşitli sorumluluklarla ilişkisi incelenmektedir.

Tezimiz ile Türk hukukunda üreticinin sorumluluğu bakımından, adam çalıştıranın organizasyon sorumluluğunun bir çözüm getirip getirmediği de araştırılmaktadır.

Bilim Kodu : 501

Anahtar Kelimeler : Adam çalıştıran, Sorumluluk, Organizasyon Sorumluluğu Sayfa Adedi : 309

Tez Danışmanı : Prof. Dr. Mustafa Fadıl YILDIRIM

ORGANIZATIONAL LIABILITY OF THE EMPLOYERS (Ph. D. Thesis)

Ayşe Nur KILINÇ GAZİ UNIVERSITY

GRADUATE SCHOOL OF EDUCATIONAL SCIENCES February/ 2017

ABSTRACT

This Ph.D. thesis claims that a new seperate no-fault liability has been added by the Turkish Code of Obligations (TCO) numbered 6098 (entered into force on July,1 2012) to the liability of employers. According to this view, the ordinary liability of employers is regulated by the article 66/I and II. Besides organizational liability of employers is regulated by the article 66/III of the TCO. The perspective here supported is in accordance with the letter of the law and the movements towards stricter liability for modern enterprises within the contemporary legal systems of the world. Because as technology has advanced from simple hand tools to highly sophisticated technology, the organisation of enterprises, particularly the division of labor, has become more complex. Here first according to the determined contemporaray legal systems, the ordinary liability of employers and the basic principles of organizational liability of employers are demonstrated. Then the terms and results of the organizational liability of employers under Turkish Code of Obligations are clarified. Afterwards, the organizational liability is compared with the other reponsibilities based on similar justifications. Finally it is also examined that whether the organisational liability of employers under the article 66/III of the TCO is a solution for the products-liability problems in Turkish Law.

Science Code : 501

Key Words : Employer, Liability, Organizational Liability Page Number : 309

Supervisor : Prof. Dr. Mustafa Fadıl YILDIRIM

TEŞEKKÜR

En başta bu doktora tez konusunun önerilmesinden itibaren tezin oluşumunun her aşamasında çok değerli katkılarını benden esirgemeyen, ileri görüşlülüğü ile beni her daim etkileyen ve gelecekteki akademik çalışmalarımda da desteğini daima arayacağım Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nin saygıdeğer Hocalarından tez danışmanım Prof. Dr.

Mustafa Fadıl YILDIRIM’a teşekkür etmeyi borç bilirim.

Şahsımın akademik faaliyeti bakımından en büyük teşekkürü ise, 2009 yılından beri asistanlığını zevkle yaptığım Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Medeni Hukuk Ana Bilim Dalı kürsüsünün oluşumunda çok büyük katkıları olan ve hem “hocalığı” hem de

“insanlığı” ile her bir kürsü mensubu üzerinde çok büyük izler bıraktığına inandığım çok kıymetli Hocamız ve tez izleme komitemiz üyesi Prof. Dr. İhsan ERDOĞAN’a arz ediyorum. Nitekim ben, Hocamız sayesinde bir konuya ilişkin yazılanları öğrenmek ötesine bir adım atılabileceğini ve tüm yazılanların akademik olarak sorgulanabileceğini fark ettiğimi itiraf etmekten mutluluk duyuyorum.

Tez izleme komitemizin bir başka üyesi olan ve daha tez önerisini verirken yapmış olduğu değerli eleştirileri ile tezin oluşumuna önemli katkıları olan Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nin çok kıymetli hocalarından Prof. Dr. Hasan AYRANCI’ya da bu vesileyle teşekkür etmek istiyorum. Bu vesile ile tezimizin yazımı sırasında çeşitli vesilelerle değerli değerlendirmelerine başvurduğumuz Başkent Üniversitesi Hukuk Fakültesi öğretim üyesi Prof. Dr. Mehmet ÜNAL’a ve Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi öğretim üyesi Prof. Dr. Veysel BAŞPINAR’a da şükranlarımı arz ediyorum.

Ayrıca doktora tezimin hazırlanmasında beni baştan beri içtenlikle destekleyen, bana inanan ve tezimin hazırlanmasının her anında değerli vaktini benim için harcamaktan çekinmeyen Hocam Yrd. Doç. Dr. A. Dilşad KESKİN’e hayatıma sağlamış olduğu tüm katkıları için canı gönülden teşekkür ediyorum.

Son olarak önceki çalışmalarımda olduğu gibi, doktora çalışmamda da beni doktora bursuna layık bularak bu tezin hazırlanmasına maddi yönden katkı sağlayan TÜBİTAK Bilim İnsanı Destekleme Daire Başkanlığı’na teşekkür ederim.

İÇİNDEKİLER

Sayfa

ÖZET ... iv

ABSTRACT ... v

TEŞEKKÜR ... vi

İÇİNDEKİLER ... vii

KISALTMALAR ... xvi

GİRİŞ ... 1

KONUNUN TAKDİMİ, ÖNEMİ VE SINIRLANDIRILMASI ... 1

§ 1. KONUNUN TAKDİMİ VE ÖNEMİ ... 1

I. KONUNUN TAKDİMİ ... 1

II. KONUNUN ÖNEMİ ... 4

§ 2. KONUNUN SINIRLANDIRILMASI ... 9

I. KONUNUN OLUMSUZ SINIRLARI ... 10

II. KONUNUN OLUMLU SINIRLARI ... 11

BİRİNCİ BÖLÜM TERMİNOLOJİ VE TEMEL KAVRAMLAR, ADAM ÇALIŞTIRANIN SORUMLULUĞUNUN TARİHİ GELİŞİMİ VE TÜRK- İSVİÇRE HUKUKUNDA GENEL OLARAK SORUMLULUK HUKUKU İLE ADAM ÇALIŞTIRANIN OLAĞAN SORUMLULUĞUNUN DÜZENLENİŞİ § 3. TERMİNOLOJİ VE TEMEL KAVRAMLAR ... 15

I. TERMİNOLOJİ ... 15

A. Türk Hukukunda Adam Çalıştıranın Organizasyon Sorumluluğu ... 15

B. Karşılaştırmalı Hukukta Organizasyon Sorumluluğu ... 17

1. İsviçre Hukukunda “Organizasyon Sorumluluğu (Organisationshaftung)” ... 17

2. Alman Hukukunda “İşletme Alanındaki Organizasyon Kusuru (betriebliche Organisationsverschulden)” ... 18

Sayfa 3. Anglo-Amerikan Hukukunda “İşletme Sorumluluğu (Enterprise

Liability)”... 18

II. TEMEL KAVRAMLAR ... 19

A. Adam Çalıştıran Kavramı ... 19

B. Organizasyon Kavramı ... 20

1. İşletme Alanında Organizasyon Kavramı ... 21

2. Sorumluluk Hukukunda Organizasyon Kavramı ... 23

C. Organizasyon Yükümlülüğü Kavramı... 24

1. Genel Olarak Organizasyon Yükümlülüğü ... 24

2. Organizasyon Yükümlülüklerinin Sınıflandırılması ... 27

§ 4. ADAM ÇALIŞTIRANIN SORUMLULUĞUNUN TARİHİ GELİŞİMİ ... 29

I. ROMA HUKUKUNDA ... 29

II. CERMEN HUKUKUNDA ve ORTAK HUKUKTA ... 31

III. XIX. YÜZYIL KODİFİKASYON HAREKETLERİNDE ... 33

A. 1804 Tarihli Fransız Medeni Kanunu’nda ... 33

B. 1812 Tarihli Avusturya Medeni Kanunu’nda ... 35

C. 1881 Tarihli İsviçre Borçlar Kanunu’nda ... 37

D. 1896 Tarihli Alman Medeni Kanunu’nda ... 38

§ 5. TÜRK-İSVİÇRE SORUMLULUK HUKUKUNUN TEMELLENDİRİLMESİ VE ADAM ÇALIŞTIRANIN OLAĞAN SORUMLULUĞUNUN DÜZENLENİŞİ ... 42

I. TÜRK-İSVİÇRE SORUMLULUK HUKUKUNUN TEMELLENDİRİLMESİ ... 42

A. Sorumluluk Hukukunun Konusu ... 42

B. Sorumluluk Hukukunun Amaçları ... 43

C. Sorumluluk Hukukunun İlkeleri ... 44

D. Sorumluluk Hukukunun Sebepleri ... 45

1. Genel Olarak ... 45

Sayfa

2. Sorumluluk Hukuku Sebeplerine İlişkin Sınıflandırmalar... 46

3. Sorumluluk Hukukunun Sebepleri ... 49

a. Kusur Esasına Dayanan Sorumluluk ... 49

b. Kusurun Aranmadığı Sorumluluğun Ortaya Çıkışı ve Dayandığı Esaslar ... 51

i. Hakkaniyet Esası ... 54

ii. Özen Esası ... 54

iii. Tehlike Esası ... 55

II. TÜRK-İSVİÇRE HUKUKUNDA ADAM ÇALIŞTIRANIN OLAĞAN SORUMLULUĞUNUN DÜZENLENİŞİ ... 57

A. Adam Çalıştıranın Olağan Sorumluluğunun Temelleri ve Hukuki Niteliği... 58

1. Adam Çalıştıranın Olağan Sorumluluğunun Temelleri ... 58

2. Adam Çalıştıranın Olağan Sorumluluğunun Hukuki Niteliği ... 59

B. Adam Çalıştıranın Olağan Sorumluluğunun Şartları ... 63

1. Sorumluluğun Genel Şartları ... 63

a. Davranış ... 64

b. Zarar... 64

c. Uygun İlliyet Bağı ... 65

d. Hukuka Aykırılık ... 67

2. Sorumluluğun Özel Şartları ... 67

a. Adam Çalıştıran ile Çalışan Arasında Bağımlılık (Çalıştırma) İlişkisi Bulunmalı ... 68

b. Çalışan Üçüncü Kişiye Zarar Vermiş Olmalı ... 70

c. Çalışan İşi Yerine Getirirken Zarar Vermiş Olmalı (İşlevsel Bağlantı) ... 71

d. Adam Çalıştıran Kurtuluş Kanıtı Getirememiş Olmalı ... 74

i. Çalışanın Seçiminde Özen (Curae in eligendo) ... 77

ii. Çalışana Talimat Verilmesinde Özen (Curae in instruendo) ... 78

iii. Çalışanın Gözetim ve Denetiminde Özen (Curae in custodiendo) ... 79

Sayfa İKİNCİ BÖLÜM

ALMAN HUKUKUNDA, ANGLO-AMERİKAN HUKUKUNDA VE AVRUPA ÖZEL HUKUKUNDA ORGANİZASYON SORUMLULUĞUNUN GELİŞİMİ

§ 6. ALMAN HUKUKUNDA ADAM ÇALIŞTIRANIN SORUMLULUĞU VE

İŞLETME ALANINDAKİ ORGANİZASYON KUSURU ... 82

I. ALMAN HUKUKUNDA ADAM ÇALIŞTIRANIN SORUMLULUĞU (BGB § 831) ... 82

A. Adam Çalıştıranın Sorumluluğunun Hukuki Niteliği ve Temeli ... 83

B. Adam Çalıştıranın Sorumluluğunun Şartları ... 85

1. Bir Görevin Yerine Getirilmesi Yardımcı Kişiye Bırakılmış Olmalı ... 85

2. Yardımcı Kişi Hukuka Aykırı Şekilde Zarar Vermeli ... 87

3. Yardımcı Kişi Görevi Yerine Getirirken Üçüncü Kişiye Zarar Vermeli ... 89

4. Adam Çalıştıran, Özensizliği ile Yardımcı Kişinin Verdiği Zarar Arasında İlliyetin Bulunmalıdır ... 91

5. Adam Çalıştıran Kendi Özensizlik Karinesinin Aksini İspat Edememiş Olmalı... 92

a. Yardımcı Kişinin Seçimine ve İşin Denetimine İlişkin Özen Yükümlülüğü ... 93

b. Yardımcı Kişiye Talimat Verilmesine İlişkin Özen Yükümlülüğü ... 95

c. Yardımcı Kişiye Alet ve Edevat Sağlanmasına İlişkin Özen Yükümlülüğü ... 96

C. Adam Çalıştıranın Sorumluluğunun Hüküm ve Sonuçları... 97

1. İspat Yükü Dağılımı ... 97

2. Müteselsil Sorumluluk ve Rücu İlişkisi ... 98

3. Adam Çalıştıranın Sorumluluğunun Borçlunun İfa Yardımcılarından Sorumluluğu ile İlişkisi ... 99

II. ALMAN HUKUKUNDA İŞLETME ALANINDAKİ ORGANİZASYON KUSURUNUN GELİŞİMİ ... 102

A. Tüzel Kişilik Yapısındaki Organizasyon Kusuru ... 102

B. İşletme Alanındaki Organizasyon Kusuru ... 105

Sayfa

1. Özen Yükümlülüklerinin Devredilebilirliği ve Nitelikli Kurtuluş Kanıtı ... 105

2. Nitelikli Kurtuluş Kanıtının Sakıncalarını Bertaraf Etmeye Yönelen İşletme Alanındaki Organizasyon Kusuru ... 106

a. Organizasyon Kusurunun Dogmatik Temelinin İçtihatlarda Araştırılması ... 107

b. Organizasyon Kusurunun Dogmatik Temeli Konusunda Doktrinde İleri Sürülen Görüşler ... 110

i. Organizasyon Kusurunun Salt BGB § 823 ile Temellendirilmesi Gerektiği Görüşü ... 110

ii. Organizasyon Kusurunun İstisna Olarak BGB § 831’de Mündemiç Olduğu Görüşü ... 114

iii. Organizasyon Yükümlülüklerinin Salt BGB § 831’e Dayandırılması Gerektiği Görüşü ... 116

C. Değerlendirme ve Sonuç ... 118

§ 7. ANGLO-AMERİKAN HUKUKUNDA (COMMON LAW) BAŞKASININ HAKSIZ FİİLİNDEN SORUMLULUK VE İŞLETME SORUMLULUĞU ESASI .... 122

I. ANGLO-AMERİKAN HUKUKUNDA HAKSIZ FİİL HUKUKU, HAKSIZ FİİL HUKUKUNUN İŞLEVLERİ VE ESASINA İLİŞKİN YAKLAŞIMLAR ... 123

A. Genel Olarak Haksız Fiil Hukuku ... 123

B. Haksız Fiil Hukukunun İşlevleri ... 124

C. Haksız Fiil Hukukunun Esasına İlişkin Yaklaşımlar ve Değerlendirilmesi ... 125

1. Kusur Sorumluluğu ve Kusurun Aranmadığı Sorumluluk Görüşü ... 125

2. Haksız Fiil Sorumluluğunu Ekonomik Olarak Analiz Eden Modern Görüş ... 128

II. ANGLO-AMERİKAN HUKUKUNDA BAŞKASININ HAKSIZ FİİLİNDEN SORUMLULUK (VICARIOUS LIABILITY) ... 130

A. Başkasının Haksız Fiilinden Sorumluluk Kavramı ... 130

B. Başkasının Haksız Fiilinden Sorumluluğun Temelleri ... 131

C. Başkasının Haksız Fiilinden Sorumluluğun Hukuki Niteliği ... 132

D. Başkasının Haksız Fiilinden Sorumluluğun Şartları ... 134

Sayfa

1. Adam Çalıştıran ile Çalışan Arasında Bağımlılık İlişkisi Olmalı ... 135

a. Taşeron Çalıştırma Hâlinde ... 139

b. Hayır Kuruluşlarında Gönüllü Çalıştırmalarda ... 141

c. Geçici Çalıştırmalarda (Ödünç İş İlişkisinde) ... 142

2. Bağımlı Çalışan Göreviyle İlişkili bir Haksız Fiil İşlemeli (İşlevsel Bağlantı) ... 144

III. ANGLO-AMERİKAN HUKUKUNDA “İŞLETME SORUMLULUĞU” (ENTERPRISE LIABILITY) ... 153

A. İşletme Sorumluluğu Düşüncesinin Amerikan Hukukunda Gelişimi ... 153

B. “İşletme Sorumluluğu” ile İlişkili Doktrinde İleri Sürülen Görüşler ... 160

1. İşletme Sorumluluğunun Haksız Fiil Hukukunda Kural Olarak Esas Alınması Gerektiği Görüşü ... 160

2. İşletme Sorumluluğunun Başkasının Haksız Fiilinden Sorumluluğun Gerekçesi Olduğu Görüşü ... 162

C. Değerlendirme ve Sonuç ... 163

§ 8. AVRUPA ÖZEL HUKUKUNDA ORGANİZASYON SORUMLULUĞU ... 167

I. AVRUPA HAKSIZ FİİL HUKUKUNDA UYUMLAŞTIRMA ÇALIŞMALARI ... 167

II. AVRUPA HAKSIZ FİİL HUKUKU İLKELERİNDE (PETL) YARDIMCI KİŞİLERDEN SORUMLULUK VE İŞLETME SORUMLULUĞU ... 170

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM TÜRK - İSVİÇRE HUKUKUNDA ADAM ÇALIŞTIRANIN ORGANİZASYON SORUMLULUĞUNUN GELİŞİMİ VE DÜZENLENİŞİ § 9. TÜRK-İSVİÇRE HUKUKUNDA ADAM ÇALIŞTIRANIN ORGANİZASYON SORUMLULUĞUNUN GELİŞİMİ ... 178

I. TÜRK-İSVİÇRE HUKUKUNDA İŞİN VE İŞLETMENİN ORGANİZASYONUNDA ÖZEN YÜKÜMLÜLÜĞÜ ... 178

A. İsviçre Hukukunda “İşin ve İşletmenin Organizasyonunda Özen Yükümlülüğü” ... 178

Sayfa 1. Ürün Sorumluluğu Kanununun Yürürlüğünden Önceki Dönemde İsviçre

Federal Mahkemesi Kararlarında Adam Çalıştıranın Organizasyon

Yükümlülüğü ... 178

2. Ürün Sorumluluğu Kanunundan Sonraki Dönemde Adam Çalıştıranın Organizasyon Yükümlülüğü ... 183

3. Adam Çalıştıranın İşin ve İşletmenin Organizasyonunda Özen Yükümlülüğünün Değerlendirilmesi... 185

B. İsviçre Hukukunda Organizasyon Sorumluluğuna Yönelik Öneriler ... 187

1. Adam Çalıştıranın Sorumluluğu Hükmüne İlişkin Değişiklik Önerileri ... 187

a. Adam Çalıştıranın Sorumluluğunun Borçlunun İfa Yardımcılarından Sorumluluğuna Benzetilmesi Çabaları ... 187

b. Adam Çalıştıranın Sorumluluğu Yerine Organizasyon Sorumluluğu Önerileri ... 189

c. Adam Çalıştıranın, Borçlunun İfa Yardımcılarından ve Tüzel Kişinin Organın Fiilinden SorumluluğununOrganizasyon Sorumluluğu Altında Birleştirilmesi Önerisi ... 191

2. İsviçre Borçlar Kanunu’na İlişkin Revizyon Çalışmalarında Organizasyon Sorumluluğu... 197

a. Sorumluluk Hukukunun Revizyonu ve Birleştirilmesine İlişkin Ön Tasarı m. 49a’da Organizasyon Sorumluluğu ... 197

b. İsviçre Borçlar Kanunu 2020 Taslağında Organizasyon Sorumluluğu ... 201

C. İsviçre Hukukunda Organizasyon Sorumluluğu Yönündeki Gelişmelerin Değerlendirilmesi ... 204

II. TÜRK HUKUKUNDA YARGITAY KARARLARINDA İŞİN VE İŞLETMENİN ORGANİZASYONUNDA ÖZEN YÜKÜMLÜLÜĞÜ ... 208

§ 10. TÜRK BORÇLAR KANUNUNDA ADAM ÇALIŞTIRANIN ORGANİZASYON SORUMLULUĞUNUN DÜZENLENİŞİ... 209

I. ADAM ÇALIŞTIRANIN ORGANİZASYON SORUMLULUĞUNUN ŞARTLARI ... 212

A. Bünyesinde Adam Çalıştıranın Bulunduğu Bir İşletme Bulunmalı ... 212

1. İşletme Kavramı ... 213

a. İş Hukukunda “İşletme” Kavramı ... 213

Sayfa

b. Ticaret Hukukunda “Ticari İşletme” ... 214

c. Türk Hukukunda Genel Olarak İşletme Kavramı ve Değerlendirilmesi .... 216

2. İşletmede Adam Çalıştıran Olmalı ... 218

a. Genel Olarak Adam Çalıştıran Kavramı ... 219

b. Tüzel Kişilerde Adam Çalıştıranın Belirlenmesi ... 220

c. Türk Hukukunda İşveren ve Adam Çalıştıran Kavramları ... 222

i. İşveren Vekili ve Adam Çalıştıran İlişkisi ... 225

ii. Alt İşveren İlişkilerinde (Taşeronda) Adam Çalıştıran ... 227

iii. Geçici (Ödünç) İş İlişkisi Hâlinde Adam Çalıştıran ... 229

iv. Şirket Topluluklarında Adam Çalıştıran ... 230

B. Zarar İşletme Organizasyonundaki (Çalışma Düzenindeki) Özensizlikten Doğmalı ... 231

1. İşletmenin Organizasyonundaki (Çalışma Düzenindeki) Özensizlik ... 232

2. Organizasyondaki Özensizliğin Sorumluluğun Diğer Unsurlarıyla İlişkisi ... 235

a. Organizasyonda Özensizlik ve Kusur Unsuru Arasındaki İlişki ... 236

b. Organizasyonda Özensizlik ve Hukuka Aykırılık Unsuru Arasındaki İlişki ... 239

c. Organizasyonda Özensizlik ve Zararın Öngörülebilirliği ... 241

3. İşletme Faaliyetleri Dolayısıyla Sebep Olunan Zararın Kapsamı ... 244

4. İşletme Faaliyetleri Dolayısıyla Sebep Olunan Zararın Türleri ... 247

C. Adam Çalıştıran İşletme Organizasyonuna (Çalışma Düzenine) İlişkin Kurtuluş Kanıtı Getirememiş Olmalı ... 249

1. İşletmenin Kuruluşunda ve Yönetiminde Resmi İzinlerin Alınmış Olması ... 251

2. Çalışmanın Düzenlenmesine İlişkin Hükümlerin Yerine Getirilmiş Olması ... 252

3. İşletme Faaliyetinin Kalite Yönetim Standartlarına Uygun Olduğunun Belgelenmesi ... 254

II. ADAM ÇALIŞTIRANIN ORGANİZASYON SORUMLULUĞUNUN GENEL OLARAK DEĞERLENDİRİLMESİ VE SONUÇLARI ... 256

Sayfa A. Adam Çalıştıranın Organizasyon Sorumluluğunun Genel Olarak

Değerlendırilmesi ... 256

B. Adam Çalıştıranın Organizasyon Sorumluluğunun Sonuçları ... 260

1. Adam Çalıştıranın Rücu Talebi ... 260

2. Adam Çalıştıranın Kusurunun Organizasyon Sorumluluğuna Etkisi ... 261

III. ADAM ÇALIŞTIRANIN ORGANİZASYON SORUMLULUĞUNUN BENZERİ SORUMLULUKLARLA İLİŞKİSİ ... 263

A. Tüzel Kişilerin Organın Fiillerinden Sorumluluğu ... 263

B. İdarenin Hizmet Kusurundan Sorumluluğu ... 266

C. Yardımcı Kişilerin Fiillerinden Sorumluluk ... 269

SONUÇ ... 273

KAYNAKÇA ... 289

KISALTMALAR

Bu çalışmada kullanılmış kısaltmalar, açıklamaları ile birlikte aşağıda sunulmuştur.

Kısaltmalar Açıklamalar

AB : Avrupa Birliği

ABD : Ankara Barosu Dergisi

ABGB : Allgemeines Bürgerliches Gesetzbuch (Avusturya Medeni Kanunu)

AcP : Archiv für civilistische Praxis

Art. : Article (madde)

Aufl. : Auflage (baskı)

AÜHFD : Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi AİTİAD : Ankara İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi Dergisi AÜSBD : Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi AÜSBE : Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü

AÜSBFD : Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi aOR : 1881 tarihli İsviçre Borçlar Kanunu

BGB : Bürgerliches Gesetzbuch (Alman Medeni Kanunu)

BGE : Entscheidungen des schweizerischen Bundesgerichts (İsviçre Federal Mahkemesi Kararları)

BGH : Bundesgerichtshof (Almanya Federal Mahkemesi)

BK : Borçlar Kanunu (818 sayılı)

Bkz. : Bakınız

BTHAE : Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü

c. : cümle

C. : Cilt

Çev. : Çeviren

Der. : Derleyen

DEÜHFD : Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi DÜHFD : Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi

DMK : Devlet Memurları Kanunu (657 sayılı)

Kısaltmalar Açıklamalar

dn. : dipnot

ed. : editör

e.t. : erişim tarihi

EU : European Union (Avrupa Birliği)

EÜHFD : Erzincan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi

ff. : folgende (ve devamı)

GÜHFD : Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi HAVE/REAS : Zeitschrift für Haftplicht und Versicherung

H.D. : Hukuk Dairesi

HFSA : Hukuk Felsefesi ve Sosyolojisi Arkivi Hrsg. : Herausgeber (Editör)

HSİD : Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi İBM : İstanbul Barosu Mecmuası

İK : İş Kanunu (4857 sayılı)

İSGK : İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu (6331 sayılı)

İsviçre Ön Tasarısı : İsviçre Sorumluluk Hukukunun Revizyonu ve Yeknesaklaştırılmasına İlişkin Federal Kanun Ön Tasarısı İÜHFM : İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası

KHK : Kanun Hükmünde Kararname

m. : Madde

MHAB : Milletlerarası Hukuk Araştırma Bülteni

MÜHFHAD : Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi

mük. : mükerrer

No. : Nummer / Number (Sayı)

OR : Obligationenrecht (İsviçre Borçlar Kanunu)

OR 2020 Taslağı : Schweizer Obligationenrecht 2020: Entwurf für einen neuen allgemeinen Teil

PETL : Principles of European Tort Law (Avrupa Haksız Fiil Hukukunun Temel İlkeleri)

pp. : pages (sayfalar)

prg. : paragraf

Kısaltmalar Açıklamalar

R.G. : Resmi Gazete

Rn. : Randnummer

s. : Sayfa

Sa. : Sayı

SJZ : Schweizerische Juristen Zeitung

STİSK : Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu (6356 sayılı) TBK : Türk Borçlar Kanunu (6098 sayılı)

TKHK : Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun (6502 sayılı) TMK : Türk Medeni Kanunu (4721 sayılı)

V. : Volume (Cilt)

v : versus (-e karşı)

vb. : ve benzeri

vd. : ve devamı

Y. : Yargıtay

YKD : Yargıtay Kararları Dergisi

ZGB : Zivilgesetzbuch (İsviçre Medeni Kanunu) ZSR : Zeitschrift für Schweizerischen Recht

GİRİŞ

KONUNUN TAKDİMİ, ÖNEMİ VE SINIRLANDIRILMASI

§ 1. KONUNUN TAKDİMİ VE ÖNEMİ

I. KONUNUN TAKDİMİ

Organizasyon sorumluluğu sanayi toplumu ile birlikte ortaya çıkan işbölümü ve uzmanlaşmanın beraberinde getirdiği bir sorumluluk olup, Türk-İsviçre hukukunda olduğu gibi diğer hukuk düzenlerinde de adam çalıştıranın sorumluluğu müessesesi temelinde geliştirilmiştir. Dolayısıyla bir hukuk düzenindeki organizasyon sorumluluğunun şartları ve sonuçları, ilgili hukuk düzenindeki adam çalıştıranın sorumluluğu müessesesi ile birlikte ele alınıp incelenmelidir.

Köleliğin hüküm sürdüğü dönemlerde tüm hizmetler kölelere ve aile evlatlarına yaptırıldığından adam çalıştıranın sorumluluğu müessesesi gelişmemiş buna karşılık noxal sorumluluk ortaya çıkmıştır. Aşağıda¹ detaylı olarak incelenen noxal sorumlulukta, efendi veya aile babasının isterse suçluyu zarar görene teslim etme isterse suçlu tarafından ödenmesi gereken para cezasını ödeme hususunda bir seçim hakkı bulunmaktaydı. Bir kısım temel farklılıklar içermekle birlikte modern hukuk düzenlerinde ise, “adam çalıştıranın sorumluluğu” müessesesine yer verilmektedir. Söz konusu hukuk düzenlerinde adam çalıştıranın yardımcı kişinin verdiği bir zarardan kusursuz da olsa sorumlu tutulduğu görülmektedir. Adam çalıştıranın kusursuz sorumluluğu yanında yardımcı kişinin (kusuru varsa) kusura dayanan sorumluluğu da devam etmektedir². Böylece zarar görenin zararının giderilmesinde kusurlu yardımcı kişinin yanında adam çalıştıranın da müteselsil sorumluluğu söz konusu olmaktadır.

Türk hukukunda da adam çalıştıran özel hukuk ilişkisi içinde bir işin görülmesinde veya yürütülmesinde bir başkasının çalışmasından bağımlılık (tâbiiyet) ilişkisi içinde yararlandığında, bu kişinin verdiği zarardan 818 sayılı Borçlar Kanunu’nun yürürlüğünden

1 Bkz. Birinci bölüm, § 4, I.

2 Esasen organizasyon teorisine radikal bir bakış, yarar–riziko ilkesi ve organize edilmiş davranışların kişi iradesi üstü niteliği sebebiyle organizasyon mensuplarının üçüncü kişilere karşı kusura dayalı sorumluluğunun reddini gerektirir (Waespi, Organisationshaftung, 246).

itibaren sorumlu tutulmaktadır. Hâlihazırda yürürlükte olan 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu³ m. 66/I’e göre adam çalıştıran, çalışanın, kendisine verilen işin yapılması sırasında başkalarına verdiği zararı gidermekle yükümlüdür. Bununla birlikte adam çalıştıran, çalışanını seçerken, işiyle ilgili talimat verirken, gözetim ve denetimde bulunurken, zararın doğmasını engellemek için gerekli özeni gösterdiğini ispat ederse, sorumlu tutulmaz (m. 66/II). Bu düzenleme, 04.10.1926’da yürürlüğe giren⁴ ve 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu ile yürürlükten kaldırılan 818 sayılı Borçlar Kanunu⁵ m. 55/I’e karşılık gelmektedir. Hükme göre, “Başkalarını istihdam eden kimse, maiyetinde istihdam ettiği kimselerin ve amelesinin hizmetlerini ifa ettikleri esnada yaptıkları zarardan mes’uldür. Şu kadar ki böyle bir zararın vukubulmaması için hâl ve maslahatın icabettiği bütün dikkat ve itinada bulunduğunu (…) ispat ederse mes’ul olmaz.”

Adam çalıştıranın kurtuluş kanıtının kapsamı her iki hükümde farklı şekilde ifade edilmiştir. Esasen BK m. 55’in yürürlüğü döneminde de doktrin⁶, adam çalıştıranın sorumluluktan kurtulmak amacıyla çalışanın başkalarına zarar vermemesi için “hâl ve maslahatın icabettiği bütün dikkat ve itinada” bulunduğunu ispat edebilmesini, TBK m.

66/II’de açıkça sayılan üçlü özenin yerine getirildiğini ispat etmesine bağlamıştır. Üçlü özen kapsamında ise çalışanın seçiminde (curae in eligendo), çalışana talimat verilmesinde (curae in instruendo) ve onun denetlenmesinde özen (curae in custodiendo) gösterilmiştir.

Kanaatimizce ancak yüzeysel bir değerlendirme ile TBK m. 66/II’deki ve 818 sayılı BK m.

55/I’deki kurtuluş kanıtının kapsamı birbirine yakın değerlendirilebilir. Nitekim Türk hukukunda BK m. 55’in yürürlüğü döneminde bu üçlü özen yükümlülüğünün kapsamı yargı kararlarıyla ve bilimsel görüşlerle genişletilmiş ve özellikle “işin ve işletmenin organizasyonunda özen yükümlülüğünü” de kapsamına alır şekilde yorumlanmıştır.

Bunun yanında Türk Borçlar Kanunu m. 66/III ile işletmeler bakımından adam çalıştıranın kurtuluş kanıtını getirmesi “işletmenin çalışma düzeninin zararın doğmasını önlemeye elverişli olduğunu ispat etmesine” bağlanmıştır. Kanaatimizce Türk hukukundaki bu düzenleme tarzıyla işletmelerdeki adam çalıştıran sorumluluğunun işletme düzeyinde teşkilatlanmamış özel menfaatler için yapılan çalıştırmalardan ayırt edilerek

3 04.02.2011 tarihli ve 27836 sayılı R.G. 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu, 6101 sayılı Türk Borçlar Kanununun Yürürlüğü ve Uygulama Şekli Hakkında Kanun m. 11 gereği 01.07.2012 tarihinde yürürlüğe girer.

4 864 sayılı Kanunu Medeninin Sureti Mer’iyet ve Şekli Tatbiki Hakkında Kanun m. 48.

5 29.04.1926 tarihli ve 359 sayılı R.G.

6 Eren, 1998, Borçlar, 608-609; Oğuzman/Öz, 2000, Borçlar, 578.

daha ağır bir sorumluluğa tabi tutulduğunun kabul edilmesi mümkündür. Bize göre Türk Borçlar Kanunu m. 66 ile iki farklı sorumluluk düzenlenmektedir. Bunlardan biri, adam çalıştıran ile çalışan arasındaki çalıştırma ilişkisini esas almakta ve çalışmamızda “adam çalıştıranın olağan sorumluluğu” (m. 66/I ve II) olarak isimlendirilmektedir. Bunlardan

“adam çalıştıranın organizasyon sorumluluğu” olarak isimlendirilen ikincisi ise, modern gelişmelere uygun olarak işletmeler bakımından daha ağır bir sorumluluk getirmekte ve TBK m. 66/III’te düzenlenmektedir.

Nitekim günümüzde teknolojik gelişmelerin ve modernleşmenin çeşitlendirdiği sınırsız insan ihtiyaçları kişilerin kendisi tarafından giderilememekte ve bir organizasyon içinde örgütlenmiş işletmeler tarafından üretilen mallar ve sunulan hizmetler aracılığıyla tatmin edilmektedir⁷. Toplumda bir kişinin tek başına üretebileceğinden çok daha fazlasına, birden çok kişinin iş bölümü içinde çalışmasıyla ve teknik araçlardan faydalanmasıyla oluşturulan ve yapı olarak bakıldığında organizasyon olarak nitelendirilen işletmeler vesilesiyle daha kolay bir şekilde ulaşılmaktadır⁸. Bununla birlikte topluma yönelik mal üreten ve hizmet sunan bu işletmelerdeki ileri derecede işbölümü (faaliyete katılan kişilerin artışı) ve işletmelerde giderek artan düzeyde teknik araç kullanımına başvrulması yeni tehlikeleri de beraberinde getirmektedir. Doktrinde bu tehlikeleri önlemek için, her işletmenin organizasyonuna yönelik önlemler alması zorunluluğundan ve modern bir işletme yapılanmasında organizasyon kurulması gereğinden bahsedilmektedir⁹.

Yine modern bir işletmede, işletme faaliyetinden kaynaklanan zararların, zarar görende bırakılması yerine, zararı doğuran işletme faaliyetinden yarar sağlayan işletme sahibine yüklenmesi düşüncesi de savunulmaktadır. Hatta radikal bir bakış açısı tarafından sanayi dünyasının yeni paradigmaları olarak ortaya çıkan “teknik risk ve işletme” kaynaklı zararların topluma dağıtılmasına (paylaştırılmasına) ilişkin sorumluluk sisteminin, kusur esasına dayalı mevcut sorumluluk sisteminin yerini alması gerektiği bile ifade edilmektedir. Esasen özellikle sigorta kurumunun yaygınlaşmasıyla teknoloji ve işletme kaynaklı riskler işletmeye aktarılmaktadır. İşletme ise, kendisine aktarılan bu risklerin maliyetini işletmenin ürettiği ürünün fiyatına ve sunduğu hizmetin bedeline ekleyerek son kullanıcılara (müşterilere) yansıtabilme olanağına sahiptir. Hatta işletme faaliyetinden yarar elde eden her işletmenin, başkaları için oluşturduğu tehlikeyi (risklere) de üstlenmesi

7 Can/Azizoğlu/Aydın, 15.

8 Ertürk, 93.

9 Bunlar, organizasyon yükümlülükleridir (Brandes, 11).

gerektiği ilkesinden (ekonomik yarar - riziko ilkesi gereği) hareketle her işletmenin faaliyetinden “tehlike sorumluluğuna” veya “tehlike sorumluluğu benzeri bir sorumluluğa”

tabi tutulması gerektiği gibi radikal bir düşünce de akla gelebilir. Diğer taraftan günümüzde işletmelerin faaliyetinin sebep olduğu her tür zarardan tehlike sorumluluğuna tabi tutulması hiçbir hukuk düzeninde kabul görmemektedir¹⁰.

Kanaatimizce Türk hukukunda TBK m. 66/III’te düzenlenen “adam çalıştıranın organizasyon sorumluluğu”, modern işletmelerde salt ileri derecede işbölümüne başvurulmasıyla sebebiyle ortaya çıkması muhtemel olan zararın işletmeye aktarılması düşüncesi ile yakından ilişkilidir. Düzenlemeye göre, “Bir işletmede adam çalıştıran, işletmenin çalışma düzeninin zararın doğmasını önlemeye elverişli olduğunu ispat etmedikçe, o işletmenin faaliyetleri dolayısıyla sebep olunan zararı gidermekle yükümlüdür.” Kanaatimizce kanun koyucu burada geçen “işletmenin çalışma düzeni”

ifadesiyle, işletmelere işletme faaliyeti dolayısıyla oluşabilecek muhtemel zararı önlemeye elverişli bir organizasyon kurma yükümlülüğü de getirmektedir. Bilindiği üzere bir kişinin davranışlarını başkalarına zarar vermeyecek şekilde düzenleme yükümlülüğü, diğer bir deyişle “tehlikeyi önleme yükümlülüğü” esasen sorumluluk hukukunun yazılı olmayan bir kuralı niteliğindedir. Bununla birlikte “tehlikeyi önleme yükümlülüğünün” Türk Borçlar Kanunu m. 66/III ile işletme faaliyetleri bakımından yazılı hâle getirildiği kabul edilmelidir. Esasen modern doktrinde bir işletmede organizasyon kurma yükümlüsü, işletmenin tüzel kişiliğe sahip olduğu durumlarda tüzel kişinin kendisi iken; tüzel kişiliğe sahip olmadığı durumlarda işletme sahibi olarak gösterilmektedir¹¹. Türk hukukunda ise, TBK m. 66/III’ün lafzından hareket edilmeli ve organizasyon kurma yükümlüsü “adam çalıştıran” olarak kabul edilmelidir. Adam çalıştıranın organizasyon yükümlülüğünü ihlâlinden sorumluluğu ise “organizasyon sorumluluğu” şeklinde ifade edilmelidir.

II. KONUNUN ÖNEMİ

Daha önce de belirttiğimiz üzere Türk Borçlar Kanunu m. 66/III’te düzenlenen

“adam çalıştıranın organizasyon sorumluluğu” müessesesi, BK m. 55’te bulunmamaktaydı. Bu yeni sorumluluğun hukuki niteliğinin belirlenmesi, şartları ve sonuçlarının ortaya konması bu konuda monografik düzeyde bir çalışma yapılmasını

10 Brüggemeier, Risk, 924-925.

11 Bkz. Brandes, 12.

gerekli kılmaktadır. Bunun yanında adam çalıştıranın organizasyon sorumluluğu, adam çalıştıranın sorumluluğunun düzenlendiği hükme (m. 66) bir fıkra olarak eklenmiş olduğundan “adam çalıştıranın sorumluluğu” müessesesinin de bu fıkra sonrasında gözden geçirilmesi gerekir.

Esasen anılan düzenleme Türk kanun koyucusunun ürettiği bir kavram da değildir.

Düzenlemenin esin kaynağı, İsviçre’de 1980’li yılların sonunda başlayan İsviçre Borçlar Kanunu Revizyonuna ilişkin çalışmalar neticesinde Pierre Widmer ve Pierre Wessner tarafından hazırlanmış ve 2000 yılında bir ön taslak olarak yayınlanmış olan “İsviçre Sorumluluk Hukukunun Revizyonu ve Yeknesaklaştırılmasına İlişkin Federal Kanun Ön Tasarısı¹² m. 49a’dır. Ön Tasarı daha sonra İsviçre Federal Hükümeti tarafından kesin olarak gündemden kaldırılmış olsa da; kanaatimizce m. 49a, m. 66/III’ün anlaşılmasında göz önünde bulundurulmalıdır. Nitekim İsviçre Federal Mahkemesi içtihatları doğrultusunda hazırlanmış olan organizasyon sorumluluğuna ilişkin bu düzenlemede

“ticari yahut mesleki amaçla işletilen bir işletmede bir ya da daha fazla kişiyi çalıştıran kişinin, işletme organizasyonunun böyle bir zararın doğmasını önlemeye uygun olmadığını ispatlamadıkça, işletmenin faaliyet alanından doğan zarardan sorumlu olacağı¹³” öngörülmüştür. İsviçre Borçlar Kanunu m. 55’te düzenlenen adam çalıştıranın sorumluluğu hükmü ise Ön Tasarıda, 49. madde¹⁴ olarak yer almıştır.

Avrupa Birliği düzeyinde üye devletler arasında haksız fiil hukukunun uyumlaştırılması amacıyla hazırlanan ve “Haksız Fiil Hukukuna İlişkin Avrupa Komisyonu” tarafından yayınlanan Avrupa Haksız Fiil Hukukunun Temel İlkeleri (Principles of European Tort Law) de organizasyon sorumluluğu açısından İsviçre Ön Tasarısı’na büyük benzerlik taşıyan bir düzenleme içermektedir¹⁵. İlkeler arasında bu

12 Vorentwurf des Bundesgesetzes Über die Revision und Vereinheitlichung des Haftplichtrechts, Bern 2000, https://www.bj.admin.ch/dam/data/bj/wirtschaft/gesetzgebung/archiv/haftpflicht/vn-ve-d.pdf.

13 Art. 49 a

2. In Unternehmungen

Die Person, die sich zum Betrieb einer Unternehmung mit wirtschaftlich oder beruflich ausgerichteten Tätigkeiten einer oder mehrerer Hilfspersonen bedient, haftet für den Schaden, der im Rahmen dieser Tätigkeiten verursacht wird, es sei denn, sie beweise, dass die Organisation der Unternehmung geeignet war, den Schaden zu verhüten.

14 Art 49: II. Haftung für Hilfspersonen 1. Im Allgemeinen

Wer sich einer Hilfsperson bedient, haftet für den Schaden, den diese in Ausübung ihrer Verrichtungen verursacht, es sei denn, er beweise, dass er bei der Auswahl, bei der Unterweisung und bei der Überwachung dieser Hilfsperson alle erforderlichen Massnahmen getroffen hat, um den Schaden zu verhüten.

15 Widmer bu ilkeleri hazırlayan grubun da bir üyesidir (Werro, Swiss Tort Reform, 82).

düzenleme yanında yardımcı kişilerden sorumluluk müessesesi ise, Fransız ve İngiliz hukukundaki adam çalıştıranın sorumluluğu müessesesine benzer şekilde m. 6:102¹⁶’de düzenlenmiştir. Yardımcı kişilerden sorumluluk hükmüne göre bir başkasına görev veren kişi, kendilerine verilen görevi yerine getirmede gerekli özeni göstermediği durumda yardımcı kişilerinin verdiği zarardan sorumludur. Anılan İlkeler içinde İsviçre Ön Tasarısı m. 49a’ya benzeyen ve organizasyon düzeninden sorumluluğa ilişkin hüküm ise, “İşletme Sorumluluğu” kenar başlıklı m. 4: 202’dir. Buna göre “Ekonomik veya mesleki bir amaç ile sürekli niteliği haiz bir faaliyeti yardımcı şahıslar veya teknik araçlar kullanarak yürüten kişi, gerekli özeni gösterdiğini ispat etmedikçe, böyle bir işletmenin işleyişinden ya da çıktılarından kaynaklanan bir ayıbın (defektin) neden olduğu tüm zarardan sorumludur.

Ayıp (defekt), işletmeden veya işletmenin ürünlerinden veya hizmetlerinden olağan (makul) bir şekilde beklenen standarttan herhangi bir sapmadır¹⁷.”

Türk Borçlar Kanunu m. 66/III’ün esin kaynağını oluşturan İsviçre Ön Tasarısı, yukarıda ifade edildiği üzere, İsviçre Federal Hükümeti tarafından gündemden kaldırılmıştır. Bununla birlikte 2013 yılında yayınlanan ve tartışmaya açılan yeni bir genel hükümler tasarısı ortaya koyan İsviçre Borçlar Kanunu 2020 Taslağı¹⁸ da, organizasyon sorumluluğuna ilişkin düzenlemeler barındırmaktadır. İsviçre Borçlar Kanunu 2020 Taslağı’nda “Organizasyon Sorumluluğu” başlığı altında iki hüküm (m. 58 ve 59) bulunmaktadır. Bunlardan ilki (m. 58¹⁹) OR/818 sayılı Borçlar Kanunu m. 55’e karşılık gelmekteyken; “Ticari İşletmede” başlığı altında yer alan ikinci hüküm (m. 59) ise İsviçre Ön Tasarısı m. 49a’ya ve dolayısıyla da TBK m. 66/III’e benzemektedir. Söz konusu hükme göre “Bir ticari işletme, işletmenin organizasyonunun bu tür zararları önlemeye

16 Art. 6:102: Liability for auxiliaries

(1) A person is liable for damage caused by his auxiliaries acting within the scope of their functions provided that they violated the required standard of conduct.

(2) An independent contractor is not regarded as an auxiliary for the purposes of this Article.

17 Art. 4: 202: Enterprise Liability

(1) A person pursuing a lasting enterprise for economic or professional purposes who uses auxiliaries or technical equipment is liable for any harm caused by a defect of such enterprise or of its output unless he proves that he has conformed to the required standard of conduct.

(2) „Defect“ is any deviation from standards that are reasonably to be expected from the enterprise or from its products or services.

18 OR 2020 Schweizer Obligationenrecht 2020: Entwurf für einen neuen allgemeinen Teil, Huguenin/Hilty (Hrsg.), Schulthess, 2013.

19 Art. 58: C. Organisationshaftung I. Im Allgemeinen

Der Geschäftsherr haftet für den Schaden, den seine Arbeitnehmer oder andere Hilfspersonen in Ausübung ihrer dienstlichen oder geschäftlichen Verrichtungen verursacht haben, wenn er nicht beweist, dass er die nach den Umständen gebotene Sorgfalt angewendet hat, um einen Schaden dieser Art zu verhüten, oder dass der Schaden auch bei Anwendung dieser Sorgfalt eingetreten wäre.

elverişli olduğunu ispat etmedikçe, işletmenin faaliyeti çerçevesinde vermiş olduğu zararları tazmin etmekle yükümlüdür^20.”

İşletmelerin organizasyon düzeninden sorumlu tutulmasına, Anglo-Amerikan (common law) hukuk sisteminde de rastlanmaktadır. Adam çalıştıranın sorumluluğu, bu hukuk sisteminde, başkasının haksız fiilinden sorumluluk (vicarious liability) ilkesinin bir uygulama alanıdır. Bu ilke zamanla yargı kararlarıyla modern ekonomik yaşama uyarlanarak özellikle ayıplı ürünün verdiği zarardan sorumlulukta üreticiler bakımından (daha sonra Restatement ile yazılı hâle de getirilen) daha ağır bir sorumluluk niteliğindeki işletme sorumluluğu (enterprise liability) kabul edilmiştir. Böylece işletmeler bakımından kusurun aranmadığı sorumluluk (strict liability) niteliğinde genel bir işletme sorumluluğu müessesesinin temelleri atılmaktadır.

Kanaatimizce Anglo-Amerikan hukukundaki işletme sorumluluğuyla benzer bir esasa dayanan organizasyon sorumluluğu, TBK m. 66/III ile Türk hukukuna da girmiş bulunmaktadır. Bu sebeple “adam çalıştıranın organizasyon sorumluluğu” müessesesinin, Türk hukukunda da üreticinin ayıplı ürünün meydana getirdiği zarardan (ayıplı ürüne refakat eden zarardan) sorumluluğu²¹ için bir kanuni dayanak olarak görülüp görülemeyeceği de tartışılmalıdır. Sözkonusu tartışmayı ülkemiz açısından sağlıklı bir zeminde yürütebilmek için öncelikle mevzuatta üreticinin sorumluluğuna ilişkin açık bir düzenlemenin bulunup bulunmadığı araştırılmalıdır. Türk hukukunda üreticinin sorumluluğu 4077 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun m. 4’e dayanılarak çıkartılan “Ayıplı Malın Neden Olduğu Zararlardan Sorumluluk Hakkında Yönetmelik²²” ile düzenlenmekteydi. Bu dönemde böyle bir sorumluluğun normlar hiyerarşisine aykırı olarak yönetmelikle ihdas edilemeyeceğinden hareketle²³, doktrinde bir görüş tarafından haklı olarak üreticinin sorumluluğu hususunda Türk hukukunda örtülü bir boşluk olduğu sonucuna varılmıştır²⁴. Bir başka görüş ise, bahsedilen Yönetmeliğin dayanağı olan TKHK

20 Art. 59: II. Bei kaufmännischen Unternehmen

Ein kaufmännisches Unternehmen haftet für den Schaden, der im Rahmen der Tätigkeit des Unternehmens verursacht wird, wenn es nicht beweist, dass die Organisation des Betriebs geeignet war, den Schaden zu verhüten.

21 Zarara üründeki ayıp sebep olduğundan, doktrinde bir görüş tarafından buna “ürün sorumluluğu” da denmektedir.

22 13.06.2003 tarihli ve 25137 sayılı R.G.

23 Aydos, 91-92, 275; Havutçu, 152.

24 Havutçu, 153.

m. 4’ün lafzından hareket ederek üreticinin sorumluluğunun 818 sayılı BK m. 58’e benzer nitelikte bir “kusursuz sorumluluk” olarak düzenlenmiş olduğu sonucuna ulaşmaktaydı²⁵.

Günümüzde ise 4077 sayılı TKHK, 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkındaki Kanun²⁶ ile yürürlükten kaldırıldığından sorun bir başka mecraya kaymıştır. Kanaatimizce yürürlükteki TKHK’un “tüketicinin seçimlik hakları” başlığını taşıyan m. 11 hükmünden hareket edilse bile, artık Türk hukukunda üreticinin sorumluluğunun bu kanun ile düzenlenmiş olduğu sonucuna varılması mümkün değildir. Nitekim 4077 sayılı TKHK m.

4’ten farklı olarak, 6502 sayılı TKHK’unda m. 11’de tüketicinin “seçimlik haklarından biri ile birlikte ayıplı malın neden olduğu ölüm ve/veya yaralanmaya yol açan ve/veya kullanımdaki diğer mallarda zarara neden olan hâllerde imalatçı-üreticiden tazminat isteme hakkına da sahip” olduğu ifadesi yer almamaktadır. Bunun yerine tüketicinin bu seçimlik haklarından biri ile birlikte 6098 sayılı TBK hükümleri uyarınca tazminat da talep edebileceği düzenlenmiştir. Diğer taraftan 6502 sayılı TKHK Geçici Madde 1/III’te “Bu Kanunda öngörülen yönetmelikler yürürlüğe girinceye kadar, bu Kanunla yürürlükten kaldırılan Tüketicinin Korunması Hakkında Kanuna dayanılarak çıkartılan yönetmelik ve diğer mevzuatın, bu Kanuna aykırı olmayan hükümleri uygulanır.” hükmü bulunmaktadır.

4077 sayılı TKHK yürürlükteyken dahi normlar hiyerarşisine aykırı olduğu gerekçesiyle sıklıkla eleştirilen Ayıplı Malın Neden Olduğu Zararlardan Sorumluluk Hakkında Yönetmeliğin, lafzi dayanağı da 6502 sayılı TKHK m. 11’de bulunmadığından, sözkonusu Yönetmeliğin günümüzde uygulanması mümkün olmamalıdır.

Şu hâlde üreticinin sorumluluğu hususunun yine, Öztan tarafından yıllar önce savunulduğu gibi, TBK’nın genel hükümlerine dayanılarak çözülmesi gündeme gelmiştir.

Öztan konuya ilişkin temel eserinde, Türk hukukunda de lege feranda üreticinin ürünün ayıplı olmasından dolayı ürünü alan, kullanan yahut ürünle hiçbir ilişkisi olmayan üçüncü kişilerin uğradığı cismani (vücut bütünlüğüne yönelik) zararlar ve malvarlığı zararları bakımından tehlike sorumluluğunun kabul edilmesinin hukuk politikasına ve topluma hâkim sosyal adalet anlayışına uygun düştüğünü iddia etmiştir²⁷. Öztan, 818 sayılı Borçlar Kanunu’nın yürürlüğü döneminde de lege lata dar anlamda haksız fiil sorumluluğunun

25 Kırca, 85 vd.; Yıldırım, Gen Teknik, 165-167.

26 28.11. 2013 tarihli ve 28835 sayılı R.G. Anılan Kanun, m. 87 gereği yayımlandığından itibaren altı ay sonra yürürlüğe girmiştir.

27 Öztan, İmalâtçı, 282, 318.

düzenlendiği m. 41’deki²⁸ kusur kavramının tehlikeyi uzaklaştırma prensibi²⁹ göz önünde bulundurularak geniş yorumlanması ve üreticinin sorumluluğunda kusura ilişkin ispat yükünün ters çevrilerek uygulanması gerektiği sonucuna varmıştır³⁰.

Kanaatimizce üreticinin sorumluluğu müessesesinin genel hükümlerdeki dayanağı, adam çalıştıranın organizasyon sorumluluğunun TBK m. 66/III ile Türk hukukuna girmesinin ardından tekrar değerlendirilmelidir. Bu değerlendirmede elbette Türk-İsviçre sorumluluk hukukunun kural olarak “kusur esasına” dayandığı göz ardı edilmemelidir.

Elbette adam çalıştıranın organizasyon sorumluluğu veya diğer kusursuz sorumluluk hâllerinin kusura dayanan sorumluluğun yerini alması mümkün değildir. İstisna niteliğindeki bu düzenlemeler dar yorumlanmalı ve kusur sorumluluğu esasını tamamlayan sorumluluk türleri olarak kabul edilmelidir.

Çalışmamızda sadece adam çalıştıranın organizasyon sorumluluğunun şartları ve sonuçları incelenmemekte ayrıca bu sorumluluğun üreticinin sorumluluğu bakımından uygulanabilir olup olmadığı da araştırılmaktadır. Bu hususta her şeyden önce dikkat edilmesi gereken söz konusu düzenlemenin (TBK m. 66/III) kanun koyucunun amacına aykırı şekilde Türk hukukunda tüm işletmeler için getirilmiş bir tehlike sorumluluğuna dönüştürülmemesi gereğidir. Nitekim kanun koyucu “tehlike sorumluluğu” kenar başlıklı TBK m. 71 ile sadece önemli ölçüde tehlike arz eden işletmeler bakımından tehlike sorumluluğu öngörmüştür. Tehlike sorumluluğunun genel kuralı olarak nitelendirilen bu hükmün varlığı karşısında, TBK m. 66/III’ün tüm işletmeler bakımından tehlike sorumluluğu getirir şekilde yorumlanmamasına dikkat edilmelidir.

§ 2. KONUNUN SINIRLANDIRILMASI

Yukarıda bu tezde ele alınacak konu takdim edilmiş ve konunun Türk hukukundaki önemi gösterilmiştir. Adam çalıştırma ilişkisinin yarattığı hukuki sorunların tümünün tek bir çalışmada yer alması ne mümkündür ne de bilimseldir. Dolayısıyla konunun sınırlandırılması gerekmektedir. Aşağıda önce çalışmamızda değinilmeyecek hususlar

28 TBK m. 49’a karşılık gelir.

29 Öztan’ın kusur unsuruyla ilişkilendirerek “tehlikeyi uzaklaştırma prensibi” şeklinde ifade ettiği ilke, kanaatimizce haksız fiilin hukuka aykırılık unsuru ile ilişkilendirilmelidir. Çalışmamızda bu husus

“tehlikeyi önleme yükümlülüğü” şeklinde ifade edilmektedir.

30 Öztan, İmalâtçı, 317-319.

gösterilerek konunun olumsuz sınırları belirlenmekte, ardından çalışmamız kapsamında neler bulunduğu belirtilerek konunun olumlu sınırları ortaya konulmaktadır.

I. KONUNUN OLUMSUZ SINIRLARI

Esasen adam çalıştıranın sorumluluğu müessesesi, bir devletin hukuk politikası tercihlerini de yansıtan kapsamlı bir konudur. İşletmelerde adam çalıştıranların devlete, çalışanlara ve işletme dışında kalan üçüncü kişilere karşı çok çeşitli sorumlulukları gündeme gelmektedir.

İşletmelerin idari ve cezai sorumlulukları çalışmamızda ele alınmamaktadır. Örneğin 5328 sayılı Kabahatler Kanunu³¹ m. 8’de tüzel kişi şeklinde örgütlenmiş bir işletmede adam çalıştıranın organ veya temsilcinin davranışlarından dolayı, yine gerçek kişiye ait bir işte çalışan kişinin bu faaliyeti çerçevesinde işlemiş olduğu kabahatten dolayı tüzel kişi veya iş sahibi kişi hakkında da idari yaptırım uygulanabileceği kabul edilmiştir. Bu düzenleme gereği işletme sahipleri bakımından doğan sorumluluk çalışmamız kapsamı dışındadır. Nitekim bir işletmede adam çalıştıranın devlet ile ilişkisini düzenleyen ve devlete karşı sorumluluklarını ortaya koyan kurallar bu çalışmada incelenmemektedir.

Benzer şekilde kamu hukuku tüzel kişilerinin organizasyon sorunları da çalışmamızın kapsamı dışındadır. Nitekim bu hâlde kamu hukuku tüzel kişilerinin hizmet kusuruna dayanılarak idare aleyhine açılan davalarda idarenin kurtuluş kanıtından yoksun kusursuz sorumluluğu söz konusu olmakta ve kamu hukuku kuralları uygulanmaktadır.

Çalışmamızda bir işletmedeki adam çalıştıranın özel hukuk sorumluluğu incelenmektedir. Bununla birlikte bir işletmede adam çalıştıranın çalışanlarıyla ilişkisi ve çalışanlarına karşı bu ilişkiden doğan sorumluluğu incelenmemektedir. Söz konusu hukuki ilişki somut olayın koşullarına göre nitelendirilir. Bu ilişki hizmet, vekâlet, eser gibi tipik bir sözleşme olabileceği gibi sözleşme özgürlüğü sınırları içinde isimsiz bir sözleşmede olabilir. Aralarındaki sözleşmenin türü ne olursa olsun adam çalıştıran ile çalışan arasındaki hukuki ilişkiden doğan sorunlar bu çalışmanın konusu dışında kaldığından, doktrinde işletme tehlikesi olarak nitelendirilen adam çalıştıranın (işverenin) çalışanına (işçisine) karşı özen ve gözetim borcundan doğan çalışanını iş kazasından ve meslek

31 31.03.2005 tarihli ve 25772 (mük.) sayılı R.G.

hastalığından koruma yükümlülüğünden doğan sorumluluğu³² çalışmamızda incelenmemektedir.

Bir şirketin diğer bir şirketin verdiği zarardan sorumluluğu, kural olarak kartel hukukuna ilişkin bir sorundur. Kartel hukukunda işletmeler arası ilişkiler düzenlenmekte ve doktrinde bu ilişkiler organizasyonlar arası ilişkiler olarak nitelendirilmektedir.

Birbirinden bağımsız tüzel kişiliği bulunan iki ayrı şirket arasında bağımlılık (çalıştırma) ilişkisi niteliğinde adam çalıştıran–çalışan ilişkisinin varlığı söz konusu olmaz. Bununla birlikte öyle istisnai hâller gerçekleşebilir ki farklı tüzel kişiliğe sahip olsa bile yavru şirket niteliğindeki bir şirketin verdiği zarar ana şirket bakımından “kendi çalışma düzeninden doğan zarar” kapsamında değerlendirilebilir. Nitekim kanaatimizce aşağıda detaylı şekilde ele alınacağı üzere adam çalıştıranın organizasyon sorumluluğunda adam çalıştıran sıfatıyla sorumlu tutulan şirket ile üçüncü kişilere zarar veren yavru şirket arasında bağımlılık ilişkisi aranmamaktadır. Yine de sadece istisnai hâllerde yavru şirketin başkalarına verdiği zararın, ana şirketin organizasyonundaki özensizlikten kaynaklandığı sonucuna varılabilmelidir.

II. KONUNUN OLUMLU SINIRLARI

Çalışmamızın konusu kural olarak tüzel kişilik kazanıp kazanmadığına bakılmaksızın işletme düzeyinde örgütlenmiş tüm işletmelerin faaliyetleri dolayısıyla üçüncü kişilerin uğradığı zararlardan sorumluluktur. Çalışmada kural olarak özel hukuk alanındaki organizasyon yükümlülükleri ve organizasyon sorumluluğu incelenmektedir. Bunun yanında kamu hukuku tüzel kişilerinin özel hukuk alanındaki işlerinde de TBK m. 66 ve dolayısıyla adam çalıştıranın organizasyon sorumluluğu müessesesinin uygulanacağı göz önünde bulundurulmalıdır.

Adam çalıştıranın organizasyon sorumluluğu, adam çalıştıranın işletmedeki çalışma düzenini işletme faaliyetinden bir zarar doğmasını önlemeye elverişli şekilde organize etme yükümlülüğünü ihlâlinden doğmaktadır. İşletmedeki çalışma düzeninden kaynaklanan bu tür zararlar; daha çok işletme faaliyetlerinde yararlanılan teknik araçlardan

32 Bu konuda monografik eserlere bkz. Eren, Fikret: Borçlar Hukuku ve İş Hukuku Açısından İşverenin İşkazası ve Meslek Hastalığından Doğan Sorumluluğu, Ankara, AÜHFY, No: 344, Sevinç Matbaası, 1974. Ulusan, İlhan: Borçlar Hukuku ve İş Hukuku Açısından İşverenin İşçiyi Gözetme Borcu Bundan Doğan Hukuki Sorumluluk, İstanbul, Kazancı Hukuk Yayınları No: 72, 1990.

ve işletme birimleri arasındaki koordinasyon eksikliği gibi iş bölümü sorunlarından kaynaklanır. Bunun yanında işverenin işçilere karşı özen borcu kapsamında yer alan işin ve işyerinin düzenlenmesine (işin organizasyonuna) ilişkin hususlardan da işletme faaliyeti dışında kalan üçüncü bir kişi zarar görebilir. İşte bu çalışmada bir işletmede işletme faaliyetinden kaynaklı bir zararın doğmasını önlemeye elverişli bir çalışma düzeni kurmamış olan adam çalıştıranın, üçüncü kişilere verilen bu tür zararlardan sorumluluğu incelenmektedir.

Bir işletmede çalışma düzeni içinde başkalarının çalıştırılması hususu da, adam çalıştıranın işletmedeki çalışma düzenini organize etme yükümlülüğünün münferit bir uygulama alanıdır. Türk Borçlar Kanunu m. 66/III’teki “adam çalıştıranın organizasyon sorumluluğu” kapsamında işletmedeki adam çalıştıranın çalışanlarını ve diğer yardımcı kişilerini seçme, denetleme ve onlara talimat verme yükümlülüğü de bulunmaktadır.

Adam çalıştıranın bu özel organizasyon yükümlülüklerine ilişkin olarak, 818 sayılı Borçlar Kanunu m. 55 yürürlükteyken adam çalıştıranın çalışanı seçmede, denetlemede ve ona talimat vermede özen yükümlülüğünün kapsamını gösteren yargı kararlarından ve bilimsel görüşlerden yararlanılmalıdır. Bu sebeple aşağıda çalışmamızın birinci bölümünün sonunda³³ adam çalıştıranın olağan sorumluluğunun hukuki niteliği ve şartları ortaya konarken sözkonusu birikime de değinilmektedir.

Çalışmamızın ikinci bölümünde Alman hukukundaki, Anglo-Amerikan hukukundaki ve Avrupa özel hukukundaki adam çalıştıranın sorumluluğuna ilişkin müesseseler şartları ve sonuçlarıyla gösterilmekte ardından modern ekonomik hayata uymayan bu müesseselerin eksikliklerinin içtihatlar vasıtasıyla çeşitli araçlarla nasıl tamamlanmaya çalışıldığı gösterilmektedir. Bu hukuk sistemlerinde özellikle içtihatlarla adam çalıştıranın sorumluluğu müessesesinin işletmelerde organizasyon sorumluluğuna doğru dönüştürülmeye çalışıldığı tespit edilmektedir.

Çalışmamızın üçüncü bölümünde önce İsviçre hukukunda OR m. 55’e dayanarak adam çalıştıranın işin ve işletmenin organizasyonunda özen yükümlülüğünün içtihatlarla nasıl geliştirildiği gösterilmektedir. Ardından İsviçre hukukundaki organizasyon sorumluluğu yönündeki görüşler ortaya konarak üçüncü bölümün son kısmında Türk

33 Bkz. Birinci bölüm, § 5, II.

hukukunda adam çalıştıranın organizasyon sorumluluğunun düzenlenişi, hukuki niteliği, şartları ve sonuçları belirlenmektedir.

Çalışmamız TBK m. 66’nın üreticinin sorumluluğunda başvurulabilecek bir kanuni düzenleme olup olmadığını da değerlendiren bir sonuç ile nihayete ermektedir.

BİRİNCİ BÖLÜM

TERMİNOLOJİ VE TEMEL KAVRAMLAR, ADAM ÇALIŞTIRANIN SORUMLULUĞUNUN TARİHİ GELİŞİMİ VE TÜRK- İSVİÇRE HUKUKUNDA GENEL OLARAK SORUMLULUK

HUKUKU İLE ADAM ÇALIŞTIRANIN OLAĞAN SORUMLULUĞUNUN DÜZENLENİŞİ

§ 3. TERMİNOLOJİ VE TEMEL KAVRAMLAR

I. TERMİNOLOJİ

A. Türk Hukukunda Adam Çalıştıranın Organizasyon Sorumluluğu

6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’nda “kusursuz sorumluluk” hâllerinden “özen sorumluluğunun” bir türü olarak m. 66’da düzenlenmiş olan adam çalıştıranın sorumluluğuna hükmün gerekçesinde³⁴ de belirtildiği üzere, yeni bir fıkra eklenmiştir.

Çalışmamızda bu yeni düzenleme (m. 66/III), m. 66/I ve II’de düzenlenen adam çalıştıranın olağan sorumluluğundan ayırt edilmek istendiğinden “adam çalıştıranın organizasyon sorumluluğu” şeklinde isimlendirilmektedir.

Esasen Türk hukukundaki borçlar hukukuna ilişkin eserler incelendiğinde genellikle yeni düzenlenen bu sorumluluğun “adam çalıştıranın olağan sorumluluğu”ndan ayırt edilmediği ve bu hükmün sadece adam çalıştıranın özen yükümlülüğünün kapsamını genişleten bir düzenleme olarak ele alındığı görülmektedir³⁵. Bununla birlikte doktrinde bir

34 66’ncı maddenin gerekçesinin yedinci paragrafında şu ifade yer almaktadır:“818 sayılı Borçlar Kanununda yer verilmeyen üçüncü fıkrasında ise, sahibi olduğu işletmede adam çalıştıranın, işletmenin çalışma düzeninin zararın doğmasını önlemeye elverişli olduğunu ispat edemezse, o işletmenin faaliyetleri dolayısıyla sebep olunan zararı gidermekle yükümlü olduğu öngörülmüştür.

Böylece, işletmesinde zararın doğmasını önlemeye elverişli bir çalışma düzeni kurduğunu ispat edemeyen adam çalıştıranların, Tasarının 65 inci maddesinin ikinci fıkrasından yararlanamayacakları kabul edilmiş olmaktadır. Bu yeni düzenleme, uygulama ve öğretide savunulan görüşü yansıtmış olmaktadır.” (Madde gerekçesi için bkz. Antalya, Gerekçeli TBK, 124.)

35 Eren, bu yeni düzenlemeyi bağımsız bir sorumluluk olarak değerlendirmemekte, buna adam çalıştıranın çalışanını “denetlemede gerekli özeni göstermiş olması” başlığı altında değinmektedir (Eren, 2014, Borçlar, 629). Oğuzman/Öz de benzer şekilde anılan hükmü sorumluluk karinesinin

görüş adam çalıştıranın genel sorumluluğu (çalışanın fiilinden sorumluluğu) ve özel sorumluluğu (çalışanın işletme faaliyetlerinden sorumluluğu) ayrımını yapmak suretiyle konuyu ele almaktadır³⁶. Yine yakın zamanda kaleme alınan bir monografik eserde de sorumluluğun açıkça “organizasyon sorumluluğu” şeklinde isimlendirildiği tespit edilebilir³⁷. Bunun yanında makale düzeyinde bazı çalışmalarda da TBK m. 66/III’te düzenlenen sorumluluğun, adam çalıştıranın olağan sorumluluğundan ayırt edilerek “adam çalıştıranın işletme faaliyeti (organizasyonu) dolayısıyla sorumluluğu³⁸” veya “adam çalıştıranın organizasyon sorumluluğu³⁹” şeklinde incelendiği görülmektedir.

Diğer bir görüş ise, TBK m. 66’ya eklenen bu fıkra ile adam çalıştıranın sorumluluğunun ağırlaştırılması yönünde bir eğilime işaret etmekte ve bunun “işletme sorumluluğu” (enterprise liability) yönünde bir gelişim olduğunu belirtmektedir⁴⁰. Hatta doktrinde bu yeni düzenlemenin “işletme sorumluluğu” şeklinde ifade edildiğine bile rastlanmaktadır⁴¹.

Kanaatimizce 818 sayılı BK’nın yürürlüğü dönemindeki m. 55’in şartları TBK m.

66/I ve II’de hâlen korunduğundan, TBK m. 66/III hükmünün adam çalıştıranın olağan sorumluluğundan ayırt edilmesi amacıyla yeni bir terimle ifade edilmesi isabetlidir. Bu düzenlemede sorumluluk süjesi olarak “bir işletmede adam çalıştıran” gösterilmektedir.

İşletme alanında mevcut organizasyon teorisine göre organizasyon, “yapı olarak organizasyon” olarak dikkate alındığında işletmenin kendisini; bir süreç olarak ele alındığında ise işletmenin iç hukuki düzenini (çalışma düzenini) ifade etmektedir. Doktora tezimizde TBK m. 66/III’teki düzenlemenin ayırt edici özelliklerinden ikisini (hem sorumluluk süjesini hem de sorumluluk konusunu belirtirken yararlanılan işletme ifadesini) kapsamına alan bir ifade olması sebebiyle bu yeni düzenlemenin “adam çalıştıranın organizasyon sorumluluğu” şeklinde isimlendirilmesi uygun bulunmuştur.

çürütülmesi (kurtuluş beyyinesi) kapsamında “işletme şartlarına yönelik karinenin çürütülmesi”

başlığı altında değerlendirmektedir (Oğuzman/Öz, 2013, Borçlar, C.II, 149-150). Benzer şekilde Hatemi/Gökyayla da burada kurtuluş kanıtı getirilebilmesi için aranan ve seçimlik olmayan yeni bir kanuni şart getirildiğini belirtmektedir (Hatemi/Gökyayla, 145). Kılıçoğlu da bu yeni düzenlemeye adam çalıştıranın kurtuluş kanıtı getirememiş olması başlığı altında yer vermektedir (Kılıçoğlu, 328).

36 Antalya, Borçlar, 553-564.

37 Ünlütepe, Mustafa: Organizasyon Sorumluluğu (TBK m. 66/III), Legal Yayıncılık, İstanbul 2016.

38 Altay, 175-189.

39 Türkmen, 257-284; Erişgin, Tehlike Sorumluluğu, 75; Öz, 10.

40 Sanlı, Kusursuz Sorumluluk, 63-64.

41 Büyüksağış, 8.