Fakültesi. DeRGISI. L HtYA'^i^KOLTESÎ III - IV M.ZEKÎ ORAL ÇIKARILIR. ^ KlTAlülOl. ar mad a n k! r

Yl : 1955

M.ZEKÎ ORAL

KTAPUol

Cilt : IV, Say ; III-IV

lâhyat Fakültesi

DeRGISI

ANKARA ÜNtVERSTESt LÂHfYAT FAKÜLTES TARAFINDAN

ÜÇ AYDA

BR

ÇIKARILIR

LHtYA'^i^KOLTESÎ ^ KlTAlülOl

m.

Ayniyat fto.' Yer No.

III - IV

1955

Bu eser

MEHMET ZEK ORAL'n

A. Ü. iaiiy&t Fakültesine

ar maD a n k! r

KÜLTÜR M A T B A A S I —A N K A R A

195 7

ÇNDEKLER

Prof. Dr. HAMÎDULLAH

ROBSON, James

Prof. H. K. Sherwan

Prof. YETKN, Suut Kemal

Doç. Dr.

ÇAATAY, Ne'et

Hayri, Settar

Prof. HAMÎDULLAH

ÖNDER, Mehmet Prof. Dr. ÜÇOK, Cokun

Prof. ÜLKEN, Hilmi Ziya

BÎBLtYORAFYA

Prof. TANCÎ, Muhammed

Sayfa No:

Hz. Paygamber Zamannda Hadi

sin Tedvini Çev. Nafiz Danman 1

Sahih-i Müslim _Nüshalarnn Ri

vayeti Çev. Talât Koçyigit 8

Gazzâlî'ye Göre Nazarî ve Tatbikî Siyaset Çev. H. G.

Yardaydn

21 Beylikler Devri Mimârî'sinin Klâ

sik Osmanl Sanatn Hazrlay 39

Samîler-araplar ve Güney arabis-

tan Devletleri 44

slâm Mimarîsi... Çev. Nermin Si-

nemolu

68

Roma Kanunu ile _slâm Kanunu

Arasndaki Münasebetler... Çev.

Nafiz Danman 75

Mevlânâ'nn Giyim ekli ve Elbi

seleri 79

Bir Tenkide Verilen Zoraki Bir

Cevap

Hakknda

84

Gazzâlî ve Felsefe 98

Kitab'ul-ibane an mezhebi ehl'i-

adl.

I:": ! •-"••

r - :. -

''.•j'^ i.. .w-:rj i • • '. •- -. ; •'-î-.-;, • • ;J -

•V-'i • -P'- " •

MEVLÂNÂ'NIN _{GYM EKLÎ} VE _ELBSELER

Mehmet ÖNDER (Konya Müzesi Müdürü)

îK-:

Konya Müzesi Mevlâna Seksiyonundaki Dergâh eyalan arasnda, Mevlâna'-

ya izafe edilen 15 adet elbise

vardr.

Seksiyonun tesis tarihi olan 9 Ekim 1926 da

«Mevlâna Celâleddin Rûmi'ye aittin» kaydiyle tesellüm edilen bu elbiseler üzerin de henüz ilmî tetkikler

yaplmam olduu

için, bu

kaytlarn

selâmeti

hakknda

hiçbir mütalâa beyan

edilmemitir.

Mevlevîlerin ve bu elbiselerin

muhafzln

yapm, yayan dervilerin

ifadelerine göre, bu elbiseler Mevîâna'ya ait olup, vefa

tndan

sonra

olu

Sultan Veled

tarafndanbir hâtra

olmak üzere

saklanm,

ondan

sonra

dier post-niinler tarafndan yüzyllar

boyunca dergâh

kasalarnda

muhafa

za

edilmi

ve

yalnz eb-i

ârûs'ta (Mevlâna'nm vefat

ettii

günün

yldönümü)

zi

yarete

açlmtr.

Biz bu

yazmzla,

mevzu üzerinde

mütalâamz ksaca arzedeceiz.

Mevlâna'nn Horasan'n

Belh

ehrinden

ailesi ile birlikte, Anadoluya

göçüü,

Konyada

yerleii,

Anadolu Selçuklu Devletinin en parlak

yllan

olan, KIII. cü

yüzyla

tesadüf eder. Bu devirde

Selçuklularn dokuduu kumalar

ve giyim

e

killeri

hakknda

elimizdeki otantik bilgiler pek

azdr.

Anadoluyu

igal

eden Sel çuklu Türkleri,

üphe

yoktur ki, birçok san'atkârlari da beraberlerinde

getirmi

ler,

bunlarn

meydana getirdikleri san'at eserleriyle Anadoluyu

süslemilerdir.

Za

manla

çeitli

san'at tesirlerinden

syrlan

Selçuklu

san'at,

orijinal bir san'at kolu olarak

gelimi

ve yeni bir karakter

kazanmtr

(1). Selçuklu

san'atnm

bir bölü

münü

tekil

eden

kuma içilii

de bu

geliime

ayak

uydurmu,

Selçuklu

ehirle

rinde, bu arada Konya ve Sivas'ta büyük

kuma tezgâhlar kurulmutur.

Bu kü-

malann

cins ve imal

ekilleri hakknda geni

bilgilere sahip olmamakla beraber,

Dibây-

Rûmî

adl

bir

kuman

fazla itibar

gördüü,

hatta bunlardan birinin Os

manl Padiah

Osman I. e hediye

edildii

kaydedilmektedir (2). Selçuklu

dibas

demek olan bu

kuma

ismi, XVIII. ci

yüzyla

kadar Türk

kumalar arasnda

yer

almtr

(3). Selçuklu tezgâhlannda dokunan

kumalardan

bugüne kadar elimize

geçenlerin

says

pek

azdr.

Bu

kumalardan

biri de Konyada veya Sivas'ta dokun

duu zannedilen Alâeddin Keykubat I. (1219-1237) e ait ve halen «Musee de la

Chamber de Commerce de Lyon»da bulunan, çifte pars resimleriyle süslü ve kita- beli, Selçuklu

kumadr

(4). Yine

baz

kolleksiyonlarda Selçuklu

kumalar

görül

mütür.

Konyada,

Koyunolu

izzet Müzesinde

gördüümüz

iki parça

kuma

ve do

kuma da _{bmlar arasndadr.}

(1) Nurettin Yatman. TüA kumaglan. Ankara 1945. s; 1,

(2) Ferlâun bey. Müneat'üs.selâtin; st. 1266. s; 196.

(3) Tahsin öz. Türk kuma ve kadifeleri; îst. 1946. I. s: 6.

(4) Gaston Migeon. Manuel d'art Musulman II. Paris 1927, p: 298.

60

Selçuklu devri giyim _{ekilleri hakknda,} bu devirde _yaplm çini, madeu, a- gaç, alç ve ta üzerindeki insan resimleri bize azçok bir fikir vermektedir. Konya- daki Selçuklu Kökü süslemelerinden olan alç relief ve duvar çinilerinde Konya

KaPas ta içilii arasndaki yüksek kabartmalarda (5), son yllarda bulunan Ku-

bad-âbâd Saray çinileri üzerinde (6), giydirilmi insan resimleri vardr. Bu resim lerdeki tipler, birbirine çok yakm olup, ekseriya, bata taç eklinde bir külâh, gövdede de entari ve alvar vardr. Konya Kal'âs süslemelerinden Kanatl Melek relieflerinde (Konya Müzesi, No: 882-883) görülen figürün bandaki taç ile bugün Konya Müzesinde bulunan ve Tebrizli mseddin'e izafe edilen Serpu (No: 706) a

benzerlii bilhassa dikkati çekmektedir. (Resim: 1-2). Bu arada Selçuklu devri Ku-

bad-âbâd çinileri arasndaki bir panoda (Konya Müzesi Çini envanteri No: 41) bir erkek figürü, dairevî süslerle dokunmu bir kumatan, yakas düz ve gerdandan

aaya doru yrtmaçl bir entari giydirilmi ve beline de bir ince kuak sarlm

olarak tasvir edilmektedir (Resim: 3).

Konya Müzesindeki Mevlâna'ya izafe edilen elbiselerin d görünüleri de Selçuklu eserlerine resmedilen giyim el illerine uymaktadr. öyle ki:

a) Kumalarn cinsi ve dokunduu yer:

Mevlâna'ya ait elbiselerin bir ksm basit pâmuklu dokuma, bir ksm da ipek ve iplik kark hareli gezi, atlas, alaca ve canfes gibi kumalardan yaplm olup,

iç ksmlarma ekseriya kuman rengine uygun astar konmu, bazlarnm içine a-

tlm pamuk yerletirilerek kaba bir dikile tutturulmutur. 703 Envanter numa

rasnda kaytl mavi renk atlas kumatan yaplm pamuklu hrkann ön sa ete

inde ksmen bozulmu olarak biri yaldzl, dieri krmz boyal iki kuma damga

s görülmektedir. Damgalardan birinde Telçuklu Kûfî _{yazsyla yalnz} (Konya) ke limesi okunabilmektedir. _Kumalara vurulan damgalara, bazan _{yalnz dokunduu}

ehrin ismi, bazan da ehir ismi ile birlikte tarih yazlmas âdet olmu, bu âdet Os

manllar devrinde de devam etmitir (7). Bu vesika bize, kumam Konyada, bü

yük bir ihtimalle Selçuklular devrinde dokunduu hükmünü çkarmaktadr. Dier

elbiselerde damga görülememitir (Resim : 4).

b) Mevlâna'nn giyim ekli :

Mevlâna'nn giyim ekli hakknda, mevlevî kaynaklarnn verdii bilgiler

aa yukar birbirini tutmaktadr. Mevlâ nâ hakknda ilk eseri yazan ve Mevlânâ

nn krk yl hizmetinde bulunan Mecdeddin Feridun sipehsalar (vefat: 1312)'in ver

dii bilgilere göre, Mevlâna, bana dumanî renk bir destar sarar, srtna da önü yrtmaçl,

uzun etek ve kollu bir ferace giyerdi, öyle ki:

Fkaralar

gelüb hazretten

tese'ül etseler dû' mübareklerinden feracesini, hatta pirehenlerini çkarup verir

lerdi. Bundan dolay pirahen-t gülbûy'i erifleri önünden yrtmaçl küade idi» (8).

Bunun sebebi de gerek feracesinin, yani göksü açk uzun kollu cübbesinin, gerekse pireheninin, yani, dügmesiz ince gömleinin srttan kolayca çkmas ve çkarlrken

zahmet vermemesi içindi.

(5) Priedrlch Sarre. Der lüoslf von Konia; Berlin. 1936. s: 15.

(C) M. Zeki Oral. Kubad abad çinileri, Belleten. Ank?ra. 1953.Say: 66.

(7) Tahsin öz. Türk kuma ve kadifeleri. 11. îst. 1951. s; 42.

(8) Mithat Bahar. Tercüme-1 rlsale.j Sipehs&l&r he menakrh- H^reti HOdavendlg&r. st.

1331. S: 136.

s

Mevlevi

emseddin

Ahmed Eflâkî

(vefat:

1360), 1318

ylnda yazmaa bala

d (Menakb'al-ârifîn) adl eserinde _Mevlânâ*nn giyim _ekline dair _u bilgileri

vermektedir:

Mevlânâ, Kayseri'de, eyhi Seyyid Burhaneddin Muhakkiki Tirmizî'yi ziyâ- retten sonra, Konya'ya dönmü, zahir ilimlerinin öretimi ile megul olarak vâaz- lann, nasihatlerin, tezkirlerin kaplarn açmt. Peygamberin «sarklar arablarii

taçlardr,» sözü _gereince bilginlere _yarar bir _{sark sarm,} bir ucunu da tayla-

san brakmt. Hakikati bilen bilginlerin giydikleri gibi, kolu geni bir de hrka

giymiti (9).

Dier bir hikâyede de, Mevlâna Tebrizli ems'in birinci defa kaybndan son ra Hindibârî denilen kumatan bir feraceyaplmasn emretmi bana da bal ren ginde yünden yaplm bir külâh geçirmiti. Gömleinin ve feracesinin önü daima

açkt (10).

Bir _baka hikâyede de Mevlâna'nnduman renginde _sarndan ve mavi renk

feracesinden bahsedilmektedir (11).

Bu bilgileri. Sultan Veled'in verdii dier bilgilerle de karlatracak olur sak, ayn neticeyi elde ederiz. Yani Mevlâna, bana bal renginde bir külâh giy

mi, bunun üzerine duman renginde bir destar _{sarm, srtna} da renkleri _çeitli olan önleri yrtmaçl, uzun etek ve kollu feraceler, yani cübbe ve hrkalar geçir

mitir. Ayn kaynaklar, Mevlâna'nn uzun boylu, soluk benizli ve zayf vücutlu ol

duunda müttefiktirler. Mevlâna'nn, gerek giyim ekli, gerekse vücûd yaps hak

knda verilen bu bilgilerle, Konya Müzesi'nde mevcut ve Mevlâna'ya izafe edilen elbiseleri karlatracak olursak, büyük bir benzerlik bulmakta güçlük çekmiye- cegiz. Mevlâna'ya ait bu elbiseler, ortalama 1.40 m. boyunda olduuna göre, 20 cm. ayaktan elbiseye, 20 cm. de omuzdan ban nihayetine yükseklik ilâve edilirse,

Mevlâna'nn 1.80 M. boyunda olduu neticesi de çkanlabilir kanaatndayz.

c) Mevlâna'ya ait minyatürler:

Mevlâna'ya izafe edilen minyatürler de de _{aa yukar} bu bilgilerde verilen bir giyim ekli görülmektedir (12). Bu minyatürlerden birisi de Beyazd Kitapl

yazmalar arasndaki Bezmiâlem Sultan _vakfndan bir Mecmua (No: 5017) da-

dr. Müsterik

Georg Rosen

tarafndan

1913

ylnda

Almancaya çevrilen Mesne\d'-

nin (13), ba tarafnda da neredilmi olan bu minyatürde (resim: 5) Mevlâna çö-

melmi vaziyette ellerini _göbei üzerinde _kavuturmu, siyah _{sakall, banda} des-

tarl bir külâh ve _srtnda da uzun bir cübbe (ferace) olarak tersim _edilmitir.

Karsndaki

beyaz

_sakall

ihtiyar

_{zâtn ems olduu}

tahmin edilmektedir. Pano

daki dier ahslar cübbeli ve sarkl olarak gösterilmektedir.

Çok

tannm

olan

dier

bir minyatür de

stanbul

înkilâp Müzesindedir. Ye- nikapu Mevlevihanesinden intikal eden bu minyatür üzerinde (Hazreti Molla Hün

kârn

tasvir-i

erifleridir) yazs bulunmaktadr

(Resim: 6). Burada da Mevlâna ba

nda külâh ve destar, _srtnda cübbe ve _hrka olarak, _çömelmi vaziyette tasvir e-

dilmitir.

(9) Ellâiki (Tahsin Yazc tere.) Ariflerin Menkbeleri. I.; Ankara. 1953 s: 89.

(10) _Ayn eser s: 93-94.

(11) Ayn eser, s: 203.

(12) Mevlâna'nn mevcut minyatürleri için bak: . Uzluk. Mevlâna'nn ressamlar. Konya. 1945.

(13) Georg Hosen, Mesnevi. Mün<^en. 1913.

Resim : 5

Resim : 6

Resim : 7

Resim : 8

îî

''â'.T ^{•;:^"}

. - J- .•/