jean-luc godard
^ langlois olayı jean renoir
yeni sinema 8®^ s i n e m a d e r g i s i • m a y ı s 1 9 6 8 * 4 lira
romen sineması
yeni sinema «
yıl 3 sa y ı 18 m a y ıs 1968
iç in d e k ile r
y a rış m a b ir o r ta m d ır / y en i sin e m a
h a b e rle r s in e m a te k h a b e rle ri sin e m a k u lü p le ri
y a z ıla r ta n ju a k e rs o n / y e ş ilç a m 'd a n y en i s in e m a ’y a a tiila d o rs a y / ış ık la k a ra n lığ ın s a v a şı: d r e y t r ü z e rin e n o tl a r ro m en sin e m a sı: a v r u p a s in e m a sın d a yeni, g ü çlü b ir ç ık ış / h ü se y in b a ş - h. la n g lo is o lay ı / n u r d e riş - fe d e ric o fe llin i: g iu lie tta ve r u h la r / g io v a n n i sc o g n am illo s e z e r tü r k a y / in g m a r b e rg m a n ’m dö n ü şü
k o n u şm a « ü n iv e rsite » , « ö ğ ren ciler» ve « işçiler» : je a n -lu c g o d a r d ’la k o n u ş m a : 1 / e n g in a y ç a d en iz ö te si a n ıla rı: je a n re n o ir ’la k o n u ş m a la r / g a y e p e te k
k a y n a k la r 9 m a r t ’ta n 15 n is a n 'a k a d a r ç e v rilen tü r k filim le ri liste si / a g â h özgüç
e le ş tirm e le r re k o p is sn a le z ic n y w s a r a g o s s ie / v e n ta q u a m a d a ’nın ru h la rı / g io v a n n i sc o g n am illo ja m a is !c- d im a n e h e / f a r e d o ğ u ra n d a ğ y a d a k e n d in i d a ğ s a n a n fa r e / t a r i k k a k ın ç th e fa m ily je m e ls / se k iz in c i y ü k j a k şa lo m la n d rıı / t a t l ı c a n a v a r / gio v an n i sc o g n a m illo th e c in c in a tti k id / k u r a l ’da k u ra ld ış ı'lık / ja k şalo m l'eclisse / an- to n io n i’nin çık m a z ı / su n g u ça p a n
d e ğ e rle n d irm e 20 m a r t 24 n is a n a r a s ın d a ç ık a n ve s in e m a te k 'te g ö s te rile n filim le rin d e ğ e rle n d ir
m esi
k a p a k la r ön: ro m e n sin e m a sın ın g e n ç y ö n e tm e n le rin d e n lu c ia n p in tilie ’nin 1966 m a r del p la ta filim şe n liğ in d e e le ş tirm e c ile r ö d ü lü n ü ve 1967 c a n n e s filim şe n liğ in d e g e n ç lik jü ris i b ü y ü k ö d ü lü n ü k a z a n a n d u m in ic a la o ra 6 / p a z a r s a a t 6’d a ad lı film in d e d an n u tu ve ir in a p e tr e s c u
a r k a : je a n -lu c g o d a rd ve je a n re n o ir, a u b e rv ilie rs ’de y a p ıla n k o n u şm a s ıra s ın d a
y en i sin e m a - tü r k s in e m a te k d e rn e ğ i’n in o rg a n ı o la r a k a y d a b ir y a y ım la n ır s in e m a d e rg isi sa h ib i: s in e m a te k a d ın a ş a k i r e c z a c ıb a şı s o ru m lu y a z ı işle ri m ü d ü rü / h ü se y in h a c ıb a şıo ğ lu - te k n ik s e k r e te r / ja k şalo m yazı k u ru lu / o n a t k u tla r , h ü se y in b aş, g io v a n n i sco g n am illo , c e v a t ça p a n , tu n c a n o k a n k a p a k d ü z e n i / su n g u ç a p a n d e rg id e y a y ım la n a n y a z ıla rd a k i d ü şü n c e le rin s o ru m lu lu ğ u y a z a r la r ın a a it ti r , d e rg iy i b a ğ la m az d e rg iy e y a z ı v e rm e k ve b a ş k a k o n u la r d a g ö rü ş m e k için h e r c u m a r te s i 10-12 a r a s ın d a a ş a ğ ıd a k i ad re se b a ş v u r u la b ilir - y ö n e tim y e ri / m is so k a k , 12 ş e r if h an , k a t 3, b ey o ğ lu / İs ta n b u l te l: 49 87 43 - a n k a r a te m silcisi / a b d u lla h n e fe s a n k a r a b ü ro s u / m i th a t p a ş a caddesi, b irlik ap . 4 8 /9 , y e n iş e h ir te l: 12 00 0S h e r ç e şit y a z ış m a / p .k. 307 b e y o ğ lu / İs ta n b u l ilâ n ta r if e s i / a r k a k a p a k içi ta m s a y f a 1000 TL, y a rım s a y f a 600 TL. s a y ısı d ö rt, yıllığ ı k ır k s e k iz lir a d ı r d iz g i: a lfa b e m a tb a a s ı b a s k ı: fono m a tb a a s ı te l: 27 70 14 k a p a k b a sk ısı / sa n re k lâ m a ja n s ı, te l: 49 11 22 son b a s k ı t a r ih i 4 m a y ıs 1968.
yarışma bir ortamdır
8 ve 16 m m . lik k ıs a film le rin k a tıla b ild ik le r i « H isa r K ıs a F ilm Y a rış m a s ı» n ın İk in cisi ö n ü m ü zd ek i a y y a p ılıy o r. G eçen yıl, h em en h e p si de h e r y ö n d en « a m a tö r» o lan g e n ç s in e m a s e v e rle rin 40’a v a k ın k ıs a film le k a tıld ık la r ı bu y a rış m a y a , Y eni S in e m a ’d a y a y ın la d ığ ım ız y a z ıla r la özel b ir önem v e rd iğ i
m izi o k u rla rım ız f a r k e tm iş le r d ir . B ir s in e m a k u lü b ü n ü n d a r o la n a k la rın ın ve ilk d e fa film ç e k m e n in olum lu y a d a o lu m su z b ü tü n tip ik iz le rin i ta ş ıy a n bu g ö s te rile re d ik k a tle eğ ilişim izi y a n lış a n la y a n la r oldu. B azı k iş ile r H is a r Y a rış m a s ın a k a tı la n film le ri g e rç e k le ş m e s in i is te d iğ im iz U lu sa l T ü rk S in e m a sın ın ö rn e k le ri o la r a k g ö s te rd iğ im iz i s a n d ıla r. O ysa y a r ış m a y a k a tı la n film le r ço k ç e şitli a n la y ış la rın b irb irin e ben zem ez ö rn e k le riy d i. Ö b ü r y a n d a n ilk d e n e m e le r o lm a n ın ö te s in d e id d ia la r da ta ş ım ıy o rla rd ı. T e k ilg in ç y ö n leri, g e n ç sin e m a s e v e rle rin , Y eşilçam p iy a s a s ın ın y o z la ş tırıc ı e tk ile r in in d ış ın d a iç te n lik le ve ta v iz s iz g ir iş tik le r i b ir e r d en ey o lu ş la rıy d ı. Bu d e n e y le rin , a y n ı tu t k u , hey ecan , a ğ ır b a ş lı tu tu m d ev am e ttiğ i sü re c e o lg u n la ş a c a k la rı ve g ü n ü n b irin d e g e rç e k te n ö z g ü n ve tu t a r l ı b ir a n la tım a u la ş a b ile c e k le rin e in a n ıy o ru z . A y rıc a bu a m a ç la r a u la ş ılm a s ı z o ru n lu d u r, g e n ç sin e m a c ı için b ir g ö re v d ir. G enç sin e m a c ı şim d ilik y a p tığ ı işin b ir « sin e m a olayı» o la r a k s ın ırla rın ın f a r k ın d a ol
m alı, y a p ıla n işe « y an ıltıcı» b ir önem v erm em eli, a n c a k U lu sa l S in e m a n ın s o r u n la rın a sa h ip ç ık m a k için h a z ırla n d ığ ın ı da bilm elid ir.
B u y ü zd en ik in c i H is a r K ıs a F ilm Y a rış m a s ı’n a h a z ır la n d ık la rı şu g ü n le rd e k im le r o ld u k la rın ı k esin o la r a k b ilm e d iğ im iz g e n ç s in e m a c ıla rın , e s e rle rin i y a r a tır k e n , bizim o lan b ir sin e m a n ın ilk ş a r tın ı, y a n i T ü rk in s a n ın ı ve ü lk e g e rç e k le rin i a k p e rd e y e y a n s ıtm a ş a r tın ı b ir a n için bile gö zd en u z a k t u t m a y a c a k la rın a in a n m a k is tiy o ru z .
H iç b ir a r d d ü şü n cen in , hiç b ir y a n lış k a lıb ın , hiç b ir s a tış k a y g ıs ın ın g ö lg e le m e d iğ i g e rç e k in s a n y ü z le rin i, in sa n ım ız ın y a la n s ız , ç ıp la k g e rç e k le rin i, m ü m k ü n o lan en o lg u n b iç im le r içinde bize g e tir m e le rin i is tiy o ru z y a rış ç ıla rd a n . Y a rış m a b ir o rta m d ır. Bu o rta m ı d e ğ e rle n d irm e k elim izde ve b u n a z o ru n lu y u z .
3
haberler
II.hisar kısa f i lim yarışması
R obert K olej S in em a K ulübü’- n ü n 27 30 H a z ir a n ta r ih le r i a r a s ın d a d ü z e n le y e c e ğ i II. H i
sar K ısa F ilm Y a rışm asın a d a h a ik i a y o lm a s ın a ra ğ m e n k a y ıtla r ın h a z ır la n m a s ı bu y ılk i y a r ış m a n ın o ld u k ç a ç e k işm e li g e ç e b ile c e ğ in i g ö s te rm e k te d ir . A n c a k , g e ç e n y ılk i y a r ış m a s ı
r a s ın d a b u g ü n bile y a r g ıc ıla r k u r u lu ü y e le rin in d ış ın d a iç e r iğ in i k e s in lik le k im s e n in b il
m e d iğ i b a z ı o la y la rın , bu yıl y a rış m a n ın d ış ın d a tu tu lm a s ı zo ru n lu lu ğ u , d ü z e n le y ic ile rin ti- ze rin d e d ik k a tle d u r m a la r ı g e re k e n b ir k o n u o la c a k tır . B u yıl y a r ış m a y a k a tı lm a k için
b a ş v u r a n la r ın s a y ısın ın ç o k lu ğu, d e ğ e rle n d irm e n in ik i k a d e m ed e y a p ılm a s ın ı g e r e k t ir m iş tir . 5 k iş ilik ön jü r i ilk elem eyi y a p a c a k , d a h a s o n ra sin e m a d e rn e k le rin in te m silc ile rin d e n , s in e m a e le ş tirm e c ile rin d e n ve y ü k s e k o k u lla rd a s in e m a e ğ it i
m i y a p a n ö ğ re tim ü y e le rin d e n k u ru lu 13 k iş ilik y a r ış m a j ü r i si d e ğ e rle n d irm e y i y a p a c a k tır . B u r a d a d a d ik k a ti ç e k e n n o k ta , g e ç e n y ılk i 17 k iş ilik j ü r i ’- n in s a a tle r c e b itip tü k e n m e k b itm e y e n v e rim siz to p l a n tıla r ın d a n s o n ra b u d en li k a la b a l k b ir y a r ış m a jü ris in in , k a r a r v e r m e k te ne d e re c e is a b e tli o la c a ğ ıd ır. B u g ib i k u r u lla r d a , g e n e llik le b ir - ik i k iş in in t a r tış m a la r ı sü rü k le d iğ i ö b ü r ü y e le rin p a r m a k k a ld ır m a k ta n b a ş k a b ir şey y a p m a d ık la r ı b i
lin d iğ in e g ö re jü r in in ç ö z ü m
le n m e si ne d e re c e g ü ç b ir s o ru n k a r ş ıs ın d a k a la c a ğ ı d a h a b u g ü n d e n belli o lm a k ta d ır. N i
te k im d a h a b u g ü n d e n jü r i ü y e liğ i te k lif edilen b a z ı y a z a r l a rın bunu g e r i ç e v ird ik le rin i ö ğ re n iy o ru z , il k y ılın b a ş la n g ıc a y o ru la n ve h o ş g ö rü le n a k s a k lık la rın ın bu y ıl k a b u l e d i
le m e y e c e k le rin i g ö z ö n ü n d e t u t a r a k y a r ış m a d a g ö re v a la c a k l a r a b a ş a r ıla r d ile m e k te n b a ş k a y a p a c a k şey k a lm ıy o r.
Y a rış m a y a k a tı la n film le rin b an y o ve k u r g u g ib i İş le m le ri
n in y e tişe m e m e sin d e n d o ğ a n a k s a k lık la r ı g id e rm e k , a y n ı z a m a n d a y a rış m a c ıla r ın film le ri ü z e rin d e d a h a çok ç a lış m a la r ı
nı s a ğ la m a k a m a c ıy la b u yıl y a rış m a y a k a y d o lm a t a r ih i ile film te s lim ta r ih i b irb irin d e n a y rılm ış tır . K a y ıt işle m le rin in en g eç 25 M ay ıs ta r ih in e k a d a r ta m a m la n m ış o lm ası g e re k lid ir. E n son film te s lim t a rih i ise 17 H a z ir a n ’d ır. B u t a r ih le r d ış ın d a y a p ıla c a k b a ş v u r m a la r k a b u l e d ilm e y e c e k le r
d ir. 30 H a z ir a n ta r ih in d e d ü ze n le n e c e k k a p a n ış g e cesin d e v e rile c e k olan b ü y ü k ö d ü ller a ş a ğ ıd a d ır :
8 m m birinci ödülü: Bronz Burç ve 1500 TL.
16 m m birinci ödülü: Bronz, Burrç ye 2500 TL. lık Shell ödülü.
A y rıc a özel k u r u m ve k iş ile r ödül v e rm e y i k a r a r l a ş t ı r m ı ş la r d ır . ik in c ilik ödülLeri ve ö b ü r özel ö d ü lle r 25 M a y ıs t a r i h in d e ç ık a r ıla c a k o lan Görün
t ü d e rg isin in Y arışm a Ö zel Sa- y ıs ı’n d a ve g a z e te le rd e ilâ n e d i
I. H İS A R Y A R IŞ M A S IN IN E N Î Y lS l: Ç ÎR K İN A R E S
le c e k tir.
B ilin d iğ i g ib i y a r ış m a y a 8 y a d a 16 m m , se s li y a d a sessiz, k o n u lu , b e lg e y a d a ca n lı r e sim film le ri k a tıla b ilm e k te d ir.
K on u lu film le r 5 ilâ 30 d a k ik a , c a n lı re s im film le ri ise en az 1 d a k ik a u z u n lu ğ u n d a o lm a lı
d ır la r. R e k lâ m film le ri y a r ı ş m a y a k a tıla m a y a c a k la r d ır . Y a r ış m a h a k k ın d a d a h a g e n iş b il
g i e d in m ek için R o b e r t K olej S in e m a K u lü b ü P . K . 8 B eb ek , a d re s in e b a ş v u r u la b ilir . Y a r ış m a y a k a tı lm a k is te y e n le r d e r g im iz in S in e m a K u lü p le ri s a y f a s ın d a y a y ım la d ığ ım ız K a y ıt F iş i’ni d o ld u ru p a y n ı a d re s e g ö n d e rm e lid irle r. J . Ş.
i.t.ü. ve tv..
— İ s ta n b u l T e k n ik Ü n iv e rs ite s i T elev izy o n u d en em e y a y ın la r ın ı o la n a k la rı o ra n ın d a s ü r d ü rm e y e ç a lış m a k ta d ır. T e k n ik b ilg i ve y a y ın la r için g e re k li m a lz e m e n o k s a n lığ ın a ra ğ m e n , ta m a m e n a m a t ö r b ir ru h la ç a lış a n ö ğ re n c ile rin h a z ır la d ık la rı p r o g r a m la r ın b u g ü n 30 40.000 k iş ilik b ir se y irc i k it le sin e sa h ip o ld u ğ u s a n ı lm a k ta d ır. S e y irc ile re su n u la n p r o g r a m la r a r a s ın d a ö zellik le g e çen y ılın A ra lık a y ın d a n b e ri y a p ıla n « T ü rk B e lg e F ilm i Ç a lışm a la rı» d ik k a ti ç e k m e k te d ir. B u p ro g r a m d a H i t i t G ü
n e r i’n d en b a ş la y a r a k b u g ü n e d e k ç e v rilm iş b u lu n a n b elg e film le ri ta r ih s e l g e lişm e le ri içinde s u n u lm a s ı y a n ın d a ÎT Ü F o to F ilm M e rk e z i B a ş k a n ı Y ılm az Z e n ğ e r ta r a f ı n d a n b e l
g e film in in d ü n y a d a k i ta r ih s e l g e lişim i ü z e rin d e b ir k o n u ş m a y a p ılm ış ve g e ç tiğ im iz n is a n a y ın d a I. H is a r K ıs a F ilm y a rış m a s ın d a b irin c ilik a la n Ö zer K a b a ş 'ın « İs ta n b u l H a tır a s ı»
a d lı b e lg e film i g ö s te rilm iş tir.
B u n u n d ış ın d a H a ş a n A k b elen T ü rk iy e 'd e k i s in e m a k u l ü p l e r i n in ç a lış m a la rı v e e n k ıs a z a m a n d a b ir T ü rk iy e S in e m a K u lü p le ri F e d e ra s y o n u 'n u n k u ru lm a s ı z o ru n lu lu ğ u k o n u s u n d a b ir k o n u ş m a y a p m ış tır. O. A.
17e. P A R A L L E L E / 17.nci P A R A L E L / J O R IS IV E N S
T H E G R E E N B E R E T S /' Y E Ş İL B E R E L İL E R / J . W A Y N E , M. L E R O Y
17. parelel
—■ « V ie tn a m ’d a n U z a k ta » d a n s o n r a o la y y a r a t a n b ir film d a h a : J o r is Iv e n s ’in, O n y ed in ci P a r a le l a d lı film i. İlk in d e n ço k d a h a g e n iş y a n k ıla r u y a n d ır d ı F r a n s a ’da. V ie tn a m ’d a n U z a k ta , s a v a ş a k a r ş ı, s a v a ş ü z e rin e b ir film . O n y ed in ci P a r a le l ise y in e s a v a ş a k a r ş ı a m a s a v a ş ı y a ş a y a n la r ın ü z e rin e b ir film . B ir to p lu m u n y ir m id ö r t s a a t lik y a ş a n tıs ı v e sa v a ş ı. B o m b a la r a ltın d a b ir s a v a ş değil, b o m b a la ra k a r ş ı b ir s a v a ş . J o r is Iv e n s film i ç e k m e k için M a rc e lin e L o rid a n v e b ir V ie t- n a m ’lı d o k to r k a d ın la b ir lik te K u z e y V ie tn a m ’d a ik i a y y a ş a m ış. O ra d a y a ş a y a n h a lk ı s a p ta m ış a lıc ıs ıy la . K o la y k o la y a n la tıla m a y a c a k b u h a lk ı, I- v e n s ’in film i ta n ık lığ ı d e m e liy iz b ü tü n lü y o r s a n k i. F ilm d en ç ık ın c a o u n u tu lm a y a n g ö r ü n tü le r g ü n le rc e k a f a n ız d a d o la ş ıy o r, y a ş ıy o rla r . V ie tn a m ’
d a n U z a k ta 'k i h a y a lg ü c ü b u r a d a yo k . O n y ed in ci P a r a le l tü m ü y le g e rç e k b ir film . Ş a ş ır tıc ı b ir g e r ç e k lik te hem . K o rk u n ç ve a y n ı z a m a n d a h a y r a n edici b ir y a ş a n tı, V ie tn a m k ö y lü le rin k i. P ir in ç to p la y a n k ö y lü le r; u ç a k la r b o m b a la rın ı
b ır a k ır la r k e n çö m elen ve b e k ley en k ö y lü le r; te h lik e g e ç iş ti
rilin c e y e n id e n işe k o y u la n k ö y lü le r; g ö z le rin d e k o r k u n u n en k ü ç ü k b e lirtis i g ö rü lm e y e n k ö y lü ler. « B o m b a la ra b a k ıy o ru z , y u v a r la k is e le r k a ç ıy o r, siv ri ise le r o tu ru y o ru z » d iy e n V ie t
n am lI k ız ın k a ş ı b ile o y n a m ı
y o r.
F ilm in m ü ziğ i, b o m b a ve k u r ş u n la rın a r a lık s ız se s le rin i çok d a h a b a ş k a b ir y ö n d en b ü tü n - lü y o r. B u m ü z ik ’le V ie tn a m lI y ılla r d ır a y n ı d e k o r için d e y a şıy o r. G ece b o m b a la r p a t l a r k en , h e rk e s tiy a tr o d a olu y o r.
Y e ra ltın d a k i b ir tiy a tr o d a . O- y u n y in e s a v a ş 'la ilgili. S a v a ş ’ t a ti y a tr o ve ti y a tr o ’d a s a v a ş . K im in i g ü ld ü r ü r, k im in i a ğ la tır . A sıl g ö rü lm e s i g e re k e n , y e r a ltın d a k i h a s ta h a n e le r . V ie t
n a m lIla rın c e s a r e tle r i. G iriş te b ir y a z ı: «Bu h a s ta h a n e b ir sa v a ş a la n ıd ır, h e r y a ta k b ir z a fe r.» O y e r a ltın d a y a ş a y a n a ile le ri, a ltı k e z y ık ıla n ve y e n id e n a l t ı k e z o y u la n t o p r a k ta n k a lk a n la r ı g ö rm e k g e re k . O d o k u z y a ş ın d a k i ço cu ğ u g ö r m e k g e r e k « A nnem g ü n e y d e öldü, ben b u r a d a iy iy im . B o m b a la r d ü ş e rk e n k ö r a n n e a n n e m i s ığ ın a ğ a g ö tü r ü y o r k e n d im çık ıp y a r a l ıl a r a y a rd ım e d iy o ru m . A m e r ik a lıla r a tu t s a k o lu r
sa m k o n u şm a m , ç ü n k ü a s k e r a m c a la rım y u rd u m u z için ç a lış ıy o rla r . O n la rı ele v erem em . K a p la n d a n k o r k a r ım a m a A m e- r ik a lı’d a n h a y ır» d iyen. K ü ç ü c ü k ç o c u k la rı g ö rm e k g e re k , o- k u ld a h e rş e y d e n ö nce «Go, h a n d s up, sto p » sö z c ü k le rin i ö ğ re n m e k z o ru n d a olan.
J o r is Iv en s, «G ök ve T o p ra k » film in d e k i g ib i b u r a d a k e n d is i k o n u şm u y o r. O la y la rı y o ru m la y a n b ir V ie tn a m lI. V ie tn a m lI k a d ın «benim ü lk em » d e d iğ i z a m a n , film b ir b a ş k a b o y u t k a z a n ıy o r. F ilm in en çok e tk i
le y e n b ir y a n ı d a g ö rü n tü le ri.
Y e r a ltı ç e k im le ri için çok d u y a r lı b ir film k u lla n ılm ış. G ö
rü n tü le r in « g ra in » li ve k a r a n lık o lm a sı film e ço k b ü y ü k b ir d r a m a tik g ü ç k a z a n d ırıy o r . Iv e n s ’in ne is te d iğ in i ço k iy i b i
len b ir u lu s ta n bize g e tird iğ i bu « k a y d ırm a » a n la tıla m a z . O- nu g ö rm e k on k e z onu e tk in o la r a k y a ş a m a k g e re k . O i n a t çı u lu s u n k a h r a m a n lığ ın ı g ö r m e k için. A s k e ri k a h r a m a n lı
ğ ın ı değil, in s a n lık a la n ın d a k a z a n d ığ ı z a f e r i g ö rm e k için. E n d o ğ ru s u I v e n s ’in sö y led iğ in i y a z m a k o la c a k : «Bu film in I- v e n s ’in film i o ld u ğ u n u u n u tm a nız g e re k . H a t t â b ir film ol
d u ğ u n u bile. B en b ir film y a p m ad ım , b ir film y a şa d ım » .-G .P .
oscar 1968
1968 O s c a r'la r ı h e r z a m a n k i g ib i sin e m a y a z a r la r ın ın b e ğ e n m e d ik le ri b ir se ç im le d a ğ ıtıld ı. U zu n s ü r e d ir A m e rik a n sin e m a sı ve bu sin e m a n ın ö d ü l
le ri k o n u s u n d a k im se düş k u r m a d ığ ı için olup b ite n le r p ek ilg i u y a n d ırm a d ı, ö d ü llerin b ir ta n e s i d ışın d a. In th e H e a t of th e N ig h t / G ecenin S ıc a k lığ ın da, R o d S tc ig e r ’e k a z a n d ır d ı
ğı h e y k e lc ik y a n ın d a zenci b ey az iliş k ile rin i ele alış b iç i
m i ile dc yılın söz k o n u su e d il
m e y e d e ğ e r b e lk i te k film iy d i.
A m a o n u n ö te s in d e R o d S te i- g e r ’in y a n ın d a b a ş ro lü p a y la ş a n z e n c i o y u n cu S id n e y P o i- t e i r ’n in b a ş a r ıs ı d ik k a ti ç e k ti.
Z enci so ru n u n u ele a ld ığ ı için, s a tın a lın d ığ ı h a ld e önce U S IS ’- in s o n r a d a s a n s ü rü m ü z ü n (!) o n a y ın d a n bin g ü ç lü k le g eçen T h e D e fia n t O n es / K a d e r B a ğ la y ın c a y ö n e tm e n i S ta n le y K r a m e r ’in en iy i film i o lm ad ığ ı h a ld e P o it ie r ’n in o y u n u y a r d ı
m ıy la a y a k t a d u ra b iliy o rd u . D a h a s o n r a L ilie s o f th e F ie ld P o itie r ’ye b ir O s c a r k a z a n d ır a c a k tı. T h e S le n d e r T h re a d / S en i Y a ş a ta c a ğ ım ile T o S ir w ith L ove / S ev g ili H o cam ız (İk in c isi 1967’de A m e rik a ’d a en çok g e lir s a ğ la y a n film le r lis te s in in ön s ır a la r ın d a y e r aldı) P o it ie r ’n in sin e m a u ğ ra ş ım n o la ğ a n b ir k a z a n ç iliş k isin d e n ö te d e so y lu b ir ç a b a y ı b a r ın d ır d ığ ın ı g ö s te rm e k te y d i. N e y a z ık k i P o it ie r ’n in b a ş a rıs ı, b e n z e rle rin in k u rş u n la n m a s ın ı ö n
ley ec ek g ü ç te değil. J . Ş.
yeni dalga’68..
— P a r i s ’te «Y eııi D a lg a 1968»
söz k o n u su son g ü n le rd e . B irç o k g e n ç y ö n e tm e n in s in e m a la rd a g ö s te rilm e y e b a ş la n a n y en i film le ri bu k a n ıy ı u y a n d ırd ı s i
n em a y a z a r la r ın ın ço ğ u n d a.
P ie r r e B illa rd E x p re s s d e rg i
sin e y a z d ığ ı b ir m a k a le d e k o n u n u n ö n em in i b e lir te r e k «B ir y en i d a lg a y ı ö b ü rü k o v a lıy o r.
T H E H E A T O F T H E N IG H T / G E C E N İN S IC A K L IĞ IN D A / N. J E W IS O N , R . S T E IG E R
LA F İL L E D ’E N F A C E / K A R Ş IK İ K IZ / M A R IK A G R E E N , JO E L B A R B O U T H
P a r i s ’te a y m o la y la rı 30 y a ş ın d a n k ü ç ü k d ö r t y ö n e tm e n in ilk film le rin in s in e m a la r a çık m a sı.
Y v es B o is s e t’n in (28 y a ş ın d a ) L es J a r d in s d u D ia b le / Ş e y ta n ı n B a h ç e le ri, G uy G illes’in
(27 y a ş ın d a ) A u P a n C o u p e’si, F r a n c is L e ro i’n in (21 y a ş ın d a ) P o p G a m e ’i ve J e a n - D aııiel S im o n ’u n L a F ille d ’e n F a c e / K a rş ıd a k i K ız ’ı. 1958 d en bu y a n a h e r yıl y irm iy e y a k ın g en ç y ö n e tm e n in sin e m a y a a y a k b a s t ık l a r ı g ö rü ld ü a m a b u n la r d a n p e k a z ı ik in c i film le rin i ç e v ire b ild ile r. 1968 Y eni D a lg a ’sı on yıl ö n cesin e g ö re d a h a k u v v e tli b a ş lıy o r işe. Bu g e n ç y ö n e tm e n le rd e d ik k a ti ç e çen, d a h a şim d id e n b ir ç e şit p ro fe sy o n e lle şm e o lm a la rı. K u ş k u su z , bu g e n ç le r S in e m a te k ’e g itti le r a m a a sıl ö n em li olan ço k g e n ç y a ş la rın d a n b e ri a lı
cıyı k u lla n m ış o lm a la rı. D e n e b ilir k i b u n la r sin e m a y ı f iz ik sel a ç ıd a n b iliy o rla r. Y ves B ois- s e t Uk y ö n e tm e n y a rd ım c ılığ ın ı U z a k - D o ğ u ’d a y a p tığ ı z a m a n 20 y a ş ın d a bile d eğildi. G uy G illes 16 m m . lik ilk film in i C e z a y ir’de ç e k tiğ i z a m a n 19 y a ş m a y e n i basmıjşti;. H ele F r a n c is L ero i, a ile sin in 8 m m . lik a lıc ısın ı b a b a sın ın s e r t y a s a k la r ın a ra ğ m e n k u lla n d ığ ın d a 11 y aım y en i b itirm iş , C laude
C h a b ro l’ü n L a n d r u ’d ek i y a r d ım cılığ ın ı y a p tığ ı z a m a n ise 16 y a şın ı d o ld u rm a s ın a b irk a ç a y k a lm ış tı. B u g en ç y ö n e t
m e n le rin y a k ın d a ik in c i film le rin i ç e v irm e le rin i d ilem ek bile y e rs iz . O ldu bile çünkü.»
wayne ve fuller
— V ie tn a m S a v a ş ı'n ın A m e ri
k a n p e rd e le rin e y a n s ım a s ın ı b e k le y e n le r a r a d ık la r ın ı p e k y a k ın d a b u la c a k la r. S ık ı «de
m o k r a t l a r d a n J o h n W a y n e ’in y ö n e tip , sık ı o y u n c u la r d a n J o h n VVayne’in b a şro ld e o y n a d ığ ı T h e G re e n B e r e ts / Y eşil B e re lile r s in e m a la rd a g ö s te rilm e y e b a ş lan d ı. F ilm in re n g in i b e lirtm e k g e re k s iz ta b ii. «B eyaz a d a m ın Z a fe ri ve A m e rik a n u lu s u n u n o n u ru u ğ r u n a iğ r e n ç V ie tk o n g - la s a v a ş a n G l’ia r ın a lb a y ı» n ı c a n la n d ıra n W a y n e ’in y a n ıs ıra J i m H u tto n ve D av id J a n s s e n b a ş ro lle ri p a y la ş ıy o r la r .A m e rik a n <<sol»unu te m sil ed ecek hiç film y ok g ö rü n ü rle rd e . S e n a ry o c u S te r lin g S illip h a n t’ın
(T e S le n d e r T h re a d ve I n te H e a t of th e N ig h t) y a z d ığ ı ve P e n ta g o n ’un b ey n in i y o k e tm e k ü z e re V ie tk o n g ’u n A m e rik a ’ya g ö n d e rd iğ i k o m a n d o ’n u n s e r ü v e n le rin i k o n u ed in en se n a ry o
b ü tü n y a p ım c ıla r ta r a f ın d a n fa z la «ileri» g it ti ğ i g e re k ç e s iy le red d ed ild i. A m a g a r ip o la y la r o lm u y o r d a d eğ il A m e rik a - da. N e w Y o rk Ş e n liğ i s ıra s ın d a K u zey V ie tn a m p ro p a g a n d a s ı y a p a n b ir film g ö s te rile rd e y e r ald ı. S a m u e l F u ll e r ’in de h e r ik i t a r a f ı n h a k lı ve h a k s ız ol
d u ğ u y e rle ri g ö s te re c e k b ir film h a z ır la d ığ ı sö y len iy o r. T h e R ifle a d ın ı ta ş ıy a c a k o lan film d e F u ll e r ’in k u lla n m a k ta u s t a ol d u ğ u şid d e t, k o rk u , c e s a r e t, ik i y ü z lü lü k ö ğ e le rin in h e p sin in y e r a la c a ğ ı k e s in gibi, s e n a r y o y a b a k ılır s a . J . Ş.
locarno şenliği
— F . I. A. P . F . ( U lu s la r a r a sı F ilm Y a p ım c ıla rı F e d e ra s y o n u ) ta r a f ı n d a n k ıs a ve u z u n m e tr a jlı film le r a la m n d a ö zel
lik le «G enç D ü n y a S in em ası»
n ın ö rn e k le rin in y a r ış a c a ğ ı b ir ş e n lik o la r a k ta n ın a n U lu s la r a r a s ı L o c a rn o Ş e n liğ i bu yıl 26 E y lü l - 6 E k im ta r ih l e r i a r a s ın d a y a p ıla c a k . Y a r ış m a y a k a tıla c a k u z u n m e t r a j lı film le rin , y ö n e tm e n le rin in ilk y a d a ik in ci film le ri o lm a sı g e re k li. B u n a k a r ş ılık film le rin 16 y a d a 35 m m . lik o lm a la rın ın ö nem i yok. D a h a önce b a ş k a ş e n lik le re k a tı la n film le r y a rış m a y a k a tıla m a y a c a k la r . K ıs a film le r a la m n d a ise belg e, k o n u lu ve c a n lı re s im film le ri y a r ış a c a k la r. Y a rış m a n ın ö d ü lle ri en iyi film e, Ü ç ü n c ü D ü n y a ’n ın y a d a G ü n ey A m e r ik a ’n ın en iyi film in e, g en ç y ö n e tm e n le rin en iy isin e, k ıs a film le r a la n ın d a ise en iy i film e v e rile c e k . F ilm le rin ç e v rild ik le ri d ild e ve F r a n s ız c a a lty a z ılı o lm a sı g e re k li.
Y a rış m a y a k a tı lm a k için son k a y ıt ta r ih i 15 T e m m u z 1968.
F ilm le rin en g eç 10 A ğ u s to s a k a d a r g ö n d e rilm iş o lm a sı d a is te n m e k te d ir.
B u sa y ın ın h a b e rle ri G aye P e te k , O ğuz A lp ö g e ve J a k Ş alo m ta r a f ı n d a n d e rle n m iş tir.
yeşilçam ’ dan yeni sinema ’ ya
tanju akerson
A . Giriş
T ü r k sin e m a sı ü s tü n e b u g ü n e d e k s ü r d ü rü le n eleş
tirile rin , in c e le m e le rin g e lip d a y a n d ığ ı b ir sın ır v a r, iyice k e n d in i belli e tt i a r t ı k bu, T e o rid e n u y g u la m a ğ a g e ç iş ç iz g isin in b a ş la n g ıç n o k ta s ın d a yız. T ü r k sin e m a s ı a d ın a e n a m a n s ız s a ld ır ıla r a u ğ r a y a n la r ın « N ed ir iy i film ’den m u ra d ın ız , ş u n u a ç ık s e ç ik sö y le y in de y a p a lım . B e c e re m iy o r- s a k çık ın o r t a y a d a siz y a p ın , g ö re lim b a k a ıım»
d iy e s a v u n m a y a g e ç tik le r i n o k ta bu.. F r a n s ız s i
n e m a s ın ın y a ş lı y ö n e tm e n le ri de « C a h ie rs d u Ci- n e m a » n ın a te ş li y a z a r l a r ı n a a y n ı s o ru y u s o r m u ş la rd ı.. İ n g i lt e r e ’de « Ö zg ü r sin em a» d o ğ a rk e n , A l
m a n ve İ t a ly a n s in e m a la rın d a k u ş a k d e ğ işim i o lu rk e n de b e n z e ri s o r u la r d o la ş m ış tı o r ta la r d a . N e oldu b ü tü n b u n la r ın so n u cu ? M e v c u t sin e m a o rta m ın a , film a n la y ış ın a v e ry a n s ın ed e n k iş ile r o tu r d u la r, n e y a p m a k is te d ik le rin i, n a s ıl b ir s i
n e m a y a r a t m a k a m a c ın d a o ld u k la rım eline bo
y u n a k â ğ ıd a d ö k tü le r, b ir ta k ım ı sin e m a c ı k u ş a ğ ın ın y e tişm e sin i, ek o n o m ik y ö n d en v a ro lu ş u n u s a ğ la y a c a k k a n u n t a s a r ıl a r ı ü z e rin d e ç a lış tıla r , bu t a s a r ıl a r ı n g e rç e k le ş m e s i için k a m u d ü z e n in i z o rla d ıla r.. B u a r a d a u su l u su l k a f a l a r ı n d a k i s in e m a y ı b e y a z p e rd e de g e rç e k le ş tire c e k p r a t ik ç a lış m a la rd a n d a g e r i d u rm a d ıla r, f ı r s a t b u ld u k ç a , d a h a d o ğ ru s u f ı r s a t la r ı k e n d ile ri y a r a t a r a k k ıs a film le r ç e v ird ile r, n a s ıl b ir sin e m a is te d ik le rin i k ü ç ü k ö rn e k le r h a lin d e s o m u t o la r a k o r t a y a k o y d u la r.. V e h a lk o y u n a d ö n ü p « iş te b izim sin e m a m ız bu, biz böyle b ir s in e m a y a p a cağ ız» d ed iler. U z u n m e t r a j lı d e n e m e le re g ir iş tik le r in d e h e rb iri k iş ilik le rin in d a m g a s ın ı v u rd u film le re .. F a r k l ı d ü n y a g ö rü ş le rin in , y a r a tıc ılık b o y u tla rın ın ö te s in d e b ir le ş tik le r i n o k ta , in s a n ı y en i a ç ıd a n , y en i b ir d ille k a v r a m a k , a n la tm a k is te y iş le riy d i. B u y o ld a ç a b a g ö s te r e n g e n ç s in e m acı ço ğ u n lu ğ u a r a s ın d a b ir ta k ım ı b a ş a r ıy a u la ş tı, g e r i k a la n ı silin d i g it ti . F r a n s ız y en i d a lg a s ın d a n a y a k t a k a la n G o d a rd ’ın, T r u f f a u t ’nu n , R e s-
n a is ’in a r a l a r ı n d a d a ğ la r k a d a r f a r k b u lu n a n s i
n e m a la rın ı a y n ı ç a tı a ltın a so k a n özellik, bu s in e m a c ıla rı R e n o ir’den, C la ir’d en a y ır a n o r t a k ç iz g id e ifa d e s in i b u lu y o rd u .
Ş im di bizde d e b ü tü n k a r ş ılık lı s u ç la m a la rın a l
tın d a a n a n ed e n o la r a k a y n ı s o ru n y a tıy o r ; y en i b ir s in e m a y a r a t m a ç a b a s ı içinde b u lu n a n la ra
« E sk ile r» y e n ilg iy i ö nden k a b u lle n m iş s a v a ş ç ı
la r ın u m u ts u z c a m e y d a n o k u m a s ı g ib i y a p a c a k la r ı işin h e sa b ın ı s o r u y o rla r .
«Y eni g e rç e k lik m i y a p a c a k s ın ız d iy o rla r. De Si- c a ’n ın g e c e k o n d u film le rin i, biz de y a p tık , V is- c o n ti’n in k ö y -işç i s o r u n la rım biz de işled ik .. Y eni- d a lg a m ı is tiy o rsu n u z .. O d a d enendi.. H e m z a te n tu tm a z bizde bu tip sin e m a ! T o p lu m y a p ım ız la il
g is i yok.. A k s a y a n y a n la r ı v a r a m a u lu s a l s in e m a y o lu n d a ile rle y e n g e n e bizim sin e m a m ız d ır..
M e v c u t e k o n o m ik y e te r s iz lik le r d ü zelse a k s a y a n h iç b ir y a n ı k a lm a y a c a k .. B izle s a v a ş a c a ğ ın ız a g e lin e lb irliğ i ile ç a lışa lım , d ü z e lte lim bu d u r u m u». B ira z fa z la s e r t ç ık tın ız m ı s in e m a y ı b ır a k ıp so sy o lo jik in c e le m e le re s a r ılıy o rla r, b a s ıy o r
l a r y a y g a r a y ı: « H alk sin e m a sı! A s y a tip i ü r e tim ta r z ı! K ü ltü r sö m ü rg e c ile ri! K a ra g ö z !., vb.» Ç ok ç a re s iz k a ld ık la r ın d a ç a ğ d a ş sin e m a y ı in k â r a k a d a r v a r d ır ıy o r la r işi. « T ü rk to p lu m u B a tı to p lu - m u n a b en zem ez. S in e m a B a tı’n ın ü r ü n ü b ir s a n a tt ı r . T ü r k sin e m a sı B a tı sin e m a s ıy la k ıy a s la - n a m a z » ş e k lin d e k i lâ f c a m b a z lığ ın ın a r k a s ın a s ı
ğ ın ıp Y e şilç a m ’d a ç e v rile n « g a ra b e tle ri» u lu s a l b ir film diye y u tt u r m a ğ a k a lk ıy o r la r . Bu a n la m sız g ü rü ltü y ü k o p a ra n k iş ile r çok k ü ç ü k b ir azın - lıö. A slın d a Y e şilç a m ’ı te m s il etm e y e n , Y e şilç a m ’m işv e rm e d iğ i, g ü ç lü k le film çe v ire b ile n b ir s in e m a cı ta k ım ı bu.. Y eşilçam b ir so sy al k u ru m o la ra k k e n d i k o ş u lla rı için d e d evinip d u ru r k e n bu ç a tı ş m a k a rş ıs ın d a se s siz liğ in im k o ru y o r. G e ri ü r e tim ta r z la r ın d a k i h a k im s ın ıfla rın d e ğ iş e n d ü n y a d a n h a b e rs iz k u ru lu d ü zen i «böyle g e lm iş böyle g id er» fe lse fe s in e k e n d ile rin i in a n d ır a r a k y ü r ü t-
D U Y G U S A G lR O G L U ’N U N B İT M E Y E N Y O L ’U N D A E N İY İ B Ö LÜ M m e le ri g ib i Y eşilçam d a k u la k la r ı o la n b ite n e t ı
k a lı g ü n d e lik işiy le k a v ru lu p g id iy o r. N e «Yeni S in em a» k u r m a d a v a s ı p e şin d e k o ş a n la r, ııe de f a h r i a v u k a tlık la r ın ı y a p a n işsiz y ö n e tm e n le r t a k ım ı u m u r la rın d a .. B elk i «iyi film in » y a n ın d a n a sıl o lsa k ö tü film ç o ğ u n lu k ta olur, bize de iş d ü ş e r e lb e tte d iy e d ü ş ü n d ü k le rin d e n k o p a n g ü r ü l
tü le re p e k a ld ırm ıy o rla r.
N e İ s a ’y a ne de M u s a ’y a y a r a n a n y ö n e tm e n le r ta k ım ın ın b u g ü n k ü a c ık lı d u ru m u k a r ş ıs ın d a ü z ü lm e m e k elden g e lm iy o r. T ü r k s in e m a ta r ih i n de y e ri o lan ç a lış m a la rın ı ü z e rin d e u z u n boylu in c e le m e le r y a p ıla c a k ö rn e k le r o la r a k k a b u lle n i
y o ru z şü p h esiz. O n la r y a p a c a k la r ı şe y i y a p a b ile c e k le ri k a d a r y a p tıla r . T a rih î g e lişim için d e ü z e r le rin e d ü şe n g ö re v i y e rin e g e tird ile r. A m a g e le cek ü s tü n e ne y e te n e k le ri, n e de g ü ç le ri v a r. T ü k e n d ile r a r t ık . « O rta k u ş a k h u y su z lu ğ u » içinde
«yen i» ye k a r ş ı b ir ta k ım so sy o lo ji te o rile riy le k e n d ile rin e y e r bile v erilm e y e n k u ru lu s in e m a d ü zen in i s a v u n m a ğ a k a lk ış m a k tr a jı- k o m ik b ir o lay !.. Y e şilç a m ’ın ne old u ğ u , n e rd e n g elip n e re y e g it ti ğ i g e rç e ğ i öyle K a r a g ö z - O r ta o y u n u m a s a lla rıy la s a rıp s a r m a la n ıp « H alk sin em ası» d iy e y u t tu r u la c a k b ir s o ru n o lm a k ta n ç ık tı! T ü r k s in e m asın ın e v re n s e l s in e m a s a n a t ı ö lç ü le rin e g ö re b u g ü n içinde b u lu n d u ğ u y ü r e k le r a c ıs ı d u ru m u n h a n g i k o ş u lla r a ltın d a m e y d a n a g eld iğ i, Y eşil - ç a m ’ı b ir so s y a l k u ru m o la r a k ta r ih s e l g elişim i için d e in c e le m e k s u r e tiy le b ilim sel o la r a k i s p a t
la n m ış tır. B u is p a t k a rş ıs ın d a Y e şilç a m ’d a n h e r z a m a n o ld u ğ u b ir ses se d a ç ık m a m ış, f a h r i a v u k a t l a r ı ise iyi film y a p m a k için O sm a n lı o lm ak g e re k a n la m ın d a g a rip f ik ir le r s a v u r a r a k M e k
k e -i m ü k e rre m e d e z a m a n -ı s a a d e t'in g e ri geım e- sin i is te m e d u ru m u n a d ü ş m ü ş le rd ir.
S in em a s a n a tın ı h a lk s a n a t la r ıy la a y n ı o luşum çizg isin e so k u p « T ü rk h a lk m ü z iğ i o lu y o r d a n e d e n h a lk s in e m a sı o lm u y o r.. P e k â lâ iş te bu d a b izim sin e m a m ız . M ad em h a lk se y re d iy o r, b e ğ e n iy o r. B u n a h a lk s in e m a sı d en ir» şe k lin d e b ir a ç ık la m a y a p m a la r ı k a r ş ıs ın d a g ü lm e k m i g e re k ir y o k sa T ü r k s in e m a sı h e s a b ın a b u n c a y ıl u m u t b a ğ la n ıla n k iş ile r o la r a k a ğ la m a k m ı g e r e k i r in s a n b ile m iy o r d o ğ ru s u .. S ö y le n e n le ri cid d iy e alıp a d a m la r a y irm in c i y ü z y ıld a bu t ü r s in e m a s a n a tı ta r tı ş m a l a r ı y la g ü lü n ç d u ru m a d ü şü y o rsu n u z .
« S in em a s a n a y i d e v rim in in ü rü n ü b ir s a n a t tı r . Ve bu d e v rim i y a p a n ü lk e le rd e g e liş m iş tir . S in e m a öyle h a lk ın K a ra g ö z ü g e liş tirm e se v d a s ıy la o r t a y a ç ık m a m ış tır T ü r k iy e ’de.. Y en i sö m ü rg e c i
liğ in o lu ş tu rd u ğ u tü k e tim e k o n o m isin in p a r a z i t u z a n tıla r ın d a n b irid ir so sy a l k u r u m o la r a k . B ir av u ç üç k â ğ ıtç ın ın v u rg u n a la n ıd ır. T e fe c ile re ça lışır. B ö y le b ir a lty a p ı p e k ta b ii ü s ty a p ı olayı oflarak ç e v rile n fim le rin e m p e r y a lis t id eo lo jiy e ik in c i eld en h iz m e t eden « g a y ri m illî» n ite lik te film le r ç e v rilm e si şe k lin d e b e lire c e k tir. T ü rk iy e - de s in e m a d a d iğ e r b ü tü n so sy a l k u r u m la r g ib i a z g e liş m iş tir . T ü r k sin e m a s ın ı ç a ğ d a ş düzeye e r iş tir m e ç ab ası, T ü r k to p lu m u n u n ç a ğ d a ş u y g a rlık d ü z e y in e e rişm e s a v a ş ın ın b ir p a rç a s ıd ır.»
d iy o rsu n u z . « T ü rk iy e a z g e lişm iş ü lk e d eğ il kİ s i
n e m a s ı a z g e liş m iş olsun» d iy o rla r. « T ü rk h a lk ı İ m p a r a to r lu k k u r m u ş tu r . D e v le t k u r m a d e h a sı o lan b ir h a lk e lb e t sin e m a y ı da y a r a t ır . J ö n t ü r k - le r B a tı k ü ltü r ü n ü m e m le k e te so k u p d e v le ti y ık tıla r . S iz le r de B a tı sin e m a sın ı ö rn e k alıp T ü r k
h a lk sin e m a sın ı y ık m a k is tiy o rs u n u z . B izim B a tı s in e m a s ın d a n ö ğ re n e c e ğ im iz b irş e y yok.. H e le a z g e lişm iş ü lk e s in e m a la rın d a n s a hiç! D u ru n b a k a lım B re z ily a ’lıla r, C e z a y irlile r k a ç g ü n lü k m ille t d a h a .. S in e m a la rı n e o la c a k o n la rın . S o v y e t si
n e m a s ı da, P o lo n y a s in e m a sı da, Ç ek sin e m a s ı d a hep « bireyci» y ö n e tm e n le rin elinde.. B a k m a y ın siz o n la rın s o s y a lis t d e v le t o ld u k la rın a , h e p sin in h a m u r u n d a « g â v ü rlü k » v a r. H a lk sin e m a s ı y a p m a k is tiy o rs a n ız s a k ın K a fk a , S a r tr e , C a m u s vb.
o k u m a y ın . B ir K e m a l T a h ir o k u y u n b ir de K a r a g ö z s e y re d in y e te r!»
B u d u ru m d a Y e şilç a m ’ın f a h r î a v u k a tl a r ın a sö y le n e c e k söz k a lm a m ı ş t ır bizce! Y e şilç a m için de y a p ıla c a k b irş e y y o k tu r a r t ık . B u n d a n böyle genç k u ş a k l a r a d ü şe n g ö re v « y e n i sin em a» n ın s o r u n la r ı ü z e rin e e ğ ilm e k tir . T ü r k «yeni sin e m a sı» n a sıl k u r u la c a k tı r ve ne o la c a k tır ? B u k o n u d a t a r t ı ş m a a ç m a z a m a n ı g e lm iş tir a r tık .
B. S in e m a n ın K a r a n lık Ç a ğ ı
T ü r k sin e m a s ın ın ti y a tr o c u la r ın ö zellik le M u h sin E r tu ğ r u l ’u n te k e lin d e b u lu n d u ğ u y ılla rın en b e lirg in ö zelliğ i ç ev rilen film le rd e b ir sinem u. d i
lin in v a ro lm a y ış ıd ır. Ç a ğ d a ş s in e m a a k ım la rın ın , ö n celik le d ış a v u ru m c u A lm a n ve to p lu m c u g e r ç e k ç i S o v y e t s in e m a la rın ın b ir ta k ım m iz a n se n ö z e llik le ri y a m a lı b o h ç a g ib i ip e s a p a g e lm e z h i
k â y e k a lıp la r ın a (m o n te e d ilm iş tir ) . O dönem A m e rik a n , A v ru p a ve S o v y e t s in e m a la rın d a k i öz- b içim b a ğ la n tıs ın a T ü r k fü m e le rin d e r a s tla m a k im k â n s ız d ır. B ir ta k ım y a b a n c ı fim le rin so n d e re c e ilk el k o p y a la rı, d o s t la r a lış v e riş te g ö rs ü n k a b ilin d e n sin e m a y a p a n k iş ile rin elinde T ü r k s e y irc isin e te k r a r l a n m ış tır . S a v a ş s o n ra s ı y e n i sö m ü rg e c iliğ in e tk i a la n ın a g ir e n T ü r k iy e ’de tü k e tim ek o n o m isin in g e c e k o n d u e n d ü s tr i k u r a m la rın d a n b iri o la r a k g e lişe n Y e şilç a m M ısır m elo d ra m la r ın ın u y a rla m a la rın ın , ç eşm e b a ş ılı k öy film le rin in , ta r il lî k a h ra r ria n lık film le rin in «din sö m ü rü c ü lü ğ ü » ta k v iy e li ö rn e k le riy le s e y irc i te p k is i y ö n ü n d e n a la b ild iğ in e boş b ir p iy a s a d a ta tlı k â r l a r k o v a la m ış tır. B ir y a n d a k ö k s ü z b ir B a tı k ü ltü r ü n ü n f i k ir k a o s u için d e « S o ğ u k sa v a ş a » te s lim o lan a y d ın la rın ilg isizliğ i, ö te y a n d a n A- m e r ik a n ç ik le tiy le b e ra b e r g ir e n « m a g a z in k ü l
tü rü » fu r y a s ı k a r ş ıs ın d a so s y a l k o ş u lla r g e re ğ i k o la y c a « a la tu ra k la ş a n » h a lk b e ğ e n is i Y eşilça- m ın b u g ü n k ü « sev iy esizliğ in e» g id e n y o ld a ilk t e m e lle rin a tılm a s ın a yol a ç m ış tır . 1960 ö n cele rin e d e k s ü re n bu d ö n em d e ü z e rin d e d u ru lm a s ı g e r e k e n ö n em li n o k ta Y e şilç a m ’ın k e n d i koşulları!
için d e d a h i o lsa y a v a ş y a v a ş b ir s in e m a d ilin in o r t a y a ç ık m a s ıd ır. H o lly w o o d ’u n k a lıp la ş m ış s i
n e m a dili T ü r k s in e m a s ın d a k i u s t a u y g u la y ıc ıla rın ın elinde sin e m a y ı tiy a tr o d a n , s a ğ d a n soldan d e rle m e m iz a n se n p a r ç a la r ın d a n k u r t a r ıc ı b ir g ö re v g ö r m ü ş tü r d e n e b ilir. B u g ü n h â lâ Y eşilçam - d a k i d e rm e ç a tm a y ö n e tm e n le ri a y a k ta t u t a n s i
n e m a dili, A m e rik a n sin e m a sın ın u s t a u y g u la y ı
c ıla rın ın m ira s ıd ır. Y e şilç a m ’da ç a ğ d a ş s in e m a y a g ö re en a z y irm i yıl g e c ik m e li b ir sin e m a dilinin o lu ş tu ğ u s ır a la r d a film e le ş tiric is in in de g e liş m e ğe b a şla d ığ ı g ö rü lm e k te d ir. G a z e te le rd e , d e rg i
le rd e ç ık a n s in e m a y a z ıla rı g e n e l b ir s in e m a k ü l
tü r ü n ü n ilk to h u m la rın ı a tm a ğ a b a ş la m ış tır . T ü rk s in e m a sı « k a ra n lık ç a ğ ’dan» a r t ı k y a v a ş y a v a ş s ıy r ılm a k ta d ır .
A y d ın la r Y e şilç a m ’a k a rş ı...
S in e m a k ü ltü r ü n ü n g a z e te , d e rg i y o lu y la y a y ıl
m a s ıy la A y d ın la r d a sin e m a y a k a r ş ı b ir ilg i u y a n m ış, d a h a d o ğ ru s u T ü r k s in e m a s ın a b ir sa h ip ç ık m a d u y g u su g ö rü lm ü ş tü r. S in e m a ile ilg ilen en a y d ın la r d ü ş m a n h a tl a r ı n a sız a n b ir e r fe d a i t a v r ıy la Y e şilç a m ’a g ir ip « ü lk ey i iç te n fe th e tm e » d en e m e sin e g ir iş m iş le rd ir. F ilm e le ş tirm e c ile rin in k a m e r a a r k a s ın a g e ç m e le rin e Y e şilç a m ’ın b a s ın d a k o p a n g ü r ü l tü k a r ş ıs ın d a s a y g ıy la k a r ı ş ık b ir m e r a k iç e rsin d e k o la y lık la y e r v e rm e le ri sonucu o r ta y a ç ık a n d e n e m e le r a s lın d a s o m u t o la r a k te k b ir y e re v a r m ış tır . O d a Y e şilç a m ’ın k e n d i d ü zen iy le ilg ili k o y d u ğ u k a n u n d u r : «Y a b en im is te d iğ im g ib i film ç e v irirs in y a d a hiç çev irem ez- sin!» B u k a n u n b irç o k işe iy i n iy e tli b a ş l a y a ı si
n e m a c ıy ı s o n r a d a n Y e şilç a m ’ın film d a h i çev ire- m e y e n f a h r î a v u k a tl a r ı d u ru m u n a g e tir m iş tir . A y d ın la r Y e şilç a m ’a k a r ş ı s a v a ş la r ın ın ilk r a u n d u n d a h em sin e m a c ılık d e n e m e le ri h em de e le ş
tiric i, in celem e ç a lış m a la rı y ö n ü n d e n y e n ik d ü ş m ü ş le rd ir. B u n u n y a n ın d a Y e şilç a m ’ın k a r ş ıs ın d a
«Y eni b ir S in em a» a n la y ış ı g e tir m e k is te y e n d a ğ ın ık , f i k ir k a o s u içinde de o lsa b ir s in e m a se v e r y ığ ın ı b irik m e y e b a ş la m ış tır. B u b irik im ilk o lu m lu s o n u ç la rım s in e m a k u lü p le rin in k u ru lm a s ıy la v e re c e k tir.
S in e m a k u lü p le rin in k u r u lm a y a b a ş la m a s ı «Ye- ş ilç a m ’ın d ış ın d a film y a p ıla m a z » e fs a n e sin in y ı
k ılm a s ı y o lu n d a a tıla n ilk a d ım d ır. 1960 s o n ra sı d ö n em d e a s ıl ö n em li o lay ne «S usuz Y az» ın B e r
lin ’de b irin c ilik a lm a sı, n e de s in e m a k a n u n u n u t a s a r ıl a r ı y la u ğ r a ş a n Ş û r a to p la n tıla r ıd ır . Ö nem li olay. Y e şilç a m ’ın d ış ın d a T ü r k iy e ’y e y e n i b ir s i
n e m a a n la y ış ı g e tirm e ğ e ç a lış a n y ığ ın la r ın ö rg ü t- le n m e ğ e b a ş la m a s ıd ır. S in e m a ü z e rin e t a r t ı ş m a la r a n sik lo p e d ik b ilg ile rin te k r a r la n m a s ın d a n b e lirli e le ş tiric i k a lıp la r d a n sıy rılm ış, 27 m a y ıs so n r a s ı d ü şü n c e ö z g ü rlü ğ ü o r ta m ı içinde y a r a t ıc ı b ir n ite lik k a z a n m a d o ğ ru ltu s u n d a g e liş m iş tir . G ene bu d ö n em d e D ü n y a ve T ü r k s in e m a la rın a b a k ış a ç ıs ı d e ğ işm iş, d e ğ e rle n d ir m e le r b a ş k a ö lçü lere g ö re y a p ılm a ğ a b a ş la m ış tır. S in e m a te k ’in k u r u l
m a s ın a b ir k ıs a film y a rış m a s ın ın y a p ılm a s ın a k a d a r v a r a n bu dön em b ir a n la m d a «Y eni S in e m a c ı n t a r i h ö n c e sid ir. «Y eni S in em a» o lay ın ı s a ğ la m b ir z e m in d e ta r tış a b ilm e k için bu ta r ih ö n cesi d ö n em in u zu n boylu in c e le n m e si g e r e k m e k te d ir.
ışıkla karanlığın savaşı
M utluluk arıyoruz, am a yalnız düşkünlük ve
öliim buluyoruz. P a sca l
I
50 y ıllık s in e m a y a ş a m ı için d e y a p tığ ı 14 film , C a ri D reyer’in sin e m a n ın g e lm iş g e ç m iş en b ü y ü k u s t a l a r ı a r a s ın d a a n ılm a s ın a y e tiy o r. D a n im a rk a lI s a n a tç ı, ilk film i o la n «B aşkan P ra e s id e n te n » i çe v ird iğ i 1918’den, son film i «Gertrude»u y a p tığ ı 1965’e d e k sin e m a n ın in a n ılm a z s e rü v e n in in b ü y ü k k ıs m ın a ta n ık oldu. D rey er’in film le ri, G rif- f i t h ’le, « P o te m k in » le , A lm a n d ış a v u ru c u lu ğ u y la , sesli sin e m a n ın d o ğ u şu , sin e m a te k n iğ in in re n k , g e n iş p e rd e vs. g ib i te k n ik g e lişm e le ri ile ç a ğ d a ş o ld u la r. B ü tü n bu a k ım la r a k a r ş ı ö z g ü rlü k le rin i k o r u y a r a k , h a t t a ç o ğ u n lu k la o n la rın ü s tü n e ç ık a r a k ... B ü y ü k e s e rle rin b ir ö z e lliğ id ir b u : d ü n y a n ın ve s a n a tın e v rim in i iz liy e re k v e y a o n a ö n d e r
lik ed erek , a p a y rı b ir d ü n y a o lu ş tu r u r la r ... D r e y e r ’in 50 y ıllık b ir s ü re için d e y e r a la n b ü tü n film le ri de .a k tü a lite n in , geçic i m o d a a k ım la r ın ın ö tesin d e, o r ta k te m a la r ı, o r t a k s til ve p lâ s tik ö zel
lik le ri ile a p a y r ı b ir d ü n y a y ı, D re y e r'in d ü n y a sın ı m e y d a n a g e ti r i r le r ...
II
D re y e r’de en çok r a s la n a n te m a la r ın b a ş ın d a «hoş
görürlük» ve «fanatizm » g e lir. D a h a 1921’de ç e v ird iğ i 2. film in d e (Ş e y ta n ın kitabından sa y fa la r ), D re y e r, G rif fith 'in «H oşgörü sü zlü k - İn to le re n c e »
dreyer üzerine notlar atillâ dorsay
film in d e y a p tığ ın a b e n z e r b ir şe k ild e 4 a y r ı ö y k ü ile t a r ih b o y u n c a in s a n h o ş g ö rü s ü z lü ğ ü n ü n n ed en o ld u ğ u f a c ia la r ı işle r. H o şg ö rü sü z lü k , D re y e r’in g ö zü n d e en b ü y ü k g ü n a h tı r : y a ş a m a k a r ş ı iş le n m iş b ir g ü n a h ... B ire y in ö z g ü rlü ğ ü d ü r söz k o n u su o la n ... D re y e r, önce b a ş k a la r ıy la o la n iliş k ile ri
m izd e ö z g ü rlü k p ro b le m in i o r t a y a k o y a r ... F ilm le rin d e k i k iş ile r, a ile ç e rç e v e sin d e n b a ş la y a r a k e tr a fın d a k ile r le , g id e r e k to p lu m la ç a tış m a k ta n k a ç ın a m a z la r . H e r in s a n , k e n d i ey lem ci v e y a d ü şü n se l g e lişim i içinde b a ş k a b irin in ira d e sin e , h e r k iş ise l çıkış, to p lu m s a l b ir d ire n m e y e ç a r p a r . K i
şi, k işise l ö z g ü rlü k ve ira d e , k a tı, s e r t, k a lıp la ş m ış d ü zen le ö n y a rg ıy la c e h a le tle k a r ş ıla ş tı ğ ı z a m a n bu ç a tış m a d a D re y e r ’in tu t t u ğ u t a r a f h e r- z a m a n b ellid ir. K a tı, e k le s y a s tik , ö rg ü tle n m iş y ö n ü y le din, bu ç a tış m a la r ı k o la y lık la n e f r e te ç e v ire b ilir... «Ş eytan ın kitab ın d an sayfalar»da, B ü y ü k E n k iz itö r k ılığ ın a g ir m iş o lan ş e y ta n ,
«R uhunu k u rtard ık tan sonra, suçlunun vücudunun ne önem i v a r? » d er. «Jan D ark ’m tutkusu»nda J a n , k e n d is in i ş e y ta n la iş b irliğ iy le s u ç la y a n r a h i p le re k a r ş ı: «H ayır... bana ıstırap çek tirm ek için asıl siz, e v e t siz, şe y ta n tarafın d an gön d erilm iş
siniz...» diye b a ğ ır ır. J a n D a r k ’ın y a rg ıla m a s ın d a D re y e r h o şg ö rü s ü z lü k te m a s ın ı en g e n iş b ir b i
çim de iş le m e k o la n a ğ ın a k a v u ş u r . B u y a rg ıla m a , k a tı d o g m a tiz m le ö z g ü r esin in (ilh a m ), in s a n c ıl
lığ ın ı y itir m iş g ü ç le k iş is e l d a v ra n ış ın ezeli d iy a lo g u n u n ö y k ü sü d ü r. B u y a r g ıla m a in s a n d ü şü n c e
L A P A S S IO N D E J E A N N E D ’A R C / J E A N N E D ’A R C ’IN Ç İL E S İ / F A L C O N E T T İ
s in in y ü z y ılla r boyu u ğ r a d ığ ı b ü tü n s a ld ırıla r ın , b a s k ıla rın b ir se m b o lü n ü o lu ş tu r u r ... Ö y k ü y e t r a jik y o ğ u n lu ğ u n u v e re n de, h e rk e s ç e b ilin e n acı s o n u n d a n ( J a n D a r k ’ın y a k ılm a s ı) çok, h â lâ s ü re g e lm e k te o lan bu b itm e z d iy a lo g d u r. J a n ’ın y a k ılm a s ı h e m b u ç a tış m a n ın in s a n ı is y a n e tt ir e n a n la m sız lığ ın ı, h e m de in s a n ın , te k b a ş ın a in s a nın, in s a n z e k â ve d ü şü n c e s in in g iz li v e y en ilm ez ü s tü n lü ğ ü n ü s e m b o lle r... İn s a n iliş k ile rin i k a t ı la ş tır a n , b iç im s iz le ştire n , ta ş la ş t ı r a n ve s ın ır la y a n h e rş e y , D re y e r’de « k ö tü lü k » le ö z d e ş tir...
îîî
D re y e r k a h r a m a n la r ı, b ü tü n bu ç a tış m a la r , ı s t ı r a p l a r b o y u n c a m u tlu lu k la r ın ı a r a r l a r . . . «M ut
luluk», D re y e r’de ik in c i b ir te m a o la r a k böylece o r ta y a ç ık a r. J a n b ir e rm iş tir , m u tlu lu ğ a ih tiy a c ı y o k tu r , bu d ü n y a s a l n im e ti a r a m a d e v re s in i a ş m ış tır. «D ies İr a e » d e ise, A nne, m u tlu lu ğ u b u l
m a k için J a n ’ın k in d e n a ş a ğ ı k a lm ıy a n b ir ira d e ve z e k â g ö s te r ir . M u tlu lu ğ u n o la n a k s ız h a le g e l
diğ in i a n la d ığ ı a n d a ise, g e riy e k a la n te k yolu se ç e r: Ö lü m ... 30 yıl k a d a r so n ra , G e r tr u d ’u n y a ş lılığı ve h a p is h a n e y i se ç m e si g ib i... D re y e r, in sa n ın ezici g ü ç le re k a r ş ı s a v a ş ın d a en b a s it z a a f ı
nı k e ş f e tm iş tir : m u tlu lu k ö zlem i...
«Söz O rd et» , k ö tü m s e r d e ğ ild ir b ö y le sin e ...
T u tu c u , f a n a t ik g ü ç le ri te m sil ed en 2 y a şlı, P eter ve B o rg e n ’e k a rş ı, in a n ç ve sev g i, ö len g e n ç k a d ın İ n g e r ’i d ir il ti r s o n u n d a ... V e film , m u tlu ç iftin b ir b irle rin in k o lla rı a r a s ın d a « y a ş a m ... yaşam ...»
diy e m ırıld a n m a la rıy la so n b u lu r. İ n g e r ’in ö lü m ü nü, J a n D a r k ’a y a p ıla n işk e n c e n in u y a n d ırd ığ ı d e h ş e t d u y g u s u n a eş b ir d u y g u y la v e re n D re y e r, böylece g e n ç k a d ın ın d irilm e si m u c iz e sin i s e y irc i
D IE S IR A E V R E D E N S DAG / K IZ G IN L IK G Ü N Ü
için d a h a e tk ile y ic i b ir b içim e k o y a r. («Ö lüm »ün de D re y e r’in çok s ık işle d iğ i b ir te m a o ld u ğ u n u b u ra d a b e lirte lim .) B ö y lece « O rd e t» n in k a h r a m a n la r ı se v g i e tr a f ın d a ve se v g in in a ra c ılığ ıy la b ir le ş irle r. « O rd et» , h e rş e y in k a y b o ld u ğ u s a n ıla n a n d a bile yeni b ir ş e y le r in d o ğ a b ile c e ğ in i k a n ıtla r . İy ilik ve m u tlu lu ğ u b u lm a k için a lışılm ış y o lla rı b ır a k m a k g e re k lid ir. M a k in a la ş a n , ö n y a rg ıy la k a lıp la ş a n d a v ra n ış la rım ız , d o ğ ru yo lu b u lm a m ı
zı ö n ley eb ilir. «O rd et» b ir d e rs tir , in a n ç ’ın z a f e rin in b e lirtis id ir. « Y a şa m : in an ç» o lu r b u film d e ... Y a rg ıla y ıc ı, m a h k û m edici, k a t ı b ir d in a n la y ışın ı re d d e d e n D re y e r ’in k o rk u la rd a n , k a lı p la r d an a rın m ış , sâ k in , s a f b ir din a n la y ış ı özlem ini b e lirle r... İ n a n ç ta n b a ş k a k u r tu lu ş y o k m u d u r a c a b a ? D ü n y a ü z e rin d e m u tlu o la b ilm e k için ç a b a g ö s te re n in s a n la r m u ts u z lu ğ a m a h k û m m u d u r- la r ? D r e y e r ’in ih tira s lı, tu tk u lu , k iş ile ri için ço
ğ u z a m a n böyle g ib i g ö z ü k ü r. A m a d ü şü n c e n in ış ığ ın d a bu t r a j i k s o n la r b a ş k a b ir a n la m k a z a n ır : A n n e ’ın, J a n 'ın v e y a G e r tr u d ’u n a c ı so n la rın d a , y e n ilg in in z a fe re , m a h k û m iy e tin ö z g ü rlü ğ e , h a p is h a n e n in k ır a llığ a d ö n ü ş tü ğ ü « d u y u lu r» . B u nu sezm ek , se y irc iy e b ır a k ılm ış tır. B ö y lece G er- tr ııd ’la O rd e t’n in f a r k lı g ö z ü k e n s o n la rı a s lın d a g elir, a y n i n o k ta d a b irle ş ir. D re y e r ’in ciddî, i h t i şam lı, a ğ ır g ö rü n ü ş lü e se ri a ltın d a g iz li o lan y a - ş a m ’d ır ... D re y e r’in film le ri, te m eld e, Y a ş a m ve Ö lüm , G ün ve G ece, I ş ık ve K a r a n lık a r a s ın d a k i m ü c a d e le n in ö y k ü sü d ü r. Ç a tış m a n ın k o n u s u ne o lu r s a olsun D re y e r b u n u 2 in s a n a r a s ın d a k i b a s it b ir ç a tış m a o la r a k d eğ il a z m a n m e k â n ve k a d e r b o y u tla rı içinde b ir I ş ık - K a r a n lık m ü c a delesi o la r a k v e r ir ...
G E R T R U D
IV
D re y e r d ü şü n c e s in i a n a n o k ta la r ıy la v e rm e ğ e ç a lı ş t ık ... A m a D re y e r ’i D re y e r y a p a n iç e riğ i k a d a r ö n em li o lan u slû b u , s tilid ir k u ş k u s u z ... D re - y e r ’e g ö re b ir film in a tm o s fe r i, k iş ile r i ve s tili a y rılm a z b ir b içim d e b irle şm e lid ir. « F ilm in e n ço k h a ııg i s a n a t a y a k la ş tığ ın ı d ü şü n elim ... B u, b e n ce, m im a r lık tır ... s a n a t ın e n m ü k e m m e l şek li, d o ğ a n ın b ir ta k l id i d eğ il, in s a n m u h a y y ile s in in s a f b ir ü r ü n ü o la n m im a r b k ... M im a r b k ta e n in ce d e ta y bile b ü tü n le k a y n a ş a c a k b ir b iç im d e d ü şü n ü lü r. S in e m a d a d a ö y led ir. A r ti s t i k e le m a n la r d a n b irin in b ile b ü tü n e z a r a r v e rm e d e n ç ık a r ı- la m a m a s ı v e y a d e ğ iş tirile m e m e si, film in m ü k e m m e lliğ in i g ö s t e r ir D re y e r’in e s te tik a n la y ış ı böylece b ir g e re k lilik e s te tiğ i o la r a k g ö z ü k ü r. E - se rin b ü tü n le n m e s i için g e re k li o lm ıy a n h e rş e y i it e r D re y e r... D re y e r ’in film le ri, b ir m im a r i y a p ı
dır. F ilm le rin in h e r g ö rü n tü s ü n ü , b ü tü n d e k i ç a b a ve ih tim a m la h a z ır la r . « J a n D a rk » ta , « D ie s İ r a e » de v e y a « O rd et» d e s o y u tla m a y a ( a b s tr a c tio n ) v a r a n s tiliz e p e r s p e k tif a n la y ışı, D re y e r p lâ s tiğ in in u n u tu lm a z g ö r ü n tü le r i a r a s ın d a d ır. T a b ii, e s te tik a n la y ış film d e n film e d e ğ iş ik lik le r g ö s te r ir . « J a n D a r k » ta k i g e o m e trik g ö rü n tü le r, in s a n c ıl g e r ç e ğin z a m a n dışı b ir s tiliz a s y o n a k a y d ır ılm a sıd ır. Bu g ö r ü n tü le r in v e rd iğ i s a f u y u m (a h e n k ) , in s a n a E f lâ t u n ’u n g e o m e tri h a k k ın d a k i şu sö z le ri
ni d ü ş ü n d ü r ü r: «Bu b içim ler, y a ln ız b a z ı k o ş u lla r d a g ü zel olabilen d iğ e rle ri g ib i d e ğ ild ir, k e n d ile rin d e n g ü z e ld irle r» . «D ies tra e » d e , ebedi in s a n g e r çeği ile belli b ir d e k o r ve çev re a r a s ın d a s tiliz e b ir u y u m a v a r ılır ... D re y e r’de so y u tla m a , g e rç e k le k a y n a ş ı r g ib id ir. D re y e r bu k o n u d a : «T ek a rz u m , sıkıcı, elem li b ir n a tü r a liz m d ış ın d a d a b ir d ü n y a ,
b ir h a y a l d ü n y a s ı o la b ile c e ğ in i g ö s te r m e k tir . B en, in s a n la rı ş o k e e tm e d e n , y a v a ş ç a y e n i y o lla r a y ö n e l
te r e k y a p m a k is te r im b u n u » d e r. G e rç e ğ i v e re n g ö r ü n tü le r .D re y e r’de g itg id e , y a v a ş ç a s tiliz e g ö r ü n t ü le r e d ö n ü şü r. G e rç e ğ in bu ş e k ild e y a v a ş ç a d e ğ işm esi, D re y e r’in stilin i, g e rç e ğ i ta m a m e n , k ö k te n ve b a ş la n g ıç ta n itib a r e n d e ğ iş tire n A lm a n d ı
ş a v u r u m c u lu ğ u n d a n a y ır ır . F a n t a s t i k film t ü r ü n ü n d o ru k la rın d a n b ir i s a y ıla n « V a m p ir» i W i- e n e ’in « C a lig a ri» s i v e y a M u m a u ’n u n « V a m p ir N o s fe ra tu » s u n d a n a y ır a n d a y in e bu ö z e llik tir.
D re y e r'in ölüm te m a s ın ı d e rin le ş tir d iğ i bu film , g ö rs e l (v isu el) y ö n d en sö zü g e ç e n film le re k ıy a s la d a h a sad e, a m a d a h a d e rin b ir e se rd ir. « J a n D a r k » ta D re y e r, o la y ın ta r ih s e l a y r ın tıla r ın ı, m is tik g e lişim le h in e ik in c i p lâ n a a tm a k için, b e y a z ve p a r l a k y ü z e y le r, s e r tliğ e v a r a n n e t b ir ış ık la n d ırm a k u lla n ır . « V am p ir» d e ise, sisli, b e lirsiz, g r i b ir to n h â k im d ir. Iş ık , böylece, iç e riğ in h iz m e tin d e te m e l b ir s tillz a s y o n e le m a n ı o lu r, ç ı
k a r ... O y u n cu n u n y ü zü , a y d ın la tm a ile b ü s b ü tü n b e lirle n ir, k u lla n ılır . « J a n D a r k » ta D re y e r ’in g en ç o y u n cu F a lc o n e t ti’n ln y ü z ü n ü k u lla n ış ı, s i
n e m a d a o z a m a n a k a d a r g ö rü lm e m iş b ir d e v rim o lm u ştu . B u k o n u d a D re y e r şö y le d e r: « in s a n y ü z ü b e n im için ço k ö n e m lid ir. B u, a r a ş tır ıl m a s ı b itm e z b ir a la n d ır. B ir s tü d y o y a k a p a n a r a k , e s i
n in e s r a r lı g ü c ü y le a y d ın la n a n b ir y ü z ü k a y d e t
m ek , onun, iç te n g e le n b i r d e ğ iş m e y le ş iir e d ö n ü ş tü ğ ü n ü g ö rm e k k a d a r so y lu b ir d e n e y o la m az.» G e rç e k te n d e D re y e r’de in s a n y ü zü , iç y a ş a m ın e rişilm e z s ırrın ı y in e de k e n d in d e s a k l a y a r a k , y a ln ız c a v a r lığ ıy la çok şe y i a ç ık la y a n b ir n ite lik k a z a n ır, z e n g in b ir in celem e a la n ı olur, ç ık a r ...
K a y n a k la r : J e a n S em o u lé: D R E Y E R C. Z im m e r: D ic tio n n a ire du C in é m a F ilm o g r a fi:
1918 B a ş k a n / P ra e s id e n te n
1920 Ş e y ta n ın K ita b ın d a n S a y f a l a r (B la d e a f S a ta n s B o g ) .
1920 D a m M a r g ö r it’in 4(. e v le n m e si ( P r a e s - ta e k e n )
1922 B irb irin iz i sev in iz (E ls le r H v e ra n d re ) 1922 E v v el z a m a n için d e (D e t v a r e n g a n g )
1924 M ichâel.
1925 E v in h â k im i (D u S k a l a e re d in h u s tr u ) 1926 G lom sdalı niş(anlıları (G lo n s d a lb ru d e n ) 1928 J a n D ’A r k ’ın t u t k u s u ( L a p a s s io n de
J e a n n e d 'A rc )
1932 V a m p ir, v e y a D a v id G re y ’in tu h a f s e r ü veni.
(V a m p y r, ou l ’e tr a n g e a v e n tu r e de D a vid G rey )
1943 K ız g ın lık G ü n ü (D ies I r a e ) . 1945 2 Y a r a tı k (T v a M a n n isk o r) 1955 Söz (O rd e t)
1965 G e rtr u d (G e r tr u d e ) .
romen sineması
avrupa sinemasında yeni, güçlü bir çıkış
R o m a n y a 'd a ilk S in e m a g ö s te ris i, B ü k r e ş ’te, L u - m iere’in a r a la r ı n d a b u g ü n k ü a k tü a lit e filim le ri- nin a ta s ı s a y ıla n «R om anyadan G ö rü n ü şle ri» n in de y e r a ld ığ ı b ir p r o g r a m ın su n u ld u ğ u 23 H a z i
r a n 1897 a k ş a m ın a r a s la r . R o m en o p e ra tö rle ri ta r a f ın d a n re s im le n e n ilk a k tü a lit e b a n tla r ı ise 1905 ile 1910 ta r ih l e r i a r a s ın d a o r t a y a ç ık tıla r.
B u n la r, p an d o m im , a k ro b a s i, d a n s g ib i a r t is t ik
« n u m a ra la rı» s in e m a la ş tırm a y a y ö n elen ilk g i
rişim le rd i.
İlk u z u n R o m en film i d ü şü n c e si, a k t ö r G R İG O R E B R E Z E A N U ’n u n k iş iliğ in d e tu t k u n b ir sin e m a a d a m ı b u la n b ir a v u ç B ü k re şli a y d ın ta r a f ı n d a n y ü z y ılım ız ın b a ş la rın d a o r t a y a a tıld ı. G rig o re B re z e a n u 1912 de, lik u z u n m e tr a jlı film in y ap ı- m i için B ü k re ş L irik T iy a tr o s u ’n u n s a h ib i L E O N P O P E S C U ’n u n m a li d e s te ğ in i s a ğ la m a y ı b a ş a r dı. B öylece ilk u z u n m e tr a jlı R o m e n film i olan
« K U R T U L U Ş S A V A Ş I» g e rç e k le ş ti. Z a m a n ın b ü y ü k a k tö r le r in in k a tı lm a la r ın a ra ğ m e n , film in
b a sk ın n ite liğ in i belg esel « yeniden c a n la n d ırm a » re c o n s titu tio n te ş k il e d iy o rd u . K u r tu lu ş S a v aşı b ü tü n R o m a n y a ’d a b ü y ü k b a ş a r ı k a z a n d ı.
Bu b a ş la n g ıç ta n so n ra , L eo n P o p e sc u k e n d i ıabo- r a t u v a r ve te s is le rin i k u r a r a k , ilk k e z b ir s in e m a e n d ü s tris in in te m e lle rin i a tt ı. 1913 te k u r u la n «S A N A T F İL M -L E O N P O P E S C U » film y a pım o rta k lığ ı, k u ru lu ş u n u izley en y ılla r d a B ü k re ş tiy a tr o la r ın ın « B İR P R E N S E S İN A Ş K I»,
« İN T İK A M », «C A SU S» g ib i b a ş a r ılı e se rle rin i b e y a z p e rd e y e a k t a r a r a k , y o ğ u n ç a lış m a la ra g ir iş ti. F ilm le rin y ö n e tm e n liğ in e de y a rd ım edeıı b ü y ü k a k tr is M A R İO R A V O İC U L E S C U , söz k o n u su filim le rin y ıld ızı oldu.
N e y a z ık ki, R o m a n y a sin e m a sın ın ö n c ü le ri s a y ıla n bu filim le r, B irin c i D ü n y a S a v a şı sıra s ın d a , L eon P o p e s c u 'n u n la b o r a tu v a r la r ın ı silip s ü p ü re n y a n g ın la b irlik te , y o k o lu p g ittile r .
«B ü y ü k S essiz» dö n em i R o m a n y a ’da u z u n filim le rin y a p ım ın ın a r tış ın a , tü r le r in çe şitle n m e sin e ,
D U M IN IC A L A O R A 6 / P A Z A R S A A T 6’DA
