!
M i m a r V e d a d ' ı n S a n a t H a y a t ı
Y. M i m a r Necmettin E m r eT ü r k m i m a r î t a r i h i n d e r ö n e s a n s üstatları aras ı n d a en m ü h i m mevkii işgal e d e c e k olan m i m a r V e -d a -d ı n meslekî hayatını t e b a r ü z ettirebilmek için Osm a n l ı T ü r k l e r i n i n son asırlardaki Osm i Osm a r î h a r e k e t l e -rini g ö z d e n g e ç i r m e k i c a b e d e r :
T ü r k i y e d e A v r u p a s a n a t v e m e d e n i y e t i n e tem a y ü l ediltemesi v e T ü r k saraylarına ecnebi s a n a t -kârlarının k a b u l ü T ü r k sanatlarının v e bu m e y a n d a orijinal T ü r k mimarisinin d e başlangıcı o l d u .
Ü ç ü n c ü A h m e t z a m a n ı n d a İstanbula sızan Ba-rok, İkinci M a h m u d a k a d a r d e v a m etti. Bu yeni ce-r e y a n T ü ce-r k sitilile b e ce-r a b e ce-r T ü ce-r k mimace-rlace-rını, T ü ce-r k işçisini d e nisyan köşesine attı.
Ü ç ü n c ü M u s t a f a n ı n m i m a r ı S i m o n K a l f a N u r u o s m a n i y e , Lâleli, H e k i m o ğ l u Ali paşa, Üskü-d a r A y a z m a camilerile h a r e k e t t e yıkılan Fatih ca-miini yaptı. Ü ç ü n c ü Selim A v r u p a l ı m i m a r l a r a Seli-m i y e kışlasını ve caSeli-miini yaptırdı. İkinci M a h Seli-m u t Kir-k o r Kir-k a l f a y a B e y l e r b e ğ i sarayını, T o p h a n e Nusratiye camiini inşa ettirdi. Bu s e n e l e r d e B a r o k yerini y a v a ş y a v a ş A m p i r e b ı r a k ı y o r d u . A p t ü l h a m i d i n m i m a r ı H a c ı k a l f a D o l m a b a h ç e sarayını, D o l m a b a h ç e v e Or-t a k ö y camilerini yapOr-tı. SulOr-tan Aziz d e v r i n d e d e Ser-kiz b e y Ç ı r a ğ a n sarayını y e n i d e n ve Beylerbeyi sa-rayını t a m i r e n yaptı. İşte bu d e v r e d e başlıyan v e n e v ' i m a millî m i m a r i y e d ö n ü ş m a h i y e t i n d e o l a n se-n e l e r d e d e M a ç k a silâhhase-nesi, Yıldız sarayı v e ca-mii, A k s a r a y d a V a l i d e caca-mii, bir t a k ı m çeşmeler, k a r a k o l l a r yapıldı.
İkinci A p t ü l h a m i t z a m a n ı n d a hazinei h a s s a d a k i E r m e n i m i m a r l a r bu y o l d a çalışmalarına d e v a m e d e r k e n m e m l e k e t e s o k u l a n m i m a r V a l a u r i d e Diyu-n u u m u m i y e , O s m a Diyu-n l ı BaDiyu-nkası, T ı b b i y e M e k t e b i gibi binaları, p a ş a k o n a k l a r ı n ı inşa e d i y o r d u . Sanayii Ne-fise m e k t e b i m i m a r î şubesi muallimi o l a n V a l a u r i m e k t e p t e d e b u çeşit p r o j e l e r l e yeni bir sitil y a r a t -m a ğ a u ğ r a ş ı y o r d u .
A p t ü l h a m i d i n son senelerine k a d a r d e v a m e d e n b u r ö n e s a n s b a ş l a n g ı c ı n d a millî r u h a y a b a n c ı o l a n ecnebi m i m a r l a r A r a p v e E n d ü l ü s m i m a r î s i n d e n aldıkları m o t i f l e r l e tıpkı A v r u p a l ı l a r ı n .müstemleke-l e r i n d e y a p t ı k .müstemleke-l a r ı gibi acibe.müstemleke-ler v ü c u d e getirdi.müstemleke-ler. O z a m a n k i m a t b u a t bu cereyanı sitayişlerle v e k e m a l i cehaletle m e v z u u b a h i s e d i y o r l a r d ı .
işte bu s e n e l e r d e m ü n e v v e r bir T ü r k ailesinin F r a n s a y a m i m a r î tahsiline g ö n d e r d i ğ i V e d a d v e hü-k ü m e t ç e ihü-kmali tahsil için A l m a n y a y a g ö n d e r i l e n m i m a r K e m a l e t t i n m e r h u m v a t a n l a r ı n a d ö n d ü l e r .
İlmî v e e d e b î b i r ç o k telifat v ü c u d e getirmiş o l a n ve b u l u n d u ğ u valiliklerde aylarca ç a d ı r d a ka-larak ü m r a n esereri y a r a t a n Giritli Sırrı paşa ile tarihte m ü n e v v e r T ü r k kadınları a r a s ı n d a şierefli bir m e v k i alan, T ü r k e d e b i y a t v e musikisinde ö l m e z eserler b ı r a k a n L e y l â h a n ı m e f e n d i n i n , oğulları olan m i m a r V e d a d k u v v e t l i kültür sahibi b a b a s ı n ı n ciddî i h t i m a m ı a l t ı n d a yetişirken annesi L e y l â h a n ı m e f e n -dinin bir s a n a t mahf'cli halini alan k o n a k l a r ı n d a saz fasılları ve e d e b i y a t m u s a h a b e l e r i arasında sanat kabiliyeti t e n m i y e ediliyordu. Böyle bir aile m u h i t i n d e yetişen V e d a d ı n A v r u p a d a k i tahsili o n u n b e -diî kabiliyetlerini biraz d a h a inkişaf ettirmişti. A v r u p a d a n bir s a n a t hamules.ile d ö n e n genç m i m a r ı n e v v e l â bir iki küçük b i n a dolayısile ismi g a z e t e l e r d e z i k r e d i l m e ğ e başladı.
M i m a r V e d a d ı n belli başlı ilk eseri Y e n i p o s t a -h a n e binasıdır. B u n d a n sonra H a r b i y e d e k i evlerini. D e f t e r h a k a n i binasını, Sirkecide M e s a d e t hanım, K a r a k ö y Deniz Yollar Acentasını, Fatih t a y y a r e â b i d e -sini, H a y d a r p a ş a v a p u r iskele-sini, M o d a v a p u r is-kelesini, A n k a r a m e b u s a n kulübünü, A t a t ü r k ü n eski Ç a n k a y a k ö ş k ü ilâvelerini ve bu m e y a n d a b u l u n d u -ğu resmî m e m u r i y e t l e r d e de birçok eser v ü c u d a getirdi.
uygun bina yapmasını bilirdi. H a j ' d a r p a ş a iskelesi küçük birer bina olmakla b e r a b e r sonraları yapılan emsali binalarda bundaki güzelliğe erişilemedi. Bos-tancıda bir kaza neticesinde yanan anneleri Leylâ hanımın köşkleri, İstanbul sayfiyelerinde yapılan köşklerioı en güzellerindendi. ( 1 )
(1) Leylâ hanımın hatıraları, bütün şiirleri ve notaları bu köşkte yanmıştı. Duydukları acıyı terennüm eden uzun bir şiirleri vardır.
Muhtelif fasılalarla mimarî şubesinde tedri-satta bulunan mimar V e d a t talebenin sanat kabili-yetile b e r a b e r teknik malûmatının da bilhassa art-masına y a r d ı m ederdi. İnşaî ve tatbiki kıymeti olmı-yan projelerin kabul ettirilmesine imkân buluna-mazdı. Fazla hassasiyeti ve nefsine itimadı vardı, işine kimseyi karıştırmaz ve m ü d a h a l e l e r d e n hoşlan-mazdı. işte bunun içindir ki z a m a n e y e u y a m a d ı ve ne yazık ki kendisinden pek çok istifade beklenirken bu temin edilemedi.
A n k a r a d a imar hareketlerinin başlangıcında mebusan kulübile İçtimaî Muaven'et Vekâleti otelini
yapıyordu (şimdiki A n k a r a Palas) henüz otelin te-meli ile meşgul olunurken inşaat E v k a f a devrolundu. Yapının mimarile görüşmeğe dahi lüzum görmiyen Evkafçılar şantiyeye el koydular. V e d a d bey pek haklı olarak projelerini aldı ve çekildi. Bilâhare projesiz ve z a m a n z a m a n yapılıp, yıkılan bugünkü A n k a r a Palas acibesi m e y d a n a geldi.
Mebusan Kulübü olarak başlanan bugünkü Millet Meclisi binasının da ikmali başkaları elile v e gelişi güzel tadil ve ilâv'elerle yapıldığından ondaki mimarî kusurları d a V e d a d a m a l e t m e m e k lâzımdır. Mimar V e d a t cevval bir zekâya malikti. Bittabi biraz müstehzi idi. Neşeli ve her zaman mütebessim idi. Yazıhanesinin başında otururken bir kâğıt üze-rine gelişi güzel bir kaç çizgi ile güzel bir başlık, bir motif ve bazan bir karikatür yapıverdiği görülürdü.
Bugün T ü r k mimarisine gönül vermiş bir kaç mimarımız varsa onlar d a m u h a k k a k V'edattan fayz almış ve onunla b e r a b e r çalışmış olanlardır. Açtığı çığır ârızalara uğrasa da d e v a m edeceğine kaniiz.
Mimar Necmettin EMRE
Bibliografi :
G Ü Z E L S A N A T L A R DERGİSİ
Maarif Vekilliği Güzel Sanatlar U m u m Müdür-lüğü t a r a f ı n d a n çıkarılmakta olan bu derginin dör-düncü sayısı intişar etmiştir.
Bu sayıda Devlet ve Heykel Resim sergisine ait eserlerin fotoğrafları ile yazısı Güzel Sanatlar A k a -demisinde heykel kolunun çalışmaları ve bilhassa talebe mesaisi, Yüksek Mimar Sedat Çetintaş'ın mi-nareler h a k k ı n d a bir etüdü v e bu etüdü süsliyen ressam Arif K a p t a n ' ı n m i n a r e d e s e n k r i , profesör Şekib T u n ç ' u n sanata ait bir felsefî yazısı, T o p k a p ı müzesi m ü d ü r ü Tahsin Uz'un T ü r k el işlemeleri adlı yazısı ile sarayın resim galerisine ait fotoğraflar ve yazılarla zengin bir surette çıkmıştır. Tavsiye ederiz.
Das Islamische iznik v o n
Hatherina Otto-Dorn
Mit einem Quellenkundlischen Beitrag v o n
Robert Anhegger Berlin 1941
( A l m a n c a )
N e ş r e d e n : A l m a n  s a n Atika Enstitüsü A r k e o l o g Katherina O t t o - D o r n tarafından ha-zırlanarak A l m a n Asarı Atika Enstitüsü t a r a f ı n d a n neşredilen bu kiap isminden de anlaşılacağı veçhile İslâm d e v r i n d e Iznik'in arkeolojik bir tetkikidir.
Mü-ellif kitapla İznik'in tarihi ile bütün mimarî eserlerini bir mimar arkeolog gibi tetkik etmiş bu m e y a n d a İznik'e has olan sırlı çini imalâtım ve hususiyetlerini de gözden geçirmiştir.
Kitabın s o n u n d a İznik'te bulunan şayanı dikkat bütün mimarî eserlerin fotoğraflarından müteşekkil zengin bir kısım vardır. Kitabın bütün bahisleri bina rölövelerine ve tarihî kitabelere istinad eden kıy-metli çalışmalardan ibarettir.
Tarih b a k ı m ı n d a n çok zengin olan iznik'in Ka-terina O t t o - D o r n gibi müdekkik bir a r k e o l o g u n çalışmalarına mevzu teşkil etmesi şayanı memnuni-yettir. Eserin sahibini tebrik ederken, bütün mimar-lara tavsiye ederiz.
« PRATİK B E T O N A R M E
Y a z a n :
Yüksek mühendis Z i h n i A r ı s o y
Eser 1932 Alknan b e t o n a r m e nizamnamesine) uygun olarak b e t o n a r m e inşaat aksamının kolay ive ve çabuk hesaplanmasına yarayan kaide, f o r m ü l v e metodları ihtiva etmektedir. Kitaba ayrıca bir çok örnek misallerle hesap tabloları ve malzemeye dair kısa m a l û m a t ihtiva edilmiştir.
