!
M i m a r î t a h s i l d e i l m i n m e v k i i
VI. Mimarî kurslarda ilim ve teknoloji :
39) Memleketimiz ve diğer memleketler m i m a r mektep-lerinin ders programlarına şöyle kısa bir nazar atfolunursa, hali hazır f e n ve fenne mensup tekni mevzular öğretimi-nin birçok tenevvüleı- arzettiği müşahede olunur. Memleketimizde, f e n mevzuunda hususî ve sistemli bir tedrisin, a n -cak m a h d u t birkaç mektepte mevcut bulunduğu anlaşılıyor. Bu nisbet başka memleketlerde d a h a yüksektir. B ü t ü n mek-teplerde tekniği alâkadar eden mevzular tedris olunmakta-dır, f a k a t bu mevzulara temel teşkil eden ilmî mevzuata çok m a h d u bir yer ayrılmıştır.
40) Muayyen ve hususi fen tedrisatına kıymet verilen imekteplerde tertipler az çok iki ayrı grupa bölünebilir. İlk grupta, zarurî addolunan ilmi malûmat, umumiyetle «İnşaat İlmi» adiyle anılan şümullü bir a n a mevzu etrafında temer-küz ettirilir. Bu grupta, b ü t ü n tahsil merhalelerinde tale-beler için bilhassa hususi bir ehemmiyeti haiz bulunan fen gurbeleri açığa vurulur. Bu metot, mimarî mekteplerinde '«isteten yenidir, f a k a t mezkûr metotta, izahatın ve tec-rilbî misallerin bilhassa inşaattan alınmış bulunması vâkı-ası, ilmî s a f h a ile eknik s a f h a arasında tesisi kabil bulunan en sıkı bir iş birliğini emniyet altınaaldığı gibi, salahiyetli hocalar elinde, talebenin kuvvetle alâkasını çektiği de aşi-kârdır. Talebeye ilmi düşünceler hususunda m a l û m a t veri-lirken, bilhassa başlangıçta, sathîlik meyillerinden kaçın-mak icap eder. Mesai, talebenin, kök ilim ve sistemli düşün-ce itiyatları hususunda kâfi m a l û m a t edinebilmesini te-m i n edecek şekilde te-mütevali bir tertibe tâbi tutulte-malıdır. İşbu memvzuun d a h a sonraki tedris tafsilâtı, hiç bir mektep-te iyice incelenmemiş olmakla beraber, ekseri kısımlara birer münasebetle temas olunmuştur; halbuki komisyon, böylelikle ortaya çıkan meselelerin raporda tesbit olunan esaslar dahilinde hallolunabilecekleriııe kani b u l u n m a k t a -dır. Mevzuun böyle bir inkişaf seyri, müzakere ve tecrübe bakımlarından mekteplere geniş imkânlar hazırlaması iti-bariyle, terbiyevî büyük bir kıymeti haiz bulunacaktır.
41) İkinci grupta takip olunan metot d a h a eskidir, ve geniş ölçüde, m i m a r okullarından bazılarının ilk tesisleri anlarında h ü k ü m süren şeraitten doğmuştur. Böylelikle, m i m a r mektep veya şubelerinin, bir üniversite veya teknik kollejin bir cüz'ii halinde bulunduğu mahallerde mimarî talebeleri çok zaman, başka fakülte veya şubelerce, riyaziye, olunan umumî tedrisata devam eylerler. Bu metot lehin-fizik, mihanik veya kimya gibi mevzular etrafında tertip deki esaslar, kök ilimlerin doğrudan doğruya mütehassıs-l a r a Itedris omütehassıs-lunması, tamütehassıs-lebemütehassıs-lerin emütehassıs-lmütehassıs-leri amütehassıs-ltında, başka su-retle kabil olabileceğinden d a h a mükemmel lâboratuvarın mevcudiyeti, ve diğer talebelerle temasları neticesinde,
mi-Journal of. The (R. I. of. B. A.) den
— Geçen sayıdan devam —
marların görüşleri üzerinde husule gelebilecek inkişaftan ibarettir. Diğer t a r a f t a n , mimari talebeleri, mevzuun e h e m miyet ve tatbik imkânlarını, o sırada takdir edememeleri y ü -zünden, bu geniş ölçüdeki ilmî tedrisatın semerelerinden bu
-çoğunu elden kaçırabilirler. Mühendislik ve ona mümasil kurslarda olduğu gibi, ilk yıl tedrisatının büyük bir nisbeti, riyaziye, fizik ve kimyaya hasrolunmadığı takdirde, ders s a -atlerinin tertibi işi, müşkülâta sebep olabilir.
42) Koordinasyon şayanı dikkat bir ehemmiyeti h a i z -dir. Komisyon, ıslaha tâbi tutulmuş ilmî tedrisin semereleri, kursun teknik mevzuatı üzerinde bariz bir tesir icra e t m e -dikçe, bu semerelerin geniş ölçüde kıymetten düşeceği fik-rindedir. Tıp, mühendislik gibi diğer meslek sahalarında,
ilmî tedi'isatla mesleğin teknik semereleri arasındaki koordinasyon, ehemmiyetli tatbikî ilün sahalarının teessüsü n i -haî neticesini doğurmuştur. Muayyen bir inkişaf mevcut olmakla beraber, mimari ve inşaatta, böyle bir netice yarı-n a aittir. M a a m a f i h komisyoyarı-n, halihazır tetkikler ve b u yolda ortaya atılması gereken müzakere ve tecrübelerin b u hususlarda esaslı bir inkişafa yol açacağı kanaatindedir. Komisyonun raporları, ilimle teknoloji arasında mevcut bulunması icap eden koordinasyonun hangi metotlar d a h i -linde elde olunabileceği hususunda bazı tavsiyeleri ihtiva edecektir.
43) Herhalde meslekî imtihan talepleri tesiriledir ki, bütün Britanya mektepleri, inşaata müteallik nıesaile a l â -kaları cihetinden mıhanike, ve mevaddı inşaiyenin evsaf ve sureti istimalleri mevzuuna dair iptidaî bir malûmat, ver-mektedirler. Mezkûr talepler ise, az çok iptidaî ve "üiyet sahaları bakımından mahdutturlar. Her iki mevzuun d a tedrisi için takip olunan tarz ve şekil, ilmî bir görüş zavi-yesi bakımından ııâkâfidir.
44) İleri teknik tedrisatının mütenevvi mevzuları a r a -sında umumiyetle, «Nazarî İnşaat», «Çelik ve Betonarme», «Şada. bahsi», vesaire gibi bahisler de vardır. Bu gibi d e r s -ler, umumiyet itibariyle, ekseri zamanlar, bu tedrisatın ilmî prensiplerinden ziyade teknik safhalariyle alâkadar b u l u -n a -n mütehassıs hocalar tarafı-nda-n verilmektedir. D a h a önce fizik, kimya mevzularının tedris olunduğu mektepler-de dahi işbu tedrisatın ileri tekni bir tedrisata ilmî bir te-mel teşkil edebildiği hususunda misaller bulmak müşküldür. Diğer bir tedbirle bu husustaki oordinasyon çok zaman noksandır. Fazla olarak tecrübeye müstenit mesai [1] bahislerinin nisbî bir ihmalleri, umumî zaaflara yol açabilir.
Gene bu gibi mekteplerde talep olunan imtihan seviyesi, [1] Tecrübeye müstenit mesaiyi alâkalandıran tavsiyeler 7577 nci maddetavsiyelerde, riyaziye tasvirtavsiyeleri de 70 inci m a d -dededir.
modern ihtiyaçlara tekabül etmiyecek derecede nisbeten ip-tidaî ve şümul bakımından fazla m a h d u t t u r .
45) Hulâsa, bu mevzular etrafında yapılan ilmî tedri-satın hiç bir yerde kâfi bir inkişaf merhalesine ulaştırıldığı iddia olunamaz. M a a m a f i h faydalı bir tedris tecrübesi k a -zanılmıştır, ve fennin mimarî ders programında oynıyabileceği rolün gittikçe d a h a büyük bir takdire mazhar b u -lunduğu şüphesizdir.
46) Bu gibi tedrisatın mimarî kurslardaki şümul derece-si incelenince, muhtelif ilimlerin gerek şümulleri ve gerekse bu ilim şubesince ileri vardırılmış m a l û m a t ı n istihsal im-kânları bakımından büyük farklar arzettiği tebarüz eder. Bazı m ü h i m ilini şubelerinde elde olunan bilginin şekil ve hacmi henüz mimarî programlara sokulmağa müsait değildir. Bu bakımdan klavy mahiyetindeki orijinal mesaide, s a -r a h a t e n mima-rî ve inşaatı alâkada-r eden m a l û m a t ı n evvelâ tasnif ve izharı ve saniyen de tedris olunabilmeleri bakım ı n d a n tasnifleri için fırsatlar bakımevcuttur. Kobakımisyon r a -porda, esas itibariyle, gerek m a l û m a t ve gerek tecrübı ted-ris programlarına derhal ve müessriyetile idhalleri m ü m k ü n bulunan - Bilhassa fizik kimya gibi - f e n branşlariyle alâ-k a d a r olmuştur. Mezalâ-kûr malûmat, mevaddı inşaiye, inşaat metotları ve ebniyenin teçhiz ve sureti istimalleriyle 'bilva-sıta ve sarih bir münasebet vaziyetindedirler.
4^) R a p o r d a k a b a taslak çizilen ilmi tedrisat için, K o -misyonca ileri sürülen tavsiyeler, tasavvur halinde bulu-n a bulu-n mütebulu-navip A ve B serlavhalı iki esas sistemde toplabulu-n- toplan-mıştır. Az çok mufassalan izah olunan mezkûr sistemler m u h t e v a ve seviye bakımından aynı ilmî malûmatı havi bulunmakla beraber, yekdiğerine zıt iki yanaşma metodu temsil etmektedirler. Komisyonun umumî tavsiyeleri k a n a liyle mevzu bulunan hudutlar dahilindeki tenevvü i m k â n -ları hiç bir şekilde bertaraf olunmamakla beraber, muhtelif mektepler şeraitinde mevcut bulunabilen esas farkların göz-den kaçırılmadığı ümit olunmaktadır.
VII. ORTA KURSTA İLİM: A. USULÜ-İNŞAAT İLMİ
48) Bu usul dahilinde takip olunacak ilmî tedrisatın muvaffakiyeti, 3 yıllık Orta Kursun devamı müddetince i n -şaat ilmi bahsinin inkişafiyle alâkadardır. Eğer mevzuun temas ettiği m a k s a t ve metotların d a h a t a m bir şekilde i f a -desi murat, olunsaydı, Raporda mezkûr bahsin, ayrılabile-ceğinden fazla bir yer işgal etmesi icap ederdi, f a k a t buna rağmen, mevzuun umumî hatları aşağıya geçirilmiştir; ve m ü t e m m i m m a l û m a t için. zeylde ileri sürülen mutasavver programa m ü r a c a a t olunabilir. Programların mütalâası sı-rasında, m ü f r e d a t ı n münasip bir tertibe tâbi tutulmuş ol-m a s ı n d a n başka, aynı zaol-manda geniş şubeler halinde grup-landınlmış bulunduğu keyfiyeti de tebarüz edecektir. Bu gruplandırma işinden maksat, mevzuun en ehemmiyetli k ı -sımlarının açığa vurulması yoluyla, talebe dikat ve alâa-sının mezkûr kısımlar üzerinde teksifini teminden ibarettir.
(40 ıncı maddedeki nota müracaat) Bu gruplandırma işi, h e r kîsim, kursun bütün yıllarında tekrar tekrar tedris olunduğu cihetle, ayni zamanda, ilmî bilginin bidayetten n i h a -yete kadar ehenkli bir tarzda inkişafına hizmet eder. Gerek m ü f r e d a t ı n tertibinde, gerekse kabul olunan geniş gruplar-da, ehemmiyetli bir tenevvü temini daima kabildir. Öyle ki hiç bir tertip nihaî olmak iddiasında bulunamaz.
49) Mutasavver programda mevzular, her ders yılına göre
üç ayrı kısma bölünmüş, ve her kısım, muhtasar, tarif m a -hiyetinde bir serlâvhayla ayrılmıştır. Mat eryeller» ser-levhalı birinci kısım, materyallerin bünye ve sureti istimal-leri, rutubetin materyaller üzerindek tesisi, ve hava deği-şikliklerine ait meseleleri alâkadar eden muayyen inşaat problemlerini tayine medar ilmî fikirleri ihtiva eder. M ü n a -sip bir tertibe tâbi tutulmuş bulunan bu müfredat, alâka-bahş bir fizike medhal dersi teşkil eder. Aynı şekilde, ki-reç, alçı ve çimentoların sureti istimalleri ve maddelerin paslanma hassalarını alâ/kadar tec'On meselelerd/jn bahis bir kimyaya medhal dersi olarak ta yine bu m ü f r e d a t t a n is-tifade olunmaktadır. Henüz mebadisinde bile, bgerek fizik ve kimya m a l û m a t ı n a ihtiyaç gösteren kereste ve diğer bazı uzvî mevaddın tetkii işi de yine bu kısma aittir.
50) «İnşaat» serlevhalı ikinci kısım ise, hemen hemen m ü n h a s ı r a n inşaat işlerinin mebadisiyle alâkadar bulun-ması bakımından mihanike bağlıdır. Bu kısım umumiyetle «cisimlerin mukavemeti» serlevhası altında incelenen, m a -teryallerin evsafı bahsini de mündemiçtir.
51) «Teçhizat» serlevhalı üçüncü kısmın ise, en şümullü kısım olması ihtimali hâkimdir. Üçüncü kısmın temeli fizik ilmi olup, bu bahis, birinci kısımda öğrenilenin temadisin-den ibarettir. Tâli kısımlar, işbu malûmatın m u n t a z a m a n inkişafına imkân verecek tarzda tertiplenmiştir. Üçüncü yıl tedrisatında bu tâli kısımlar, teshin, havalandırma, ten-vir, ses, elektrik teçhizatı sıhhî tertiba ve yangına karşı korunma bakımlarından oraya çıkan iptidaî mebahisi i h -tiva ederler.
52) Koordinasyon prensibince ihtiyaç gösterilen husu-satın nisbî bir kolaylıkla başarılabilmesi işi, A usulüne gö-re tedris sisteminin esas karateristilerinden biridir. İnşaat ilmi hocası, her fırsatta, teknik zemine ait misaller vermek suretiyle, talebenin alâkasını, ve öğrenilen malûmatın bilfiil faydalı bulunduğu hissini takviye eder. Bu misaller, t a -lebenin, doğrudan doğruya m a l û m a t ve tecrübe sahası için-de bulunan teknik ameliyelere istinat etmelidir. Talebenin teknik m a l û m a t derecesi yükseldikçe, misaller d a h a esaslı bir karateı- iktisap ede ede, teknik projenin bazı iptidaî
mesailini dahi ihtiva edebilirler.
53) Bu devrede tedrisatın, Yüksek K u r s a ait ileri teknik mevzulariyle koordinasyonun da nazarı itibara alınması lâzımdır. Böylelikle, nihayet talebenin, sağlam, İlmî bir t e m e -le müstenit m a l û m a t ı n muayyen bir kısmiy-le mücehhez ola-rak bu ileri mevzular tedrisatına kolaylıkla atılabilmesinin temini için, bütün O r t a Kurs devamınca ilmî m a l û m a t ı n m u n t a z a m ve münasip bir şekilde inkişafına ihtiyaç vardır.
içinde, h a f t a d a 3-4/5 saatlik bir vasata tekabül eder. Ders ve ders tatbikatına ayrılacak zaman, y a n d a n fazla olma-malı, vaktin geri kalanı lâboratuvar mesaisine, ve bununla bağlı olarak, müzakerelere hasrolunmalıdır.
55) İşbu ders saatleri, A ve B usulü tedrisatta, her ne şerait içinde olursa olsun, daha fazla kısaltılmamalıdır. R a -porumuzda müzakereleri yapılanlar tipinde, bütün anasırı yekdiğerine sıkı sıkıya bağlı bulunan plânlar, muhtelif m e n . balardan devşirme, kısım ve unsurları birbirini tutmıyan bir takım diğer plânlarla kıyas olununca, evvelkilerin m ü h i m bir zaman t a s a r r u f u temsil ettikleri görülür.
Bu itibarla Komisyon, mekteplerin hali hazır ders sa-atlerine, 300 ilâ 450 saatlik munzam bir tedrisat ilâve eyle-meleri gibi bir teklifte bulunmadığı keyfiyetini tebarüz et-tirmek arzusundadır. Bu zaman içinde öğretilmesi gereken mevzulardan birçoğu, aralarındaki koordinasyon bakımın-dan çok daha^ cılız şekilde, birçok ahvalde zaten tedris olun-maktadır. Bu vakıa ayrıca B usulüne ide tetabuk eder. V i n . ORTA KURSTA İLİM: B USULÜ-FİZİK VE KİMYA
56) A usulü tafsilâtiyle tarif olunduğuna göre, m ü t e n a vip B usulünün izahında, dikkatin, yalnızca aradaki f a r k -lar üzerine celbi kifayet edecektir. B usulünde, O r t a K u r s devresindeki ilim tedrisat, Fizik Kimya mevzuları kanaliyle yapılmaktadır. Kabil olduğu takdirde, mimarî talebeleri için bu tedrisatın ayrı sınıflarda yapılması ve hiç değilse iki seneye taksüni icap eder. Bu usulde, bu cihetin, fazla olarak, ilmî tedris işiyle teknik mevzular arasında d a h a müessir bir koordinasyon tesisi gibi ayrı bir faydası d a h a vardır.
57) Fizik ve Kimyaya ait mutasavver programlarda bu mevzuların, mimarî ve inşaat talebeleri için kıymeti haiz bu-l u n a n bahisbu-lerine m u t a d ı n fevkinde bir ehemmiyet affobu-lun- affolun-maktadır. Bu cihet, esas itibariyle, m ü f r e d a t ı n tertip tarzı kanaliyle elde edilmişir, ve bu hal tedrisatın normal sey-rini idhâl etmiyebilir. Bilâkis, kantitatıf kimya tedrisatına, m u t a d ı n d u n u n d a bir ehemmiyet atfı caizdir. Fakat, lâboratuvar mesaisinde, m u t a t nisbetin muhafazası lüzumu k a -bul olunmaktadır.
58) B usulünde koordinasyonu alâkadar eden esas i h -tiyaçlar, geniş ölçüde ilmî mevzular dışında karşılanmalıdır. B u n u n teminine hâdim bü'kaç mütenavip metot mevcuttur. Kendisine bağlı tekliflerin, zeyle Ueri sürülebilmesinin te-mini maksadiyle, bu metotlardan burada yalnız, mevaddı inşaiye bilgisine başlangıç, inşaata başlangıç, ve teçhizata başlanbgıç gibi ihzari kurslar tesisine ait bulunan unsurla-rın kabulü münasip görülmüştür. Bu tedrisat, 3 yıllık orta kurs müddetince devam eder. A usulünün inşaat ilmi prog-r a m ı n d a mufassalan izah olunan tekni mevzulaprog-rı ihtiva eyler ,ve ilk iki yıllık ilmî tedrisatla muvazi olarak yapılır. Bu ilm îinşaat bilgisi tatbikatına ait ilâve bir lâboi-atuvar mesaisine ihtiyaç hissolunacaktır.
59) Koordinasyonun temini gayesiyle mütenavip şekiller tesisi kabildir. Meselâ, Fizik ve Kimya tedrisatının m u ayyen bir kısmı, orta kursun ilk yılında verilerek, bunu t a kip eden iki yıl zarfında da ilmî tedrisatın geri kalanı, i n -şaat ilmi esaslarına müsteniden tedris olunabilir. Diğer bir metot ta .nazarı tetkike arzolunan üç ihzarı, (Mevaddı İ n -şaiyeye Başlangıç, İ n ş a a t a Başlangıç, ve Teçhizata Başlan-gıç) bahsin müfredatını, inşaat mevzuu ile at- başı
yürüye-bilmek gayesiyle, bu ikinci mevzuu için fazla zaman tefriki metodudur.
60) İşbu mütenavip metotlar, Komisyon tekliflerinin esas çerçevesi içinde muayyen bir tertibe tâbi tutulabilecek olan birçok tahavvülât misallerinde ibarettir. M a a m a f i h komis-yon, A ve B usulleriyle ifade olunan tekliflerin, hâdiseye iki ayrı ve zıt cepheden yanaşma tarzına misal teşkil etme-leri mânasında temayüz eylemeetme-lerini arzular, diğer nevietme-lerin tafsilâtını inceleme işini, kendi mahallî ihtiyaçlarını en müessir şekilde karşılıyabilecek tarzda .doğrudan doğruya mekteplerin kendi takdirlerine terkeder.
61) Mutasavver Fizik ve Kimya programları için, tefriki icap eden zaman müddeti 200-300 saat t a h m i n edilmek-tedir .(Zeyl I ye müracaat) Yeklif olunduğu üzere tedrisat, O r t a Kursun ilk iki yılına taksim edilirse, bu müddet, nor-mal zaman, tertibi dahilinde h a f t a d a 3-4,5 saatlik bir va-sata tekabül eder. Ders ve ders tatbikatına ayrılacak z-man, yarıdan çok olmamalı, vaktin geri kalanı, lâboratuvar mesaisine ve bununla alâkadar olarak müzakerelere h a s rolunmalıdır. İlimle teknoloji arasındaki koordinasyonu a l â -k a d a r eden tedrisat için de, d a h a , 150-200 saatli-k, bir ted-ris müddetinin tefriki iktiza edecektir. Yine derse ayrılacak zaman yarıdan çok olmamalı, ve zamanın geri kalanı, m ü nasip şekilde lâboratuvar mesaisine ayrılmalıdır. Bu m ü d detin yıllara taksimi işi, tedrisatın üç esas bahsi a r a s ı n d a -ki taksimat tarzına göre değişebilir.
IX. ILIM VE YÜKSEK KURSUN MEVZULARI
62) Umumî tedrisatın, ister A) ister B usullerine göre
muvaffakiyetle itmamının, mimarî talebesine, ilmin esas unsurları hakkında tatminkâr bir bilgi seviyesine ulaştır-ması icap eder. Fazla olarak, Koordinasyona gereği üzere kâfi derecede ehemmiyet affolunduğu takdirde, bu husus-tan, tahsilin teknik safahatı da faydalanmış bulunacaktır. İlâveten, talebeye, müteakip tahsilinin ehemmiyetle tezyi-dine hâdim, umumî bir görüş ve düşünüş metodu kazanmış olacaktır. Böylelikle orta kursun itmamı, talebeyi, yüksek kursun daha çok ihtisasa taallûk eden bahislerinden bir kısmını, evvelce muktedir olduğundan daha hazırlıklı k a r -şılaması gibi bir mazhariyete sahip kılar.
63) Yüksek kursun tatbikî ilimler tedrisatının _izahı maksadiyle komisyon, programlar hazırlamıştır; seçilen mevzular ve mevzuların devam müddetleri âtide gösterildi-ği gibidir:
Akustik bahsi v e sesin tecridi (1 sene) 1
Elektrik teçhizatı ve enstelâsyon (1 sene) Hıfzıssıhha ve sıhhî tertibat (1 sene)
Teshin ve havalandırma (2 sene) •>• İnşaat tatbikatı ve Proje (2 sene)
64) Komisyon, daha başka mevzu gruplarının, ve başka şekillerde tertiplenen programların ayni derecede faydalı olabileceklerini, ve bu vasıtayla, Yüksek Kurs için ihzarı gereken tekniğe müteallik esas materyeliıı de aynen tahsiline imkân hasıl olabileceği imkânım kabul etmektedir, i n -şaat tertiplenmesi lâzımdır. Filhakika, müstakbel in-şaat tedrisatına, islâha tâbi kılınmış bir giriş tarzı, talebenin da ha mütekâmil etütlerinin, yekdiğeriyle olan karşılıklı m ü -nasebetlerini, d a h a yüksek bir kifayet derecesine ulaştıra-bilir. Komisyon, gelecek raporunda, bu mevzua daha hususî bir dikkat atfedebileceği ümidindedir.
şekillerde tertiplenen programların ayni derecede faydalı olabileceklerini, ve bu vasıtayla, Yüksek Kurs için ihzarı gereken tekniğe müteallik esas materyelin de aynen tahsiline imkân hasıl olabileceği imkânını kabul etmektedir, i n -şaat tedrisatının, ihtisasa müteallik tedrisatı tamamlıyacak şekilde tertiplenmesi lâzımdır. Filhakika) müstakbel inşaat
tedrisatına^ ıslâha tâbi kılınmış bir giriş tarzı, talebenin d a h a mütekâmil etütlerinin, yekdiğeriyle olan karşılıklı m ü -nasebetlerini, daha yüksek bir kifayet derecesine ulaştıra-bilir. Komisyon, gelecek raporunda, bu mevzua daha hususî bir dikkat atfedebileceği ümidindedir.
65) Bu bahisler, birer tatbikî ilim çerçevesi dahilinde tedris olunacakları için, sırf nazarî mahiyetteki tedrisat asgarî hadde indirilmelidir, imkân mevcut bulundukça, b ü -tün bu hususatın izahlarında riyaziyeye ve tecrübeye ehem-miyet verilmelidir. Ve bütün kurs imtidadınca, ilmî bilgi, mevzuun şümul derecesine hâs sistemli bir seviyeye göre inkişafa mazhar kılınmalıdır. Her mevzuun esas mebadisi bir kifayet derecesi dahilinde tedris olunmalı^ ve evvelden kabul edilmiş bulunan tayin ve isbat metodlarını ihtiva et-melidir.
... 66) Yüksek tahsilin evvelce kabil olduğundan daha mütekâmil bir seviyeye iblâğı imkânı mevcut bulunduğu ci-hetle, bu gibi mevzuların son yıllarında ihtiyarî tahsile tâbi tutulmaları teklif olunmaktadır. Muayyen mezularm bu derece ileri bir seviyeye ulaştırılmaları keyfiyetinin, bir kı-sım talebenin arzu ve iktidarı dışında bulunabileceği şüp-hesizdir. Fazla olarak, komisyonun mevzuuna dahil bulun-mıyan, Yüksek Kurs ihtisasına ait diğer bahislerce ihtiyaç gösterilen lııısusat ta ihmal olunmalıdır.
67) Bu tekliflerden kasdolunan esas mânâ, talebelerin, mimar oldukları zaman, inşaat faaliyeti ve teçhizat gibi mühim mevzularda vazifelerini, müşavir, müfettiş ve hattâ proje mimarı olarak muvaffakiyetle başarabilmeleri h u -susunun teminini mümkün kılacak şekilde teçhizleridir. Bu, talebe, ihzarı olan son ders senelerinin, meselâ ikisinden fazlasını tamamlamasa dahi kabil olur. Ayni zamanda, ted-risatta ihzarı tedris sisteminin ihdası, istikbalin talep eyliyeceği muhtemel bulunan ihtisas şekil ve derecelerinin t e -nevvü imkânlarını kolaylaştıracaktır. Bazı hususatta bu yüksek mevzu veya mevzular grupları, mezuniyetten sonra gelen ihtisas kursları yollariyle daha da inkişaf ettirilebilir-ler.
68) Zamanla artan mimar kadrosu, mimarînin, ilmî ve teknik her nevi modern metalibatını en geniş mânâda k a r -şılıyabilecek bir ehliyet seviyesine ulaşabilirse, bu meslek sahasında mütehassısların lüzumsuz yere arttırılması tema-yülünü uzun zaman için önlemeye kâfi gelecektir.
Böylelikle aynı zamanda, mimarla, müstakbel inkişaf-ların lüzum göstereceği tipte mütehassıslar arasında daha realist ve bilgi esasına müstenit bir teşriki mesainin temeli kurulabilecektir.
... 69) Hıfzıssıhha ve sıhhî tertibat, elektrik teçhizatı, ens-talasyon, ses bahsi, sesin tecridi gibi mevzuların Yüksek Kursun yalnız bir yılına tekabül eden tedrisleri, hali hazır şartlar dahilinde kâfi görülebilir.
70) Riyaziyenin inşaat sahasında temsil ettiği kıyme-tin, umumiyetle, hemen hemen yalnız inşaat nazariyesine bağlı olarak tebarüz ettirilmesi mutattır, f a k a t daha ilk başlangıçta dahi, ilmin ve ilme bağlı umumî tatbikatın bil-fiil kavranabilmesi için muayyen bir riyazî bilgiye ihtiyaç
vardır. Bu yüzden mimarî talebenin ihtiyaçları, bilhassa göz önünde bulundurularak bir riyaziye programı hazırlan-mıştır. Bütün talebelerin, asgarî iki sene müddetle riyaziye okumaları lüzumlu addolunmaktadır. Riyazî kabiliyete sa-hip ve bilhassa ileride inşaatta ihtisas yapmak niyetinde bulunan talebeler, kendi riyazî bilgilerinin takviyesi için 3 üncü bir yı ldaha ayırabiliılerse, bu çok faydalı olacaktır. Bu hususta 200-350 saatlik bir tahsil devresinin kifayet cde-ceği zannolıınmaktadır.
71) Riyaziye serlevhalı kısımda, bir hayli ehemmiyeti haiz bulunan pratik jeometriden hiç bahsolunmamıştır. Umumiyetle mimarî kurslarda, bu mevzuun hesaptan zi-yade resimle alâkalı şekilde tedrisi mutattır. Komisyonca tertip olunan kurslarda ise grafik metotların, ayrı ayrı ser-levhalar altında bütün fenni mebahiste istimalleri hususu-na büyük bir ehemmiyet atfolunması talep olunmaktadır. Bu tatbikat, aynen, mimarî tahsilin diğer safahatında ol-duğu üzere, hendesei musattaha ve tersimî hendesenin ana prensiplerinin lâyikiyle hazmedilmiş olmasını icap ettirir. 72) Bu arada 5 yıllık dolgun programlı kurslardan gayri, raporun muhtevi bulunduğu tedris tertiplerine dair kısa bir not daha ilâvesi faydalı görülmüştür. Bu bakımdan, bu h u sustaki ders saatleri yekûnuna ait tahminlerin de, yeni p l â n -lar ihzarı işine yardımı dokunacağı şüphesizdir. Böylelikle daha kısa programlı ve yarım tedrisatlı kurslar için m e v zuubahsolan ders saatleri yekûnu, muayyen mevzulara t a h -sis olunabildiği takdirde, mesainin, tavsiye olunan esasa gö-re itmamı müşkülât arzetmiyecektir. Daha kısa sügö-ren üç yıllık dolgun programlı kurslarda, normal Orta Kursun m e v cut haliyle e Yüksek Nihaî kurs etütlerinin yarım t e d r i -satlı etütlere göre itmamı, tavsiyeye şayan görülmektedir. Yarım tedrisatlı kurslar vaziyetinde tedrisat, zarurî b u l u -nan ders saatleri yekûnunu tutabilmek için, belki de üç yıldan daha uzun bir zaman devresine ihtiyaç gösterecektir. Maamafih sağlam teşkilâtlı bir iş bürosunda çalışabilmek şansına sahip bulunan yarım tedrisatlı kurs talebelerinin, mimarlık, ebniyet, ve atelyelerdeki amelî mesaiye aşinalık tesisi gibi bir mazhariyete sahip bulundukları da işaret olunmağa değer. Bu yolda, tedrisat müddetinde, dolgun p r o g r a m -lı kurslar talebesine nisbetle muayyen bir tasarruf yapıla-bilir.
73) Bütün kurslarda takip olunan müşterek maksat, talebeleri mesleğin ehliyet imtihanlarına, veya tasdikli m e k -tepler dahilî imtihanlarına hazırlamaktan ibarettir. Bu se-beple mezkûr imtihanlar, mimarî ders programının ehem-miyeti haiz bulunan herhangi bir merhalesinde mühim bir rol sahibidirler. Komisyon, kendi tekliflerinin, hali hazır imtihan sistemini alt üst edecek ehemmiyetli değişikliklere meydan verilmeden, tatbik olunabileceklerine inanmaktadır. Bu arada, ön plânda, mevzu, program ve imtihan servisleri bahsinde esaslı ıslahata ihtiyaç bulunduğu sarihtir. (43 ve 44 üncü maddelere müracaat) Tekliflerin mektepler dahi-lindeki inkişaf seyrine az çok, teferruata ait, muntazam, ve devamlı tâli bir ıslahat esası üzerinde, daha ileri inki-şaflara ancak bundan sonra ulaşılabilir.
X . TEDRİS KADROSUNUN TEŞKİLİ, TERTİBAT ve TEÇHİZAT
değişikliklerin imkânsızlığı âşikârdır. Zaten yeni tekliflerin yavaş yavaş kabulü halinde kuvvetli bir cereyan mevcuttur. Çünkü bu cihet, bu inkişaflar için daha sağlam bir temel hazırlar. Umumiyetle bu hususta hoca yetiştirmeğe hâdim iki mütenavip metot mecuttur. Bu metotlardan birincisi, mevcut hocaların hali hazır ehliyetlerini genişletme ve in-kişaf ettirmelerinin temini, yani, fen hocalarının muayyen bir inşaat bilgisi ve mimarî hocalarının da muayyen bir fen bilgisi kazanmaları hususuna yardımda bulunmaktan iba-rettir. İkinci metot, yeni bir hoca tipinin yetiştirilmesine hâdim tertibatın ihzarı metodudur. Talebelerle yakından meşgul olmak vaziyetinde bulunan yeni tip hocalar ihtiyacı bahsinde mimari, diğer meslekler arasında tek başına de-ğildir. Maamafih, henüz hiç bir yerde, böyle bir maksadın teminine hâdim muayyen bir teklifte bulunulmuş değildir. Gerek bu tip hocalara karşı hissolunan ihtiyacın şümulü, ve gerekse onlarca başarılması gereken işin azameti bakı-larından, bu hususun temini için, daha kat'î bir plân ihzarı işi, her halde muvaffakiyet vaad eden bir faaliyet sahası-dır. Bu arada birinci metot her zaman için elimizdedir, ve bu gibi hocalara, kendi bilgi ve tecrübelerini genişletmek im-kânını vermek üzere, onlar için muhalif tipte kısa kurslar tesisine ihtiyaç görülmektedir. Bu gibi kursların inkişafına hâdim tecrübî malûmat daha şimdiden elde edilmiş bulun-maktadır. Meslek, tedris makamları, üniversiteler ve tetkik heyetleri arasında müesses bir mesaj birliği yardımjyle m a t -lûp kolaylıkların genişletilmesi imkânı şüphesiz temin olu-nabilir.
75) Hali hazırda birçok mekteplerde tecrübî mesainin ve lâboratuvar faaliyetlerinin ademi mevcudiyetinin, mezkûr mektepler içi nmüşterek bir zaaf âmili teşkil ettiği vakıası üzerinde evvelce de durulmuştu. Diğer tedris sahalarında ' kazanılan tecrübe, ehemmiyetli nisbette lâboratuvar
mesai-si, inşaat madde ve metotlarına dair yapılan tedrisat ve materyellerin lâboratuvarda bilfiil müşahedelerini ihtiva et-miyen fennî bir tedris tarzının, tedrisata masruf bulunan zamanla mütenasip terbiyevî neticeler tevlit edemiyeceği nazariyesini teyit etmektedir. A ve B usullerinden hangisi kabul olunursa olunsun, mimarî talebesinin kendi hususî ih-tiyaçlarını karşılıyabilecek şekilde, tertip ve teçhiz olunmuş lâboratuvarlara karşı duyulan ihtiyacın azameti aynı kalır. Ve talebenin ilmî fikirler müvacehesindeki tavru hareketi üzerinde hiç bir inkişaf seviyesi bu derece sağlam bir tesir icra edemez.
76) Bu bakımdan komisyon, lâboratuvar tertip ve teçhizi işinin, serî ve ciddî bir dikkat sarfını icap ettirdiği t a v -siyesinde bulunmaktadır. Hali hazırda mimarî mekteplerin-den herhangi birinde, lâboratuvar mesaisine ayrılan zaman ve imkânlar mahduttur, ve bu hususun telâfisi için, ihtiyarı zarurî bulunan gayretler bu yüzden hayli mühimdir. Yeni tertiplerin şümul ve mahiyeti, kısmen, ilmî tedrisat bahsin-de, eninde sonunda kabulü gereken teknik tertibata, ve kıs-men de diğer üniversite fakülteleri veya teknik kollej şube-lerinde mevcut bulunan lâboratuvar kolaylıklarından elde olunabilecek daah geniş bir istifadenin şümul ve ehemmi-yetine tâbidir. Mimarî, inşaat ve diğer şubeler talebenin ihtiyaçları yekdiğerine uygun olduğu takdirde, müşterek çalışma tertipleri lehinde, birçok şeyler söylenebilir.
77) Mevaddı inşaiyenin sureti istimali hususunda or-taya çıkan modern problemler, ders kitapları ve katalokla-rın temin edebileceği malûmattan fazlasına ihtiyaç göste-rir. inşaat maddelerinden hiç değilse en mühimleriyim
şah-si temasa girişilmiş bulunması esastır. Bu düşünce, komis-yonca müdafaa olunan tecrübî metotların ayrılmaz bir cüz'üdür. Mezkûr metotlar mevaddı inşaiye nümunelerinin, ders salonunda, atölye ve lâboratuvarda bizzat mevcut b u -lundurulmalarını icap ettirir. Böylelikle, temsilî bir madde-ler serisinin, kolaylıkla müracaata everişlli bir şekilde tasnif ve indekslerinin hazırlanması maksadiyle idhar ve teşhir olunabilecekleri hususunun temini için muayyen bir tertibe ihtiyaç vardır, işbu metotlar, dolgun programlı kurs talebe-sinin, materyellere ait tam bir malûmat sahibi olabilmele-rinin temini maksadiyle tavsiye olunan, atelyelerde ve cbniyede bir meslekî tecrübe temini gibi başka metotların y e -rini tutamazlarsa da, mezkûr metotları mükemmelen tak-viyeye hâdim olabilirler.
XI. T A T B İ K A T T A Ç A L I Ş A N MİMAR İÇİN TEDRİS K O L A Y L I K L A R I
78) Komisyonun, tedrisatın sırf ilmî safahatiyle alâkadar bulunduğu tabiîdir, fakat ayrıca, tatbikatta çalışan m i -mar için, daha müsait tedris imkânlarının temini üzerinde de durulmaktadır. Mimarı alâkadar eden bazı ihtiyaçlarının bazan, zaman zaman verilen meslekî konferanslar, mecmua neşri ve teknik neşriyata müracaat edebilmek için k ü t ü p -hane kolaylıkları temini suretiyle karşılandıkları sanılmak-tadır. Fakat mimarî tatbikatta bu gibi vesaitle kâfi derece-de tatminlerine imkân bulunmıyan derece-değişiklikler derece-de mevcut-tur. Bilhassa ilmî tetkikat neticelerinden doğan daha ehem-miyetli tahavvülâtın, mimarî mektepleri tetrisatına derhal idhalleı-i, şekil bakımından çok zaman mümkün değildir. Bu gibi değişikliklerden, mesleğin geniş ölçüde haberdar tutul-malarına ve bu hususlarda tatbikata taallûk eden mesele-lerin münakaşa ve müzakeremesele-lerine ihtiyaç vardır. Netice olarak, mevzuların tenevvürü işi, bundan böyle, yeni fikri-yatın mektep tedrisatına ilâvelerine müsait bir vaziyet ih-das edebilir.
79) Fazla olarak, tıp alemince zaten kabule mazhar b u -lunan, hakikat şudur ki, bir şahsın nisbeten kısa süren mes-lek hayatı içinde dahi ilim, esas değişikliklere maruz kala-bilir. Son yıllar zarfında mimarî ve inşaatta görülen bu gibi değişiklikler, gerek cemiyetin talepleri ve gerekse bu t a -leplerin tatminine hâdim elde mecut materyel ve teknik bakımlarından, serî ve ehemmiyetli olmuştur. Bu yüzden pratikte çalışan mimarın, bu gibi hususata karşı, hazırlıklı ve kabiliyetli bulunmasının teminine müsait bir makaniz-manın tesisi ehemmiyeti haizdir. Bu sırada ve bu esaslar dahilinde, plânlı bir harp sonu imar faaliyetine karşı vuku bulan talebin hacmi, yeni bir meselenin daha hallini müs-tacel kılar.
80) Mezuniyetten sonraki tedrisat, çok zaman, hemen mezuniyeti müteakip yapılan kısa ihtisas etütleri ve tetki-kata müteallik safhalar mânasında mütalâa olunmaktadır. Komisyon, «mezuniyetten sonraki tedrisat» tâbirinin, me-< zun mimarın, pratiğe geçtikten sonra giriştiği bütün teş-kilâtlı etüt ve tetkiklere teşmilini faydalı bulmaktadır. Mek-tep tahsili bir meslek hayatına hazırlık devresidir. Bu dev-r e ne kadadev-r mükemmel oludev-rsa olsun, mezuniyet hâdisesine, öğrenme faaliyetinin sonu nazariyle bakılamaz ve bakılma-malıdır. Mimarî terbiyenin hakikî inkişafı, ancak, devamlı etütlerle münasebettar meslek hayatında kazanılır.
81) Meslek adamları için, takviye kursları ve mezuniyet
şimdi-den kazanılmış tecrübeler mevcuttur. Bu tertibat, kısa kon-ferans serilerinden, h a f t a sonu veya daha uzun zamanlı dolgun programlı kurslar veyahut ta müzakerelerden m ü -teşekkil bulunabilir. Bu maksatla, faaliyet gayeleri yekdi-ğerine uygun bulunan bütün ilmî ve meslekî heyetler teşriki mesaisinin ve üniversiteler, tedris rakamları mimar m e k -tepleri, teknik kollejler ve sanat mektepleri yardımının te-mini icap eder. Bu usuller, kâfi sayıda ehliyetli bir eleman kadrosu toplanması faaliyetindeki müşkülâtı geniş ölçüde akamete uğratabilir.
82) Mimarî etütlerin daha malûm, daha umumî s a f h a -ları için, mimar-ların tek tek mevzularda, en yakın mimar mektebine devamları hususunun teminine hâdim tertibat, yapılması gereken tek iştir. Bazı mahdut ahvalde, bu gibi yetişgen talebelerin ihtiyaçlarına cevap veerbilecek şekille, mevzu ve imtihan programlarının tadilleri icap edebilir. Pratikte çalışan mimarların, hususî tetkik ve etütlerde bulunabilmeleri imkânının temini maksadiyle, esaslı kurs t e r -tibatının genişletilmesi, bu harekete kıymetli yardımlarda bulunabilir.
XII. KOMİSYONUN ESAS TAVSİFLERİ
83) Komisyonun esas tavsiyeleri, ilme mimarî tedrisa-tında d a h a mühim bir mevki verilmesidir. İstikbalde mimarî, inşaat ihtiyaçlarının, daha kat'î bir şekilde ifade olunabil-melerinin temini ve ayni zamanda mezkûr ihtiyaçların tat-mini için hangi şartların daha müsait olacağı hususlarının tayini bakımlarından birçok ilimlerin tesiri altında kala-caktır.
84) Maamafih komisyon raporunda, münhasıran, inki-şafları seyrinde, inşaat bakımından ilmî ve kıymeti haiz, gayri kabili itiraz hakikatler arzeden ve tedrisata idhalleri, nisbeten daha kolay bulunan muayyen fen gruplariyle meş-gul olmayı daha faydalı bulmuştur, ve bu hususatın daha sonraki raporlarda daha çok genişletilebileceği ümidindedir. 85) Komisyon, inşaat tekniği ve onun müstakbel tedricî inkişafı seyrinde, meslek, inşaat sanayii ve ilmî tetkikatın, geniş prensipler tesisine müteveccih faaliyet birliğine müs-tenit tertibat için müstacel ihtiyaçlar mevcut bulunduğu kanaatindedir, işbu inkişaflar semerelerinden lâyikiyle istifade olunabilmesi için, mimarî ve inşaat elemanları a r a -sında, ilmî terbiyenin, geniş mikyasta ilerletilmesi fikri ileri sürülmektedir.
86) Raporun ikinci kısmı, tedrisat safhalarının mufas-salan izahı işine hasrolunmuştur. Mimarî kurslara dahil
olacak talebelerin, fen ve riyaziyede, muayyen bir bilgi se-viyesine sahip olabilmeleri lüzumu te'lif olunmaktadır. Matlûp bilginin hali hazır vüs'at hakkında teklifler serdo-lunmakla beraber, bu seviyenin gittikçe daha da yükeslti-leceği ümit edilmektedir.
87) Bu bilgi, orta kursun devam müddetince sistemli bir inkişafa mazhar kılınmali ve böylelikle, devre sonunda talebenin, ilmî bir bilgi temeline ihtiyaç gösteren yüksek k u r -sun ihtisasa müteallik mevzularını kolaylıkla takip edebil-mesi hususu emniyet altına alınmalıdır.
88) Bu projelerin, orta kurs dahilinde tatbik şeklinin izahı maksadiyle komisyon, ilmî tedrisata ait iki mütenavip usul hazırlamıştır. A usulü, inşaat ilminin geniş mevzuları dahilinde yapılacak tedrisatı ihtiva eder. B usulü ise, inşaat ilmini esas olarak, kimya ve fizik mevzularına ait tedrisat seyri dahilinde takip eder.
89) ilmî tedrisatın, programın diğer mevzuları ve bil-hassa teknik mevzular üzerinde matlûp tesiri icra edebilmesi hususunun temini bilhassa ehemmiyeti haizdir. Komisyon, işbu koordinasyonun temini maksadiyle, birçok m e t ı t l a r ileri sürmektedir.
90) Komisyon, mühim bir esas temeli üzerinde, inşaat bahsinde şümul ve izah bakımlarından büyük bir ehemmi-yeti haiz bulunan ıslahat icrası zaruretine kanidir. Komis-yon mühim mesailin daha ileride mütalâasiyle bu hususta ayrı bir rapor neşri ümidindedir.
91) Komisyon, orta kursta ileri vardırılan ilmî etütler temeli üzerinde, yüksek kursta veyahut mezuniyetten son-ra ele alınabilecek bir seri tatbikî fen mevzularının plânla-rını çizmiş bulunmaktadır. Bu plânlar, istikbalde talep olun-ması muhteme bulunan, mimarî ihtisas şekil ve derecele-rinin tenevvüt imkânlarını hazırlıyacaktır.
92) Komisyon, lâboratuvar metodlarının kıymeti, ve fen lâboratuvarları ihdas ve istimalleri işinin müstacel bir za-ruret olduğu esası üzerinde ısrar eder. Mevaddı inşaiye ted-risatının daha ilmî esaslara istinat ettirilmesi hususunda gittikçe artan talepler, daha hususî bir dikkatle tanzim o-lıınmuş bir lâboratuvar tertibatına ihtiyaç gösterecektir.
