MiMARLIK
EGiTiMiNDE
"TARiHi
~EVREKORUMA VE
Y~ATMA":DOGU AKDENiz UNivERSiTESi
i~iNBiR ONERi
~ebnem ONAL, ibrahim NUMAN
Dogu Akdeniz Universitesi
Koruma, gec;:mi§i, sosyal, ki.ilti.irel, ekonomik ve fiziksel bir butunsellik ic;:inde tammak ve yeni ki.ilti.ir sentezlerinin olu§masma l§lk tutarak gelecege aktarmak isteginden dogan bir olgu olarak kar§lffilZa c;:Ikmaktad1r. Dolayisiyla koruma ey-leminin toplumsal ve egitsel bir amac1 oldugunu soylemek yanh§ olmayacaktlr. Toplumsal bir olgu olarak ele almd1gmda koruma ve korumac1hk, halkm her kesimini dogrudan ilgilendiren ve dolayJsiyla dogru bir egitim ve bilinc;:lendir-me yoluyla topluma mal edilbilinc;:lendir-mesi gereken kavramlard1r. Bu noktadan bakildl-gmda, sadece mimar, mi.ihendis, sanat tarihc;:isi, mi.izeci vb. gibi meslek insan-lanmn degil, ti.im halkm koruma konusunda egitilmesi ve bilinc;:lendirilmesi ic;:in ilkokul seviyesinden ba§lanarak yi.iksek ogretime kadar her di.izeyde gerekli
bilgilerin verilmesi ve kamuoyu olu§turulmas1 gerekmektedir.
Gi.ini.imi.izde koruma ve korumac1hk egitiminin en bilinc;:li olarak ele almd1g1 (ya da almmas1 gerektigi) ortamlar olarak mimarhk ve kent planlama I tasanm1 egi-timi veren faklilteleri gosterebiliriz (ya da gosterebilmeliyiz). Elbette genel bir kavram olarak bakild1gmda koruma eyleminin kapsamma girebilecek pek c;:ok
tarihi -ta§Imr ve I veya ta§mmaz - (ki.ilti.irel) deger soz konusudur. Mimarhk ve kent (planlama) olc;:eginde koruma, en genel anlamiyla "tarihi c;:evre"nin, kanun-larda yer ald1gl bic;:imiyle de "ki.ilti.ir ve tabiat varhklannm korunmas1" olarak
kar-§lffilZa c;:Ikmaktad1r. Bu bic;:imiyle korumanm kapsam1, korunmaya deger tarihi, fiziksel ve c;:evresel ozelliklere sahip dogal veya arkeolojik bir alandan bir ken-te, bir kentten, kentin bir mahallesine, sokagma, meydamna, amtsal yap1lanna ve tarihi dokuyu olU§tUran konut yapllanna kadar indirgenmektedir. Universite-lerin mimarhk faktilteUniversite-lerinde -Mimarhk ve ~ehir ve Bolge Planlama Bollimlerin-de - yer alan koruma ve korumac1hk egitimi bu kapsam ic;:inde, ancak farkl1 bo-li.imlerde farkh olc;:ek ve boyutlarda ve farkh yakla§Imlarla ele almmaktad1r. Mimarhk egitimi kapsammda verilecek tarihi c;:evre koruma bilgi, bilinc;: ve be-cerisinin oneminin bu yllki Dogan Kuban Semineri kapsammda yer alacak pek c;:ok bildiride -ana temanm da yonlendirmesiyle - tekrar tekrar vurgulanacag1
di.i§i.incesinde) istemekteyiz: Kurumsal alar: li.i ve yetkili bi ve evrensel de zel, gorse! ve rum ic;:inde uh her ti.irli.i egiti ceyle, rnimarh mesine yoneli Zengin bir tar Klbns'da yer ~ disiplinliligin l lerden ve uyg~ turdugu tarihi Gec;:mi§te ya§a §am bic;:imleri · c;:ok aynntl, ta bugi.in\.i anlarr tammlamam1Z: Tarihten gi.ini.i st I onanmt (k tmlmast (rebt kazandmlma. delenmesi ger lerirnizirl "kiml nusu kavramh ve planc1lann Bu sunum ka ramlar i.izerin< sunda Kuzey Faki.iltesi bi.in) lanan ve hale1 rna ve Ya§atm D.A.U. Mima1 "Tarihi <;evrt MevcutDuru 1979 y1lmda k tesi'ne doni.i§t
fERi
nsellik ic;inde ege aktarmak .a koruma ey-olmayacakttr. k, halkm her : bilinc;lendir-adan baklldt-neslek insan-ldirilmesi ic;in ~eyde gerekli le almdtgt (ya 1 tasarumegi-:tte gene! bir ~cek pek c;ok
·. Mimarltk ve e"nin,
kanun->t" olarak kar-deger tarihi, 1dan bir ken-sal ya p1lanna lr. Oniversite-l Boliimlerin-cak farklt bo-maktadtr.
bilinc; ve
be-:r alacak pek 'llrgulanacagt
dti§tincesindeyiz. Ancak koimnun onemine kendi at;lffi!Zdan k1saca deginmek istemekteyiz:
Kurumsal olarak iiniversite, egitim, ar~tznna ve ileti alanlannda etkin,
yi.iklim-lii ve yetkili bir kurumdur. Lisans, lisansiistii, uzmanhk ve yaygm egitim; ulusal ve evrensel degerde etiid ile kamusal degerlere yonelen ara§ttrma; ve yaztlt, so-zel, gorse! ve her tiirden olanak ve kaynaklarla ileti saglayan boylesine bir ku-rum ic;inde ulusal ve uluslararas1 kriterler ve degerler dogrultusunda verilecek her tiirlii egitim, dogrudan topluma art1 donii§iimler saglayacakttr. Bu
dii§iin-ceyle, mimarltk egitiminde, mimarltk ve kentle ilgili kiiltiirel diizeyin elde edil-mesine yonelik yaygm ve fOk disiplinli bir egitim yap1lmasl kac;mtlmazdtr.
Zengin bir tarihi gec;mi§e ve kiiltiirel degerlere sahip olan Tiirkiye ve Kuzey Klbns'da yer alan Mimarhk Fakiilteleri'nde verilen egitim kapsammda, bu c;ok disiplinliligin bir mihenkta§t da "tarihi c;evre koruma" alamdtr. Gec;mi§ donem-lerden ve uygarltklardan geriye I giiniimiize kalan yerle§me ve kalmttlann olu§-turdugu tarihi c;evre, kentsel, k1rsal ve arkeolojik sitleri ic;inde bandtrmaktad1r. Gec;mi§te ya§affit§ olan uygarhklann sosyal, ekonomik ve k:i.iltiirel yap!lan, ya-§am bic;imleri ve felsefeleri, estetik duyarlthklan, folklo_rik degerleri ile ilgili pek c;ok aynntt, tarihi c;evrelerde sakhdtr. Bu ·~evrelerin korunmast ve ya§attlmast, bugi.ini.i anlamamtza, ken<;Ijmizi ve ic;inde ya§adtgtmtz toplumu tammamtza ve tammlamamtza yard1mct olacakttr.
Tarihten giiniimi.ize aktanlmt§ mimari ve kentsel kiiltiir varhklanmn korunma-sz I onanmz (konservasyon I restorasyon), yenilenmesi (renovasyon), saglamla§-tmlmasz (rehabilitasyon), ya§atzlmasz, canlandmlmasz ve yeniden kullanzma kazandmlmasz (revitalizasyon), mimarhk egitimi kapsammda aynnttlanyla
ir-delenmesi gereken kavramlard1r. 6zellikle saghkstz ve htzh geli§en tarihi kent-lerimizin "kimlik" karma§asma di.i§meden gelecek ku§aklara aktanlmast, soz ko-nusu kavramlar koko-nusunda bilgili, egitimli, bilinc;li ve hatta uzmanla§ffil§ mimar ve planctlann elinden olabilecektir.
Bu sunum kapsammda degerli katihmctlann hemen hepsinin bildigi bu kav-ramlar iizerinde tek tek durulmadan, yukanda stralanan dii§iinceler dogrultu-sunda Kuzey Ktbns'da bulunan Dogu Akdeniz Oniversitesi (D.A.U.) Mimarhk Fakiiltesi bi.inyesinde 2001-2002 Akademik ytltndan itibaren ele altnmast plan-lanan ve halen kurgu ve geli§tirilme a§amasmda bulunan "Tarihi <;evre Koru-ma ve Ya§atKoru-ma Egitim Programt" ac;tklanacakttr.
D.A.U. Mimarhk Fakiiltesi
"Tarihi <;evre Konuna ve Ya§atma" Egitim Programt Mevcut DUrum
1979 ytlmda kurulan Yiiksek Teknoloji Enstitiisii'niin Dogu Akdeniz Oniversi-tesi'ne doni.i§tiiriildiigii 1986 ytlmda kurulu§ c;alt§malan ba§lattlan ve halen 9
y!ldtr egitim vermekte olan Mimarltk Fakultesi'nin Mimarltk (1991) ve ic;; Mimar-ltk (1997) Boli.imleri'nde kayttlt 606 (476+130) ogrenci ogrenim gormektedir. Fakiilte'nin Mimarhk Boli.imu prograrru bunyesinde "tarihi c;;evre kort.ftna" konu-su, mevcut durumuyla halen, c;;e§itli duzeylerde ve ba§hklar altmda, ancak bel-li bir program olmakstzm surduriilmektedir. Tarihi c;;evre koruma konusunun mevcut durumda ele altndtgt dersler ve kapsamlan ktsaca §i:'>yle ozetlenebilir:
Birinci ve ikinci smtflar sonrasmdaki birer ayltk yaz stajt kapsammda olc;;me teknikleri ve rolove yer almaktadtr. Bu donem ic;;inde ogrenciler K1bns'm tarihi ktrsal ve I veya kentsel alanlannm birinde olc;;me aletlerini de kullanarak rolo-ve rolo-ve teknikleri konusunda teori rolo-ve uygulamayt da kapsayacak bic;;imde aydmlattlmakta ve staj sonunda belgeleme niteligi de ta§tyabilecek i.iriinler sunmaktadtrlar.
Dort ytlltk program c;;erc;;evesinde ele alman 7 mimari tasanm sti.idyosunun en az iki tanesi tarihi degeri ve onemi olan c;;evrelerde verilmektedir. Tarihi c;;evre-de ele alman mimari projelerin on ara§tlrma ve analiz a§amalannda, verilen c;;evre ic;;inde yer alan binalar ve mevcut kent dokulan, tarihsel degerleri, sergi-ledikleri mimari i.isluplar, mekan tasanmlan, yaptm teknikleri, yapt malzemele-ri, ait olduklan donemsel ozellikleri vb. ac;;ilanndan irdelenmekte, envanter c;;a-lt§malan yaptlmakta, roloveler c;;tkanlmaktadtr. Yine bu c;;erc;;evede, ilgili ogretim elemanlannm velveya kamu alanmda c;;alt§makta olan konuyla ilgili uzmanla-nn kavramsal olarak verdikleri seminerlerle ogrenciler bilgilendirilmekte ve yonlendirilmektedir.
- Egitim si.irecinin 3. ve 4. ytllannda ogrencilere temel-sec;;meli (major elective)
ve sec;;meli-ki.ilti.ir (non-technical elective) olmak i.izere iki farklt sec;;me ders grubundan strastyla 2 ve 3 ders olmak i.izere toplam 5 sec;;me ders alma imka-m sunulimka-maktadtr. Bu ders gruplanndan teimka-mel-sec;;imka-meli dersler, ogrencinin ilgi alanma I yogunluguna baglt olarak iki donem alacagt, ve mimarltk egitiminin (ve isterse mesleki hayatmm) bundan sonraki ytllannda agtrhk vermeyi
istedi-gi i.ic;; ana sec;;me ders dalmdan (yapt, kentsel tasanm, ic;; mekan tasanmt)
olu§urken, sec;;meli ki.ilti.lr dersleri ise diger boli.lm derslerini de kapsayan daha geni§ bir yelpazeyi olu§turmaktadtr. Bu iki grup ic;;inde yer alan derslerde tari-hi c;;evre koruma kavrammm ele altnt§ durumuna baktldtgmda iki ayn rota gori.ilmektedir.
Temel sec;;meli dersler kapsammdaki birinci rotada yer alan Kentsel Tasanm sec;;me dersi kapsammda "tarihi c;;evrelerde tasanm" konusu ozellikle kent ve kentsel doku olc;;eginde irdelenmekte, koruma, ya§atma, canlandtrma, yeniden kullamm, vb. konulannda verilen teorik altyaptdan sonra grup c;;alt§malan ba-zmda uygulamalar yaptmlmaktadtr. Bu ders kapsammda verilen bilgi ve ger-c;;ekle§tirilebilen uygulamalar kentsel doku agtrltklt olup, tek bina olc;;egi a ynn-ttsma inilmemektedir. Sec;;meli ki.ilti.' bagh olarak, ders olduklat ic;;inde ac;;tlabi uygulama ag1 clarki ic;;erikle gilerin yetersi den oteye gi< Buti.in bunlar mu'nde haler ram olarak 6: rinde projele kapsammda 1 gt; konulann (ve sec;;me de Ierne, saglam yetersiz bilgil One:ci Ktbns'm, ker tarih-oncesi 1 ingiliz, Rum di.igunde, tar lacakttr.
bze
onunde bulu lannm Avruf ortaya c;;tkma Ktbns'm bu · tansiyeli ile I rol bi.iti.inle§t egitimin "tari daha net ola Bu bilinc;;le !Irna (Gansen
yeni bir egiti Gelecek ytlla bu egitim pr bilecek dort Ktsa donem< rna ve ya§atr
.) ve i~
Mimar-gormektedir.
coruma" konu-,da, ancak bel-na konusunun ozetlenebilir: ammda ol~me K1bns'm tarihi ullanarak r616-'acak bi~imde ·ilecek i.iriinler i.ldyosunun en r. Tarihi ~evre annda, verilen legerleri, sergi-tpt malzemele-':!, envanter ~a :!, ilgili ogretim ilgili uzmanla-ndirilmekte ve major elective) ch se~me ders ':!rs alma imka-ogrencinin ilgi trltk egitiminin vermeyi istedi-ekan tasanmt) <apsayan daha derslerde tari-3. iki ayn rota
entsel Tasanm ellikle kent ve itrma, yeniden ~ah~malan ba-n bilgi ve ger-a ol~egi
aynn-Se~meli ki.llti.ir derslerin4 i~eren ikinci rotada ise dersler donemlere ve ytllara bagh olarak, ogretim iiyesine ve ders talebine gore degi~mektedir ve se~me ders olduklan i~in biitiin mimarhk ogrencilerine ula~amamaktadtr. Bu grup i~inde a9labilecek ilgili derslerde tarihi ~evre ve ilgili konular, teorik bilgi ve uygulama agtrltkh olarak ele almabilmektedir. Ancak bu derslerin bugiine ka-darki i~erikleri ve programdaki ders saatleri incelendiginde, verilen teorik bil-gilerin yetersiz kaldtgt ve uygulama alanmda da saptama, belgeleme ve analiz-den oteye gidileinedigi gozlemlenmektedir.
Biitiin bunlardan anla~tlacagt iizere, D.A.U. Mimarhk Faki.iltesi Mimarhk Bolii-mi.i'nde halen verilmekte olan egitim kapsammda, tarihi ~evre olgusunun kav-ram olarak ozenle i~lenmekte oldugu, tarihi ~evre i~inde tasanm kriterleri i.ize-rinde projeler/sti.idyolar kapsammda duruldugu, ancak, dort ytlhk program kapsammda temel dersler i~inde konuya ili~kin dogrudan bir ders bulunmadt-gt; konulann se~me dersler kapsammda ele almmadtgi durumlarda ve ytllarda (ve se~me ders almayan ogrenciler i~in), aynnt1h olarak koruma, onanm, yeni-leme, saglamla~ttrma, canlandtrma kavramlan ve uygulama yontemleri eksik I
yetersiz bilgiler olarak kalmakta oldugu gozlemlenmektedir. One:ci
Ktbns'm, kendine ozgi.i bir Akdeniz adas1 kimligi olu~u, zengin tarihi ge~mi~i, tarih-oncesi y!llardan, Gotik doneme ve giiniimiize kadar siirdiirdiigi.i Venedik, ingiliz, Rum ve Osmanh kan~Imt karma-ki.ilti.irii ve ki.ilti.irel degerleri di.i~i.ini.il diigiinde, tarihi ~evre koruma ve ya~atma kavramlannm 6nemi daha iyi anla~t lacakttr. bzellikle bugi.inki.i ko~ullarda adarun Avrupa Birligi adayhgt da goz oniinde bulunduruldugunda, Kuzey Ktbns'da koruma ve korumacthk kavram-lannm Avrupa normlannda ve uluslararas1 ol~iitlerle ele almmast zorunlulugu ortaya ~tkmaktadtr.
Ktbns'm bu ozel konumu ve, taril?l ~evre ve kiiltiir varl!klan anlammdaki po-tansiyeli ile Dogu Akdeniz Universitesi'nin adadaki egitim a~tsmdan iistlendigi rol biitiinle§tirildiginde, Mimarhk Fakiiltesi'nin ve dolaytstyla vermekte oldugu egitimin "tarihi ~evre koruma ve yenileme" alanmda iistlenmesi gereken i~lev daha net olarak ortaya ~tkmaktadtr.
Bu bilin~le Mimarhk Faki.lltesi bi.inyesinde, "Tarihi <;evre Koruma ve Y~at ma (Conservation and Revitalization of Historic Environments)" ba~ltgt altmda yeni bir egitim program1 ba~laulmast ~ah~malan yaptlmaktadtr.
Gelecek ytllar i~in onerilen ve geli~tirme ~ah~malan halen devam etmekte olan
bu egitim programm temel ~er~evesi farklt a~amalarda ve siire~lerde ele alma-bilecek cjort yeni durumu i~ermektedir:
Ktsa donemde, dart ytlltk mirnarhk egitimi program! i~erisine tarihi ~evre koru-ma ve ya~atma agtrhkh bir dersin (2+l)'lik bir temel ders (must-course) olarak
almmas1 ve mimar olarak mezun olacak her ogrenci i<;in konuya ili§kin en te-mel bilgilerin aktanlmas1.
Yine ktsa donemli olarak, se<;me dersler kapsammda yaptlacak bir yeg1ileme ile, se<;meli kliltiir dersleri i<;inde konuyla ilgili her donem en az ii<; dersin a<;~lma st; temel-se<;me ders grubuna ise tarihi <;evre koruma+ya§atma+yenileme vb. agrrhkh bir ilgi alam dersinin eklenmesi; buna bagh olarak ogrencinin, dart yrl-hk egitim siireci i<;inde 5.-8. yanytllar arasmda (2 yerine) 3 temel ve (3 yerine) 4 kliltiir dersi olmak iizere toplam 7 se<;meli ders almasr zorunlulugunun geti-rilmesi; boylelikle, temelde aldtgr tarihi <;evre dersi (must-course) sonrasmda ve stiidyolarda gordiiklerinin ardmdan ilgi duyan ogrenciye 8 donem i<;erisinde ta-rihi <;evre koruma, ya§atma ve ilgili konularda toplam 8 ayn ders alma ve bu derslerde aldrg1 teorik bilgiyi tasanm stiidyolannda uygulama imkam sunulma-Sl. (Burada, mevcut durumdaki yaz stajlanmn ve proje derlerinde ele alman ta-rihi <;evre i<;inde tasanm problemlerinin siirekliligi ongori.ilmektedir.)
Uzun donemde ise, Oniversite I Fakiilte biinyesinde Tarihi <;,:evre Koruma ve Ya§atma alanmda 2 yrllrk meslek yi.iksek okullan benzeri 2 ytlhk bir program olu§turarak uzman I teknik eleman yeti§tirilmesi; bu elemanlar i<;inden se<;me mezunlann 4 ytlltk mimaritk egitimi i<;erisine intibak yaptmlarak, yukanda su-nulan rotayt takip etmesinin te§vikiyle kendisine "diploma" sunulmas1.
Biiti.in bu uygulamalann devreye girmesiyle tarihi <;evre konusunda artmlacak ilgi ve bilgi dtizeyinin saglayacagt ogrenci potansiyel ile tarihi <;evre koruma ve ya§atma konusunda yi.iksek lisans program! olu§turulmasr (-ki burada iicretli devlet vakfr iiniversitesi olmanm getirdigi "herhangi bir yi.iksek lisans program! - a<;Ilabilmesi i<;in gerekli minimum 15 ogrenciye ula§tlmasr zorunlulugu"
sorun-salmm, lisans egitimindeki yeni program ile saglanmas1 hedeflenen ilgi ve ta-lep ile <;6ziilebiletegi dti§i.iniilmektedir.)
D.A.O. Mimarhk Fakiiltesi 4 y!lhk mimarhk egitimi kapsammda tarihi <;evre ko-ruma konulannda burada Stralanan oneriler, konuya ili§kin i.iretilen ilk oneri-lerden olup, program geli§tirme komisyonlan tarafmdan ders ba§hklan, i<;erik-leri, kredilerilsaati<;erik-leri, derslerin verilme yontemi<;erik-leri, olanaklan, vb. ayrintrsmda halen incelenmektedir.
