Türkiye Cumhuriyeti Tarihi I

Türkiye Cumhuriyeti Tarihi I

Mustafa Kemal’in Başkent İstanbul’daki Mücadelesi

Mustafa Kemal’in İstanbul’a gelişi (13 Kasım 1918).

Mustafa Kemal’in İstanbul’daki siyasi çalışmaları.

Meclis-i Mebusan’da milletvekilleriyle görüşerek, onları Tevfik Paşa hükümetine güvenoyu

vermemeleri konusunda ikna çabası. Bu çabanın sonuçsuz kalması.

Mustafa Kemal’in yakın arkadaşı Fethi Bey’le

birlikte İstanbul’da bulunduğu altı ay boyunca

siyasette bir konum elde etmeye çabası. Başarılı

olamayınca Anadolu’ya gitme kararı alması.

Mustafa Kemal’in Ulusal Direniş Hareketi’nin Liderliğine Geçmesi

1919 ilkbaharında Doğu Anadolu ve Karadeniz bölgesindeki cemaatler arası şiddetin önüne geçmek üzere Mustafa Kemal’in 9. Ordu Müfettişliğine tayin edilmesi.

Mustafa Kemal, çok geniş yetkilerle

donatılmış olarak ve kendisine eşlik eden 18 kişilik bir karargah heyetiyle birlikte

İstanbul’dan ayrılıp, 19 Mayıs 1919’da

Samsun’a varması.

Mondros’tan İstanbul’un işgaline İstanbul’da Siyasi Gelişmeler (Kasım 1918-Mart 1920) Saray’ın izlediği politika: Elverişli bir barış

antlaşması elde etmek için başta İngiltere olmak

üzere İtilaf devletleri ile iyi ilişkiler kurma. Saltanat ve halifeliğin korunmasının ve başkent İstanbul’a dokunulmamasının temel öncelik olması.

İttihatçı-milliyetçi aleyhtarı ve İngiliz yanlısı bir politika takip eden için Sultan Vahdettin, Osmanlı parlamentosunu dağıtmış ve ülkeyi kendi atadığı sadrazam ve nazırlardan oluşan kabinelerle

yönetmeye başlamıştır.

Mondros’tan İstanbul’un işgaline İstanbul’da Siyasi Gelişmeler (Kasım 1918-Mart 1920)

Hükümet Göreve Başlama

Tarihi Görevi Bırakma Tarihi

İzzet Paşa Hükümeti 14 Ekim 1918 11 Kasım 1918 1. Tevfik Paşa Hükümeti 11 Kasım 1918 12 Ocak 1919 2. Tevfik Paşa Hükümeti 13 Ocak 1919 3 Mart 1919 1. Damat Ferit Paşa Hükümeti 4 Mart 1919 16 Mayıs 1919 2. Damat Ferit Paşa Hükümeti 19 Mayıs 1919 20 Temmuz 1919 3. Damat Ferit Paşa Hükümeti 21 Temmuz 1919 1 Ekim 1919 Ali Rıza Paşa Hükümeti 2 Ekim 1919 8 Mart 1920 Salih Paşa Hükümeti 8 Mart 1920 4 Nisan 1920

Kabineler

Kasım 1918’den Mart 1920’ye kadar uzanan dönemde sekiz hükümet kurulmuştur.

Mondros’tan İstanbul’un işgaline İstanbul’da Siyasi Gelişmeler (Kasım 1918-Mart 1920)

Tevfik Paşa’dan sonra art arda kurulan üç Ferit Paşa kabinesi (4 Mart-1 Ekim 1919) ulusal direnişin hem başkentte hem de Anadolu’da gittikçe artan etkinliği karşısında direnişi bastırmak ve İttihatçıları

cezalandırmak yönünde bir politika izlemiştir.

Ali Rıza Paşa (2 Ekim 1919-8 Mart 1920) ve Salih Hulusi Paşa (8 Mart 1920-4 Nisan 1920) kabineleri ise giderek şekillenmekte olan ulusal direniş

hareketi ile işbirliği yapmaya yönelik uzlaşmacı

politikalar izlemişlerdir.

Mondros’tan İstanbul’un işgaline İstanbul’da Siyasi Gelişmeler (Kasım 1918-Mart 1920)



Siyasi Partiler

Kasım 1918’den Mart 1920’ye en büyük güç sahibi siyasi parti, Hürriyet ve İtilaf Fırkası’dır.

5 Kasım 1918’te son kongresinde aldığı kararla İttihat ve Terakki kendini feshetmiştir. İttihat ve Terakki yerine daha liberal bir çizgiyi benimseyen Teceddüt Fırkası kurulmuştur.

Muhalif İttihatçılardan oluşan bir grup da Fethi

(Okyar) önderliğinde Osmanlı Hürriyetperver Avam

Fırkası’nı kurmuştur. Bu partilerin yanı sıra savaş

sonrası dönemde çok sayıda kısa ömürlü küçük parti

de kurulmuştur.

Mondros’tan İstanbul’un işgaline İstanbul’da Siyasi Gelişmeler (Kasım 1918-Mart 1920) 21 Aralık 1918’de Meclis-i Mebusan’ın dağıtılmasından sonra özellikle İttihatçı

çizgiden gelen siyasetçiler açısından siyasi faaliyet sürdürme olanakları giderek daralmış ve önde gelen İttihatçlar tutuklanmıştır. İttihat ve Terakki Fırkası’nın devamı niteliğindeki Teceddüt Fırkası ve muhalif İttihatçıların kurduğu Osmanlı Hürriyetperver Avam

Fırkası’nın Mayıs 1919’da kapatılmaları da

İttihatçıların üzerindeki baskının açık bir

göstergesidir.

Mondros’tan İstanbul’un işgaline İstanbul’da Siyasi Gelişmeler (Kasım 1918-Mart 1920)- Misak-ı Milli

Beyannamesi

İstanbul hükümetinin Meclis-i Mebusan’ın

yeniden açılması yönündeki baskılar sonucunda 1919 yılı sonunda seçimlere gidilmesi. 12 Ocak 1920’de toplanan son Osmanlı Meclis-i

Mebusanı’nın İttihatçı ve milliyetçi bir nitelik taşıması (Felah-ı Vatan Grubu).

28 Ocak 1920’de Felah-ı Vatan grubunun

hazırladığı Misak-ı Milli beyannamesinin mecliste

kabul edilmesi. 6 maddelik bu beyanname direniş

hareketinin amaçlarının resmi ifadesidir.

Mondros’tan İstanbul’un işgaline İstanbul’da Siyasi Gelişmeler (Kasım 1918-Mart 1920) - Misak-ı Milli

Beyannamesi

Misak-ı Milli metninde yalnızca Türk ulusal

egemenliği değil, bütün Müslüman Osmanlıların egemenliği savunulmuştur. İlk maddede yer alan

“din, ırk ve amaç bakımından birleşik olan Osmanlı- İslam çoğunluğuyla meskun topraklar ayrılmaz bir bütün oluşturmaktadır” ifadesi devletin sınırlarının Türklük temelinde değil de Müslümanlığı esas alarak çizilmeye çalışıldığını gösteriyordu. Bu, aynı

zamanda devletin sınırlarının olabildiğince geniş

tutulmak istendiğini de yansıtıyordu.

Mondros’tan İstanbul’un işgaline İstanbul’da Siyasi Gelişmeler (Kasım 1918-Mart 1920) İstanbul’un işgali (16 Mart 1920). İngilizler işgalle, Osmanlı hükümet kurumları ile ulusal direniş hareketi arasındaki işbirliğini

durdurmak ve milliyetçileri baskı altına almayı amaçlamıştır. İşgal sonrasında

aralarında Rauf Bey’in de bulunduğu Felah-ı Vatan grubunun önde gelen isimleri

tutuklanmıştır. Bunun üzerine son Osmanlı

Meclisi de protesto olarak 2 Nisan 1920’de

kendini tatil etmiştir.

Mondros’tan İstanbul’un işgaline İstanbul’da Siyasi Gelişmeler (Kasım 1918-Mart 1920)



İtilaf Devletleri

İtilaf devletleri temsilcileri, İstanbul’un resmi işgalinden önce de başkentteki asıl egemen siyasal güçtür. Ancak Osmanlı hükümetinin uzlaşmacı tavrına karşın İtilaf devletleri başkent İstanbul’da mutlak bir denetim sağlayamamışlardır.

İtilaf devletlerinin denetimini zorlaştıran sebepler:

-

İmparatorluğun hala resmen bağımsız olması,

-

İtilaf devletlerinin istihbaratının zayıf olması,

-

İtilaf devletlerinin İstanbul’daki yönetim yapısının

karmaşıklığı ve İtilaf güçleri arasında karşılıklı güven ve iyi

ilişkilerin tesis edilememesi.

Barış Görüşmeleri ve Osmanlı Topraklarının Paylaşımı Meseleleri

İtilaf güçleri daha I. Dünya Savaşı yılları içinde,

Osmanlı İmparatorluğu’nun yenilmesinin ardından nasıl paylaşılacağına ilişkin olarak kendi aralarında birtakım anlaşmalar yapmışlardır.

İngiltere-Fransa-Rusya arasında Mart 1915’teki İstanbul anlaşması.

İngiltere-Fransa-Rusya ve İtalya arasında Nisan 1915’teki Londra anlaşması.

İngiltere-Fransa arasındaki 16 Mayıs 1916 tarihli Sykes- Picot anlaşması.

İngiltere-Fransa-İtalya arasındaki Nisan 1917’deki St.

Jeanne de Maurienne anlaşması.

Barış Görüşmeleri ve Osmanlı Topraklarının Paylaşımı Meseleleri

Gizli paylaşım anlaşmaları dışında Osmanlı

topraklarında yaşayan ayrılıkçı etnik unsurlara da bazı vaatler verilmiştir. İngilizler bir Arap isyanı çıkarması karşılığında Mekke Şerifi Hüseyin’e bir Arap krallığı kurmasına destek olma vaadinde bulunmuştur.

Kasım 1917’de İngiliz Dışişleri Bakanı Arthur Balfour, İngiltere’de Siyonist hareketi lideri Lord Rothschild’e gönderdiği bir mektupla, İngiltere’nin Filistin’de bir Musevi vatanı kurulmasını

destekleyeceği vaadinde bulunmuştur.

Barış Görüşmeleri ve Osmanlı Topraklarının Paylaşımı Meseleleri

Rusya’da 1917 sonbaharında gerçekleşen

Bolşevik devriminin ardından Rus hükümeti bütün «emperyalist» antlaşmalardan

çekildiğini ilan etmiş ve bu gizli antlaşmaları

ifşa etmiştir.

Barış Görüşmeleri ve Osmanlı Topraklarının Paylaşımı Meseleleri

Paris Barış Konferansı Ocak 1919’da toplanmıştır. Savaş sırasında Osmanlı topraklarının paylaşımına ilişkin yapılan

anlaşma, sözleşme ve vaatler Paris’te toplanan barış konferansını zor bir görevle karşı karşıya bırakmıştır.

İtilaf devletlerinin kendi aralarındaki

uyuşmazlıkların yanı sıra, Yunan, Ermeni, Türk, Kürt ve Arap heyetlerinin ısrarlı hak

iddiaları Osmanlı toprakları üzerinde nihai bir

karara varmayı zorlaştırmıştır.

Barış Görüşmeleri ve Osmanlı Topraklarının Paylaşımı Meseleleri

Anadolu’da bir çözüme gidilmesi konusunda üç temel sorun bulunuyordu:



Ermeni sorunu,



Yunanistan ve İtalya’nın Anadolu’nun Batı bölgesi konusunda çatışan hak iddiaları,



İstanbul’la Boğazların durumu.

•

Konferansta, Ermeni sorunu Doğu Anadolu’da bağımsız bir Ermeni devletinin kurulması

kararının alınmasıyla aşılmıştır.

Barış Görüşmeleri ve Osmanlı Topraklarının Paylaşımı Meseleleri

•

İtalya ve Yunanistan’ın Güneybatı

Anadolu’da yer alan aynı bölge üzerinde hak iddia etmelerinden kaynaklanan ikinci sorun ise İngilizlerin desteğini arkasına alan

Yunanistan’ın, Mayıs 1919’da İzmir ve

çevresini işgal etmesiyle Yunanistan lehine çözülmüştür.

•

İstanbul ve Boğazlar bölgesi konusunda ise İstanbul’un Türklerde kalması görüşü

benimsenmiştir.

Sevr Antlaşması

Sonuç olarak Osmanlılara çok ağır koşullar içeren bir antlaşma metni sunulmuştur. 10 Ağustos 1920’de

imzalanan Sevr Antlaşması Osmanlı İmparatorluğu’na

sadece, Kuzey Anadolu’da başkenti İstanbul olan küçük bir devlet bırakmıştır.



Doğu Trakya ve İzmir çevresi Yunanistan’a veriliyor



Boğazlar uluslararası denetime tabi kılınıyor.



Doğu Anadolu’da bağımsız bir Ermeni devleti kurulması kararlaştırılıyor.



Fransa, Suriye’de ve Lübnan’da mandalar, Güney

Anadolu’da ise bir nüfuz bölgesi oluşturuyor.

Sevr Antlaşması



İngiltere, Filistin, Güney Suriye ve Musul vilayeti dahil olmak üzere Mezopotamya’da mandalar

kuruyor.



İtalya nüfuz bölgesi olarak Anadolu’nun güneybatı parçasını alıyor.



Musul vilayetinin kuzeyindeki Kürdistan olarak

adlandırılan bölge Osmanlı İmparatorluğu’na

bırakılmakla birlikte, özerklik edinmesi ve

bağımsızlık için bir yıl içerisinde Milletler

Cemiyeti’ne başvurma hakkına sahip olması

sağlanıyor.

Kaynaklar

Erik Jan Zürcher, Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, çev. Yasemin Saner, 32.B., İletişim Yayınları,

İstanbul, 2016.

Sina Akşin, İstanbul Hükümetleri ve Milli Mücadele, C. I-II, İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara, 1998.