TÜRKİYE CUMHURİYETİ TARİHİ I

TÜRKİYE CUMHURİYETİ TARİHİ I

Temmuz 1908 Devrimi ve Siyasal Ortam

 Temmuz 1908 Devrimi Selanik ve Edirne’deki 3. ve 2. Ordularda görevli İttihatçı subayların eylemlerinin sonucudur.

 Devrimin 1908 Temmuzunda meydana gelişinde

Makedonya bölgesinin Osmanlı İmparatorluğu’ndan koparılacağı endişesi de rol oynamıştır.

 Abdülhamit’in hafiye örgütünün İttihatçılar arasına sızmayı başarması da İttihat ve Terakki Cemiyeti bünyesindeki subayları harekete geçmeye

zorlamıştır.

Temmuz 1908 Devrimi ve Siyasal Ortam

Padişah, ayaklanmayı bastıramayacağını anlayınca 23 Temmuz 1908 gecesi Kanun-i Esasi’yi yeniden yürürlüğe koyduğunu ilan etmiştir. Böylelikle İttihat ve Terakki

Cemiyeti’nin kendisini Meşrutiyet’in geri

getirilmesini sağlayan yegane güç olarak

sunmasını engellemiş ve tahtını korumayı

başarmıştır.

Temmuz 1908 Devrimi ve Siyasal Ortam

Meşrutiyet’in ilanının ardından birbirinden farklı güç odakları iktidar için mücadeleye girişmiştir.

 Sultan Abdülhamit

 Babıali Paşaları ya da yüksek bürokrasi

 İttihat ve Terakki Cemiyeti

İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin İktidarı Kendi Tekeli Altına Alamama Nedenleri

Sultan Abdülhamit’in ani bir manevra ile Meşrutiyet’i ilan etmesi ve tahttaki yerini koruması.

Osmanlı toplumunda otoritenin önemli koşulları olan yaş ve kıdem meselesi

nedeniyle İttihatçıların iktidarı bizzat ele alma konusunda çekingen davranması, dışarıdan

müdahalelerle denetleyici bir rol üstlenmeyi

tercih etmesi.

1908 Devrimi’nin Osmanlı Toplumundaki Yankıları

Meşrutiyet’in ilanı İmparatorluğun tüm

unsurlarınca büyük bir sevinçle karşılanmıştır.

Toplumun tüm kesimleri yaşamın daha iyiye doğru değişeceğine dair bir genel beklenti içine girmiştir.

Halkın kötü yönetimden sorumlu tuttuğu memurlar işlerinden atılmış, nefret kaynağı olan hafiyelik

örgütü derhal kaldırılmıştır.

1908 Devrimi’nin Osmanlı Toplumundaki Yankıları

Baskının kalkmasıyla toplumsal hayat canlanmıştır.

Basına uygulanan sansür ortadan kalkmıştır. Gazete, dergi, kitap olarak büyük bir yayın furyası

başlamıştır. Kadın hareketleri ve işçi hareketleri ortaya çıkmıştır.

24 Temmuz’dan 1908 yılı sonuna kadar 100’den fazla grev gerçekleşmiştir. 1909 yılında çıkarılan

Tatil-i Eşgal Kanunu’yla kamu kesiminde sendikalar yasaklanmış ve işçilerin greve gitmesine önemli

kısıtlamalar getirilmiştir.

İttihat ve Terakki Cemiyeti, Muhalefet ve 1908 Seçimleri

Meşrutiyet’in ilanı sonrasındaki ayların en önemli olayı 30 yıldır ilk kez yapılan seçimlerdir.

İTC, genel seçimlerden önce bir komite kurarak siyasal bir program oluşturur ve bunu kamuoyuna sunar. İttihatçıların programında halkın oylarıyla seçilen Meclis-i Mebusan’ın rolünü artıran ve

Padişah’ın siyasal rolünü kısıtlayan gerçek bir

parlamenter rejimde olması beklenen hükümlere yer

verilir.

İttihat ve Terakki Cemiyeti, Muhalefet ve 1908 Seçimleri

 Seçimler 1908 Sonbaharında yapılır. Seçime İttihat ve Terakki Cemiyeti ile Prens Sabahattin

taraftarlarının Eylül 1908’de kurmuş oldukları Osmanlı Ahrar Fırkası dışında başka bir siyasal parti katılmaz.

 Ülke çapında örgütlenen tek parti olan İttihat ve

Terakki seçimlerde mutlak bir zafer elde eder. Ülke

çapında örgütlenmemiş olan Osmanlı Ahrar Fırkası

sadece bir sandalye kazanır.

İttihat ve Terakki Cemiyeti, Muhalefet ve 1908 Seçimleri

İlk meclisteki 288 mebusun 147’si Türk, 60’ı Arap, 27’si Arnavut, 26’sı Rum, 14’ü Ermeni, 10’u Slav ve 4’ü Yahudi’dir.

Gayrimüslim mebuslar, büyük ölçüde, İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin azınlık temsilcileri ile

yaptıkları pazarlıklar sonucunda onlara ayrılan

kontenjanlar dahilinde parlamentoya girmişlerdir.

İttihat ve Terakki Cemiyeti, Muhalefet ve 1908 Seçimleri



İttihat ve Terakki Cemiyeti elde ettiği başarıya rağmen, parlamentoda mutlak bir ağırlığa sahip değildir. Çünkü parlamentodaki İttihatçı çoğunluğu, Cemiyet’in kendi

üyelerinden çok, isimlerinin İttihatçıların listesine aday olarak yazılmasına izin veren yerel eşraf oluşturur.



Meşrutiyet yönetimine dönülmesi konusunda İTC ile birlikte hareket eden Osmanlı Ahrar Fırkası, hem ideolojik hem de toplumsal statü açısından İTC’den ciddi bir biçimde

ayrılmaktadır.

İttihat ve Terakki Cemiyeti, Muhalefet ve 1908 Seçimleri

Osmanlı Ahrar Fırkası’nı oluşturan kesim, Saray’ın egemenliği altında uzun süre iktidar dışına itilen

yüksek bürokrasi ve burjuvazidir. Bunlar,

yönetimde adem-i merkeziyetçiliği ve geleneksel millet sisteminde olduğu gibi etnik grupların fiili özerkliğini; ekonomi alanında da hükümet

müdahalesinin en az boyutta olduğu serbest bir

ekonomik sistemi savunuyorlardı.

1908 Devrimi Sonrası Yaşanan Siyasi Mücadeleler

Temmuz devrimi sonrasında Saray, Liberaller ve İTC arasında hassas bir denge oluşur. Siyasal

boşluğun hüküm sürdüğü bir ortamda bu üç unsur arasında bir iktidar mücadelesi başlar.

Abdülhamit bu ortamda yayınladığı bir Hatt-ı

Hümayun ile Sadrazamın ve Şeyhülislamın yanı

sıra Harbiye ve Bahriye nazırlarının atanması

hakkını da eline alarak Temmuz 1 Ağustos’ta

iktidarı yeniden ele geçirmeye çalışır.

1908 Devrimi Sonrası Yaşanan Siyasi Mücadeleler

Babıali (Hükümet) ve İTC tehlikeyi sezerek Padişah’a Harbiye ve Bahriye nazırlarını atama yetkisi tanıyan 10.

maddeyi geri alır. Hatt-ı Hümayun’dan sorumlu tutulan Sadrazam Sait Paşa istifa etmek zorunda bırakılır.

Sadrazamlığa liberallerin adayı Kâmil Paşa (1833-1913) getirilir.

Liberaller ve tutucu unsurlar Meşrutiyet’in geri kazanılmasını sağlamakla İttihat ve Terakki

Cemiyeti’nin görevini tamamladığı ve artık siyaset

sahnesinden geri çekilmesi gerektiği düşüncesindedirler.

Kâmil Paşa Kabinesi ve İttihat ve Terakki Cemiyeti Karşısında Gelişen Muhalefet

 Kâmil Paşa İTC’nin zaaflarının ve güçlü yanlarının bilincinde usta bir politikacı olarak İTC’yle bir güç mücadelesine girişir.

 Meclisin açılışından 13 gün sonra verilen bir

önergenin yarattığı tartışmalar sonucunda hükümet güvenoyu ister ve 13 Ocak 1909’da yapılan

oylamada güvenoyu alır. Bu, Osmanlı anayasal hayatında ilk güvenoyu istemi ve güven

oylamasıdır.

Kâmil Paşa Kabinesi ve İttihat ve Terakki Cemiyeti Karşısında Gelişen Muhalefet

Güvenoylamasında elde ettiği başarı Kâmil Paşa’yı İTC’yi siyaset dışına çıkarma hedefi anlamıında

cesaretlendirir. 10 Şubat 1909’da Kâmil Paşa, daha

önce Sultan Abdülhamit’in başvurduğu yöntemi

izleyerek Harbiye ve Bahriye Nazırlarını azlederek

yerlerine kendi adamlarını getirir.

Kâmil Paşa Kabinesi ve İttihat ve Terakki Cemiyeti Karşısında Gelişen Muhalefet

İTC, Kâmil Paşa’nın 10 Şubat 1909’da Harbiye ve Bahriye Nazırlarını değiştirme hamlesine karşı çok hızlı ve şiddetli bir tepki gösterir. 13 Şubat

Cumartesi günü, Sadrazam nezaret değişiklikleri konusunda hesap vermek üzere Meclis’e çağrılır.

Sadrazam Meclis’in çağrısına çeşitli bahanelerle

icabet etmeyince, Meclis, yeni bir güvenoylamasına giderek 13/14 Şubat 1909’da kabineyi düşürür. Bu da, Osmanlı anayasal hayatında ilk güvensizlik

oyudur.

Kâmil Paşa Kabinesi ve İttihat ve Terakki Cemiyeti Karşısında Gelişen Muhalefet

 Hükümetin istifası üzerine padişah, Hüseyin

Hilmi Paşa’yı (d.1855-ö.1922) sadrazam olarak atar. Hüseyin Hilmi Paşa, Cemiyet’e yakın olan

bir isimdir. Böylelikle İTC karşıtı muhalefetle İTC arasındaki mücadelenin ilk raundunu İTC

kazanmış olur.

Kaynaklar

Aykut Kansu, 1908 Devrimi, çev. Ayda Erbal, 7.B., İletişim Yayınları, İstanbul, 2015.

Aykut Kansu, İttihatçıların Rejim ve İktidar

Mücadelesi 1908-1913, çev. Selda Somuncuoğlu, İletişim Yayınları, İstanbul, 2016.

Feroz Ahmad, İttihatçılıktan Kemalizme, çev.

Fatmagül Berktay (Baltalı), 3.B., Kaynak Yayınları, İstanbul, 1996.

Erik Jan Zürcher, Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, çev. Yasemin Saner, 32.B., İletişim Yayınları,

İstanbul, 2016.