Avrupa Birliği'nin bilim-teknoloji politikaları ile güç kazanma stratejisinin karşılaştırmalı analizi ve Türkiye'nin yeri

T.C.

DOKUZ EYLÜL ÜN
VERS
TES
SOSYAL B
L
MLER ENST
TÜSÜ AVRUPA B
RL

ANAB
L
M DALI AVRUPA ÇALIMALARI PROGRAMI

DOKTORA TEZ

AVRUPA B
RL

'N
N B
L
M - TEKNOLOJ
POL
T
KALARI

LE GÜÇ KAZANMA STRATEJ
S
N
N

KARILATIRMALI ANAL
Z
VE TÜRK
YE'N
N YER

Nihal KIRKPINAR ACAR

Danman

Doç. Dr. Oul ZENG
NGÖNÜL

YEM
N METN

Doktora Tezi olarak sunduum “Avrupa Birlii'nin Bilim - Teknoloji Politikalar ile Güç Kazanma Stratejisinin Karlatrmal Analizi ve Türkiye'nin Yeri” adl çalmann, tarafmdan, bilimsel ahlak ve geleneklere aykr düecek bir yardma bavurmakszn yazldn ve yararlandm eserlerin kaynakçada gösterilenlerden olutuunu, bunlara atf yaplarak yararlanlm olduunu belirtir ve bunu onurumla dorularm.

..../..../... Nihal KIRKPINAR ACAR

ÖZET Doktora Tezi

Avrupa Birli
i'nin Bilim - Teknoloji Politikalar ile Güç Kazanma Stratejisinin Karlatrmal Analizi ve Türkiye'nin Yeri

Nihal KIRKPINAR ACAR Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Avrupa Birli
i Anabilim Dal Avrupa Çalmalar Program

Uluslararas ilikilerde güç sahip olunan kapasiteler ve bu kapasitelerin bakalarnn davranlarn etkilemek için kullanlmas yoluyla bakalarnn üzerinde kontrol kurabilme yetene
i olarak tanmlamaktadr. Uluslararas sistem içinde yer alan tüm aktörlerin gücü de sahip olunan bu kapasiteler ve yaratlan etki çerçevesinde belirlenmektedir. Uluslararas ilikilerde etkin rol oynamak isteyen, sistemi biçimlendirme ideali olan tüm aktörler gibi Avrupa Birli
i (AB) de daha fazla güç kazanmann gücü oluturan unsurlara ilikin kapasitelerin daha fazla artrlmasyla mümkün olabilece
i düüncesiyle hareket etmektedir. Lizbon Stratejisi olarak da nitelenen AB güç kazanma stratejisinin özellikle AB bilim ve teknoloji politikalaryla nasl gerçekleti
inin ortaya konmas ve Türkiye’nin bu strateji içindeki yerinin belirlenmesi bu çalmann konular arasnda yer almaktadr.

Bu çalmann baka bir boyutu da bilim ve teknoloji kapasitesi yannda, askeri kapasite, ekonomik kapasite, demografik, sosyal ve co
rafi kapasite ve uluslararas güç olma kapasitesi dikkate alnarak belirli ülkelere yönelik olarak yaplan güç ölçümüdür. Bu kapsamda AB yannda, uluslararas sistem içinde güç olarak alglanan Amerika Birleik Devletleri (ABD), Japonya, Çin, ngiltere, Almanya, Fransa, Rusya ve Hindistan ile Türkiye’nin gücü 1997 ve 2007 verilerine dayanarak karlatrmal olarak hesaplanm ve analiz edilmitir. Bu çalma, Cline’n gelitirdi
i güç eitli
i dizininden esinlenerek ve onun eksik yanlarn Analitik Hiyerari Süreci (AHP) ve ölçeklendirme

yöntemlerinden yararlanma yoluyla gidererek özgün bir dizin oluturma çabas olarak görülmelidir.

ABSTRACT Doctoral Thesis Doctor of Philosophy(PhD)

Comparative Analysis of European Union’s Power Gaining Strategy with its Science -Technology Policies and the Position of Turkey

Nihal KIRKPINAR ACAR Dokuz Eylül University Graduate School of Social Sciences

Department of European Union European Studies Program

Power in international relations is defined as capacities possessed and capability to control over others by using these capacities in order to affect behaviors of others. Therefore, power of all actors within international system is determined in the framework of those capacities possessed and impact created. Like all actors which want to play efficient role in international relations and have ideal to shape the system, the European Union (EU) acts with the idea that the more power would be possible with the increase in capacities about the factors consisting of power. Revealing how the EU power gaining strategy which is also described as Lisbon Strategy is realized especially by science and technology policies of the EU and determining the position of Turkey within this strategy are among the topics of this study.

Another dimension of this study is power measurement of specific countries by considering military capacity, economic capacity, demographic, social and geographical capacity and capacity to be international power in addition to science and technology capacity. In this context, in addition to the EU, the power of the United States, Japan, China, United Kingdom, Germany, Russian Federation and India which are perceived as power within international system and Turkey is measured and analyzed comparatively on the basis of data in 1997 and 2007. This study should be regarded as an effort to constitute an original index by being inspired by power equity index developed

by Cline and overcoming its deficient aspects by using Analytic Hierarchy Process and scaling methods.

AVRUPA BRL'NN BLM - TEKNOLOJ POLTKALARI LE GÜÇ KAZANMA STRATEJSNN

KARILATIRMALI ANALZ VE TÜRKYE'NN YER ÇNDEKLER

YEMN METN ... ii

TEZ ONAY SAYFASI ...iii

ÖZET ... iv

ABSTRACT... vi

ÇNDEKLER ...viii

KISALTMALAR ...xiii

TABLO LSTES ... xvii

EKLLER LSTES ... xix

GR ... 1

BRNC BÖLÜM ULUSLARARASI LKLER BLMNDE GÜÇ KAVRAMI 1.1. GÜÇ KAVRAMI ... 6 1.1.1. Güç Kavramnn Tanm ... 6 1.1.2. Güç Unsurlar ... 14 1.1.2.1. Gücün Somut Unsurlar... 18 1.1.2.1.1. Co
rafya ... 18 1.1.2.1.2. Do
al Kaynaklar... 20 1.1.2.1.3. Nüfus ... 22 1.1.2.1.4. Ekonomik Kapasite ... 24 1.1.2.1.5. Askeri Kapasite ... 28

1.1.2.1.6. Bilim ve Teknoloji Kapasitesi... 30

1.1.2.2. Gücün Soyut Unsurlar... 37

1.1.2.2.1. Ulusal Karakter... 38

1.1.2.2.2. Ulusal Moral... 38

1.1.2.2.3. Diplomasi ... 39

1.1.2.2.5. Strateji ... 41

1.1.2.2.6. stek ... 42

1.1.2.2.7. Milliyetçilik ... 42

1.1.3. Güç Türleri ... 43

1.1.4. Güç Kavramnn Nitelikleri ... 48

1.2. GÜÇ KAVRAMININ ULUSLARARASI LKLER ÇNDEK YER VE ÖNEM... 51

1.3. GÜÇ ÖLÇÜMÜ SORUNU ... 58

1.3.1. Tek De
ikenli Yaklamlar... 62

1.3.2. Çok De
ikenli Yaklamlar ... 63

KNC BÖLÜM AVRUPA BRL’NN GÜÇ KAZANMA STRATEJS VE BLM TEKNOLOJ POLTKASI’NIN ETKS 2.1. AVRUPA BRL’NN GÜÇ UNSURLARI AÇISINDAN DEERLENDRLMES ... 69

2.2. AVRUPA BRL’NN GÜÇ OLARAK ALGILANII ... 79

2.3. AVRUPA BRL GÜÇ KAZANMA STRATEJS ... 84

2.3.1. Avrupa Birli
i’nin Güç Olma ddias ... 86

2.3.2. Avrupa Birli
i Güç Kazanma Stratejisi Tarihsel Geçmi ... 91

2.3.2.1. Lizbon Zirvesi ... 91

2.3.2.2. Lizbon Zirvesi Sonras ... 94

2.4. AVRUPA BRL GÜÇ KAZANMA STRATEJSNN BR UNSURU OLARAK BLM VE TEKNOLOJ POLTKASI ... 101

2.4.1. Avrupa Birli
i Bilim ve Teknoloji Politikasnn Genel Çerçevesi ... 102

2.4.2. Avrupa Birli
i Bilim ve Teknoloji Politikasnn Hukuki Altyaps ... 107

2.4.3. Avrupa Birli
i Bilim ve Teknoloji Politikasnn Tarihsel Geliim Süreci 111 2.4.4. Avrupa Birli
i Bilim ve Teknoloji Politikasnn leyii ve Uygulama Araçlar ... 115

2.4.4.2. Ortak Aratrma Merkezi... 118

2.4.4.3. Avrupa Birli
i’nin Bilim ve Teknoloji Politikasna Yönelik Programlar... 120

2.4.4.3.1. Avrupa Birli
i Çerçeve Programlar ... 120

2.4.4.3.1.1. birli
i Özel Program... 123

2.4.4.3.1.2. Fikirler Özel Program ... 127

2.4.4.3.1.3. Marie Curie Etkinlikleri (nsan Özel Program) ... 127

2.4.4.3.1.4. Kapasiteler Özel Program ... 128

2.4.4.3.2. EURATOM Program ... 128

2.4.4.3.3. Rekabetçilik ve Yenilikçilik Çerçeve Program ... 129

2.4.4.3.3.1. Giriimcilik ve Yenilik Özel Program ... 131

2.4.4.3.3.2. Bilgi ve letiim Teknolojileri Politikalar Destek Program... 133

2.4.4.3.3.3. Avrupa Akll Enerji ve Teknoloji Program ... 135

2.4.5. Avrupa Birli
i Bilim ve Teknoloji Politikasnn Mevcut Durumu ... 136

2.4.6. Avrupa Birli
i Bilim ve Teknoloji Politikasnn Di
er Güç Unsurlarna Etkisi ... 151

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM TÜRKYE’NN BLM VE TEKNOLOJ POLTKASI VE AVRUPA BRL GÜÇ KAZANMA STRATEJS ÇNDEK YER 3.1. TÜRKYE’NN GÜÇ UNSURLARI AÇISINDAN DEERLENDRLMES ... 157

3.2. TÜRKYE’NN AVRUPA BRL GÜÇ KAZANMA STRATEJSNDEK YER ... 161

3.3. BR GÜÇ UNSURU OLARAK TÜRK BLM VE TEKNOLOJ POLTKASI... 169

3.3.1. Türk Bilim ve Teknoloji Politikasnn Genel Çerçevesi ... 170

3.3.2. Türk Bilim ve Teknoloji Politikasnn Hukuki Altyaps... 173

3.3.3. Tarihsel Süreç çinde Türk Bilim ve Teknoloji Politikasnn Geliimi... 176

3.3.3.2. 1960’l Yllar ... 179

3.3.3.3. 1980’li Yllar ... 181

3.3.3.4. 1990’l Yllar ... 183

3.3.3.5. 2000 ve Sonras Dönem ... 187

3.3.4. Türk Bilim ve Teknoloji Politikasnn leyiinde Kurumsal Yaplanma ve Kurumlarn Görevleri ... 195

3.3.4.1. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanl
 ... 195

3.3.4.2. Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu (BTYK) ... 198

3.3.4.3. Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA) ... 199

3.3.4.4. Türkiye Bilimsel ve Teknik Aratrma Kurumu (TUBTAK) ... 200

3.3.4.5. Türkiye Teknoloji Gelitirme Vakf (TTGV) ... 202

3.3.4.6. Yüksek Ö
renim Kurumu (YÖK) ... 202

3.3.4.7. Di
er Kamu AR-GE Kurumlar ... 203

3.3.5. Türk Bilim ve Teknoloji Politikasnn Mevcut Durumu... 204

3.3.6. Türk Bilim ve Teknoloji Politikasnn Avrupa Birli
i Bilim ve Teknoloji Politikasyla Karlatrlmas ... 214

3.3.7. Türk Bilim ve Teknoloji Politikasnn Avrupa Birli
i Bilim ve Teknoloji Politikasyla Uyumu çin Öneriler... 219

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM GÜÇ ÖLÇÜMÜ YAPILARAK AVRUPA BRL’NN BELRL RAKPLERLE KARILATIRILMASI 4.1. AVRUPA BRL’NN TEMEL RAKPLERNE LKN GENEL DEERLENDRME... 224

4.1.1. Amerika Birleik Devletleri ... 225

4.1.2. Japonya... 229

4.1.3. Çin Halk Cumhuriyeti ... 231

4.1.4. Rusya Federasyonu ... 233

4.2. BELRL ÜLKELER ÇN GÜÇ ÖLÇÜMÜ ANALZ ... 236

4.2.1. Aratrmann Amac ... 237

4.2.2.2. Ölçeklendirme Yöntemi ... 243

4.2.2.2.1. Demografik, Sosyal ve Co
rafi Kapasite ... 244

4.2.2.2.2. Ekonomik Kapasite ... 246

4.2.2.2.3. Askeri Kapasite ... 249

4.2.2.2.4. Bilim ve Teknoloji Kapasitesi... 252

4.2.2.2.5. Uluslararas Güç Olma Kapasitesi ... 254

4.2.2.3. Ölçeklendirme Analizi Sonucu ... 258

4.2.3. Güç Eitli
i Dizini Oluturarak Güç Ölçümü Yaplmas... 265

SONUÇ ... 271

KAYNAKLAR ... 277

KISALTMALAR

AB Avrupa Birli
i

ABD Amerika Birleik Devletleri ADNKS Adrese Dayal Nüfus Kayt Sistemi AERO Havaclk ve Uzay

AET Avrupa Ekonomik Toplulu
u

AGSP Avrupa Güvenlik ve Savunma Politikas AKÇT Avrupa Kömür ve Çelik Toplulu
u

ARBS Aratrmac Bilgi Sistemi AR-GE Aratrma Gelitirme

AT Avrupa Toplulu
u

BIS Uluslararas Uzlamalar Bankas

BM Birlemi Milletler

BTYK Bilim Teknoloji Yüksek Kurulu CERN Avrupa Nükleer Aratrma Merkezi CIA Central Intellegence Agency

CINC Bileik Ulusal Yetenek Dizini

COORD Aratrma Etkinliklerinin Egüdümü

COST Avrupa Bilimsel ve Teknik Aratrma Alannda birli
i COW Sava Ba
ntlar Projesi

CREST Bilimsel ve Teknik Aratrma Komitesi

Çev. Çeviren

DE Almanya

DPT Devlet Planlama Tekilat

EBRD Avrupa mar ve Kalknma Bankas EMBL Avrupa Moleküler Biyoloji Laboratuar, ERA Avrupa Aratrma Alan

ESA Avrupa Uzay Ajans

ESF Avrupa Bilim Vakf

EU European Union

FAO BM Tarm ve Gda Örgütü FATF Mali Eylem Görev Gücü FOOD Gda Kalitesi ve Güvenli
i

FR Fransa

G-20 Yirmi’ler Grubu G-8 Sekiz’ler Grubu

GERD Aratrma ve Gelitirmeye Yaplan Gayri Safi Yurtiçi Hasla GSMH Gayri Saf Milli Hasla

GSYH Gayri Safi Yurtiçi Hasla

GZFT Güçlü Zayf Frsat Tehdit Analizi HDI nsani Gelime Endeksi

IDA Uluslararas Kalknma Birli
i

IEA Uluslararas Enerji Ajans IMF Uluslararas Para Fonu INCO Uluslararas birli
i Etkinlikleri

IND Hindistan

INFRA Aratrma Altyaplar

INNOV Aratrma ve Yenilik (Inovasyon) IST Bilgi Toplumu Teknolojileri

JP Japonya

KOB Küçük Ve Orta Boy letmeler

LIFE Yaam Bilimleri, Genom Bilim ve Sa
lk için Biyoteknoloji MOBILITY Marie Curie Eylemleri- nsan Kaynaklar ve Aratrmaclarn

Dolam

MTA Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlü
ü

NACE Nomenclature générale des Activités économiques dans les Communautés Européennes

NATO Kuzey Atlantik Antlamas Örgütü

NEST Yeni ve Gelimekte olan Bilim ve Teknoloji NMP Nanoteknoloji ve Nanobilimler, Bilgi Tabanl Çok

Fonksiyonlu Malzemeler, Yeni Üretim Süreçleri ve Araçlar, NSG Nükleer Tedarikçiler Grubu

OAM Ortak Aratrma Merkezi OAS Amerikan Devletleri Örgütü ODGP Ortak D Güvenlik Politikas

OECD Ekonomik Kalknma ve birli
i Örgütü OIC slam Konferans Örgütü

POLICY Aratrma/Yenilik Politikalarnn Gelitirilmesi RAND Aratrma ve Gelitirme Kurumu

RTD Aratrma ve Teknoloji Gelitirme

RU Rusya Federasyonu

S Say

S&S Bilim ve Toplum

s. Sayfa

SAG Stratejik De
erlendirme Grubu SME Küçük ve Orta Boy letme Etkinlikleri

ss. Sayfa Says

SSCB Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birli
i STK Sivil Toplum Kuruluu

SUSTDEV Sürdürülebilir Kalknma, Küresel De
iim ve Ekosistemler, CITIZEN Bilgi Temelli Toplumda Yurttalk ve Yönetiim

T.C. Türkiye Cumhuriyeti

TACIS Ba
msz Devletler Toplulu
u’naTeknik Yardm Program

TAEK Türkiye Atom Enerjisi Kurumu

TARABS Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Aratrma Kurumu Ulusal Aratrma Altyaps Bilgi Sistemi

TARAL Türkiye Aratrma Alan TPE Türkiye Patent Enstitüsü

TR Türkiye Cumhuriyeti

TTGV Türkiye Teknoloji Gelitirme Vakf

TUBTAK Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Aratrma Kurumu TÜBA Türkiye Bilimler Akademisi

TÜK Türkiye statitistik Kurumu

UNCTAD Birlemi Milletler Ticaret ve Kalknma Konferans UNESCO Birlemi Milletler E
itim, Bilim ve Kültür Örgütü UNRWA Birlemi Milletler Yakn Do
u Filistinli Mülteciler için

Yardm ve Çalmalar Kuruluu

WCO Dünya Gümrük Örgütü

WIPO Dünya Telif Haklar Örgütü WTO Dünya Ticaret Örgütü

YÖK Yüksek Ö
renim Kurumu

yy. Yüzyl

TABLO LSTES

Tablo 1.1: Güç Tanmlar Listesi

Tablo 1.2: Geçmi Çalmalarn Güç Eitlikleri

Tablo 2.1 :AR-GE Harcamalar 2007 (GSYH çindeki Pay %)

Tablo 2.2: 2006 Yl AB 27 AR-GE’ye Yaplan Gayri Safi Yurtiçi Harcamalar

(GERD)

Tablo 2.3: Patent Bavurular 2005

Tablo 3.1: Türkiye ve Avrupa Bilim ve Teknoloji Sisteminin Bütünlemesi Aamalar

Tablo 3.2: AB 6.Çerçeve Program’na Türkiye’nin Katlm

Tablo 3.3: 7. Çerçeve Program Katk Paylar ve Türkiye’nin Katlm

Tablo 4.1: Nüfus (1000)

Tablo 4.2: Yüzölçümü (km²)

Tablo 4.3: Toplam Enerji Üretimi (Petrol Ede
eri Milyon Ton ) Tablo 4.4: nsani Gelime Endeksindeki Puan

Tablo 4.5: Kii Bana GSYH (ABD $)

Tablo 4.6: Yabanc Do
rudan Yatrm (Milyon ABD $) Tablo 4.7: gücüne Katlm Oran ( %)

Tablo 4.8: Reel GSYH Büyümesi ( %)

Tablo 4.9: Toplam Askeri Harcama (Milyon ABD $) Tablo 4.10: Askeri Harcamalarn GSYH çindeki Yeri (%)

Tablo 4.11: Askeri Personel Says

Tablo 4.12: Toplam Askeri Silah Says

Tablo 4.13: AR-GE Harcamalar (GSYH çindeki Pay %)

Tablo 4.14: AR-GE'deki Aratrmaclar (Çalan 1000 Kiibana)

Tablo 4.15: Patent Bavuru Says

Tablo 4.16: leri Teknoloji hracatnn Toplam hracat çindeki Pay (%) Tablo 4.17: Ülkedeki Yabanc Elçilik ve Konsolosluk Says

Tablo 4.18: Di
er Ülkedeki Elçilik ve Konsolosluk Says Tablo 4.19: Uluslararas Örgütlere Katlm

Tablo 4.20: Uluslararas Bar Operasyonlarna Katlm

s.12 s.59 s.141 s.144 s.147 s.214 s.216 s.217 s.244 s.245 s.245 s.246 s.247 s.247 s.248 s.249 s.249 s.250 s.251 s.251 s.252 s.253 s.253 s.254 s.256 s.256 s.257 s.258

Tablo 4.21: Ülkelerin Ölçek Puanlar 1997 Tablo 4.22: Ülkelerin Ölçek Puanlar 2007 Tablo 4.23: Güç Eitli
i 1997–2007 Sonuçlar Tablo 4.24: 1997 Yl çin Sral Güç Eitli
i Tablo 4.25: 2007 Yl çin Sral Güç Eitli
i

s.259 s.262 s.268 s.269 s.270

EKLLER LSTES

ekil 2.1: AR-GE’de Dünya çindeki Pay: Aratrmaclar (%) s.138 ekil 2.2: AR-GE’de Dünya çindeki Pay: GERD (%) s.140 ekil 2.3: AR-GE'ye GSY Harcamalar 2000-2006 Dönemi Reel Büyüme (%) s.143 ekil 2.4: AR-GE'de Dünya çindeki Pay: Patent Bavurular (%) s.146 ekil 2.5: Bilimsel Yaynlar Açsndan Dünyadaki Pay (%) 2006 s.149

GR

Dünyada ekonomik, sosyal ve siyasi ilikiler arttkça, bilim ve teknoloji alanlarnda ilerlemeler kaydedildikçe, maddi ve manevi de
erlerin-igücünün, sermayenin ve mallarn- snr tanmakszn dünya çapnda serbestçe hareket edebilme kabiliyetine eritikleri görülmütür. Bu durum ayn zamanda yerel-kültürel, dini ve çeitlenen sosyal katmanlarn da hareketlili
ini gündeme getirmitir (Zengingönül, 2007: 17) Bu hareketlilik, ulus-devletler arasnda karlkl ba
mll
n artmasna, uluslararas alanda ulus-devlet dnda aktörlerin belirmesine neden olmu, geçmiin mutlak egemen ulus-devlet anlay gerilerde kalmtr. Küresellemeye kar olumlu bir tutum içinde bulunan uluslararas ilikiler aktörlerinden biri de, ayn zamanda küresellemenin bölgesel bir modeli gibi alglanabilecek AB’dir.

AB, küresellemenin giderek hzl bir ekilde yaand
 günümüz dünyasnda kendisine üye ülkelerin küresellemenin tehditleri karsnda ortak hareket etme ve küresellemenin frsatlarndan daha etkin bir ekilde yararlanma isteklerinin bir sonucu olarak de
erlendirilmektedir. Bu istek do
rultusunda ekillenen ve ekonomik anlamda bütünlemesini tamamlayp, siyasal bütünleme yolunda ilerleyen AB’nin küresel rekabet içinde etkin bir rol alma yönünde bir e
iliminin olmas kaçnlmazdr. AB yetkili organlarnca da do
rulanan bu küresel güç olma ideali ve bu ideali gerçekletirmek için uygulamaya konan, Lizbon Stratejisi adyla hayat bulan güç kazanma stratejisi bu çalmann temel talarndan birini oluturmaktadr.

AB, strateji gelitirirken, öncelikle mevcut durumunu analiz etmi, sorunlu alanlar tespit etmi, bu sorunlu alanlarn çözümü için bir takm ekonomik, sosyal, bilimsel ve siyasi hedefler belirlemi, bu hedeflere ulamak için hangi araçlar, hangi faaliyetler aracl
yla, hangi zaman aralklarnda ve kimlerin önderli
inde kullanaca
n saptama yoluna gitmitir. Bu ba
lamda, AB’nin güç kazanma stratejisinin, güç kavramn oluturan unsurlarn de
erlendirilmesini zorunlu kld
n söylemek yanl olmayacaktr. Bu strateji kapsamnda görülmütür ki, AB’nin küresel güç olma yolunda sorunlu alanlarndan biri de bu güç unsurlarndan biri olan bilim ve teknoloji politikas ve onun uygulanmas sürecidir. Bu çalmada, bilim ve teknoloji politikas bir yandan AB’nin küresel rekabette Japonya ve ABD’nin

gerisinde kalmasnn nedeni, bir yandan da küresel rekabette hzl yol almasnn en önemli tetikleyicisi olarak de
erlendirilmektedir. Bu do
rultuda, bu çalmann bilim ve teknoloji politikas yoluyla AB’nin güç kazanma stratejisinin ilerlik kazanaca
 iddias bulunmaktadr.

18. yy.da temel teknolojiler buhar makinesi, pamuk kuma, demir ve çelikken, öncü ülke ngiltere olmutur. ngiltere öncü ülke olma özelli
ini 1800’li yllarn ikinci yarsnda devam ettirirken, buhar lokomotif, demiryolu, inaat ve buharl gemi bu dönemin en önemli temel teknolojileri olarak karmza çkmaktadr. 1900’lü yllara gelindi
inde, ilk yarylda ngiltere dnda ABD’nin öncü ülke olma statüsü kazand
 görülmütür. Bu dönemin ilk 50 ylnda endüstriyel gelimeye öncülük eden teknolojik yeniliklerin elektrik, telgraf, kimya, telefon ve otomobil oldu
u kabul edilmektedir. II. Dünya Sava sonrasnda ise ngiltere’nin öncü rolünün sona erdi
i, ABD ile birlikte Japonya ve Almanya’nn küresel anlamda güçlü oldu
u görülmektedir. Bu dönemde bilim ve teknoloji sistemine en büyük yatrm ABD yapmtr. Bu dönemi etkileyen yeni teknolojiler ise petrol, uçak, tp, elektronik, atom ve lazerdir. (Özda, 2005: 26) 1980’lerden günümüze dek ise ABD ve Japonya’nn öncü rollerinin devam etti
i görülmektedir. Son zamanlarn temel teknolojiler alannda öncü rol üstlenmek isteyen yeni ülkelerin Çin, Hindistan ve Güney Kore oldu
u düünülmektedir. leri teknoloji dönemi olarak nitelenen 1980 sonras dönemde mikro elektronik, bilgi teknolojileri, biyoteknoloji, yeni malzemeler ve nanoteknolojiler temel teknolojilerdir.

1980 sonras dönemde bilgi ça
 olarak nitelenen yeni bir endüstri ça
 balam, bilim ve teknoloji politikalarnda endüstriyel rekabet gücünü gelitirmek amaçlanmtr. Bu dönem zarfnda endüstriyel rekabet gücü ileri teknoloji ile ede
er görülmü, aratrma ve gelitirme (AR-GE) faaliyetleri, teknolojik gelitirme itici güçler olmu, üniversite-endüstri ibirli
i güçlendirilmitir. Bilgi Ça
 ya da Endüstri Devrimi olarak da nitelenen bu dönemde ileri teknolojiler en yaygn olarak mikro-elektronik, bilgi ilem ve yapay zeka, telekomünikasyon, üretim ve ofis otomasyonu, yeni endüstriyel malzemeler, nükleer teknoloji, uzay teknolojisi, yeni enerji kaynaklar, biyoteknoloji, lazer ve bilgi iletiim teknolojilerden olumaktadr. Özda’n (20005: 30) da üzerinde durdu
u gibi, bu ileri teknolojilerin ekonomi için kaynaklarn daha verimli kullanlmasn sa
lamak üzere esnek üretim sistemi ve

bilgisayar ba
ml üretim sistemi gibi yeni endüstri ve hizmetler yaratmak, eski sektörlere rekabet gücü kazandrmak, yenilik yaratmaya önem vermek ve ülkelerin rekabet gücünde ve uluslararas ticarette dengeleri ve öncelikleri de
itirmek gibi stratejik etkileri bulunmaktadr. te bu çalma, de
ien günümüz koullarn da dikkate alarak bu etkiler ba
lamnda, AB’nin bilim ve teknoloji politikasyla güç kazanma stratejisini açklamaya çalan bir ürün olarak de
erlendirilmektedir.

AB’ye aday ülke konumundaki Türkiye’nin bu strateji içindeki yerinin saptanmas, çalmann di
er bir temel tan oluturmaktadr. Kuruluundan bu yana tercihini Bat’dan yana yapm olan Türkiye’nin tüm güç unsurlar dikkate alnarak olas bir üyelik halinde AB güç kazanma stratejisine ne yönde bir katk verece
i konusu bu çalmada dikkate de
er görülse de asl a
rlk bilim ve teknoloji politikas ba
lamnda AB gücünü nasl etkileyece
i konusuna verilmektedir. Bu noktada, AB bilim ve teknoloji politikas ile Türk bilim ve teknoloji politikasnn karlatrlmas ve uyumsuzluk var ise giderilmesi, iyiletirmeye ihtiyaç var ise bunun için öneriler getirilmesi kaçnlmaz olmaktadr. Bu çalma, bunlar ortaya koymaya çalmas açsndan önemlidir.

Uluslararas sistem içinde güç konusu baka ülkelerle karlama durumunda, bir ülke di
erine bir ey yaptrmak istedi
inde ya da iki ya da daha fazla ülke arasnda bir karlatrma yaplmak istedi
inde anlaml olmaktadr. Bu çerçevede, bu çalma konuya salt AB ya da AB-Türkiye ilikileri çerçevesinden bakmaktansa, AB’nin resmi belgelerle de belirtti
i küresel rakipleri ve gelecekte küresel güç olma potansiyeli bulunan ülkeleri de iin içine katarak, karlatrmal bir güç analizi yapmay da gerekli bulmaktadr. Zaten rakiplerinin ne durumda oldu
u saptanmadan tek bana, AB gücünün hesaplanmas bir veri y
nndan öte bir ey de olmayacaktr.

Yukarda vurgulanan noktalar da dikkate alnarak, bu çalmann birbirini tamamlar nitelikte pek çok amac bulunmaktadr. Öncelikle, bu çalmayla AB’nin küresel bir güç olup olmad
nn, küresel güç olmak için gerekli güç unsurlarnn ne kadarna sahip oldu
unun saptanmas amaçlanmtr. Bu do
rultuda, öncelikle birinci bölümde güç kavram tanmlanm, gücün unsurlar somut ve soyut unsurlar ayrmna gidilerek açklanm, güç kavramnn uluslararas ilikiler içindeki yeri ve önemi saptanm, alan yaznda geniçe yer bulan güç ölçümü sorunu irdelenmitir.

Birinci bölüm ayn zamanda uygulamada gerçekletirilen güç ölçümü için de bir zemin hazrlar nitelikte olmutur.

Çalmann ikinci bölümünde, ayn amaca hizmet etmek için, AB’nin küresel güç olma idealinin sorgulamas yaplm, bu ideali gerçekletirmesi için ortaya konan ve Lizbon Stratejisi olarak adlandrlan güç kazanma stratejisi irdelenmitir. Çalma, ayrca, AB bilim ve teknoloji politikasnn AB’nin küresel ekonomide etkin bir güç olma idealini gerçekletirmede bir araç olarak kullanlp kullanlmad
nn ortaya konmasn da amaçlamaktadr. Bu ba
lamda, yine ikinci bölümde, AB’nin güç unsurlar açsndan bir de
erlendirmesi yaplarak, AB bilim ve teknoloji politikasyla güç kazanma stratejisi arasnda bir iliki kurulup kurulamad
 saptanmaya çallm, AB bilim ve teknoloji politikasnn güç kazanma stratejisine etkisi ortaya konmu ve bu etkinin ne oranda, hangi artlarda ve hangi yollarla gerçekleece
i belirlenmitir.

Çalmann bir baka amac, Türkiye’nin AB’nin güç kazanma stratejisi içindeki yerinin saptanmasdr. Bu amaç do
rultusunda üçüncü bölümde öncelikle Türkiye’nin güç unsurlar açsndan genel bir de
erlendirilmesi yaplm, AB’ye hangi güç unsurlar açsndan katk verebilece
i tartlm ve sonrasnda bilim ve teknoloji politikas ba
lamnda Türkiye’nin mevcut durumu irdelenip, AB ile karlatrma yaplarak, iyiletirme adna yaplabilecekler saptanp öneriler sunulmutur.

Bu çalmann son amac, AB’nin uluslararas sistem içinde rakip olarak gördü
ü ABD, Japonya ile yükselen de
erler Çin ve Hindistan, her zaman küresel güç potansiyeli ve ideali bulunan Rusya ve AB’nin kendi bünyesindeki en güçlü devletler konumundaki Birleik Krallk, Fransa ve Almanya ile Türkiye’nin küresel rekabette birbirlerine kar durumlarn belirlemek için bir güç ölçümü yaplarak, bu ülkelerin bir sralamaya tabi tutulmasdr. Çalmann dördüncü bölümü bu amac gerçekletirmek için tasarlanmtr. Bu amaç do
rultusunda, Cline tarafndan gelitirilen güç eitli
i dizininden esinlenerek, Cline’n ve di
er aratrmaclarn çalmalarnda eksiklik olarak görülen ksmlar giderilmeye çallarak 1997 ve 2007 yllarn kapsayan özgün bir güç dizini oluturulmutur. AHP yöntemiyle uzman görüü alnarak, güç eitliklerinde dikkate alnan güç unsurlarnn a
rlklarn belirlerken uygulamada keyfi ve öznel davranld
 yönündeki eletirilerin önüne

geçilmesi planlanmtr. Ayrca, güncellenen yeni formülün ayn rakamsal de
erlerle ifade edilebilmesi için ölçeklendirme yönteminden de yararlanlmtr. Ölçüme tabi olan her bir güç unsurunun eit önem derecesine sahip oldu
u kabul edilen ölçeklendirme yöntemiyle gelitirilen model sonucunda ortaya çkan güç hesaplamas ile AHP yöntemi kullanlarak önem dereceleri farkllatrlan güç eitli
i dizini sonucunda ortaya çkan güç hesaplamalarnn karlatrmal analizi de yaplmtr.

Bu çalmann hazrlanmas srasnda büyük ço
unlu
una internet ortamnda ulalan çok çeitli kaynaklardan yararlanlmtr. Dokuz Eylül Üniversitesi’nin abonesi oldu
u veri tabanlarnda yer alan çok çeitli bilimsel süreli yaynn yannda, pek çok farkl ulusal ve uluslararas örgütün internet sitelerinde bulunan yaynlar ve gazeteler bu çalmann oluturulmasna katk sa
lamtr. Dergi ve makaleler dnda, uluslararas ilikiler, AB, AB ve Türkiye ilikilerini konu alan kitaplar da bu çalmaya yön vermitir. Ayrca, Türkiye’deki ve yurt dndaki üniversitelerin tez bankalarna baklarak, geçmi yllarda bu çalmaya benzer tez çalmalarnn olup olmad
 aratrlm ve gerekli görüldü
ünde bu tezlerden yararlanlmtr. Bunlardan baka, gerek Türk gerekse yabanc görsel ve iitsel yayn organlar takip edilmi, bu çalmaya katk sa
layaca
 düünülen oturumlar, konferanslar izlenmitir.

BRNC BÖLÜM

ULUSLARARASI LKLER BLMNDE GÜÇ KAVRAMI 1.1. GÜÇ KAVRAMI

Bu çalmada AB’nin bilim ve teknoloji politikasnn güç kazanma stratejisine etkisi ve bu strateji içinde Türkiye’nin yeri ele alnd
ndan ve de uygulama bölümünde oluturulan güç dizininde günümüzde büyük güç olarak alglanan devletlerle ulus-üstü bir kurum olan AB’nin nasl sralanaca
 incelendi
inden öncelikle güç kavram üzerinde durulmutur. Bu bölüm, sosyal bilim alanndaki çalmalarda özellikle de uluslararas ilikiler alannda geniçe yer bulan gücün kavramsal çerçevesinin çizildi
i bölüm olarak tasarlanmtr. Bu bölümde, öncelikle, güç kavramna ilikin yaplan çeitli tanmlamalar irdelenip, gücün farkl türleri ve özelliklerine dair bilgi verilmitir. Sonrasnda gücü oluturan balca unsurlar, bilim ve teknoloji kapasitesine özel önem verilerek detayl bir ekilde incelenmitir. Sonrasnda, uluslararas ilikiler alan yaznnda gücün ne ekilde yer buldu
una de
inilmitir. Son olarak, bugüne kadar güç ölçümü sorununa çözüm arayan yazarlarn çabalar irdelenmitir.

1.1.1. Güç Kavramnn Tanm

Güç konusu; gerek güç kavramnn tanmlanmas, gerek unsurlar, gerekse güç hesaplamas üzerinden karlatrmal analizlerin yaplmas açsndan siyaset, savunma, ekonomi, uluslararas ilikiler, sosyoloji gibi sosyal bilim alanndaki pek çok çalmaya konu olmutur. Bu bölümde çeitli aratrmaclarn güçle ilgili kavramsallatrmalarna yer verilip, bölüm sonunda bir senteze ulalarak, bu çalma açsndan güç kavramnn ne ifade etti
ine yer verilmitir.

Güç tanmlamas zor bir kavramdr. Sodaro (2003: 99) gücü her eyden önce bir yetenek ve bir potansiyel olarak nitelemektedir. ngilizce güç (power) ve güçlü (potent) kelimeleri “yapabilmek” anlamna gelen Latince “potere” kelimesinden gelmektedir. Güç, belirgin bir ey ya da eylem olmaktan çok güç sahip olunan yetenek anlamna gelmektedir.

Ünlü siyaset bilimcisi Hans Morgenthau da güç kavramndan hareketle, “siyasi güç kavramnn siyaset biliminin en zor ve tartmal sorunlarndan birisi oldu
u” görüündedir (Treverton ve Jones, 2005: 19). 20. yüzyln realist düünürlerinin lideri olarak kabul edilen Morgenthau, insan do
asnn güç kazanma iste
ine sahip oldu
unu belirtmekte ve politikann insanlar arasndaki bir güç mücadelesi oldu
unu kabul etmektedir. Morgenthau’ya göre, gücü elde etme, koruma ve gösterme; siyasi eylem tekni
ini belirleyecektir (Jackson ve Sorensen, 2007: 60).

Papp’n (2002: 295) da ifade etti
i gibi güç, hedeflerine ulamak isteyen uluslararas aktörlerin birbirleriyle ilikilerinde kulland
 önemli bir araç olarak de
erlendirilmektedir. Herkes gücü fark edip ona sayg duysa da, güç net bir ekilde tanmlanamamakta ve tam olarak neleri içerdi
i konusu belirsizli
ini korumaktadr. Güç, son için bir araç ve sonun kendisi, iç ve uluslararas siyasi süreçlerin balca arac ve temel hedefi olarak tanmlanmaktadr.

Yazar says kadar güç tanm oldu
u kabul edilmektedir. Baz yazarlar gücü fiziksel bir güç olarak tanmlarken, di
erleri gücü, askeri, ekonomik, psikolojik ve sosyal boyutlar içeren daha geni bir kavram olarak ele almaktadr.

Güç; otorite, etki, bask, zorlama, iddet, kötüye kullanma, kuvvet ve pek ço
unu içinde bulunduran anlambilimsel bir alann merkezinde yer almaktadr. En genel ekliyle güç, çkt oluturma kapasitesi anlamna gelmektedir (Lukes, 2007: 59). Karl Deutsch’a (1968: 22) göre güç, “çatmalarda üstün gelme ve engelleri ama yetene
i” iken, Sullivan’a (1990: 76) göre güç “büyüklük, büyüklük etki ve de di
er ülkeleri etkilemek” olarak tanmlanmakta ve bu yüzden uluslararas politika açsndan temel öneme sahip oldu
una vurgu yaplmaktadr. (Sönmezo
lu, 2000: 157) Robert Dahl ise gücü A'nn B'ye baka durumda yapmayaca
 bir eyi yaptrabilme yetene
i olarak tanmlamaktadr. (1957: 202) K. J. Holsti (1964: 182) güç kavramn üç unsurda de
erlendirmektedir. Holsti’ye göre güç, hem di
er faktörleri etkileme hareketi (süreç, iliki), hem etkiyi baarl bir ekilde kullanmay mümkün klan yetenekleri kapsayan bir olgu, hem de eyleme verilen karlklar olarak tanmlanmaktadr.

Shively’in (2003: 5) de ifade etti
i gibi, güç; birine yapmak istemedikleri bir eyi yapmaya zorlad
mzda bir bask (coercion), birini gerçekten yapmay istedi
i

konusunda ikna etti
imizde ikna (persuasion) ya da seçenekleri cazip olmayan hale getirip geriye tek bir mantkl seçenek kald
 zaman güdülerin inas (construction of incentives) olarak uygulanabilmektedir. Gücün bu ekillerinin uygulanabilme yetene
i birçok faktöre ba
l olabilmektedir: para, efkat duygusu, fiziksel güç, yasal statü, önemli bilgilere sahip olma, çekici bir gülü, güçlü ittifaklar, kararllk, çaresizlik ve daha fazlas. Bunlardan herhangi biri, baz insanlarn di
er insanlar diledikleri gibi hareket etmelerini sa
layabilmektedir. Ksaca, tüm politikalar güç kullanmn içermektedir ve güç çok çeitli ekillerde kendini gösterebilmektedir

Shively’e (2003: 5) göre, siyasetin birinci özelli
i insan gruplar için ortak kararlar almay içermesi, ikinci özelli
i bu kararlarn grubun di
er üyeleri üzerinde güç kullanan baz grup üyeleri tarafndan alnmasdr. Güç, bir kiinin di
erinin eylemlerini etkilemesine yardm eden geni araç çeitlerini kapsamaktadr. Siyasetin ikinci özelli
i onun bir kii ya da kiiler tarafndan di
er kii ve kiiler üzerinde güç uygulamay içermesidir. Güç, bir kiinin hangi araçla olursa olsun di
erine istedi
ini yaptrabilme yetene
idir.

Ar’nn (2001: 81–82) da üzerinde durdu
u gibi, güç kavram, bir devletin sahip oldu
u fiziksel unsurlar olarak ifade edilmekte ve daha çok ulusal güç ve bunu meydana getiren unsurlar üzerinde durulmaktadr. Bu yaklam benimseyenlerin, devletler arasndaki gerçek ilikileri ve gücü kullanarak ulusal amaçlar gerçekletirmeye yarayan teknikleri göz ard ettikleri görülmektedir. Bu noktada, baz yazarlar gücün fiziksel biçiminden çok kullanlabilen ve di
er ülkeler üzerinde etki oluturabilen güç unsurlarnn gerçek güç oldu
unu düünmektedir. Onlara göre, güçlü devletler bu unsurlar di
erleri üzerinde etki oluturabilecek ekilde kullanabilen veya bu yetene
e sahip olan devletlerdir.

Sönmezo
lu’nun (2000: 158) da ifade etti
i gibi, günümüzde güç hem kapasite ile özde kabul edilirken, hem de ilikisel bir olgu olarak de
erlendirilmektedir. Robert Keohane ve Joseph Nye’nin (1977: 11) gücü bir aktörün di
erlerine normal olarak yapmayacaklar bir eyi yaptrabilme yetene
i olarak tanmlamas, gücü ilikisel bir olgu olarak gördüklerinin bir göstergesidir.

Stivachtis (2008: 85), ça
da uluslararas ve dünya toplumunda gücü daha iyi anlamak için, onu tek bana maddi kaynaklarla ele almann yeterli olmayaca
n belirtip, güç kavramnn sosyal yönlerine de odaklanmak gerekti
i üzerinde

durmaktadr. Ona göre, gücün somut kaynaklar do
rudan siyasi etki yaratmada tek bana yeterli olmazken, etkili bir etki bir ülkenin politika ve uygulamalarnn uluslararas düzeyde ne kadar kabul edildi
i ve ne derece meru oldu
una ba
l olmaktadr. Stivachtis’in (2008: 93) de belirtti
i gibi, yeni-muhafazakârlar gücü aktörlerin sahip olduklar, maddi kaynaklar ile ideolojik ve kültürel cazibe sonucu ortaya çkanlar ve evrensel de
erlerin peinde koarken elde edilen maneviyat olarak de
erlendirmektedir.

Stivachtis (2008: 95–97), alan yaznda gücün sosyal boyutunu ele alan yazarlardan örnekler vermektedir. Bunlar arasnda, gücü araçsal ve ilikisel güç olmak üzere ikiye ayran ve ilikisel güç kapsamnda sosyal boyutun önemini vurgulayan John Allen ve gücün kaynaklarn “tahsis edilen (allocative)” ve “otoriter (authoritative)” kaynaklar olarak de
erlendiren ve otoriter kaynaklar sosyal yaamn düzenlendi
i yollar üzerindeki kontrol otoritesi olarak ifade eden Anthony Giddens (1984) dikkat çekmektedir. Stivachtis’in çalmasnda yer verdi
i di
er bir yazar, gücü kaynaklarn da
lm ve hareketlili
i tarafndan meydana getirilen çktlar korumak için bir araç olarak gören Mann’dir. Ona göre, kaynaklarn kontrolü ve hareketlili
i çeitli kapsaml ve yo
un karlkl sosyal etkileim a
lar aracl
yla gerçeklemektedir.

Söz konusu olan devletlerin gücü oldu
unda, gücün milli güç olarak ifade edildi
i görülmektedir. Milli güç, devletin unsurlarndan millet ve vatan tarafndan oluturulan ve bu iki unsura ait olan maddi ve manevi güçlerin toplam ve bilekesi anlamna gelmektedir. Milli güç toplumla ilgili oldu
undan sosyo-kültürel niteliklidir (Milli Güvenlik Kurulu Genel Sekreterli
i, 1990: 92).

Genel Kurmay Bakanl
 Müterek Askeri Terimler Sözlü
ü’ne göre milli güç; “bir ulusun ulusal hedeflerine erimek amacyla kullanlabilecek maddi ve manevi kaynaklarnn toplam” olup, “ulusal hedeflerin elde edilmesinde kullanlmak üzere mevcut olan; siyasal, ekonomik, askeri ve sosyo-kültürel konulardr. Bir devletin; di
er devletler üzerinde bask ve zor, etki oluturma ve di
er devletlerin yapmaya çalaca
 bu gibi etkilere kar koyma kapasitesidir”. Farold ve Margaret Sprout (1945: 16) ise milli gücü, “bir devletin, di
er devletler karsnda, arzulad
 sonuçlar elde etmesini sa
layan olanak ve kabiliyetlerinin toplam” olarak tanmlarken, ABD, Deniz Harp Koleji Profesörlerinden Frederick H. Hartmann milli

gücü “ba
msz bir devletin, milli çkarlarn sa
lamak için kullanabilece
i güç ve yetenekler” olarak ifade etmektedir.

En geni ve en somut milli güç tanmlarndan biri de Milli Güvenlik Kurulu Genel Sekreterli
i tarafndan yaplm olup, bu tanm Sekreterli
e ait “Devlet’in Kavram ve Kapsam (1990: 95)” adl yaynda yer almaktadr. Söz konusu tanma göre milli güç, “bir devletin ve milletin milli hedeflerine erimek ve milli menfaat sa
lamak amacyla kulland
; fiziki, siyasi, ekonomik, kültürel, manevi ve bilimsel kuvvetler ve bunlar yönetme ve uygulama kabiliyetinin, toplam verimlili
idir”.

Gücün ilikisel açdan de
erlendirilmesinde, kontrol ve etki kavramlar önem kazanmaktadr. Morgenthau (1967), Modelski (1962), James Le Ray (1992), Theodore Couloumbis ve James Wolfe (1986) gücü tanmlarken, kontrol kavramn anahtar kelime olarak benimserken, A.F.K. Organski (1968), Trevor Taylor (1978) ve Richard Cottam (1978) gücü etki kavram üzerinden tanmlamay tercih etmektedir (Sönmezo
lu, 2000: 158–159).

Güç, öncelikle ve en önemli olarak bir etki hareketidir. Etkinin pek çok farkl türü bulunmaktadr. A, B’nin bir eyler yapmasn etkilemek istiyorsa, ikna etmeyi, ödüllendirmeyi, tehdit etmeyi, bask yapmay ya da cezalandrmay deneyebilmektedir Bunlar etkinin birer çeididir. Bunlardan baka, araclk etmek, kandrmak, pazarlk etmek ve zorlamak da etkinin di
er ekilleri olarak de
erlendirilmektedir. Dünya politikasnda etkiyi kullanmak, bunu yapmak için kapasiteye ya da beceriye sahip olmay gerektirmektedir. Bu yüzden güç ayn zamanda silah, endüstri kapasitesi, do
al kaynaklar gibi kapasitelere sahip olunca ortaya çkan bir kabiliyet olarak da düünülmektedir. Devletler tank, uçak savar, biyolojik ve kimyasal silahlar, nükleer bomba gibi güç kabiliyetlerine sahip olup da bunlar kullanmamay tercih ettiklerinde bile di
er ülkeleri etkilemeye devam edebilmektedir (Duncan ve di
erleri, 2001: 109-110).

Di
er bir yazar, Hannah Arendt (1970) de gücü bask uygulayan bir zorlama olmaktan çok ortak bir hedefi sürdürmek için bir araya gelen aktörler tarafndan üretilen iyi huylu bir ur olarak görmektedir. Arendt, gücü sosyal ve sosyal olmayan güç ekilleri olarak ikiye ayrmakta ve ona göre güç birlikte hareket etme söz konusu oldu
unda aktörler arasnda ortaya çkmaktadr.

Gücün sosyal boyutuna de
inen di
er bir çalma, Ikenberry ve Kupchan’a aittir. Onlara göre, güç, maddi kaynaklarn yönetimiyle do
rudan ilgiliyken, maddi unsurlardan baka inançlarn süreklilik düzeyi gibi soyut unsurlar da güçle yakn ilikilidir. Liderlerin di
er ülkelerde sosyallemesi sonucu rza ortaya çkmakta, di
er ülkelerdeki elitler egemen devlet tarafndan ileri sürülen normlar ve de
erleri içselletirmekte, egemenin uluslararas düzen anlayyla uyumlu politikalar gelitirmektedir. Norm ve ideallerin birinden di
erine aktarld
 ö
renme süreci olarak tanmlanan sosyalleme güç için önemlidir. Sosyalleme de üç ekilde ortaya çkabilmektedir: normatif ikna, dsal tevikler ve yurt içinin yeniden inas. Normatif ikna, elitlerin diplomatik kanallar, kültürel de
iim ve yurt d e
itimi aracl
yla egemen devletin normlarn içselletirme ve egemenin uluslararas düzen anlayyla uyumlu politikalar gelitirme sürecidir. Dsal tevikler aracl
yla sosyalleme, egemenin daha küçük devletlerin politikalarn de
itirmek için ekonomik ve askeri tevikleri kullanmasyla ortaya çkmaktadr. Yurt içinin yeniden inas yoluyla ortaya çkan sosyalleme, egemen olann di
er devletlere do
rudan müdahalesi ve kendi siyasi kurumlarn bu ülkelerde benimsetmesi eklinde gerçeklemektedir. Yaplan aratrmalar, dsal teviklerin ve yurtiçinin yeniden inasnn, sosyallemenin itici güçleri oldu
unu gösterirken, normatif iknann sosyalleme sürecini harekete geçirmekte yetersiz kald
n kantlamaktadr. (Ikenberry ve Kupchan, 1990: 283–315)

Görüldü
ü gibi, her zaman siyaset biliminin ve uluslararas ilikilerin temel kavramlarndan biri olan güce ilikin yaplan tanmlamalarn çoklu
u ve çeitli
i dikkat çekmektedir. Tarih boyunca gücü tanmlayan baz bilim insanlarnn ve onlarn yaptklar tanmlarn yer ald
 tablo aa
da verilmektedir.

Tablo 1.1: Güç Tanmlar Listesi

Tanmlayan Kii Tanm

Machiavelli Korkulan olmak sevilen olmaktan daha güvenlidir. Theodore White Güç etkidir.

Robert Keohane ve Joseph Nye (1977)

Güç bir aktörün di
erlerine normal olarak yapmayacaklar bir eyi yaptrabilme yetene
idir.

William Pitt (1770) Snrsz güç ona sahip olanlarn fikirlerini bozma e
ilimindedir. John D. Acton (1887) Tüm güçler bozar ve mutlak güç tamamen bozar.

Mao Zedong (1938) Güç bir silahn namlusundan kaynaklanmaktadr. George Modelski

(1962)

Uluslararas eylemlerin gerçeklemesi için gerekli olan kaynaklarn kontrolü

Hans Morgenthau (1965)

Uluslararas politika tüm politikalar gibi güç için yaplan bir mücadeledir.

nsanlarn di
er insanlarn düünce ve eylemleri üzerindeki kontrolü.

Bertrand Russel (1967) Güç niyetlenen etkilerin üretimidir.

Karl Deutsch (1968) Güç, çatmalarda üstün gelme ve engelleri ama yetene
idir. Hannah Arendt (1970) Güç sadece insanl
n hareket etme yetene
ine karlk

gelmemekte, uyum içinde hareket etme yetene
ine de tekabül etmektedir.

A.F.K Organski (1978) Bakalarnn davranlarn kendi amaçlar do
rultusunda etkileme kapasitesi

Trevor Taylor (1978) Di
erlerinin davranlarn istenen bir do
rultuda gelitirme ya da etkileme yetene
i

Richard Cottam (1978) Di
erlerinin düünce ve eylemleri üzerinde etki uygulanmas Joseph Frankel (1979) Güç, di
erlerinin davranlar üzerinde etki yapabilme

kapasitesidir.

Walter Jones (1981) Uluslararas alanda bir aktörün maddi ve maddi olmayan kaynak ve kymetleri, uluslararas olaylarn sonuçlarn kendi istedi
i yönde etkilemede kullanma yetene
i

Theodore Couloumbis ve James Wolfe (1986)

A aktörünün B aktörü üzerinde kontrolünü oluturan ve sürdüren her ey

Michael P. Sullivan (1990)

Güç, büyüklük, büyüklük etki ve de di
er ülkeleri etkilemektir. Waltz (1990) Güç, sistematik snrlamalar içindeki bir devletin sahip oldu
u

yetenekler bütünüdür.

Robert Dahl (1991) A’nn B’den A’nn tercihleri ve isteklerine uygun çktlar elde etme becerisidir.

James Lee Ray (1992) Bir yandan kaynaklar bir yandan sonuçlar üzerindeki kontrol K. J. Holsti (1995) Güç, A tarafnn B tarafnn davrann (Düünce, alglama ya da

eylem) etkileme kapasitesi, A’nn B’ye bir eyler yaptrabilme becerisidir.

Rourke ve Boyer (1998)

Güç, bir ülkenin çkarlarnn baka bir ülkenin çkarlar üzerinde hakimiyet kurabilmesini sa
layan çeitli unsurlardan oluan siyasi bir kaynaktr.

Papp (2002) Güç, son için bir araç ve sonun kendisi, iç ve uluslararas siyasi süreçlerin balca arac ve temel hedefidir.

Shively (2003) Güç, bir kiinin hangi araçla olursa olsun di
erine istedi
ini yaptrabilme yetene
idir

Barnett ve Duvall (2005)

Güç, sosyal ilikiler içinde ya da onlar aracl
yla aktörlerin kendi durumlarn ya da kaderlerini belirleme kapasitelerini ekillendiren etkilerin bir ürünüdür.

Jon Meacham (2008) Güç, hem di
erlerine istedi
inizi yaptrma hem de etrafnzda olanlar yeniden düzenleme kapasitesidir.

Uluslararas ilikiler ve siyaset biliminin kilit kavramlarndan biri olan güç pek çok bilim insan tarafndan kimi zaman birbirini tamamlayan, kimi zaman da benzerlikler gösteren pek çok farkl ekilde tanmlanmaktadr. Güç tanmlanrken, daha çok “kapasite, kontrol, etki” kavramlarndan birinin tek bana veya bir kaçnn birlikte kullanld
 gözlenmektedir. Bu çalmada da, bütüncül bir yaklam izlenerek güç, sahip oldu
u kapasite ve ortaya çkard
 etki ba
lamnda ele alnacaktr. Bu çalma, güç kavramn, askeri, ekonomik ve bilimsel teknolojik yetenekler gibi sahip olunan kapasiteler ve bu kapasitelerin bakalarnn davranlarn etkilemek için kullanlmas yoluyla bakalarnn üzerinde kontrol kurabilme yetene
i olarak tanmlamaktadr.

1.1.2. Güç Unsurlar

Gücün unsurlar incelenirken, bilim adamlarnn farkl yöntemler izledikleri ve gücün sahip oldu
u unsurlar farkl gruplar ve sralamalar eklinde açkladklar görülmektedir. Gücün unsurlarnn farkl ekillerde snflandrlmas, metodolojik bir konu olup farkllklar özde de
il biçimde kendini göstermektedir. Unsurlar incelenirken dikkat çeken di
er bir nokta ise normal koullarda unsurlar arasnda bir önem ve öncelik srasnn bulunmamasdr. Bununla birlikte, normal olmayan koullarda, koullar normale dönene dek baz unsurlara di
erlerine oranla daha fazla önem ve öncelik verilmesi söz konusu olabilmektedir. Bu duruma en iyi örnek sava durumunda, askeri unsurlarn di
er unsurlarn önüne geçmesidir.

Gücün analizi söz konusu oldu
unda, “kapasite, hedef ve etki” unsurlar gücü oluturan bileenler olarak de
erlendirilmektedir. Mevcut maddi ve maddi olmayan kaynaklar kapsayan kapasite, gücün sahip olmaya ilikin yönünü yanstrken, hedef bu maddi ve manevi kaynaklarla yönlendirilmek istenen di
er aktöre, etki ise bu kaynaklarla yaplabileceklere iaret etmekte ve gücün ilikisel boyutunda öne çkmaktadr (Sönmezo
lu, 2000: 164).

Aratrmaclar tarafndan gücün unsurlarnn ne oldu
u sorusuna verilen cevaplar farkllasa da, genel olarak askeri güç, co
rafya, nüfus, ekonomik kapasite, do
al kaynaklar, bilim ve teknoloji, siyasal sistem ve liderlik, organizasyon yetene
i, ulusal moral gibi unsurlar gücün unsurlar olarak sralanmaktadr. Gücün kapasite unsurlarn sralamada söz konusu unsurlar çeitli ölçütlere göre snflandrma yoluna da gidilmektedir. Bu tip snflandrmalardan en yaygn, güç unsurlarnn maddi ve maddi olmayan eklinde ikiye ayrlmasdr. Couloumbis ve Wolfe, Charles O. Learche, Jr. Ve Abdul A. Said, Farnsworth bu ayrm benimseyen yazarlardandr. Baka bir snflandrmada, Richard Aliano (1978: 79) unsurlar, “tabii, toplumsal, devlete ilikin” olmak üzere üç grupta toplamaktadr. Benzer bir ekilde, Raymon Aron (1973), güç kapasite unsurlarn “alan, çeitli araçlara dönüebilir materyal ve teknikler, eyleme yönelik kolektif kapasite” olarak üçe ayrmaktadr. Baka bir snflandrma ise Donald Puchala’ya (1977) aittir. Puchala, güç unsurlarn “içsel/insanla ilgili kaynaklar, içsel/insanla ilgili olmayan kaynaklar ve dsal

kaynaklar” olmak üzere üç gruba ayrarak sralamaktadr. (Sönmezo
lu, 2000. 164– 165)

Gücün kapasite analizine ilikin pek çok çalma mevcuttur. Bunlardan en dikkat çekenleri German, Ray Cline, George Modelski’ye aittir. Kapasite analizi, güç ölçümüne ilikin çalmalarda yer bulmaktadr. Bir ülkenin uluslararas sistemde giriti
i güç ilikilerinde di
er birimler üzerinde uygulayaca
 etki ile ilgili bütün maddi kapasite unsurlarn dikkate alan bir dizin gelitirmek mümkün görünmemektedir. Etki uygulamadaki baar sralamasn açklamakta en baarl olan baz unsurlarn ve bunlara ilikin ölçü birimlerini saptamada önemli hale gelmektedir. (Sönmezo
lu, 2000. 170)

Bu türden bir dizin oluturma yönünde ilk çalmalardan biri Karl Deutsch’un 1960-1963 dönemi için “enerji üretimi, çelik üretimi ve nüfus miktarlarn” temel alarak gerçekletirdi
i oransal de
erlere dayal kapasite sralamasdr. 1960 ylnda gerçekleen di
er bir çalmada Clifford German, “alan, nüfus, ekonomik ve askeri güç” unsurlarn temel almakta ve bunlar temsilen daha hassaslatrlm ölçü birimleri kullanmaktadr.

Gross’un (1958: 132-137) da ifade etti
i gibi, realistler topluluklar birbirine ba
layan ve karlkl ilikilerini belirleyen benzer yaam biçimi, uyum hissi ve bir de
er standard olarak tanmlanan manevi gücü, gücün bileenlerinden biri olarak dikkate almama e
ilimindedir. Gross, bu yaklam eletirmekte, manevi gücü göz ard edilmemesi gereken bir güç unsuru olarak de
erlendirmektedir.

Guzzini (1993: 443-478), klasik güç kavramn geniletmekte, yapsal gücü klasik güç kavramna eklemektedir. Ona göre, güç analizi, bir baka ifadeyle güç fenomeninin kapsaml bir ekilde hesaplanmas, gücün farkl ekilleri ve yönetiim arasnda bir ilikiyi gerekli klmaktadr. Güç kavramna vurgu yaparak, sosyal yap biçimleriyle yönetiim analizi bütünletirilmelidir. Bu ba
lamda, karlkl sosyal etkileim, gündemi oluturmada etkin olacak kurallar belirlemektedir.

White (1971: 749) Russell’n “istenen etkilerin üretimi” olarak tanmlad
 gücü, niyet ve güç kavramlar çerçevesinde ele almaktadr. Duncan ve arkadalar (2001: 110) bir devletin güç kaynaklarn belirlerken, nesnel ve öznel kapasite ayrmna gitmitir. Bu ayrma göre, ölçülebilme özelli
ine sahip nesnel kapasiteler; co
rafya ve do
al kaynaklar, nüfus (büyüklük, sa
lk, farkl etnik grup says,

e
itim), refah ve ekonomik istikrar, askeri hazr olma durumu olarak sralanrken, ölçülebilmesi daha güç olan öznel kapasiteler; ulusal kültür, ulusal moral, hükümetin niteli
i ve diplomasinin niteli
i olarak sralanmaktadr.

Genel Kurmay Bakanl
, Müterek Askeri Terimler Sözlü
ü’ne göre siyasi, ekonomik, askeri ve sosyo-kültürel konular ulusal gücü olutururken, ABD Uluslararas likiler Komisyonu’na göre milli gücü oluturan unsurlar; diplomasi, do
al kaynaklar, silahl kuvvetler, nüfus, co
rafya, teknoloji, ulusal birliktir (ulusal moral, politik istikrar, sosyal düzen). Organski, “World Politics” adl eserinde, co
rafya, kaynaklar, nüfus ve halk, ekonomik geliim, politik bünye ve ulusal morali ulusal güç unsurlar olarak sralarken, Klaus Knorr, “The War Potential of Nations” adl eserinde Organski’nin sralad
 unsurlara yedinci unsur olarak askeri unsuru da eklemitir.

Ulusal güç unsurlarn somut ve soyut unsurlar olarak iki gruba ayran Charles O. Lerche (1960) ise co
rafya, nüfus ve insan gücü, do
al kaynaklar, endüstriyel ve tarmsal üretim, askeri tekilat ve mevcut kuvveti somut unsurlar olarak kabul etmektedir. Lerche, politik, ekonomik ve sosyal bünye, e
itim ve teknolojik düzey, ulusal moral ve devletin uluslararas ilikilerdeki stratejik durumu, müttefik edinme ihtiyac, muhasmlar ve uluslararas liderlik durumunu soyut unsurlar içinde de
erlendirmektedir. Hartman’n (1983) ulusal güç unsurlar ise demografi, co
rafya, ekonomi, bilim ve teknoloji, tarih, psikolojik, sosyolojik durum, idare ve tekilat, askeri unsur eklinde sralanmaktadr. Güç kavramn çalmalarnn merkezine koyan Hans J. Morgenthau’nun (1967) ulusal gücü dokuz unsur çerçevesinde ele ald
 görülmektedir. Bu unsurlar; co
rafya, do
al kaynaklar (besin, hammaddeler), endüstri kapasitesi, askeri hazrlk (teknoloji, liderlik, silahl kuvvetlerin nitel ve nicel durumu), nüfus (da
lm, e
ilim), ulusal karakter (zayf yönleri, hayati bir etken olarak toplumun ve hükümetin kalitesi), diplomasinin niteli
i ve hükümetin niteli
i (kaynaklar ve politika arasnda denge problemi, kaynaklar arasnda denge problemi, halkn deste
i problemi ve hükümet ve d siyaset) eklinde sralanmaktadr. Ar (2001: 86-97)’nn da, Morgenthau’nun yapm oldu
u sralamay aynen benimsedi
i görülmektedir. Milli Güvenlik Kurulu Genel Sekreterli
i (1990: 112) de ulusal güç unsurlarn benzer ekilde sralamay tercih

ederek, siyasi güç, askeri güç, demografik güç, co
rafi güç, bilimsel ve teknolojik güç ve psiko-sosyal ve kültürel gücü ulusal güç unsurlar olarak belirlemitir.

Klal (2005: 238-247), ulusal gücün unsurlarn altyapsal ve üst yapsal unsurlar olarak iki grupta toplamtr. Ona göre, ulusal gücün altyapsal unsurlar, co
rafya, do
al kaynaklar gibi do
al koullar ve toplumun ekonomik ve demografik olanaklar ve askeri güçten olumaktadr. Klal, ulusal gücün üstyapsal unsurlarn, ulusal özellikler, kültürel etkenler, ulusal moral ve milliyetçilik ya da yurtseverlik olgusu olarak tespit etmektedir.

Güç unsurlar snflandrmalar için verilen örneklere bakalarn da eklemek mümkün oldu
u halde okuyucuyu ayn biçimde benzerlikler ve metodolojik farkllklara daha fazla maruz brakmamak için buna gerek duyulmamaktadr. Burada, güç unsurlarnn analizinde dikkat çeken baz noktalara de
inmekle yetinilecektir. Öncelikle, yazarlarn yapm oldu
u snflandrmalarn hepsinde yer bulan unsurlar oldu
u gibi, baz yazarlarn unsur olarak de
erlendirip, di
erlerinin dikkate almad
 baz unsurlar da bulunmaktadr. Bunun nedeni, baz unsurlarn di
erleri içinde zaten var olmas, ayr unsur olarak de
erlendirilmeye gerek duyulmamasdr. Ulusal güç unsurlar incelenirken dikkat çeken di
er bir nokta, güç unsurlarnn belirlenirken izlenecek srada bir öncelik ve önem derecesi esasna dayanmamas, unsurlarn her birinin kendilerince ayr birer güç olmasdr. Bununla birlikte, tüm bu güç unsurlarnn varlklar, etkinlikleri ve süreklilikleri bakmndan birbirine ba
l ve ba
ml olduklar görülmektedir. Üzerinde insann yaamad
, insanlar tarafndan de
erlendirilmeyen bir co
rafyann güç olarak kabul edilmesi zor oldu
u gibi, insanlarn demografik bir güç olarak kabul edilmeleri bir co
rafya üzerinde bulunmalar, psiko-sosyal ve kültürel güçlere sahip olmalaryla mümkündür. Benzer bir ekilde, askeri ve ekonomik güç unsurlarnn varl
n devam ettirmesi bilimsel ve teknolojik güce sahip olmasn gerektirmektedir.

Bu çalmada, geçmi çalmalara uygun olarak, co
rafya, do
al kaynaklar, nüfus, ekonomik kapasite, askeri kapasite ve bilim teknoloji kapasitesi, gücün somut unsurlar olarak de
erlendirilirken, ulusal karakter, ulusal moral, hükümetin niteli
i, güç olma yönündeki istek gibi unsurlar bir ülkenin sahip oldu
u soyut unsurlar olarak kabul edilmektedir.

1.1.2.1. Gücün Somut Unsurlar 1.1.2.1.1. Co
rafya

Co
rafya, önemi tartma konusu olmaya devam etse de, bir aktörün gücünü belirlemede rol oynamaktadr. 20. yy.n ilk yllar boyunca, uluslararas analizin jeopolitik okulu ulusal güç potansiyelini belirlemedeki di
er unsurlarn dnda co
rafyann önemi üzerinde durmaktadr. Nükleer silahlarn ve di
er yüksek teknoloji silahlanmalarn icad, pek çok analistin ikinci dünya savann ilk otuz yl boyunca co
rafyann önemini azaltmtr. Fakat Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birli
i (SSCB) Afganistan’a hareket etti
i zaman 1980’ler boyunca co
rafyann üzerinde yeniden durulmutur (Papp, 2002: 305).

Ülkenin yüzölçümü, topografyas, fiziksel ve siyasal açdan dünya üzerindeki yeri, iklimi gibi faktörler co
rafyaya ilikin göstergeler arasnda yer almaktadr. Rourke ve Boyer’e (1998: 195) göre, gücün unsurlarndan co
rafya için temel göstergeler, ülkenin konumu, ülkenin da
larn, nehirlerini ve ovalarn gösteren topografyas, büyüklü
ü ve iklim koullardr.

Net büyüklük bir ülkenin güç potansiyeline önemli bir co
rafik katkdr. 1812’de Napolyon’un yenilmesinde Çarlk Rusya’snn uçsuz bucaksz büyüklü
ü önemli rol oynamtr. Sovyet Rusya’s kinci Dünya Sava boyunca ayn büyüklü
ünü korumutur. Rusya’nn co
rafi konumunun bir ürünü, olan so
uk Rus klar ordularn igal edilmesine neden olmutur. sviçre’nin da
lar savunmasnda paha biçilemez bir öneme sahiptir (Papp, 2002: 305).

Duncan ve di
erlerinin de (2001:116) belirtti
i gibi, bir devletin co
rafi büyüklü
ü ve konumu güç kapasitesi olarak önemli bir yere sahiptir. Pek çok co
rafi faktör bir ülkenin güç kapasitesini etkilemede rol oynamaktadr. Do
al limana sahip olan ve denize çk bulunan ülkelerin etraf karayla çevrili ülkelere göre daha iyi konuma sahip oldu
u kabul edilmektedir. Ilman iklim kuakta yer alan ülkeler daha fazla insan enerjisi ve tarmsal verimlilik için ekvatora ya da kutuplara yakn ülkelere göre daha avantajl konumdadrlar. Bir ada ya da adalar üzerinde yerlemi, deniz kysnda topraklara sahip olan bir ülke ile açk denizlerden uzak bir toprak parças üzerinde yer alan bir ülke arasnda farkllklar bulunmaktadr. Bir ada devleti olan

Birleik Krallk’n konumunun tarih boyunca onu pek çok istiladan korudu
u ve Birleik Krallk’n dünya çapnda yaratt
 etkisine katkda bulundu
u bilinmektedir. Türkiye jeopolitik konumu itibariyle, stanbul ve Çanakkale Bo
azlar ile Karadeniz ve Akdeniz arasnda geçit olmann yannda, Asya ve Avrupa arasndaki ba
lanty oluturmas açsndan önemli saylmaktadr. Co
rafya bakmndan çok geni topraklara sahip olmak bir ülke için avantaj yaratrken, ülkenin küçük toprak parças üzerinde kurulmas, onu savunma açsndan zor durumlara sokabilmektedir. (Klal: 2005: 238–239)

Alanyaznda, co
rafya ve topografya özellikleri bir ülkenin önemli kapasite ve güç unsurlarndan biri olarak ele alnmaktadr. Bir ülkenin co
rafi özellikleri, sahip olunan özelli
ine göre, o ülke için avantaj ya da dezavantaj oluturmaktadr. Ülkenin sahip oldu
u topraklarn büyüklü
ü, dünya üzerinde bulundu
u konum, ülkenin etrafnn da
larla çevrili olmas, bir ada ülkesi olmas bir ülke için avantaj yaratabilmektedir. Bununla birlikte, bu özellikler yeterli ulam ve iletiim olanaklaryla beslenmedi
i takdirde, baka bir ülke için dezavantaj anlamna gelebilmektedir. Co
rafya ulam, haberleme ve sava teknolojisindeki gelimelerle birlikte geçmiteki önemini yitirse de, ülkenin jeopolitik konumu bir güç ve kapasite unsuru olarak varl
n devam ettirmektedir. (Ar: 2001: 86–88)

Büyüklük, toprak arazisi ve konum her zaman avantaj yaratmamaktadr. Rusya’nn bir okyanus limanna sahip olmay, d ticaretini snrl klmaktadr. Bir ülkenin co
rafyas, denizlere ulamn da yok saymaktadr. Karayla çevrili bir ülke (ticarete girimeye yetisi ve iste
i olan) denize ulamak için komularna ba
ml olmak zorundadr. Baz durumlarda bu sorun yaratmaktadr. Bolivya, mineral ürünlerini Peru ve ili limanlar üzerinden ihraç ederken baz zorluklar yaamaktadr. Ulusal liberalleme hareketleri dndaki hükümet d aktörler, çok nadiren co
rafyay gücün unsuru olarak saymaktadr (Papp, 2002: 305). Da
larn varl
, sviçre’de oldu
u gibi olas igalcilere kar caydrcl
a neden olabilece
i gibi, Peru örne
inde oldu
u gibi bir ülkenin iç ekonomik geliimine engel de olabilmektedir. (Duncan ve di
erleri, 2001:116)

1.1.2.1.2. Do
al Kaynaklar

Ülkenin kapasitesi için önemli olan nicel unsurlardan biri de bir ülkenin zengin ve önemli do
al kaynaklara ve verimli topraklara sahip olmasdr. Do
al kaynaklar belirleyen unsurlar; bir ülkenin gda gereksinimlerini karlayabilecek durumda olmas ve önemli hammadde kaynaklarna sahip olmasdr. Gda yönünden kendine yeterli ya da buna yakn bir ülke olmas ve yetitiremedi
i yiyecekleri di
er ülkelerden satn almak zorunda olmamas, bir ülkeyi di
erlerine göre daha üstün klmaktadr. (Ar 2001: 89)

Gücün di
er bir unsurunu oluturan do
al kaynaklar, co
rafyayla yakn ilikiye sahip bir güç kapasitesi unsuru olarak nitelenmektedir. Bu önemli unsur, bir ülkenin nüfusunu beslemesini ve barndrmasn, ekonomisini endüstriletirmesini ve ticarete dahil olmasn mümkün klmasn sa
lamaktadr. Gda üretimi için ekilebilir araziye, kömür, petrol, uranyum gibi enerji kaynaklarna, enerji kaynaklarnn kullanm için nehirlere ya da demir rezervleri gibi do
al kaynaklara eriim, Gayri Saf Milli Hasla’nn (GSMH) karlatrmal düzeyleri, ticaret dengesi ve gerekti
inde savaa hazr bulunma için temel tekil etmektedir. (Duncan ve di
erleri, 2001:117) Ülkeler, temel besin maddeleri, petrol, gaz, kömür gibi temel enerji kaynaklarna kendileri sahip olmayp da bunlar dardan ithal ediyorsa, bir baka ifadeyle do
al kaynaklar açsndan da ba
mlysa, e
itim, sa
lk gibi temel yatrmlara daha az para harcamak zorunda kalmaktadr. Bu da daha çok do
al kayna
n, daha çok yatrm anlamna geldi
ini göstermektedir. Ayrca, bir ülkenin ekonomik büyümesi arttkça, enerji tüketimi de artmaktadr. Bu yüzden do
al kaynaklara sahip ya da onlara eriebilir konumda olmak, bir ülkenin gücünü belirleme de önemli bir unsur olarak karmza çkmaktadr.

Hammadde kaynaklar hem endüstriyel üretim hem de savaabilecek güce sahip olmak açsndan önem tamaktadr. Sava teknolojilerindeki ilerlemeyle birlikte, hammaddelerin kontrolünün daha önemli hale geldi
i, baz hammaddelerin nispi öneminin de artt
 görülmektedir. Bu ba
lamda, I. Dünya Sava sonrasnda petrol ve günümüzde de do
al gazn endüstri ve sava alannda önemli birer enerji kayna
na dönütü
ü, barçl amaçlarla, nükleer enerji üretiminde ve teknolojik gelimede kullanlan uranyumun önem kazand
 dikkat çekmektedir. (Ar 2001: 90)

Do
al kaynaklar; onlara sahip olma, onlardan yararlanma, onlar kontrol etme ve onlar kullanma açsndan ele alnmaktadr. Geni kaynaklara sahip bir ülkenin, daha azna sahip olana ya da hiç sahip olmayana göre potansiyel olarak avantajl bir pozisyona sahip oldu
u kabul edilmektedir. Bununla birlikte, bir aktörün bu kaynaklar kullanma zorunlulu
u söz konusudur. Örne
in, Rusya’nn Uzak Do
usu ve Sibirya geni miktarda minerallere sahipken, iklim ve arazi yapsndan dolay Rusya bunlardan yararlanamamaktadr. Kaynaklara sahip olma ve onlardan yararlanmann ötesinde, kaynaklar kontrol edebilmek de önemlidir. E
er, bir aktörün sahip oldu
u kaynaklar baka bir aktör tarafndan kullanlyorsa, aktörün gücü için sahiplik azdr. Burada, Orta Do
u’nun petrol üreten ülkeleri örnek verilebilir. Petrol üreten ülkeler önemli olmakla birlikte, çok uluslu petrol irketlerine çok önceden imtiyaz tandklarndan uluslararas sahnede güçsüzdürler. Bununla birlikte, petrol alanlarnda kontrol elde ettikleri zaman, uluslararas devletler düzeni için yeni güçlü bir pozisyon ortaya çkmtr. Son olarak önemli olan di
er bir nokta, bir ülkenin kaynaklarn kullanmn elinde bulundurmasdr. Bir ülke, kaynaklarn kendi amaçlar için etkili bir ekilde kullanmadkça, gücüne çok az katkda bulunur. Kullanm, bir aktörün endüstriyel ve ekonomik geliimi için temel bir ilevidir. Kongo Cumhuriyeti ve Zambiya zengin kaynaklara sahip olup da endüstriyel ileri olmayan ülkelere birer örnek tekil etmektedir. Devletlerden baka çok uluslu irketler de güçlerini do
al kaynaklardan almaktadr (Papp, 2002: 306).

Duncan ve di
erlerinin de (2001: 117) belirtti
i gibi, petrol, do
al gaz, uranyum gibi nükleer güç kaynaklar, bir devletin gücünün önemli kaynaklarndan olup, bunlar ve bunlarn denetimini elinde bulunduranlar 20 yy.daki savalarda güce sahip olmular ve çatmalar için temel neden oluturmulardr. Onlara göre, içme suyu tedarik eden ve ulam, ticaret ve enerji üretimini mümkün klan nehirler de di
er bir önemli do
al kaynak unsurudur. Duncan ve di
erlerinin (2001: 117) de de
indi
i gibi, hidroelektrik gücü, dünyann elektri
inin bete birini sa
lamakta, bu hidroelektrik gücün % 14’ü ABD, % 10’u Kanada, % 9’u eski Sovyetler Birli
i’nde üretilmektedir. Nehirler bakmndan güçlü konumda olan di
er ülkeler, Bat ve Do
u Avrupa ülkeleri ile Çin’dir.

1.1.2.1.3. Nüfus

Güç kapasitesi unsurlarndan biri olan nüfusun en bilinen göstergesi toplam nüfus miktardr. Bunun dnda, faal nüfusun toplam nüfus içindeki pay, söz konusu nüfusun e
itim düzeyi, bu güç unsurunu, dolaysyla bir ülkenin güç kapasitesini etkileyen faktörlerden biri olarak kabul edilmektedir.

Rourke ve Boyer’e (1998: 195) göre, nüfusun, bir baka ifadeyle demografik faktörlerin belirleyici unsurlar; ülkenin sahip oldu
u nüfusun rakamsal de
eri, nüfusun yaa göre da
lm, çalma ça
ndaki nüfus miktar, nüfusun sa
lk ve e
itim düzeyi ve vatandalarn morali olarak sralanmaktadr.

Nüfus konusuna dahil olan unsurlar

;

nüfusun devletin igal etti
i alan büyüklü
üne ilikin büyüklü
ü, kentleme oran, nüfusun ya da
lm, sa
lk ve e
itim durumudur. Nüfus büyüklü
ü ve yo
unlu
u bir devletten di
erine de
iiklik gösterse de, genelde geni bir co
rafi alana sahip devletlerdeki kalabalk nüfus güç unsuru olarak kabul edilebilmektedir. Kalabalk nüfus, askeri hizmetler için asker ve ekonomi için igücü anlamna gelmekte, sa
lkl, e
itimli ve sosyal olarak hareketli bir nüfus ekonomik ve siyasi gelime için temel tekil etmektedir (Duncan ve di
erleri, 2001:123). Bu da nüfusun bir ülkenin güç unsurlarndan biri olmasnn en önemli göstergelerinden biridir.

Nüfus gücün en önemli belirleyicilerinden biridir. Güç ba
lamnda nüfus sadece saylar ifade etmemekte, nüfusun e
itim ve uzmanl
na da atfta bulunmaktadr. Çin’in snrsz nüfusu onun önemli bir güç olarak dikkate alnmasnn bir nedeniyken, nüfusun e
itimi ve uzmanlk düzeyi bu avantajn azalmasna neden olmaktadr. Devletlerin gerçekli
i dnda, di
er aktörler de nüfus saysndan nüfusun e
itim ve uzmanl
ndan da faydalanmaktadr. Büyük devletlerle karlatrld
nda, IBM çok az sayda içi istihdam etse de, IBM’in nüfusunun e
itim ve bilgisi onun gücünü artrmaktadr (Papp, 2002: 305).

Nüfus, ulusal gücü belirleyen önemli etkenlerden biri olsa da, tek bana gücü belirleyen bir unsur olarak de
erlendirilmemektedir. Nüfusun büyüklü
ünden çok nüfusun bileimi, özellikle de nüfusun ya gruplarn göre da
lm, ulusal gücü yakndan ilgilendirmektedir. Ekonomik ve askeri güç açsndan nüfus faktörünü önemli klan, 20–40 yalar arasndaki nüfusun, bir baka ifadeyle genç nüfusun

orannn yüksek olmasdr. Nüfus art hznn dümesi, ortalama ömrün uzamas yal nüfus orannda arta neden olmakta, bu da çalabilen ve savaabilen nüfusun giderek daha çok kiiyi doyurmak zorunda kalmasna anlamna gelmektedir. (Klal, 2005: 241)

Nüfusun di
er bir önemli özelli
i onun e
itim düzeyidir. Bugünün dünyasnda güçlü olmak için devletler teknolojik ve bilimsel yenili
i gerçekletirebilecek e
itimli bir nüfusa sahip olmak zorundadr. E
itim sadece teknolojik ve ekonomik gelime için de
il bilimsel ilerleme için de bir zorunluluk olarak alglanmaktadr. ABD, di
er ülkelerin en e
itimli ve en yetenekli üyelerini kendi ülkesine çekerek önemli faydalar sa
lamtr. Geçen yüzylda e
itimli kiiler Avrupa’dan göç ederken, 20. yüzylla birlikte göçmenler Asya, Latin Amerika ve Rusya’dan gelmilerdir. Nüfus bir güç unsuru olarak de
erlendirildi
inde, nüfusun büyüklü
ü ve homojenlik geçmite önemliyken, gelecekte nüfusun önemli bir boyutu onun e
itim düzeyi olacaktr (Duncan ve di
erleri, 2001:127).

Dünyada önemli askeri gücü elinde bulunduran ve dünya arenasnda etkili olan devletler geni topraklara ve o topraklarda yaayan büyük bir nüfusa sahip olan devletlerdir: Çin, ABD, Rusya ve Hindistan.

Geni bir nüfusa sahip olmak, ülkeler için hem olumlu hem de olumsuz bir özellik olarak de
erlendirilmektedir. Çin’in nüfusunun büyük ço
unlu
unun ayn etnik kökenden gelmesi, nüfusunun homojenik yaps onu güçlü klarken, di
er bir kalabalk nüfusa sahip olan ülke, Hindistan nüfusunun çok farkl etnik kökenden olumas onun nüfus gücünün zayf noktas olarak görülmektedir. Farkl etnik gruplar arasnda ekonomik ve sosyal farklarn bulunmas, bu gruplarn kendi konumlarndan memnun olmamalar ve de
ien talepler bu farkl etnik gruplardan oluan Yugoslavya, Endonezya, eski Sovyetler Birli
i gibi ülkeleri kimi zaman zor durumda brakmtr. Etnik çeitlilik ABD örne
inde oldu
u gibi kimi zaman ülkeler için avantajlar da yaratabilmektedir. ABD’nin dünyann her bölümünden göçmenlere kapsn açmas, onu canll
nn ve yenilikçi kapasitesinin en önemli nedenlerinden biri olarak görülmektedir. (Duncan ve di
erleri, 2001:127)