2.4. AVRUPA BRL GÜÇ KAZANMA STRATEJSNN BR
2.4.1. Avrupa Birlii Bilim ve Teknoloji Politikasnn Genel Çerçevesi
salamaya odakl AB bilim ve teknoloji politikasnn amac açklanp, bu politikann genel çerçevesi çizilmitir.
AB’nin günümüzde izledii bilim ve teknoloji politikasnn temel dayanaklarndan biri Avrupa Konseyi’nin Mart 2000 tarihinde gerçekleen Lizbon Zirvesi’nde ald kararlardr. Konsey, bu Zirve’de, “2010 ylna kadar, sürdürülebilir bir ekonomik büyüme, istihdam ve toplumsal uyumla birlikte Avrupa’y, dünyann en dinamik ve rekabet gücü en yüksek, bilgiye dayal ekonomisi hâline getirme ve buna yönelik bir strateji izleme” kararn almtr. Böylece, AB’nin bilim ve teknoloji politikasnn hangi amaca hizmet edecei ve genel çerçevesi belirlenmi, izlenecek strateji saptanmtr. Göker’in (2006: 411) de ifade ettii gibi, ‘Lizbon stratejisi’ olarak anlan “bu stratejinin uygulanmasnda, bilgi üretiminin ana kayna olan ve bilgi kullanmna yolu açan aratrma faaliyetlerine her eyin üzerinde bir deer biçilmitir.”
AB’nin bilim ve teknoloji politikasnn söz konusu amacnn gerçeklemesi için kullanlan balca aracn bilgi olduu kabul edilmektedir. Göker’in (2006. 415) de vurgulad gibi, Avrupa, bilgiyi üretebilirse -bilgiyi üretmede yetkinleirse- ve ayn yetkinlii bilginin kullanlmasna da tayabilirse, dier bir deyile, bilgiyi yeni ürünlere, yeni üretim yöntemleri ve yeni hizmetlere dönütürmekte, ksacas yenilik yaratmada, yetkinlik kazanrsa, ekonomik büyümesini ve toplumsal birliini sürdürebilecek ve istihdam yaratabilecektir. Avrupa’nn “dünyann en dinamik ve rekabet gücü en yüksek ekonomisi” hâline gelebilmesi ve Avrupa toplumunun refahn artrmas ve bunu sürdürmesi bu yetkinlikle, bilgiyi üreterek Avrupa’nn, mal ve hizmet üretiminde yaratt katma deeri sürekli olarak artrabilmesiyle mümkün olabilecektir.
Nihai hedef sürdürülebilir toplum refahnn salanmas ve Avrupa’nn dünyann en dinamik ve rekabet gücü en yüksek ekonomisi yaplmas için, eitim kapasitesiyle birlikte aratrma yetenek ve kapasitesinin gelitirilmesi gerekir. Göker’e (2006: 416) göre, bilgiyi üretmede ve kullanmada yetkinlik kazanmann yolu, “aratrma, eitim ve yenilik yaratmadan” oluan bilgi üçgenine ilerlik
kazandrmakla” mümkündür. Göker, bilgi üçgenine ilerlik kazandrmann aadaki ekilde mümkün olacan belirtmitir:
x Bilgi aratrma yoluyla üretilecektir; o hâlde Avrupa aratrmada daha iyi olmaldr.
x Üretilen bilgi eitim yoluyla yaylacak ve özümsenecektir; o hâlde Avrupa eitimde daha iyi olmaldr.
x Eitimi alnan, özümsenen bilgi, inovasyon yoluyla kullanlacaktr; o hâlde Avrupa inovasyonda daha iyi olmaldr.
Ayrca, Göker, bilgi üçgenine ilerlik kazandrmak ve bu üçgenin, aratrma bata olmak üzere, iaret edilen üç ana unsurunda da daha iyi olabilmek için baz önlemler alnmas gerektiini ifade etmitir. Ona göre, aratrma ve inovasyon için yeni, parasal tevik araçlarnn yürürlüe konmas; aratrma ve inovasyonu güçlendirmek için, devlet yardmlarna ilikin kurallarn yeniden gözden geçirilmesi; fikrî mülkiyet haklar rejiminin iyiletirilmesi; risk sermayesi ilemlerinin Avrupa çapnda kolaylatrlmas ve üniversite ile sanayi arasndaki balarn güçlendirilmesi öngörülen önlemler arasndadr. Ayrca, ekonomik büyümeye yönelik bilgi hizmetlerinde kullanlabilecek finansman araçlarnn harekete geçirilmesi istenmektedir.
Bugünün dünyasnda ekonomik kalknma ve büyüme açsndan en önemli itici güç kabul edilen bilim ve teknoloji alanndaki Birlik faaliyetleri AB’nin ortak bilim ve aratrma politikas ile düzenlenmektedir. Bununla birlikte, ortak bilim ve teknoloji politikasnn dier politikalardan farkl olarak, yasal düzenlemelerden çok bilim ve teknoloji alanndaki faaliyetleri “Avrupa Aratrma Alan (ERA)” altnda birletirdii ve bu kapsamda yürütülen çalmalara Çerçeve Programlar araclyla destek vermeyi içerdii kabul edilmektedir.
Bugün, bilimsel ve teknolojik gelimenin ülkelerin ekonomik büyümelerindeki en önemli etken haline geldii ve bilginin, bilgiye eriimin, yeniliin daha da önem kazand görülmektedir. AB ülkeleri de bu gerçei göz ard etmemi, kendi oluturduklar ulusal bilim ve teknoloji politikalar ile endüstrilerini gelitirmek ve dünya pazarnda daha fazla rekabet edebilir hale gelmek için çaba göstermilerdir. Ancak zamanla ulusal bilim ve teknoloji politikalarnn yan sra AB
düzeyinde bilimsel ve teknolojik aratrmalarn yürütülmesi için ortak bir politika oluturulmas gerektii kabul görmütür.
Demirta-Cokun’un (2006: 61) da belirttii gibi, AR-GE harcamalar küreselleen dünyada rekabet edebilir ekonomik gücü anlamak için dikkate alnmaldr. Bilgi teknolojilerine dayanan yeni ekonomi ülkelerin AR-GE’ye daha çok yatrm yapmalarn zorunlu klmaktadr. AB’nin GSMH içindeki pay Japonya ve ABD’nin gerisinde kalmaktadr. Lizbon Stratejisi bu aç kapatmak için gelitirilmitir.
AB’de ortak bir bilim ve teknoloji politikas oluturulmasnn ardnda pek çok farkl neden bulunmaktadr. Bu nedenlerden ilki; Avrupa endüstrisindeki aktörlerin bu yönde yaptklar baskdr. Avrupa endüstrisi, Tek Pazar’dan gerçek anlamda fayda salamann yolunun baz anahtar alanlarda ve öncelikli teknolojilerde aratrma kaynaklarnn birletirilmesinden geçtiinin farkna varmtr. Bu nedenle, AB ortak bilim ve teknoloji politikasnn oluturulmasnn gerekçelerinden birisi, AB endüstrisinin dünya pazarndaki rekabet gücünü artrmasnn yolunun bilim ve teknoloji alanndaki ilerlemelerden geçtiinin belirtilmesidir. Bu yüzden, son yllarda AB ortak bilim ve teknoloji politikas çerçevesinde yürütülen aratrmalarn ticari hayata aktarlmas için Birlik tarafndan verilen destein ve harcanan çabann ardndaki temel düüncelerden birisi de AB endüstrisinin rekabet gücünü artrmaktr. AB üye devletlerini ortak bir bilim ve teknoloji politikas oluturmaya iten baka bir nedenin, AB vatandalarnn ve endüstrisinin ihtiyaçlarna daha etkili çözümler bulma çabas olduu kabul edilmektedir. Çevrenin kirlenmesi, küresel snma, ozon tabakasnn incelmesi gibi birden çok ülkeyi ilgilendiren sorunlarda Birlik çapnda yürütülecek çalmalarn daha verimli olacana inanan AB vatandalar, salk konusunda da herkesin yararna olacak aratrmalarda (AIDS, kanser gibi) AB’nin gerekli koordinasyonu salama görevini üstlenmesini beklemektedir. Birlik içinde ortak bilim ve teknoloji politikas oluturma nedenlerinden biri de termo-nükleer füzyon ya da mikro elektronik gibi alanlarda yürütülen projelerin tek bir ülke için oldukça büyük ve masrafl olmasdr. Bunlardan baka, üye devletlerdeki bilim adamlarnn tecrübelerini birbirleriyle paylamasnn Avrupa’nn bilim katk salayaca düünülmektedir. (KV, 2003: http://www.ikv.org.tr/pdfs/70a20e57.pdf)
Aslnda, AB’nin baarl olmasnn nedeni ileri bilgi teknolojilerinin, AB üyesi devletlerin bütünlemelerine yardm etmesidir. AB, bu eilimi hzlandrmak için bilgi teknolojilerinde resmi programlar bile balatmtr. AB’nin baarsn görerek, daha fazla devlet giderek artan bir ekilde, hükümetleraras örgütlerin uluslar üstü yetkisinin bir derecesinde farz edilmek için ileri bilgi teknolojilerinde daha becerikli olmaya ve insan çabasnn her bir yönünün daha fazla parças olmaya baladndan hükümetleraras örgütlere izin vermeye daha hevesli olmaya balamlardr (Papp, 2002: 67).
leri bilgi teknolojisi, dünya çapnda piyasalar yaratarak ve ekonomik uygulamalar ve düünmeyi küreselletirerek dünyada ekonomik gücün doasn ve kaynaklarn önemli derecede deitirmektedir. Dünya çapnda piyasalar ve küreselleme gerçei sadece balangç aamasnda olsa da, yine de o devletleri, çok uluslu irketleri ve dier uluslararas aktörleri tüm ekonomik stratejilerini yeniden düünmeye zorlamaktadr. Uygulamada bu ne anlama gelmektedir? Pek çok örnek verilebilmektedir. Singapur’da, yerel bir bilgi teknolojileri irketi srailli bir telefon üretim teknolojisini satn almak için Tayvan’dan yatrm elde eder. Hala, Tayvanl anaparasn kullanarak, Singapur meneli firma ucuz igücü avantajn kullanmak için Çin’de üretim hatt oluturmaktadr. Ürettikleri telefonlar ABD ve Japonya’da satlmak üzere ihraç etmektedir. Bu deer zincirinde alt ülke dahil olmaktadr ve bu ileri teknoloji ile mümkün olabilmektedir (Papp, 2002: 315).
2004’de hazrlanan “Siyasi Bir Avrupa na Etmek- Yarnn Avrupa’s çin 50 Öneri” balkl Strauss-Kahn Raporu’nda, siyasi bir Avrupa oluturulmas için 18 balk çerçevesinde 50 öneri sralamtr. Rapordaki ilk balk “bilgiye yatrm ve aratrma ve yüksek öretime odaklanma” olarak saptanmtr. Bu balkta sralanan önerilerden ilki; aratrmay Birlik bütçesinin öncelii yapmaktr. Topluluk bütçesinin kamu aratrmalar için ayrlan pay Topluluk bütçesinin % 0.25’ine karlk gelmektedir. Aratrmay Birliin en önemli politikas haline getirmek için bu orann aamal bir ekilde artrlmas gerektii üzerinde durulmaktadr. kinci öneri, bilim ve aratrma için bir Avrupa Ajans kurulmasyken, üçüncü öneri AR- GE’de irket yatrmlar için en düük vergi kredisini art koan bir Avrupa Çerçeve Kanunu aracyla özel sektördeki aratrmann ilerlemesinin desteklenmesidir. Rapor kapsamndaki bilim ve teknoloji politikasyla ilgili son öneri ise Avrupa üniversite
mükemmeliyet merkezleri a oluturarak ve Avrupa nüfusunun %50’sinin yüksek öretim diplomasna sahip olmasn hedefleyerek yüksek öretime yatrm yapmak olarak belirlenmitir. Bu kapsamda, Topluluk GSYH’nn % 0.15’nin bu çabaya ayrlmas öngörülmektedir.
Bilgi toplumu için pek çok teori, politika ve tanm mevcuttur. Erkan’n (1998) da belirttii gibi, sanayi devrimi sonras bilginin toplanmas, ilenmesi, aktarm, kullanm ve üretilmesine yönelik olarak ortaya çkan teknolojiler, bilgi ve iletiim teknolojileri olarak adlandrlrken, kuantum sçramas olarak nitelenen bu hzl deiim sürecinde olumaya balayan yeni toplum düzeni bilgi toplumu olarak tanmlanmaktadr.
Geldof’un da (2005: 1) üzerinde durduu gibi, bilgi toplumunun temel niteliklerinden biri, bilgi ve ona eriimin önemli bir rol oynamasdr. Bilgi ve ona eriim de ekonomik, siyasi ve sosyal unsurlarn çeitlilii ile etkilenmektedir. Bilgi toplumunun yaad temel zorluk kalknmay tevik etmek ve dijital bölünmenin daha fazla genilememesi için bu unsurlar arasnda doru dengenin bulunmasdr. Küresel ortaklklar ve ibirlii bu geliim sürecini kolaylatrmada ve yürütmede etkili giriimler arasnda yer almaktadr.
Geldof’a göre, bilgi ve iletiim teknolojileri bir yandan gelimi yaam koullar, ekonomik büyüme ve çevresel sürdürülebilirlii getiren araçlar salarken, bir yandan da onu daha önce benimseyenler lehine önemli bir ayrc unsur olarak hareket etmektedir. Bilgi ve iletiim teknolojileri eitimin güçlendirilmesi, kamu hizmetlerinin ve yönetiimin iyiletirilmesinde bir bask unsuru olarak kullanlmaktadr.
Bilgi toplumu BM, G8, AB gibi pek çok etkili kurumun uluslararas gündeminde belirgin bir ekilde yer almaktadr. Uluslar bilgi toplumunun bir parças olmak için isteklidir. Casttels ve nce’nin (2003: 26) da deindii gibi, bugünün bilgi toplumu sadece alar etrafnda örgütlenmi deildir. Onlara göre, bugün karmaklklar yönlendirebilecek, ilevleri koordine edebilecek, çap ne olursa olsun ileri her türden alarla gerçekletirebilecek, bilgi teknolojisinin iktidarda olduu alar etrafnda örgütlenme durumu söz konusudur. Teknolojiyi ekillendiren de, onlar beklenmedik kullanm biçimlerine yönelten tesadüfî etkileimler de bu yeni bilgi toplumu olmaktadr.
Sullivan (2005: 3–4), bilgi toplumunun telekomünikasyonun kontrolü üzerinde güç mücadelesinin tekrar olarak bir gelenek olduunu belirtmektedir. Bunun dnda, bilgi toplumu sosyal içermeyi gelitirmek için bir strateji olarak da görülmektedir. AB’deki bilgi toplumunun durumuna bakldnda, en çok bahsi geçen bileenlerin e-devlet, e-i, e-örenme gibi özel ifadeler olduu dikkat çekmektedir.
Sullivan’n (2005: 7-8) da deindii gibi, AB bilgi toplumu politikas saptanabilir bir teknolojik endüstriyel politikadr. Bu politika i uzmanlar ve Avrupa Komisyonu çalanlar tarafndan yürütülmekte, AB ekonomik refahn artrmak için yeniliin geliimine katkda bulunmakta, AB Çerçeve Programlar araclyla finanse edilen özel AR-GE giriimleriyle üye devletler tarafndan uygulanmaktadr.
Barroso, Birliin aratrma politikasnn önceliklerini temel aratrmada mükemmeliyete ulamak, daha fazla endüstri uygulamal AR-GE deiim programlarnn geniletilmesi ve AR-GE kapasitelerinin bölgelere yaylmas eklinde belirtmektedir. (Avrupa Komisyonu, 2010: 3)
Görüldüü gibi, bilim ve teknoloji ile aratrma politikas AB’nin geleceine yön veren unsurlardan biri olarak deerlendirilmektedir. Bu dorultuda da, AB’nin geleceine dair öngörülerin yapld çalmalarda AR-GE, bilim ve teknoloji politikalar ve bunlarn ekonomiye etkisi konularna mutlaka yer verilmektedir.
2.4.2. Avrupa Birlii Bilim ve Teknoloji Politikasnn Hukuki Altyaps