2.3. AVRUPA BRL GÜÇ KAZANMA STRATEJS
2.3.1. Avrupa Birlii’nin Güç Olma ddias
Özda (2002: 3)’a göre, AB, II. Dünya Sava’ndan sonra iki kutuplu bir yaplanmaya giren dünyada, 16. yy.dan bu yana dünyann siyasi merkezi oluturma özelliini yitiren Bat Avrupa’nn yeniden küresel bir güç olma çabasnn siyasi, ekonomik, askeri ve kültürel bir ürünüdür.
Demirta-Cokun’un (2006: 56) da belirttii gibi, AB’nin kurucu Antlamalarnda AB’nin dünya politikasndaki durumuna ilikin herhangi bir ifade yer almamaktadr. AB kurucu anlamalarnn hiçbirinde AB’den süper güç ya da küresel güç olarak bahsedilmemektedir. Bu antlamalarda daha çok ibirlii üzerinde durulmaktadr. AB, kendini tanmlarken güç kelimesini kullanmaktan kaçnmaktadr. Bununla birlikte, AB kurumlar tarafndan yaynlanan pek çok bildiri ve raporda, AB’nin uluslararas ilikiler içinde yer bulan “bir aktör”, “bir oyuncu”, “bir güç” olarak ele alnd görülmektedir.
AB’nin dünyadaki açk ve güvenilir rolünü dorulamak ve Avrupa’nn dünya piyasalarndaki ticaret kapasitesi ve rekabet statüsünü güçlendirmek için Topluluun d faaliyetleri güçlü ve istikrarl ortak iç politikalara dayanmakta ve onlarla desteklenmektedir. Avrupa Güvenlik Stratejisi’nde AB küresel bir oyuncu olarak tanmlanmaktadr. (Demirta-Cokun, 2006: 57)
AB kurumlar tarafndan yaynlanan pek çok resmi açklama ve bildiride AB’nin küresel bir güç olma hedefi vurgulanmaktadr. 2000 ylndaki Avrupa Konseyi’nde düzenlenen Lizbon Gündemi (Lisbon Agenda), Mart 2003’de Komisyon tarafndan hazrlanp, Konsey ve Avrupa Parlamentosu’na sunulan “Daha Geni Avrupa-Komuluk: Dou ve Güney Komularmzla likilerimiz için Yeni Bir Çerçeve (Wider Europe — Neighbourhood: A New Framework for Relations with our Eastern and Southern Neighbours)” adl Bildiri, Aralk 2003’de Avrupa Konseyi tarafndan kabul edilen “Daha yi Bir Dünyada Daha Güvenli Bir Avrupa (A Secure Europe in a Better World” adl Taslak Avrupa Güvenlik Stratejisi ve 2004’de Avrupa Komisyonu tarafndan hazrlanan “ Bir Dünya Oyuncusu Hakknda Bildiri: AB’nin D likileri (Communication on A World Player: The European Union’s External Relations)” belgesi bu belgelerden bazlarn oluturmaktadr.
Lizbon Stratejisi olarak da bilinen Lizbon Gündemi, AB’nin “2010 ylna kadar bilgi teknolojilerine dayal olarak, daha fazla ve daha iyi istihdam ve daha çok sosyal uyum ile birlikte sürdürülebilir ekonomik büyümeyi gerçekletiren dünyann en rekabetçi ve dinamik bilgi temelli ekonomisi olmasn” hedeflemektedir.
Lizbon Stratejisi, AB’nin ekonomik gücünü artrmas üzerinde dururken, dier belgeler siyasi güç unsuruna da odaklanmaktadr. Örnein, Taslak Avrupa Güvenlik Stratejisi’nde Javier Solana, “AB’nin dünya GSMH’nin dörtte birine sahip 450 milyon üzerinde nüfusuyla bir Birlik olarak küresel bir güç olduunu, küresel güvenlik için sorumluluk paylamaya hazr olmas gerektiini” belirtmektedir. Ayrca, 2004 ylndaki Avrupa Komisyonu Bildirisi’ne göre, AB’nin, siyasi gücünü güçlendirme ve uluslararas alanda meru ekonomik ve ticari çkarlarn koruma hedefi bulunmaktadr.
Dahas, AB’nin artan ekonomik arl ve corafi büyüklüü dünyada daha önemli bir politik ve güvenlik rolü oynayarak küresel bir aktör olmas için bir zorunluluk olarak görülmektedir. Bu balamda, genileme, küresel bir aktör olarak
AB’nin kimliini gelitirme süreci olarak düünülmektedir. Bu yüzden, bir aktörün niteliklerinde ve aktörün rol oynama isteinde art, küresel bir güce dönümek için bir gereklilik olarak alglanmaktadr. (Söderbaum ve dierleri, 2006: 123) Dier bir ifadeyle, böylesi bir küresel rol oynamak için, AB daha fazla özerk d politika kararlar alabilir nitelikte olmaldr.
AB’nin pek çok ülkesinde, ulusal jeopolitik bak açsnda küresel istek eksik bulunmaktadr. AB, Fransz ve ngilizlere göre, AB, eskiden beri var olan küresel güç olma isteini devam ettirmek için bir araç olarak görülürken, Portekiz ve Hollanda gibi baz eski koloniler küresel güç olma isteinin dierleriyle karlatrldnda snrl olduu dikkat çekmektedir. (Mamadouh, 2004: 23)
2003 ylnda AB’nin dünya liderliinin olasl hakknda Türkiye Kalite Dernei öncülüünde bir analiz hazrlanmtr. Bu analizde, AB’nin liderlik yapp yapamayaca sorusu cevaplanmaktadr. Bu soruya olumlu cevap veren gözlemcilere göre, dünyadaki mevcut durumu dengelemek için orta ve uzun vadede AB’yi, ABD’ye alternatif olarak ortaya çkarma ihtiyac bulunmaktadr. Genileme ilerledikçe, AB bugün olduundan daha büyük bir siyasi ve ekonomik güç olmaya balayacaktr. Dahas, AB Anlamas’nda AB’nin dünya sahnesinde tek bir ses olmas beklenmektedir. Dier taraftan, AB’nin gelecekteki liderliine ilikin karamsar düüncelere sahip olanlar da bulunmaktadr. AB üye devletleri arasnda refah düzeyi, tarihsel geçmi, toplumsal yap ve askeri güç gibi pek çok önemli alanda homojenlik olmay ve kurumsal yönetiim sorunlar, AB’nin küresel bir güç olmas yönündeki engeller olarak gösterilmektedir. (LaGro, 2004, 10-11)
Kuhnhards’n (Söderbaum ve dierleri içinde, 2006: 121) da açklad gibi, AB kendini özellikle de ekonomik araçlarla uzlamazlklar çözmesi açsndan dünyann geri kalan için bir model olarak görmektedir. Gelimekte olan ülkelerin küresel ekonomiyle bütünletirme amac AB’nin dünya çapnda bölgesel bütünleme çabalarn desteklemesine ve bölgeler aras ibirliini iyiletirmesine öncülük etmektedir. AB yetkilileri bölgesel bütünleme ve ibirlii araclyla barn güçlendirileceine, uzlamazlklarn önleneceine ve snr ötesi sorunlarn çözümü ve doal kaynaklarn daha iyi kullanm ve yönetiminin desteklenebileceine inanmaktadr. (Söderbaum ve dierleri, 2006: 122) Görüldüü gibi, AB d politikasnn temel hedeflerinden biri kendini küresel bir aktör olarak yaplandrmas
ve bölgelerin uluslararas ilikilerde aktörler olarak kabul edilecei bir dünya düzeninin desteklenmesidir.
Jorgensen’in (2004: 49) de deindii gibi, AB bir lider olarak hareket etme dinamiklerine ve potansiyeline sahiptir. AB’nin kendi içinde, lider olmak için bir istek olduu gibi, AB’nin sahip olduu yetkinlik, kaynaklar, vizyon, deerler ve ilkelerle de küresel güç olma kapasitesinin bulunduu görülmektedir. Bu, varlklarn doru ekilde kulland ve gelitirdiinde, AB’nin küresel güç kapasitesine sahip olduu anlamna gelmektedir. Jorgensen’in (2004: 51) de iddia ettii gibi, eer amaç AB’yi küresel liderlik rolüne tamaksa, “daha fazla para, daha fazla diplomat, daha fazla asker ve daha fazla kuruma” ihtiyaç duyulmaktadr. AB ve üye devletler ellerinin altnda parasal ve insan gücüne sahiptir. Bununla birlikte, AB’nin siyasi liderlii askeri gücün ve ortak d politikann yokluundan dolay, ksa ve orta vadede mümkün görünmemektedir. AB imdi uluslararas alanda özellikle de Ortadou’da daha aktif bir politika izlemek ve ortak bir tutum belirlemek için giriimde bulunmaldr.
Komisyon’un 2005’te yaynlad “Avrupa 2010: Avrupa Yenilenmesi için bir Ortaklk” Bildirisi’nde belirtildii gibi, AB, uluslararas arenada daha güçlü ve etkili olmak istiyorsa, tek bir ses olarak hareket etmek ve tutarl bir duru sergilemek zorundadr. Onun etkili olma kapasitesi önemli ortaklarla, özellikle de Transatlantik’te tutarl ve etkili bir iliki kurmasna baldr. Avrupa’nn dünyadaki rolü onun içteki gücünden ayrlamaz. Onun etkili olma kapasitesi ekonomisinin salkl ilemesine baldr. Güçlü olmak için baarl bir komuluk politikas izlenmesi de zorunludur. Uluslararas ticaret; rekabet edebilirlik ve büyümenin desteklenmesi için önemlidir. AB, içeride kendi rekabetçi potansiyelini gerçekletirmek için açklk politikasndan yararlanmaldr. (Komisyon, 2005: 11-12)
AB yetkilileri tarafndan yaplan konumalar da bu düünceleri desteklemektedir. Örnein, Avrupa Komisyonu eski Bakan Romano Prodi, küresel güç olarak AB’nin rolüyle ilgili düüncelerini u ekilde ifade etmektedir:
“…Eer biz Avrupa halknn ve bizim dmzdaki ülkelerin yükselen beklentilerini ve umutlarn tatmin etmek istiyorsak, gerçek bir küresel oyuncu olmaya balamak zorundayz. Biz tek olarak hareket etmenin sadece bandayz. AB’nin d politikas hzlanmak için gelitirilmelidir. D politika tek sesle ifade edilmeli ve gerekli araçlarla donatlmaldr. AB, uluslararas güvenlie etkili bir katk vermek
istiyorsa, AB’nin hala yapmas gereken pek çok ey bulunmaktadr…” (Prodi, 2002)
Kagan (2002), Birliin uluslararas ilikilerdeki duruunun onun temel deerlerini tasarlama isteinden deil de, dorudan onun zayflndan kaynaklandn belirtmektedir. Bu zayfl da ABD ile karlatrldnda askeri gücü toplayamamas olarak ifade etmektedir. Avrupa’nn askeri zayfl, askeri gücün uygulanmasnda anlalabilir bir honutsuzluk yaratmaktadr. Kagan’a göre, Birlik, ekonomi ve ticaret gibi yumuak güç araçlaryla insan haklar ve çevresel konular üzerinde etkili olabilecei ve gücünü kullanabilecei d politika alanlarna odaklanma isteine sahiptir. (Bretheron ve Vogler, 2004b: 16)
Roma Anlamas’nn yürürlüe girdii 1958’den ve Avrupa Siyasi birlii uygulamasndan bu yana Avrupallar uluslararas ilikilerde tek ses olarak hareket etmeyi ve konumay denemektedir. Bununla birlikte, Ginsberg’in (1999: 430) iaret ettii ve daha önce de belirtildii gibi, AGSP Bosna Sava (1991-95), Ege (1996), Arnavutluk (1997) ve Kosova ve Irak’taki (1998) krizlere karlk verirken politikalarnda snrlamalarla kar karya kalmaktadr. Ayrca, 2001 yaz bandaki füze savunma sistemi ve 2002/2003’deki Irak Savana kar Avrupallar farkl tepkiler göstermilerdir. Fransa, Almanya, Belçika, Lüksemburg, Atina gibi ülkeler ABD d politikasn eletirip ABD’ye kar çkarken, Birleik Krallk, Danimarka, spanya, talya, Portekiz ve Polonya gibi devletler ABD’yi desteklemi ve onlarla ibirlii yapmtr. Benzer bir ekilde, AB üye devletlerinin 2011’de Ortadou ve Afrika ülkelerinde yaanan olaylar karsnda verdii tepkilerin farkllat gözlenmektedir.
AB’nin küresel bir güç olma ideali, Birlik kurumlarnn resmi belgelerinden ve Birlik temsilcileri tarafndan yaplan açklamalardan anlalabilmektedir. AB, bu ideali gerçekletirmeye yönelik giriimlerde bulunmaktadr. Bununla birlikte, bu çalmada skça tekrar edildii gibi özellikle ortak bir d politika belirleme ve tek bir ses olabilme açsndan AB’nin baarl olduunu söylemek mümkün görünmemektedir. Yine de, AB’nin kuruluundan beri siyasi bütünlemeyi gerçekletirme yolunda adm adm ilerleyen bir süreç olduu, ilerleme sekteye urasa da geri adm atmak yerine ilerlemenin önündeki engelleri saptayarak uzlamac bir
tutumla ortadan kaldrmay ya da en azndan engelleri azaltmay tercih edecei unutulmamaldr.