T.C.
SELÇUK ÜN VERS TES
SOSYAL B L MLER ENST TÜSÜ
LETME ANAB L M DALI
YÖNET M VE ORGAN ZASYON B L M DALI
TUR ZM SEKTÖRÜNDE ELEKTRON K T CARET N
BOYUTLARI VE ANTALYA L KONAKLAMA
LETMELER NDE B R UYGULAMA
YÜKSEK L SANS TEZ
Danı man Doç. Dr. Adem Ö ÜT
Hazırlayan Mustafa Kemal ERKÖK
Ç NDEK LER
Ç NDEK LER ... i
EK LLER ve TABLOLAR L STES ... vi
G R ... 1
B R NC BÖLÜM TUR ZM SEKTÖRÜ 1.1.Turizm Kavramı Ve Turizmin Tarihsel Geli imi ... 3
1.1.1. Turizm Kavramı ... 3
1.1.2. Türkiye'de Turizmin Tarihsel Geli imi ... 4
1.2.Turizm letmeleri... 5
1.2.1. Ula tırma Hizmetleri ... 5
1.2.2. Yiyecek- çecek letmeleri... 5
1.2.3. Seyahat letmeleri ... 6
1.2.4. Rekreasyon letmeleri ... 6
1.2.5. Dolaylı Turizm letmeleri ... 6
1.2.6. Konaklama letmeleri... 6
1.3.Konaklama letmelerinin Sınıflandırılması... 7
1.3.1. Otel ... 7
1.3.2. Otel letmelerinin Sınıflandırılması ... 7
1.3.2.1. Konaklama htiyacı Bakımından Otel letmeleri... 7
1.3.2.2. Faaliyet Süresi Bakımından Oteller... 7
1.3.2.3. Bulundukları Yere Göre Otel letmeleri ... 7
1.3.2.4. Büyüklükleri Bakımından Oteller ... 8
1.3.2.5. Hukuki Özellikleri Bakımından Oteller ... 8
1.3.2.5.1. Belediye Belgeli Otel letmeleri ... 8
1.3.2.5.2. Turizm letme Belgeli Otel letmeleri ... 8
1.3.2.5.3. Özel Belgeli Oteller... 8
1.3.3. Motel ... 9
1.3.4. Tatil Köyü... 9
1.3.5. Pansiyon... 9
1.3.7. Apart Oteller... 9
1.3.8. Karavan (Gezer Otel)... 9
1.3.9. Oberj (Da evi)... 10
1.3.10. Hostel... 10
1.3.11. Kaplıca... 10
1.3.12. Termal Turizm letmesi ... 10
K NC BÖLÜM TÜRKYE'DE VE DÜNYADA ELEKTRON K T CARET N BOYUTLARI 2.1. nternetin Tarihi Geli imi Ve Türkiye'de nternet Kullanımı... 11
2.1.1. nternet Nedir? nternetin Tanımı ve Teknik Alt Yapısı... 11
2.1.2. nternet'in Tarihsel Geli imi... 13
2.1.3. nternet'e Eri im ve nternet Kullanımı... 14
2.1.4. World Wide Web ... 14
2.1.5. Türkiye'de nternet Kullanımı ... 15
2.2.Elektronik Ticaretin Olu umu Ve Sosyo Ekonomik Etkileri ... 16
2.2.1. Elektronik Ticaret Kavramı... 16
2.2.2. E-Ticaret ve E-Ticaret Altyapısındaki Büyüme... 16
2.2.3. E-Ticaretin Kapsamı ... 17
2.2.4. Elektronik Ticaret lemleri ... 18
2.2.5. Elektronik Ticarette Araçlar... 19
2.2.5.1. Telefon, Fax, Televizyon ... 19
2.2.5.2. Elektronik Ödeme ve Para Transfer Sistemleri... 20
2.2.5.3. Paranın Yeni Yönü Elektronik Para ... 20
2.2.5.3.1. E-Para Kullanımının Sa layaca ı Yararlar ... 21
2.2.5.3.2. E-Para Kullanımındaki Muhtemel Sorunlar... 22
2.2.5.4. Elektronik Çek... 23
2.2.5.5. Elektronik Takas... 24
2.2.5.6. Akıllı (Smart) Kartlar ... 24
2.2.5.7. Kredi Kartları... 25
2.2.5.8. Elektronik Veri De i imi (EDI) ... 25
2.3.1.Elektronik Ticaretin Ekonomik Hayata Etkileri... 26
2.3.1.1. Elektronik Ticaretin Ekonomik Hayatta Etkiledi i Faaliyetler ... 27
2.3.1.2. Elektronik Ticaretin Getirdi i De i imler... 28
2.3.2. Elektronik Ticaretin Reklâmcılı a ve Pazarlamaya Etkileri... 29
2.3.3. Elektronik Ticaretin Sosyal Hayata Etkileri ... 29
2.4.Dünyada Elektronik Ticaret... 30
2.4.1. Dünyada Elektronik Ticaretin Hacmi ... 32
2.4.2. Elektronik Ticaret Konusunda Çe itli Düzeylerde Yapılan Çalı malar ... 33
2.4.2.1. Elektronik Ticaret Konusunda Çalı an Bölgesel ve Uluslararası Kurulu lar ... 33
2.4.2.1.1. Avrupa Birli i ... 33
2.4.2.1.2 OECD... 33
2.4.2.1.3. G8 Ülkeleri ... 34
2.4.2.1.4. Birle mi Milletler Bünyesinde Sürdürülen Çalı malar Komisyonu (UNCITRAL) ... 34
2.4.2.1.4.1. Birle mi Milletler Uluslararası Ticaret Hukuku ... 35
2.4.2.1.4.2. Birle mi Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu (UNECE)... 35
2.4.2.1.4.3. Uluslararası Ticaret Merkezi (ITC) ... 36
2.4.2.1.4.4. Dünya Ticaret Örgütü (WTO) ... 36
2.4.2.2. Geli mekte Olan Ülkelerde Elektronik Ticaret ... 36
2.5.Elektronik Ticaretin Türkiye Uygulaması ... 37
2.5.1. Kamu Kesiminde Yürütülen Çalı malar ... 37
2.5.2. Özel Sektördeki Çalı malar... 38
2.5.2.1. Bankalar... 39
2.5.2.2. Firmalar ... 39
2.5.2.3. nternet Servis Sa layıcılar ... 40
2.6. nternet Bankacılı ı ... 40
2.6.2. nternet Bankacılı ının Olanaklı Kıldı ı Bankacılık lemleri... 40
2.6.3. Türkiye'de nternet Bankacılı ının Geli imi ... 43
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM TUR ZM SEKTÖRÜNDE ELEKTRON K T CARET 3.1. Turizm Sektörü ve Yeni Ekonomi... 45
3.2. Turizm Sektörü ve leti im Teknolojileri ... 47
3.3. Turizm Sektörüne Yönelik Teknolojik Ürünler ... 47
3.3.1. Bilgi Kulübeleri (Kioskları)... 47
3.3.2. Global Da ıtım Sistemleri (Central Reservation Systems) ... 48
3.3.3. Elektronik Bülten Panoları... 48
3.3.4. Videotext Sistemi... 49
3.4. Turizm Sektöründe Elektronik Ticaretin Yeri ve Önemi ... 49
3.5. Turizm Sektöründe nternet Üzerinden Yapılan Pazarlamalar ... 51
3.6.Küçük ve Orta Ölçekli Turizm letmelerinde leti im Teknolojileri Kullanımı ... 52
3.7.Ula tırma Sektörü ve Bili im Sistemleri ... 53
3.7.1. Havayollarında Bili im Sistemleri Uygulamaları ... 54
3.7.2. Karayollarında Bili im Sistemleri Uygulamaları... 56
3.7.3. Demiryollarında Bili im Sistemleri Uygulamaları ... 57
3.7.4. Denizyollarında Bili im Sistemleri Uygulamaları... 58
3.8.Konaklama letmelerinde Bili im Sistemleri Uygulamaları ... 59
3.8.1. Ön büro Bölümü Bili im Sistemleri... 60
3.8.2. Rezervasyon Bili im Sistemleri... 61
3.8.3. Pazarlama Bili im Sistemleri... 61
3.8.4. Resepsiyon Bili im Sistemleri ... 62
3.8.5. Kat Hizmetleri Bili im Sistemleri... 62
3.8.6. Üst Yönetim Bili im Sistemleri ... 63
3.8.7. Teknik Bölüm Bili im Sistemleri ... 63
3.8.8. Muhasebe Bölümü Bili im Sistemleri ... 64
3.8.9. Stok Kontrol Bili im Sistemleri ... 65
3.9.Seyahat Acenteleri ve Tur Operatörlerinde Bili im Teknolojileri... 66
3.9.1. Seyahat Acentelerinde Bili im Teknolojileri Kullanımı... 66
3.9.2. Tur Operatörlerinde Bili im Teknolojileri Kullanımı... 67
3.10. Turizm Bürolarında Kullanılan Bili im Sistemleri ... 68
3.10.1. Turizm Büroları Web Sitelerinin Temel Özellikleri ... 69
3.10.1.1. Web Sayfasının Hazırlanı ı... 69
3.10.1.2. Dı Ülkelere Yönelik Bilgilerin Güncelle tirilmesi ... 69
3.10.1.3. Web Sayfasını Takip Edenlerden Elde Edilen Verilerin Stratejik Analizleri... 70
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM ANTALYA L KONAKLAMA LETMELER NDE ELEKTRON K T CARET N BOYUTLARI ÜZER NE B R UYGULAMA 4.1. Çalı manın Amacı ve Önemi... 71
4.2. Çalı manın Kapsamı... 72
4.2.1. Ara tırmaya Dahil Edilen letmelerin Seçilmesi ... 72
4.2.2. Anket Formunun Hazırlanması ... 74
4.2.3. Verilerin Kodlanması, Düzenlenmesi ve Analizi... 74
4.3.Ara tırma Bulgularının De erlendirilmesi ... 74
4.3.1. Ara tırmaya Katılan letmeler Hakkında Bilgiler ... 74
SONUÇ... 92
KAYNAKÇA ... 95
EK LLER ve TABLOLAR L STES
ekil 2 .1. Ba lıca Piyasa Ara tırma irketlerinin E-ticaret Tahminleri ..31
ekil 4.1. Ara tırmada Uygulanan Yöntem... 73
Tablo 4.1. Ara tırmaya Katılan letmelerin Bulundukları Sektörler ... 74
Tablo 4.2. Anketi Cevaplayanların Unvanlarına Göre Da ılımı... 75
Tablo 4.3 Ankete Katılan letmelerin Türleri ... 76
Tablo 4.4 letmelerin Rekabet Ko ulları... 76
Tablo 4.5 letmelerin Mü teri Profili... 76
Tablo 4.6 letme Departmanlarında Bilgisayar Kullanım Oranları ... 77
Tablo 4.7 letmelerin Bilgisayar Kullanım Süreleri ... 77
Tablo 4.8. nternetin Kullanım Amaçları ... 78
Tablo 4.9 Bili im Teknolojilerinin ve Elektronik Ticaretin letmeler Açısından Önem Derecesi ... 79
Tablo 4.10 Bili im Teknolojilerinden Yararlanma Oranları ... 79
Tablo 4.11. letmelerin Bili im Teknolojileri Kullanım Düzeyleri ... 80
Tablo 4.12. Ara tırma Kapsamındaki Otel ve Tatil Köylerinin Bili im Teknolojileri Kullanım Düzeyleri ... 81
Tablo 4.13 letmelerde Kullanılan Rezervasyon Yöntemleri ... 81
Tablo 4.14 Global Da ıtım Sistemi Üyelikleri ... 82
Tablo 4.15 letme Mü terilerinin Bili im Teknolojileri Kullanma Düzeyleri ... 82
Tablo 4.16. Bili im Teknolojilerinin Satı Sonrası Sürece Etkileri ... 83
Tablo 4.17 letmelerin Kullandıkları Bili im Teknolojilerinin Satı Sonrası Süreçteki Etkinli i ... 83
Tablo 4.18. Web Sitesi Bulunan letmeler... 84
Tablo 4.19. Web Sitelerinin Mü teri Beklentilerine Uygunlu u ... 84
Tablo 4.20 Web Sitelerinin Turizm letmelerine Yönelik Etkileri... 84
Tablo 4.21 letmelerin Web Sitesi Sahibi Olmalarına Yönelik Hipotezler ... 85
Tablo 4.22 Web Sitesi Güncellemeleri... 86
Tablo 4.23. Elektronik ticaretin Karlılık/Verimlili e Yönelik Etkileri.... 86
Tablo 4.24 Elektronik Ticaret Uygulamalarının Karlılık/Verimlilik Üzerine Etkileri ... 87
Tablo 4.25 Elektronik ticaretin letmelerin Rekabet Gücüne Yönelik Etkileri ... 87
Tablo 4.26. Elektronik ticaret Uygulamalarında Kullanılan Ödeme ekilleri... 87
Tablo 4.27 letmelerde Elektronik Ticaret Yapma Süreleri ... 88
Tablo 4.28 Elektronik Ticaretin Güvenli i ... 88
Tablo 4.29 letmelerde Bili im Teknolojileri ve Elektronik Ticaret E itimi ... 89
G R
Turizm her dönemde etkisini koruyan bir endüstri olmakla beraber 20. yy'ın sonlarına do ru ve 21. yy'da önemi çok daha iyi anla ılmı emek-yo un bir sektördür. Turizm sektörünün hem ülke içerisindeki döviz açıklarını kapatmada önemli etkileri hem de halklarının birbirlerinin tarihlerini ve ya am ekillerini tanımalarına yönelik sosyal i levleri de bulunmaktadır.
Her sektör gibi turizm sektörü de geli en ve de i en ortama yabancı kalmamı , ça ın getirdi i yenilikleri kullanma süreci içerisine girmi tir. Bu sürecin en önemli yeniliklerinden bir tanesi de turizm sektöründeki bili im teknolojileri ve buna ba lı olarak geli en elektronik ticaret uygulamalarıdır.
Bili im teknolojileri içerisinde "internet" ayrı bir öneme sahiptir. Yüzyılın icadı olarak görülen bu bilgi ve ileti im a ı tüm sektörlerde oldu u gibi turizm sektörüne yönelik de önemli de i imleri beraberinde getirmi tir. Günümüzde internet yalnız turizm sektörünü de il elektronik ticareti de tümüyle etkileyen unsurlarından biri haline gelmi tir.
Turizm sektöründe bili im sistemleri denildi i zaman akla ilk gelen Merkezi Rezervasyon Sistemleri (Central Reservation System)'dir. Fakat turizmde bili im yalnızca merkezi rezervasyon sistemleriyle sınırlı de ildir. Yol rehber sistemleri, seyahat bilgi sistemleri, akıllı ula tırma sistemleri ve bunlarla birlikte kullanılan araçlarında turizm sektörü içerisinde önemli kullanım alanları bulunmaktadır. Bu sebepten dolayı bili im teknolojilerinin turizm da ıtım kanalları üzerinde etkilerini detaylı bir ekilde incelemek gereklidir.
Bu ba lamda tez dört ana bölümden olu maktadır. lk bölümde turizm sektörü ve bu sektörün içerdi i temel kavramlar incelenmi tir.
Tezin ikinci bölümünde internet kullanımı ve elektronik ticaret uygulamaları incelenmi tir. Bu bölüm içerisinde elektronik ticaret uygulamalarında kullanılan yöntemlerden ve araç gereçlerden ana hatlarıyla söz edilmi tir.
Tezin üçüncü bölümünde turizm sektörü ve elektronik ticaret bir araya getirilerek turizm sektörü içerisinde kullanılan bili im teknolojileri ve elektronik ticaret uygulamaları incelenmi tir.
Tezin son bölümünde ise elektronik ticaretin Antalya ili konaklama i letmelerinde uygulanmasına yönelik anket çalı masına yer verilmi tir.
Yüksek Lisans çalı malarım boyunca bilgi ve tecrübelerinden yararlandı ım dekanımız Sayın Prof. Dr. M. erif M EK ba ta olmak üzere bölüm ö retim üyelerine te ekkürlerimi sunarım. Çalı malarım sırasında beni gönülden destekleyen ve yardımlarını esirgemeyen tez danı manım Sayın Doç. Dr. Adem ÖGÜT'e te ekkürü ise özellikle bir borç bilirim.
B R NC BÖLÜM
TUR ZM SEKTÖRÜ
1.1. Turizm Kavramı Ve Turizmin Tarihsel Geli imi
1.1.1. Turizm Kavramı
Turizm kavramını tanımlamak amacıyla yapılan ara tırmalar XIX. yüzyıla kadar uzanmaktadır. Turizm tanımına farklı uzmanlar farklı yorumlar getirmi lerdir. Çünkü hareket noktaları birbirlerinden farklıdır. "Turizm kavramının kökenini, Latince' de kelime anlamıyla dönme hareketini ifade eden "tornus" sözcü ü olu turmaktadır. ngilizcede "touring" deyimi ile "tour" deyimleri de bu sözcükten türemi tir. "Tour" dairesel bir hareketi, bazı ehir, yöre ve ülkelerin ziyaretini, i ve e lence amacıyla yapılan yer de i tirme hareketini ifade eder. "Touring" deyimi ise zevk için yapılan e itsel ve kültürel özellikler gösteren seyahatler için kullanılır. Özetle "Tour" hareket edilen yere dönmek artıyla yapılan kısa veya uzun süreli seyahatleri ifade eder.1
Turizm kavramının her ne kadar farklı tanımları bulunsa da 1980'li yıllarda AIEST (Uluslararası Bilimsel Turizm Uzmanları Birli i) tarafından yapılan tanım günümüzde de kabul görmektedir. Bu tanıma göre " nsanların devamlı ikamet ettikleri, çalı tıkları ve her zamanki ola an ihtiyaçlarını kar ıladıkları yerlerin dı ındaki seyahatleri ve buralardaki genellikle turizm i letmelerinin üretti i mal ve hizmetleri talep ederek, geçici konaklamalardan do an olaylar ve ili kiler bütünü" eklinde tanımlanır. Bu kapsamda kısa süreli seyahatler, i seyahatleri, kongreler, sa lık ve sayfiye yerleri seyahatleri de turizm kapsamına girmektedir. Bu tanım do rultusunda turist kavramını da u ekilde özetleyebiliriz: "Para kazanma amacı olmaksızın, dinlenmek ve e lenmek için ya da kültürel, bilimsel, sportif, idari, diplomatik, dinsel, sa lık ve benzeri nedenlerle oturdu u yer dı ına geçici olarak çıkan, tüketici olarak belirli bir süre seyahat edip kalan ve yeniden ikametgâhına dönen kimselerdir."2
1
Ömer Akat, Pazarlama A ırlıklı Turizm letmecili i, Ekin Kitapevi, Bursa, 2000, s.2.
1.1.2. Türkiye'de Turizmin Tarihsel Geli imi
Osmanlı devletinin son dönemlerinde olu maya ba layan turizm hareketleri ilk olarak 1800'lü yıllarda ortaya çıkmı tır. 29 Ekim 1890 tarihinde kabul edilen 190 sayılı yasayla ilk tercümanlık ve rehberlik kanunu ortaya çıkmı tır. 19. yy'da ise Orient Express stanbul'a ilk seferini düzenlemi tir. Bu seferlerle birlikte stanbul'da Pera Palas ba ta olmak üzere ilk oteller açılmı tır. En ünlü otel Pera Palas olmakla birlikte Türkiye'nin ilk oteli olma sıfatını Otel Dangleterr almı tır. Büyük Londra Oteli de ilk açılan önemli oteller arasındadır. Bu otellere özellikle yabancı ülkelerin sefirleri ve konsolosluk mensupları ilgi göstermektedir.
II. Mahmut döneminde satın alınan "Kırlangıç" adlı buharlı gemi, Aynalıkavak'ta yapılan Bahri ve Tairi Bahri adlı iki gemi Osmanlı devletinde turizm hareketlerini ba latan önemli gemilerdir. Mersin ve Tairi Bahri gemileri ilk turistik amaçlı geziyi Bandırma ve Tekirda arasında gerçekle tirmi tir. Bu gemilerin ardından 1838 yılında Türkiye Denizcilik letmeleri Genel Müdürlü ü turistik amaçlı ilk resmi deniz seferini Fransa'ya gerçekle tirmi tir.3
Türkiye cumhuriyeti devletinin kurulmasından sonra Mustafa Kemal Atatürk'ün direktifiyle "Türk Seyyahin Cemiyeti" kurulmu tur. Bu cemiyetin amacı, turistik amaçlı turları ba latmak ve geli tirmektir. Bu derne in ilk faaliyeti turistik amaçla ülkemize gelen turistlere limandan geçi kolaylı ı sa lamak ve onlara stanbul bo azını vapurlarla gezdirmek olmu tur. Bu cemiyet bugün "Türkiye Turing ve Otomobilciler Kulübü" adım alarak turizmde tanıtım ve profesyonel rehber e itimi konuları üzerine hizmet vermektedir. Türkiye'de turizmle ilgili ilk resmi hareket 1934 yılında " ktisat Vekaleti Te kilat ve Vazifesi Hakkındaki" 4250 sayılı kanunla bir turizm bürosunun kurulmasıyla ba lamı tır. Bu büro 1938 yılında "Turizm ube Müdürlü üne" dönü türülmü , 1940 yılında "Matbuat Müdürlü ü" bünyesine alınmı , 1943 yılında "Basın-Yayın Umum Müdürlü üne" çevrilmi , 1549 yılında da Basın-Yayın ve Turizm Genel Müdürlü ü adını almı , 1953 yılında ise Turizm Endüstrisini Te vik Kanunu olarak yürürlü e girmi tir. 1960 yılından sonra
2001, ss.6-7.
ülkedeki yeniden yapılanma süreci çerçevesince "Turizm ve Tanıtma Bakanlı ı'" kurulmu tur. Aynı yapılanma çerçevesinde, ekonomik geli me modeli olarak planlı kalkınma kabul edilmi tir. Bu yeni dönem 1962 yılında uygulamaya konulan geçici bir planla ba lamı tır.4
1.2. Turizm letmeleri
Turizm i letmesi faaliyetine katılan bireylerin, ihtiyaçlarını kar ılayan turizm i letmeleri hem mal hem de hizmetin üretildi i ve pazarlandı ı ticari birimler olarak tanımlanabilir.
Bu birimler a a ıdaki gibi sıralanabilir, 1. Ula tırma hizmetleri
2. Yiyecek- çecek i letmeleri 3. Seyahat i letmeleri
4. Rekreasyon i letmeleri 5. Dolaylı turizm i letmeleri 6. Konaklama i letmeleri 1.2.1. Ula tırma Hizmetleri
Ula tırma hizmetleri turizmin en temel fonksiyonudur. Turistlerin turizm pazarından, turizm merkezlerine ta ınmalarını sa layan ba lıca unsurdur. Havayolları, karayolları, demiryolları ve denizyolları olmak üzere dört grupta toplanır.
1.2.2. Yiyecek- çecek letmeleri
Yeme, içme alanında hizmet veren i letmelerdir. Hem tesis içerisinde hem de ba ımsız ticari kurulu lar olarak turizm sektörüne hizmet ederler. Geleneksel tarzdaki restoranlar sipari usulü çalı ır, Amerikan tarzı restoranlar ise fast food tabir edilen yöntemi kullanmaktadır.5
4
Kadir Özta , Turizm Ekonomisi-Genel Turizm Bilgileri, Nobel Yayıncılık, Ankara, 2002,s.32.
1.2.3. Seyahat letmeleri
Bu i letme grubunda '"toptancı" durumunda olan tur operatörleri ile "perakendeci" seyahat acenteleri bulunmaktadır. Tur operatörleri, farklı turizm i letmeleri tarafından üretilen hizmetleri paket tur adı altında bir araya getirerek kendi bürolarında satarlar. Seyahat acenteleri ise paket turları belirli bir komisyon kar ılı ında satmakla kalmayıp kendisi de do rudan paket tur yapar ve bu turları satın alan turistlere gittikleri bölgeler hakkında bilgi verirler.6
1.2.4. Rekreasyon letmeleri
Turistlerin bo zamanlarını de erlendirmek aynı zamanda e lenme ve dinlenme ihtiyaçlarını kar ılamak amacıyla katıldıkları etkinlikleri sunan i letmelerdir. Turizm sektörüne do al, kültürel ve sportif yönde katkıda bulunurlar.
1.2.5. Dolaylı Turizm letmeleri
Bu tip i letmeler turizmden do rudan de il dolaylı yollardan gelir elde eden i letmelerdir. Bu i letmelerden ilki turizmle ilgili çe itli ürünleri satan i letmelerdir. Güne ya ı, gözlük, çanta, apka benzeri hediyelik e yaları üretir ve satarlar. Bu i letmelerden ikincisi, turizme ba ımlı ticari i letmelerdir. Turistik yörelerdeki tüketim mallarını satan perakendeciler ve döviz bürolarını bu i letmelere örnek olarak verebiliriz. Bu tip i letmelere son örnekse turizmle ilgili özel hizmetleri üreten i letmelerdir. Bu tip i letmelere e lence kurulu ları, seyahat sigortacıları çeviri büroları, binicilik okulları ve benzeri kurulu lar örnek olarak gösterilebilir.7
1.2.6. Konaklama letmeleri
"Turistik mal ve hizmetlerin üretimini sa layan, varlıkları turizm olayına ba lı olarak ortaya çıkan ve ekillenip çe itlenen i letmelere konaklama i letmeleri denir."8
6 Kozak vd., a.g.e.,s.85.
7 smet Sabit Barutçugil, Turizm letmecili i, Beta Basım Yayın Da ıtım A , stanbul, 1989,
ss.59-60.
1.3. Konaklama letmelerinin Sınıflandırılması
1.3.1. Otel
Yapısı, ortamı, konforu, hizmet kalitesi gibi elemanlarıyla uygar bir insanın arzuladı ı ölçüde yeme-içme ve e lenme gereksinimini belirli bir ücret kar ılı ında sa layan konaklama tesisleridir.9
1.3.2. Otel letmelerinin Sınıflandırılması
Otel i letmelerinin sınıflandırılmasında farklı kriterlerden yararlanılmaktadır. Bunlardan ba lıcaları a a ıda sıralanmaktadır.
1.3.2.1. Konaklama htiyacı Bakımından Otel letmeleri
Kaplıca Kür otelleri: Bu oteller, kaplıca ve banyo kürü imkanları sunan konaklama tesisleridir.
Sayfiye Otelleri: Tatil, sa lık, e lence ve dinlenme amacıyla turizme katılanlara hizmet veren otellerdir.
Kongre Otelleri: Seminer, kurs, komisyon toplantıları, konferans ve sempozyum gibi toplantı hizmetlerini sunan otellerdir.
Da ve Spor Otelleri: Da havası almak, dinlenmek ve kı sporları yapmak amacıyla seyahat edenlere hizmet veren otellerdir.
1.3.2.2. Faaliyet Süresi Bakımından Oteller
Bu sınıflandırmada "devamlı" ve "mevsimlik" faaliyet gösteren otel i letmeleri yer alır.
Devamlı Oteller: Bu tip oteller yıl boyunca hizmete açık i letmelerdir.
Mevsimlik Oteller: Kurulu yeri artlarının yalnız birkaç aylık i dönemine olanak tanıdı ı turizm bölgelerinde bulunan i letmelerdir.
1.3.2.3. Bulundukları Yere Göre Otel letmeleri
Havaalanı Otelleri: Uluslararası havalimanları yanında kurulan otel i letmeleridir.
stasyon Otelleri: Otobüs, demiryolu ve istasyon yakınında kurulan otel i letmelerdir.
ehir Merkezindeki Oteller: Bu tip oteller mü terilere oda ve kahvaltı hizmeti sunan ticaret merkezleri ya da turistik merkezlerde kurulan otellerdir.
Liman Otelleri: Büyük liman ehirlerinde kurulan otellerdir.
1.3.2.4. Büyüklükleri Bakımından Oteller
300 ile 600 arasında odaya sahip i letmeler büyük ölçekli 600 ve daha fazla odaya sahip i letmelerse çok büyük ölçekli otel i letmeleri olarak nitelendirilmektedir.
1.3.2.5. Hukuki Özellikleri Bakımından Oteller
Bu tür sınıflandırmada ülkenin konumu ile ilgili farklı düzenlemeler bulunmaktadır.
1.3.2.5.1. Belediye Belgeli Otel letmeleri
Bu tip oteller Türkiye'de yerel yönetimler tarafından sınıflandırılan otel i letmeleridir.
1.3.2.5.2. Turizm letme Belgeli Otel letmeleri
Turizm Yatırım ve letmeleri Nitelikleri Yönetmeli i'ne göre otel i letmeleri bir yıldızlı oteller, iki yıldızlı oteller, üç yıldızlı oteller, dört yıldızlı oteller ve be yıldızlı oteller olmak üzere be ayrı grupta incelenmektedir. Bir üst grup alt grup yıldızlı otelin vasıflarını barındırmakla birlikte kendi yıldız kapasitesi do rultusunda artı hizmetleri de mevcuttur.
1.3.2.5.3. Özel Belgeli Oteller
Ev, yalı, han, bahçe, saray, kö k, kasr gibi tarihi yapıların korunması ve gelecek nesillere aktarılması amacıyla bu tip yapılar otel i letmesi olarak hizmete sunulabilir. Bu yapıda düzenlenen otellere "Özel Belgeli Otel letmeleri" adı verilir.10
1.3.3. Motel
Yerle im yerleri dı ında karayolu güzergahı ve yakın çevrelerinde in a edilen, motorlu araçlarıyla yolculuk yapanların konakladıkları yere motel denir. Moteller daha ba ımsız olmak ve do aya daha yakın olmak isteyen ziyaretçiler için uygun artlar ta ımaktadır.11
1.3.4. Tatil Köyü
Do al güzellikler içerisinde ya da arkeolojik de erler çevresinde kurulmu , rahat bir konaklama yanında çe itli spor ve e lence hizmetlerinin de sa landı ı otel odası, süit ya da bunların tamamı bulunan da ınık yerle me düzenindeki yapılardan olu an en az 60 odalı konaklama i letmeleridir.
1.3.5. Pansiyon
Konaklama i letmesi olarak tasarlanıp in a edilen, yönetimi kolay, mü terilere yeme-içme hizmeti veren ya da mü terilerin kendi yemeklerini bizzat hazırlayabilme olanakları bulunan en az 5 odalı konaklama tesisleridir.
1.3.6. Kamping
Karayolları ile rahat ula ılabilecek nehir, da , göl, deniz gibi do al güzelli i ile tarihi ve turistik özelli i olan kampçıların çadır ve karavanları ile yeme-içme, spor ve dinleme gibi gereksinimlerini kar ıla tıkları en az 30 üniteli turizm i letmeleridir.
10
Kozak vd., a.g.e.,ss.53-56.
1.3.7. Apart Oteller
Bir otel ya da tatil köyü i letmesi içerisinde yer alan, mü terilerin yeme-içme gereksinimlerini kar ılayabilmek için adeta otel gibi i letilen konaklama tesisleridir.
1.3.8. Karavan (Gezer Otel)
Asıl fonksiyonları mü terilerin karayollarında seyahat ve geceleme gereksinimlerini sa lamak olan, bunun yanında yeme-içme için tamamlayıcı birimleri de bulunan ve Türkiye'deki ilgili yönetmelik uyarınca en az 2 yatak kapasiteli araçlardan olu ması gereken konaklama tesisleridir.
1.3.9. Oberj (Da evi)
Spor ve av turizmine yönelik Türkiye'deki ilgili yönetmelikler uyarınca en az 1 yıldızlı otel nitelikleri ta ıması gereken konaklama i letmeleridir.
1.3.10. Hostel
Gençlik turizmine yönelik hizmet veren ve Türkiye'deki ilgili yönetmelik gere ince en az 10 odalı konaklama ve yeme-içme tesisleridir.
1.3.11. Kaplıca
Termal kaynak bölgesinde kurulan, içerisinde mineralize termal suyun kendisi ya da çamuru bulunan, insan sa lı ına uygun tedavilerin uygulandı ı tesislerdir.
1.3.12. Termal Turizm letmesi
Mü terilere klasik konaklama hizmetlerinin yanı sıra "termalkür" diye adlandırılan balneoterapi uygulamaları ile de destek ve tedavi olanakları sunan turizm i letmeleridir.12
K NC BÖLÜM
TÜRK YE’DE VE DÜNYADA ELEKTRON K T CARET N BOYUTLARI
2.1. nternetin Tarihi Geli imi Ve Türkiye’de nternet Kullanımı
Kullanılmaya ba lanıldı ı dönemden bu yana internet teknolojisi bilgiyi global bir boyuta ta ımı tır. Hemen hemen her konudaki bilgi bu sisteme depolanabilmekte ve gerekti i anda da bu sistemden alınabilmektedir. Bu yönüyle internet insanlara büyük kolaylıklar sa lamaktadır. Sisteme depolanan bilgiler her geçen yıl artmaktadır. Bu durum bizlere zaman ilerledikçe bilginin daha kolay elde edilebilece ini göstermektedir.13
2.1.1. nternet Nedir? nternetin Tanımı ve Teknik Alt Yapısı
nternet (International Network) Türkçeye uluslararası a ekilde çevrilebilir. nternette birçok bilgisayar sistemi TCP/IP protokolü ile birbirine ba lıdır. Bu a dünya çapında birbirine ili kilidir ve sürekli bir büyüme içerisindedir. nternet bilgiyi saklama payla ma ve gerekti i zamanda ona ula mak için üretilmi bir teknolojidir. nternet bu yönleriyle büyük bir kütüphaneye benzetilebilir.14
nternet ba langıçta ABD’li bilim adamlarının savunma sanayi birimleriyle ileti im kurmaları amacıyla tasarlanmı tır. Bu a 1973 yılında ARPANET adıyla sivil kurumlara açılmı tır. DARPA (Defence Advanced Research Projects Agency/Savunma Bakanlı ı Ara tırma Projeleri Kurumu) interneti yalnızca savunma bakanlı ı ve birkaç üniversitenin ortakla a kullanımından çıkartıp di er ara tırma kurumları ve ticari kurulu lara açmak içinde büyük destek vermi tir.15
13
David Whiteley, E-Commerce Strategy – Technologies and Applications, The Mcgrow-Hill Comp., London, s.5.
14 Whiteley, a.g.e., s.6.
15 European Commision, Research and Development Technologies For Business Processed and
Electronic Commercian, Summaries for Projects, Working Groups, Networks and Accompanying Measures, Brussel, 1998, s.13.
nternet için tüm dünyadaki ba ımsız bilgisayarları protokoller aracılı ıyla birbirine ba layan ileti im a ı da denilebilir. Bu a üzerindeki bilgisayarlar birbirleriyle 24 saat veri ileti imi kurabilmektedirler. nternetin dünyada belirli bir sahibi yoktur, ancak bu a ın düzenli çalı masını sa layan gönüllü kurulu lar mevcuttur.16
nterneti yöneten bir erk ya da bir otorite yoktur. Yalnızca bu trafi i yönlendirmek için bir kısım kurulu lar görev üstlenmi lerdir. Bu yönüyle internette sınırsız bir özgürlük vardır denilebilir. Fakat bu özgürlük birçok olumsuzlu a da sebebiyet vermektedir. Bu olumsuzlukları önlemek adına ba ta ABD olmak üzere birçok ülkenin resmi birimleri interneti denetim altına almak istemektedir. Fakat bu isteklerini ba arabildikleri söylenemez.
nternette belli ba lı tehlikeler zararlı alı kanlıkların denetimsiz tanıtımı, elektronik Sex (Sibersex), terör hareketleri vb. eklinde özetlenebilir. Dolayısıyla internetin en zayi yönü güvenliktir denilebilir. Her eye ra men internet 21. yy’da telefon gibi günlük hayatın ayrılmaz bir parçası olacaktır. Elektronik para, e lence, kütüphane, üniversite ve banka gibi kavramlar günlük ya amımızın ayrılmaz bir parçası olacaktır. Artık birçok ki inin kartvizitlerinde telefon numaralarının yanında e-mail adresleri de bulunmaktadır. Tüm bunların yanında irketlerin reklam afi lerinde www’la ba layan web adreslerini de görmekteyiz.17
Zaten internette özel irketlerin yanında birçok kamu kurumu da yerini almı tır. nternet son yıllarda bütün ülkeleri kapsayan bir a durumuna gelmi tir. Bu a her geçen gün büyümeye devam etmektedir.18 Ortaya çıktı ı ilk günden bu yana internet bilgiyi yerel boyuttan küresel boyuta ta ımı tır. Bu yönüyle internet bireyin ve toplumun ileti iminin sa lanmasında ve bilgi payla ımında en önemli unsur olacaktır. Evden yapılan ba lantılar Unix veya NT letim sistemleri kullanarak ba lanan irketlerden farklı olarak çok kullanıcılara örnek olarak gösterilebilir.
16 European Commision, a.g.m., s.14.
17 H. Alper Napior, Judd, Ollie N. Rivers, Stuart W. Wagner, Creating A Winning E-Business,
Course Technology, US, 2000, s.21.
18
David Ferris, Larry Whipple, Building On Intelligent E-Business, A Division Of Prima Publishing, US, s.7.
Türk insanı da dünyada hızla geli en internetten nasibini almaktadır. The Roper Reports World son iki yılda ve 30 ülke içerisinde Türkiye’yi kullanıcı sayısı en hızlı artan ikinci ülke olarak gösterdi. nternet artık Türk insanı için klasik ya am biçimlerini ve de er yargılarını de i tiren farklı bir ortamdır.19
2.1.2. nternet’in Tarihsel Geli imi
1960’lı yıllar Amerika Birle ik Devletleri için kritik yıllardı. Rusya ile devam eden rekabet en üst noktadaydı. So uk sava yıllarını takiben Vietnam sava ının ba laması sonucunda ABD’nin fedoral bütçesi ara tırma programlarına kaymı tır. Bu do rultuda bilgisayar kullanımı teknolojik üstünlü ü ele geçirmede önemli bir unsurdu. Bu noktada 1969 yılarında ABD hükümetleri tarafından desteklenen merkezi birimleri bir a yoluyla birbirine ba lama dü üncesi ortaya çıktı. Bu amaçla Savunma Bakanlı ı bünyesindeki ARPA (Advenced Research Projects Agancy/Geli mi Ara tırma Projeleri Ajansı) bu merkezleri en iyi sistemle birbirine ba lama görevini üstlenmi tir. ARPA ABD’ nin batısındaki dört bilgisayarı birbirine ba lamı tır. Bu proje Cambridge NA’daki BBX irketi tarafından gerçekle tirildi.
Bu birimleri sırasıyla 1970 yılında N.T. Harward B.B.N. ve SDC irketleri 1971 de Standford M.I.T., Jincoln Laboratuarı Carnagie Nellon ve Case Western Reserve irketleri ve Nasa izledi. Bu a her türlü saldırıya kar ı koyabilecek bir nitelikte tasarlanmı tı.20
nterneti ilk olarak alanında uzman ki iler tarafından kullanılmaya ba lanmı tır. Ki isel bilgisayarlar kullanımda olmadı ından karma ık bir sistem ö renilmek zorundaydı. ABD Savunma Bakanlı ına (DARPA) ba lı birim tarafından ARPAnet adıyla kurulan internetin amacı birkaç üniversitenin Savunma Bakanlı ıyla irtibatını sa lamaktı. Fakat sonradan internet bilgi alı veri ini sa lamak amacıyla tüm sivil kurumlara yayıldı. 1983 yılında ARPANET kullanıcıları TCP/IP protokolü devam etti ve ARPANET’in yerini NSFNET adıyla ba ka bir a aldı. O günden beri interneti kullananların sayısı bilinmemektedir.
19
Bu büyümede en önemli rolü World Web / W3/WWW üstlenmi tir. WWW 1970 yılında BBN’deki Bob Kahn ve Standford’daki Qiut Cerf tarafından geli tirilmi tir. 1992 yılında da piyasaya sürülmü tür. Bu ürün internete görsellik kazandırmı tır.
nternet a larının farklı yöneticileri bulunmaktadır. Fakat internet a ını yöneten herhangi bir otorite bulunmamaktadır. Ancak ileti im kurallarını belirleyen IAD, ETF ve IRTF benzeri gruplar bulunmaktadır.
nternetin mali kaynakları da ayriyeten merak edilmektedir. nternette tüm bireyler ve kurulu lar ba landıkları bölgesel a a üzerlerine dü en payı ödemektedir.
2.1.3. nternet’e Eri im ve nternet Kullanımı
nternete eri ebilmek adına bir takım teknik cihazlara ve sistemlere ihtiyaç duyulmaktadır. nternete eri ebilmek için ilk usül bir bilgisayar (PC) ya da diz üstü bilgisayar (LAPTOP)’a sahip olmak gereklidir. kinci ko ul telefon hatları üzerinden sizi internete ba layacak olan bir cihaza yani Modem’e sahip olmak gereklidir. Üçüncü ko ul herhangi bir veri ileti im kanalına sahip olmaktır. Bu kanallar Türk Telekom benzeri kamu ya da British Telekom gibi özel bir yapıda olabilmektedir. Son olarak sizi internet ortamına alacak olan nternet Servis sa layıcılarına (ISS-Internet Service Providers – (ISS-Internet Access Provider / IAP)’ye gereksinim duyarsınız. Tüm bu cihazlar ve kurulu ların internette tam ve güvenli bir ba lantı ortamı sa layabilmektedir.21
2.1.4. World Wide Web
World wide web 1992 yılında ke fedildi. Web interneti grafiklendiren kolay ula ımlı siteler anlamına gelmektedir. nternet teknolojisinde ileri bir adımdır. Web teknolojileri yalnız tasarımla kalmaz bilgiyle de desteklenir. Web siteleri üzerinden yapılan ticaretin hem maliyeti ucuzdur hem de bir çok ki iye ula ır. Teknolojik ve uluslararası i lemleri kolayla tırdı ından dolayı i çevrelerinde büyük kabul görmektedir.22
20 Paul E. Hoffman, The Internet Instant Reference, Sybex, US, 2002, s.2. 21
Hoffman, a.g.e., ss.5-7.
2.1.5. Türkiye’de nternet Kullanımı
Türkiye’de genel amaçlı internet kullanımı ilk olarak 1986 yılında üniversiteler tarafından kurulmu fakat teknolojik geli meleri takip edememi tir. 1959 yılında Orta Do u Teknik Üniversitesi ve Türkiye Bilimsel ve Teknik Ara tırma Kurumu tarafından ileri sürülen proje kabul görmü tür. Bu projenin sonunda 1992 yılında Türkiye’nin ilk internet ba lantısı sa lanmı tır. Aynen ABD’de oldu u gibi akademik çevrelerce ba latılan süreç özel kurumları kamu kurumları ve askeri kurumları da kapsamı tır.23
nternet alıcı ve satıcıları fiyat kar ıla tırmalarını kolayla tırırken maliyetleri dü ürmekte ve yeni i modellerinin ortaya çıkmasına öncülük etmektedir.
nternetin ortaya çıkardı ı i modellerine örnekleri u ekilde sıralayabiliriz.
- Business to Customer (B2C) – amazon.com
- Customer to Customer (C2C) – ebay.com
- Customer to Business (C2B) – priceline.com
- Business to Business (B2B) – chemdex.com
- Yatay Portal (Horizonal Portal) – yahoo.com
- Belirli gruplara yönelik portallar (Affinity Portal) - women.com
Türk toplumunun internetle tanı ması yeni bir süreç olmasına ra men, Türkiye’de internet kullanımı 2000 yılından bu yana çok büyük bir hızla yaygınla maktadır. Türkiye’deki irketler bu süreçte Business to Customer (B2C) satı biçimini a ırlıklı olarak kullanmaktadır. üphesiz ki dünya üzerinde geli en süreç Türkiye’yi de etkileyecek di er i modelleri de daha etkin kullanabilir bir düzeye gelecektir. Tüm bu süreçler içerisinde internete danı ma hizmeti veren
irketlerin sayısı da her geçen gün artmaktadır.
nternet Reklâmlarına yönelik Kristal Elma ödülünü vermeye ba lamı tır. Global irketlerin bu süreçte Türkiye’de internet çalı malarına hız verdikleri görülmektedir. Bu geli meleri takip edebilmek adına E-Ticaret Kurulu (ET K) olu turmu tur. ET K B2B satı modeline ilk örnek olarak ta Arçelik irketini göstermi tir.24
2.2. Elektronik Ticaretin Olu umu Ve Sosyo-Ekonomik Etkileri
2.2.1. Elektronik Ticaret Kavramı
Elektronik ticaretin tek bir tanımı yoktur. Elektronik ticaret, ticari malların ve hizmetlerin bilgisayar teknolojisi, elektronik ileti im kanalları ve bunlara ba lı teknolojileri (EFT, POS terminalleri, akıllı kart, smartcard) kullanılarak satılması ve satın alınmasını kapsayan bir kavramdır. Bu yöntemle olu an ekonomiye de elektronik ya da dijital ekonomi adı verilmektedir.
nternette ticari ürünleri satmada ilk a amalarda bir takım üpheler bulunmaktaydı. Fakat amazon.com, yahoo, dixons benzeri irketler bu üpheleri ortadan kaldırmı ve e-ticarette olumlu katkılarda bulunmu tur. E-ticaretin en olumlu yanı ödemlerin eskiye oranla çok daha çabuk yapılabilmesidir. Ayrıca piyasalara hızlı ula ım da E-ticaretin di er olumlu avantajlarından bir tanesidir.25
Elektronik ticaret artık günlük ya amın her alanında etkindir. Kredi kartlarıyla internet üzerinde alı veri yapılabilmekte sanal ortamda EFT, e-bankacılık ve para transferleri rahatlıkla gerçekle tirilebilmektedir.26
2.2.2. E-Ticaret ve E-Ticaret Altyapısındaki Büyüme
Elde edilen veriler internet kullanımının ve bu do rultuda ilerleyen E-ticaretin hızla geli ti ini göstermektedir. Bu konuyla ilgili olarak son yıllarda ortaya çıkan sonuçlar unlardır:
Dünya’daki web kullanıcıların sayısının artı ı % 45
23 Charles Trepper, E-Commerce Strategies, Microsoft, USA, 2003, s.12. 24 http://www.e-ticaretmerkezi.net/turkiyedeeticaret.php, (17.01.2005) 25
http://www.e-ticaretmerkezi.net/nedir.php, (17.01.2005)
nternet sunucu sayısı artı ı % 46
Web sunucu sayısı artı ı % 128
Yeni Web adresi kayıt sayısı artı ı % 137
Gerek Türkiye gerek ABD gerekse di er dünya ülkelerinde yüksek gelir düzeyine sahip kentli insanlar dü ük gelir düzeylerine sahip ta ra gruplarına oranla interneti daha az kullanmaktadırlar. 2000’li yıllar bu oranların her geçen gün de i ece ini ve internet kullanımının hızla artaca ını bizlere göstermektedir.
nternetin kullanım yöntemi de hızla de i mektedir. 1990’lı yıllarda Türkiye’de en çok ziyaret edilen siteler e itim siteleriydi. 2000’li yıllarda ise e-ticaret sitelerinin en yo un ilgiyi gördü ünü bizlere göstermektedir.
nternet kullanıcıların on-line i lemleri on-line alı veri leri de hızla arttırmaktadır.27
2.2.3. E-Ticaretin Kapsamı
Elektronik ticareti olu turan faaliyetler hem mamulleri (tüketici malları, spesifik ekipmanlar) ve hizmetleri (bilgi hizmeti, finansal ve yasal hizmetler) hem de geleneksel faaliyetleri (sa lık, bakım ve e itim) kapsamaktadır. Elektronik ticaret bu boyutuyla mal ve hizmet alımı, sayısal içeri inin anında da ıtılması, elektronik fon transferi, elektronik hisse alı veri i, elektronik kon imento, elektronik açık arttırma, ortakla a tasarım ve mühendislik, anında kaynaktan sunma, kamu alımları, do rudan tüketiciye pazarlama, satı sonrası servisler ve ödemelerin dijital olarak yapılmasını içeren geni bir yelpazeden olu maktadır. Aynı zamanda, elektronik ortamda açık ve kapalı a lar üzerinden yapılan mal (ta ınır, ta ınmaz) ve hizmet (bilgi servisleri, danı manlık, finans, hukuk, sa lık, e itim, ula tırma vb.) ticareti, sayısal biçime çevrilmi yazılı metin, ses, video görüntülerinin i lenmesi ve iletilmesi, ürün tasarımı, üretim, üretim izleme, sevkiyat izleme, tanıtım, reklam ve bilgilendirme, sipari verme, sözle me yapma, banka i lemleri ve fon transferi, gümrükleme,
elektronik para (sanal para) çıkarma, sayısal imza, e-noterlik, güvenilir üçüncü taraf i lemleri, vergilendirme ve vergi toplama, fikri mülkiyet haklarının transferi ve kiralanması gibi i lemler elektronik ticaret kapsamında de erlendirilmektedir.
nternet üzerinde her türlü ürün alınıp satılabilir. Fakat internette bir ürünü deneyemezsiniz, tadamazsınız, dokunamazsınız. Dolayısıyla internetten satın alaca ınız ürünlerin ücretleri sabit ve herkese sipari verebilece imiz türden olması tüketici hakları açısından daha olumludur. Bu ürünlere örnek olarak müzik ve film CD’leri, elektronik cihazlar, konser biletleri ve oyuncakları gösterebiliriz.28
2.2.4. Elektronik Ticaret lemleri
Kapalı ve açık a lar kullanılarak yapılabilecek i ve ticaret aktiviteleri u ekilde sıralanabilir;
* Elektronik kon imento gönderme,
* Mal ve hizmetlerin elektronik alı veri i,
* Ortak tasarım geli tirme ve mühendislik,
* Anla ma/sözle me yapma,
* Elektronik hisse alı veri i ve borsa,
* Üretim planlaması yapma ve üretim zinciri olu turma,
* Elektronik ortamda üretim izleme,
* Tanıtım, reklam ve bilgilendirme,
* Gümrükleme,
* Elektronik para ile ilgili i lemler,
* Sipari verme,
* Elektronik ortamda sevkiyat izleme,
* Elektronik banka i lemleri ve fon transferi,
* Elektronik ortamda kamu alanları
* Ticari kayıtların tutulması ve izlenmesi,
* Sayısal içeri in anında da ıtımı,
* Do rudan tüketiciye pazarlama,
* Anında bilgi olu turma ve aktarma,
* Elektronik ortamda vergilendirme, fikri, sınai ve ticari mülkiyet haklarının korunması ve transferi.29
2.2.5. Elektronik Ticarette Araçlar
Elektronik ticaret en genel tanımıyla bilgisayardan bilgisayara gerçekle tirilen ticari uygulamaları belirtmektedir. Bunların yanında televizyon, faks, telefon ve elektronik veri ileti im gibi araçlar da bu ticaretin birer parçasıdır. Kredi kartı kullanılarak ya da telefonla sipari verilerek de e-ticaret yapılmı olur. nternet tüm bunlara çok daha geni ticari uygulama alanları getirmi tir.
Bu çalı ma içerisinde elektronik ticaret kapsamındaki tüm araçlara de inilecek. Bununla da kalınmayıp e-ticari kolayla tıran yeni sistem araçlarıdan da bahsedilecektir.30
2.2.5.1. Telefon, Fax, Televizyon
Bu araçlar ticari i lemleri gerçekle tirilen taraflar arasında ileti imi sa lamakla birlikte ticari i lemlerin tümüyle gerçekle tirilmesinde yetersizdir. Telefon, mal ve hizmetlerinin reklamının yapılmasını, satın alınmasını
Yayıncılık, stanbul, 2000, ss.33-35.
29 http://www.e-ticaretmerkezi.net/turkiyedeeticareti lemleriphp, (14.02.2005) 30
Murat nce, Elektronik Ticaret: Geli me Yolundaki Ülkeler çin mkanlar ve Politikalar, DPT, Ankara, 1999.
sa lamaktadır. Fax ise belgeleri hızlı bir ekilde transfer etmektedir. Birçok ticari fonksiyonunun (örne in, reklam, satın alma, ödeme) fax ile yürütülmesi mümkün olsa da araç sesli ileti im ve karma ık i lemlerde yetersizdir. nterakitf olmasına ra men gönderilen belgelerin görüntü kalitesi istenilen düzeyde de ildir. Televizyon tüm dünyada yaygın olan bir ileti im aracıdır.
Ancak çok yönlü i lemlerin televizyon ile yürütülmesi imkansızdır. Çünkü televizyon tek yönlü bir ileti im aracıdır.31
2.2.5.2. Elektronik Ödeme ve Para Transfer Sistemleri
Elektronik ödeme; ödemenin telefon hattı, network ya da ba ka bir veri transfer yöntemi ile dijital ortamda yapılabilmesidir. Elektronik ödeme sistemleri günümüz teknolojileriyle yapılandırılmı güvenli ödeme sistemleridir. Özellikle ATM makineleri ve kredi kartları en güncel ve yaygın elektronik ödeme cihazlarıdır. Bunlarla birlikte elektronik para, elektronik çek, akıllı (smart) kartlar da elektronik ödeme araçları olarak kullanılmaktadır.
21. yy’da ödeme ekilleri çok daha çe itlenecektir. Özellikle batı ülkelerinde bu konuyla ilgili ciddi çalı malar yapılmaktadır. Fakat bugün itibariyle elektronik ödeme araçları kart tabanlı (prepared card based) ve yazılım tabanlı olmak üzere (prepared software based) ikiye ayrılmaktadır.32
Kart tabanlı elektronik para araçlarında iki yöntem kullanılır. Birincisi denge tabanlı (balance-based) yöntemi ikincisi ise i lemin bir miktarını harcamaya yönelik not tabanlı (note-based) yöntemidir. A tabanlı sistemde çok ve kredi mektubu, nakit benzeri sanal para anla ılmalıdır. Reel para a tabanlı sistemlerde on-line olarak anlamlandırılır ve kar ı tarafa transferi yapılır.33
31
Nusret Ekin, Bilgi Ekonomisinde Elektronik Ticaret, stanbul Ticaret Odası Yayınları, Kasım 1998, s.22.
2.2.5.3. Paranın Yeni Yönü Elektronik Para
nternetin hızla geli imi yeni ödeme biçimlerini de finans dünyasına kazandırmaktadır. Bu noktada patenti bir Hollanda firması, Digicash’e ait olan elektronik para ortaya çıkmı tır.
Elektronik para bir ki inin elektronik cihazına yüklenmi sanal bir de eri ifade eder. Telefon kartlarına benzer bir araçla bireyin hesabına yükleme yapılır ve ki i harcama yaptıkça elektronik de er azalır.34
Di er bir deyi le elektronik para mü terinin elektronik aracına yüklenmi bir fondur.35
Elektronik paranın en önemli özelliklerinden bir tanesi hızlı ödeme imkanı sunmasıdır. Bu yolla para transferlerindeki ödemeler daha çabuk ve en az hata ile yapılır. Bu yönüyle elektronik para kredi kartlarının kullanılmadı ı mikro ödemelerde rahatlıkla kullanılabilmektedir.36
Elektronik para henüz geli me evresindedir ve standartları tam olarak belirlenmemi tir. Fakat e-paranın en önemli özelli i transferlerin on-line ortamda üçüncü ki ilere gereksinim duyulmadan gerçekle tirilebilmesidir. Elektronik para internet ortamında kullanıldı ından ödeme i lemlerinin de i tirilmesi ve iptali de mümkündür.37 Kredi kartlarının tersine para sadece internet ortamında kullanılabilir. Dolayısıyla internet üzerindeki güvenlik sorunlarını gidermek için gerekli mali ve hukuki alt yapının olu turulması gereklidir. Çünkü e-parada provizyon ve benzeri sorgulama i lemleri yoktur. Kurumla ba lantıya da geçilemez cihaza yüklenmi limit varsa i lem gerçekle tirilebilir yoksa i lem gerçekle tirilemez.
E-para kullanımında i lem internet üzerinde olsa bile bir hesaptan di erine havale niteli i ta ımaz. E-parayı kredi kartlarından ayıran en önemli özellikte budur. E-parada hesap bankada de il bizzat ki inin yanındadır. Bu durumda elektronik parayı elektronik nakit (electronic cash) ya da dijital nakit (digital cash) eklindeki kavramlarla da tanımlandırabiliriz.38
33
Greg Holden; E-Commerce Essentials, Microsoft, USA, 2002, s.46.
34 Whiteley, a.g.e., s.7. 35 Ferris, a.g.e., s.12. 36 http://www.garildi.cumhuriyeti.com, (18.02.2005) 37 Holden, a.g.e.,. s.98. 38 www.tpankara.org.tr, (12.05.2005)
2.2.5.3.1. E-Para Kullanımının Sa layaca ı Yararlar
Elektronik para maliyeti dü ük bir ödeme biçimidir. Bu yönüyle mü terilere ve firmalara yönelik bir takım avantajları mevcuttur. Bunları öyle özetleyebiliriz;
1- lemler sırasında hatalı ödemelerden kaynaklanan riskler en aza indirgenmektedir.
2- Ödemeleri bire bir yapma zorunlulu u ortadan kalkmaktadır. Bu ekilde alıcılar daha çok çe it alım yaparlar ve ödemelerini zamanında gerçekle tirirler.
3- Firmalar sigorta, gümrük ve vergi benzeri yasal yükümlülüklerini rahatlıkla yerine getirebilmektedirler.39
4- Gerekli alt yapı sa landı ında gümrük ve vergi ödemeleri rahatlıkla yapılabilmekte bu ekilde para daha erken tahsil edilebilmektedir.40
Bu yararlara ek olarak e–para kullanımının alıcı ve satıcılarının yararlarını da u ekilde özetleyebiliriz;
Daha az paranın ta ınmasını sa laması, otomatik ki isel mali kayıtların yapılabilmesi, finansal gizlilik, ifreleme sayesinde hırsızlı a kar ı korumayı sa layabilmesi, e-ticaretten daha çok pay alınması imkânını vermesi. Daha çok bireyselle mi bankacılık hizmetleri ve araçlarından yararlanabilme imkânını sa lanabilmesi, ödemelerin anlık yapılabilmesi, paranın nakit ekilde atıl tutulmasından dolayı ortaya çıkan maliyetleri azaltabilmesi, tüketiciler hakkındaki bilgilerin kolayca sa lanabilmesi hepsinden önemlisi e-para kullanımı ile zaman ve uzaklık gibi ticarette önem ta ıyan iki önemli kısıtlamayı etkili bir ekilde azaltması ve ticarette globalle meyi sa laması eklide özetlemek mümkündür. Ayrıca ka ıt para kullanımı ile ortaya çıkabilen bazı mikrobik hastalıkları önlemesi, ka ıt ve madeni para emisyonunun ortaya çıkardı ı maliyetleri azaltılması gibi ikinci derece yararlarından da söz edilebilir.41
39 Napior, vd., a.g.e., ss.114-115. 40
Brenda Ksenan, Managing Your E-Commerce, Microsoft, USA, 2001, s.16.
2.2.5.3.2. E-Para Kullanımındaki Muhtemel Sorunlar
Bili im teknolojilerindeki geli meler önemli kolaylıkların yanı sıra sorunları da beraberinde getirmektedir. Bu sorunları a a ıdaki gibi özetlemek mümkündür.
1- Elektronik paranın ilk kullanımında harici paranın i leme dahil olması ve elektronik para kullanılırken aynı anda efektif paranın da kullanılması kara para aklanması ve vergi kaçakçılı ını daha kolay hale getirecektir.
2- Elektronik paranın taklit edilebilmesiyle sahtekârlık, gayri ahlaki faaliyetler ve uyu turu gibi illegal faaliyetler yapılabilir.42
3- Elektronik paraya virüs bula ması, hard diskin formatlanması, çalınması, ifresinin de i mesi çe itli sorunları ortaya çıkartabilir.
4- Elektronik para kullanımında merkez bankaları para arzını kontrol etmede ciddi sorunlar ya atmaktadır. Bu konuda gerekli önlemler tam olarak alınabilmi de ildir.43
5- Ülkelerin farklı gümrük uygulamalarına sahip olmaları elektronik para kullanımında sorunlara yol açmaktadır.
6- Web bandındaki darlıktan ötürü bekleme, elektrik kesintisi, gizli bilgilerin çalınması ve sistemin çökmesi de di er sorunlar arasında gösterilebilir.44
42 http://www.bis.org/bup1/gten07.pdf, (17.02.2005) 43 Ksenan, a.g.e., s.19.
44
Haydar Akyazı, Uygar Arpak, Elektronik Ticarette Ödeme Araçları, Banka ve Ekonomik Yorumlar Dergisi, Haziran 2000, ss.13-14.
2.2.5.4. Elektronik Çek
Elektronik çek için ka ıt çekin sanal ortamdaki versiyonu denilebilir. Elektronik çek ABD’de Financial Services Technohogy Consortium tarafından Signed Document Markup Language adı verilen bir i aretleme dili eklinde geli tirilmi tir. Elektronik çek kullanımında banka kredi kartı kullanımına gerek yoktur. Banka hesap bilgilerinin elektronik siteye gönderilmesiyle i leme ba lanır. E-çek otomatik faturalama sistemleriyle bütünlük arz ederken bu yönüyle banka hesap numarası da bulunmadı ından elektronik çek, ka ıt çekten daha güvenlidir diyebiliriz.
Kullanıcı ki i bir bakıma ticaret sitesine çek keser. Banka online ortamda çekin kar ılı ı olup olmadı ını tarar ve ifreli kanallarla irketi haberdar eder.
Bu i lemleri yalnızca bankalar de il özel finans kurumları da gerçekle tirebilir. E-çek henüz yaygın bir uygulama de ildir. Yaygın bir hale gelebilmesi için finans çevrelerinde kabul görmesi gereklidir.45
Elektronik çek kullanımına yönelik finans kurulu larının çalı maları yo undur. Elektronik ticaret uygulamaları geli tikçe elektronik kullanımı da geli ecektir.46
2.2.5.5. Elektronik Takas
Elektronik takas, çeklerin takas i lemlerinin on-line ortamda yapılması demektir. Elektronik takas yapmak isteyen kurulu lar aralarında özel bir anla ma yapar ve bunu merkez bankasına verirler. Bu ekilde birbirlerinin çekleri üzerinden i lemlerini gerçekle tirebilirler. Çekin kar ılı ı varsa ödenir yok ise vekâlet ka esi vurularak çek geri çevrilir.
45 Niyazi Cangir, Elektronik Ticaret ya da nternetin Vergilendirilmesi, Yakla ım Dergisi, Eylül
1998, s.60.
Elektronik çek zamandan yana ciddi anlamda avantaj sa lar. Normal takasta ise bu i lem ortalama iki gün sürmektedir. Takas i lemini gerçekle tiren kurumlar ödenen çekleri ar ivlendirip saklamalıdır. Burada tüm sorumluluk takası gerçekle tirenlere aittir.47
2.2.5.6. Akıllı (Smart) Kartlar
Akıllı kartı kredi kartlarından ayıran en önemli özellik akıllı kartların üzerinde manyetik erit yerine özel bir mikroçip bulunmasıdır. Bu çipe her türlü elektronik bilgi yüklenir. Kart kullanıldıkça çipe yüklenen de erde azalma görülecektir. Akıllı kartlarda bireye yönelik her tür özel bilgi bulunmaktadır. Bu yönüyle bu mikroçipe elektronik para da dahil olmak üzere her türlü bilgi aktarılabilmektedir. Görünüm olarak kredi kartlarına benzeyen akıllı kartların en önemli özellikleri kapalı devre sistemlerinde kullanılabilmeleridir.48
Akıllı kartlar ATM’den para çekmek, telefon etmek, bilgisayar ya da televizyon okuyucu kartlarına dönü mek benzeri i lemler içinde kullanılabilir. Buna kar ılık akıllı kartlar her tür soruna çözüm üretemeyebilmektedir. Dolayısıyla akıllı kart kullanıcıları kart üzerindeki verileri okuyabilen ve takasını gerçekle tirebilen elektronik cüzdanları da tercih etmektedir.49
2.2.5.7. Kredi Kartları
Kredi kartları elektronik ticarette en yaygın kullanılan ödeme araçlarıdır. Tüketiciler kredi kartını nakit ta ıma riskinden kurtulma, kredi sa lama ve vade yaptırabilme imkanlarına eri ebildikleri kullanmaktadırlar. Ma aza sahipleri de kredi kartlarına verilen taksit imkanları satı larını artırdı ı için kredi kartlarının ödemelerini memnuniyetle kabul etmektedirler. Tüm bu nedenler kredi kartını en çok kullanılan elektronik ödeme aracı olarak ön plana çıkarmaktadır.50
Bu kadar sık kullanılan bir araç beraberinde güvenlik sorunlarını da
47 www.tpankara.org.tr, (12.05.2005) 48 Awand, a.g.e.,. s.489. 49 Ekin, a.g.m., s.86. 50 Awand, a.g.e., ss.482-483.
getirmektedir. Kredi kartlarında güvenlik sorunlarını gidermek adına iki önemli yöntem geli tirilmi tir. Bunlardan ilki (SSC) (Secure Socket Layer: Güvenli Soket Katmanı) ikincisi ise SET (Secure Electronic Transaction: Güvenli Elektronik lem)’tir. Bu sistemlerde alıcı bireyin ki isel bilgileri yerine bankanın bireye verdi i kredi kartı bilgilerini kendi sunucularına aktarır. Banka limit uygunsa mü teri adına alıcıya ödeme yapmaktadır. Kredi kartlarının, ATM ve POS cihazlarının ve banka kartlarının yurt içi kredi cirosunu ve döviz miktarını artırmada önemli etkileri oldu u tespit edilmi tir.51
2.2.5.8. Elektronik Veri De i imi (EDI)
Elektronik Veri De i imi (EDI) firma bilgisayarlarındaki bilginin standart bir biçimde de i imi olarak tanımlandırılabilir. 1970’li yıllardan beri kullanılmaktadır. nternetin ortaya çıkmasıyla birlikte yeni bir boyut kazanmı tır. EDI firmalar arası bilgi ve belge de i iminde önemli birer unsurdur.
EDI’yi e-maille karı tırmamak gereklidir. E-mail yapılanmamı dokümanlarının iletiminde kullanılırken EDI yapılandırılmı dokümanları aktarmak için kullanılır.
EDI bilgi ve belge de i imini bilgisayar aracılı ı ile rahatlıkla yönlendirebilmektedir. ki irket elektronik formatta verileri birbirlerine EDI yardımıyla iletebilmektedir. Di er bir deyi le elektronik belgeler ke if belgelerinin yerini almaktadır. Bu ekilde veriler elektronik ortamda standartla maktadır.
EDI kullanıldı ı yazılım sayesinde verilerin de i imini otomatik olarak gerçekle tirmekte ve bu verileri kaydedebilmektedir. EDI özellikle elektronik bülten panoları e-posta gönderme, elektronik yayıncılık, belge görüntüleme ve mesaj gönderme gibi konularda a ırlıklı olarak kullanılabilmektedir. Bu ekilde bu tip i lemlerde hem en az hata olu makta hem de zaman tasarrufu sa lanmaktadır.52
51 Tura Sırna ır, Bankalararası Kredi Kartları Merkezi Nedir? Nasıl Çalı ır?, Elektronik Ticaret
Teknik Çalı ma Grubu Sunumu, 1998, stanbul, s.12.
52
Can Erdem, E-Ticaretin Ekonomik Boyutu, Birinci Elektronik Ticaret Zirvesi Sunumu, 11 A ustos 1999, stanbul, s.2.
EDI ülkemizde beyanname takip, gümrük idarelerinin otomasyonu, ihracat-ithalat ve ambarlama i lemlerinde etkin bir ekilde kullanılmaktadır. EDI’nın olumsuz yani kapalı a lar üzerinde e-ticaret yapmasıdır. nternet ise açık bilgisayar a ları üzerinden e-ticaret için çok daha uygun bir alt yapı sunmaktadır.53
2.3. Elektronik Ticaretin Etkileri Ve Yararları
E-ticaret ekonomik bir olgu gibi algılansa da sosyal ve kültürel alanlarda da etkileri bulunmaktadır. E-ticaretin; birey, firmalar ve toplum üzerinde farklı etkiler olu turdu u görülmektedir. Mü teri beklentilerinin pazarı yeniden tanımladı ı veya yeni pazarlar olu turdu u ko ullara E-ticareti benimseyen firmalar, daha hızlı uyum sa lamakta ve rekabet konusunda avantaj elde etmektedir. Bireylere ise alı veri , bilgi ve hizmetlere eri im, kamu ile etkile im konularında fiziki uzaklık ve zaman kısıtlamalarını ortadan kaldıran yeni yollar sunulmaktadır. E-ticaret ile i süreçleri kısalacak, günlük i lerin takibi daha kısa zaman alacak, maliyetler azalacak ve verimlilik artacaktır. Bütün bu geli melerin insanların i dı ında bo zamanlarını arttıraca ı dü ünülmektedir. Bu yönüyle elektronik ticaretin hem ekonomik hem de sosyal etkileri bulunmaktadır.
2.3.1. Elektronik Ticaretin Ekonomik Hayata Etkileri
Elektronik ticaretin ekonomik hataya getirdi etkileri tek bir ba lıkta toplamak zordur. Elektronik ticaret, ekonomik hayatın hemen hemen her dalını etkilemekte ve büyük de i imlere neden olmaktadır. Ancak, bu de i imden i ya amının bazı birimleri daha fazla etkilenmektedir.
2.3.1.1. Elektronik Ticaretin Ekonomik Hayata Etkiledi i Faaliyetler
E-ticaretin ekonomik hayatta etkiledi i faaliyetleri u ekilde sıralayabiliriz;
* Servis ve bakım
* Pazarlama, satı ve promosyon,
53
Ahmet Yavru, Dünyada ve Türkiye’de Elektronik Ticaret, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamı Yüksek Lisans Tezi, 2002.
* Teslimat ve lojistik,
* Ticari i lemler, sipari , teslimat ve ödeme,
* Elektronik ortamdaki ürünlerin otomatik ticareti,
* Kamu ve özel hizmetleri kullanma,
* Muhasebe,
* Anla mazlıkların çözümü,
* Ön satı , ta eronluk, tedarik,
* Kamu ile ilgili i lemler: vergi, gümrük, vb.
* Finansman ve sigorta,
* Ortak ürün geli tirme ve çalı ma.
2.3.1.2. Elektronik Ticaretin Getirdi i De i imler
Elektronik ticaretin imdiden a a ıdaki be alanda köklü de i imlere yol açaca ı beklenmektedir.
a) E-ticaret ekonominin i leyi yo unlu unu artırmaktadır. Gerek büyüklü küçüklü i letmeler, gerekse i letmelerle tüketiciler arasındaki ekonomik ili kiler e-ticaret ile peki mektedir. Yalnız çok büyük firmaların de il, küçük mal ve hizmet üreticilerinin ve daha önemlisi tüketicilerin dünya ölçe inde i görmesi sa lanmakta, co rafi ve ekonomik sınırlar, henüz tümüyle ortadan kalkmasa da, ba ta finansal i letmeler olmak üzere birçok alanda önemli ölçüde daralmaktadır.
b) E-ticaret, Pazar yerini olgusunu de i tirmektedir. Pazar yeri nesnel bir düzlemden sanal bir düzleme ta ınmaktadır. Pazaryerinin de i mesi tek ba ına önemli sayılmayabilir. Ancak bununla birlikte alı veri yöntemleri tümüyle yeni bir biçim almaktadır. Alıcı satıcı ili kisinin de i ik bir düzleme ta ınmasıyla birlikte önce geleneksel aracılık kalkacaktır.
c) E-ticaret, zaman kavramını alt üst etmektedir. Zamanın göreceli önemini de i tirmektedir. Bilindi i gibi, ekonomiye ili kin hemen tüm veriler ve de i kenler zamana ba lı olarak tanımlanır. Üretim, verimlilik, kar, ücret vb. kavramların anlam ifade etmesi için gün, ay, yıl gibi belirli bir süre ile birlikte belirtilmeleri, anla ılır olmaları gereklidir. Bu anlayı ın temelinde etkinlik ve verimlik yatar. Daha kısa sürede az gider ya da masrafla sonuç alınması ekonomik faaliyetlerin esasıdır ve do al olarak zaman kavramıyla tanımlanır. E-ticaret, i ve i lem sürelerini en aza indirmekte, kimi durumlarda da ortadan kaldırmaktadır.54
d) Açıklık, e-ticaretin gerek teknolojik gerekse dü ünsel bakımdan ana özelli idir. Mülkiyete ba lı gizlilik konusu olmayan i lemlerin ve verilerin, özellikle iki kesime, i letmenin alıcı ve satıcı olarak i yaptı ı firmalara ve tüketicilere açık olması e-ticaretin temelidir. Açılma sürecinin belirli ilke, kural ve standartlara ba lanması gereklidir. Bu çerçevede, açılmanın en olumlu yanı rekabeti güçlendirece i beklentisidir; en olumsuz yanı ise olası saldırılara kar ı özel alanın korunmasıdır.
e) E-ticaret alım-satımı, buna ba lı i lemleri hızlandırıcı ve yaygınla tırıcı bir etki olu turmaktadır. Özellikle i letmeler arasında elektronik veri de i im sistemlerin geli mesiyle, ekonomik i lemlerin hız ve yaygınlık süreçleri de geli mektedir.
2.3.2. Elektronik Ticaretin Reklamcılı a ve Pazarlamaya Etkileri
letmeler açısından sanal pazarlamanın birkaç ayrı yönden avantajı bulunmaktadır. Etkile imli elektronik pazarlamada i letmeler, etkile imli olarak ses, görüntü unsurlarını da kullanarak hazırlayacakları sanal ma azalarda mü teri ile kar ılıklı etkile im içersinde satı larını yapabilmektedir. Bunlar kısaca a a ıdaki gibi özetlenebilir:
* Etkile imli stok yönetimi,
* Etkin ve hızlı mü teri talepleri yöntemi,
* Etkile imli tedarik zincir yönetimi,
* Sanal anket ve kamu oyu
* Birebir pazarlama
* E-ödeme imkanı
* Bankacılık ve sigortacılık hizmetlerinde etkinlik ve hız,
2.3.3. Elektronik Ticaretin Sosyal Hayata Etkileri
Elektronik ticaretin getirdi i çabukluk ve kolaylık sayesinde, sosyal hayattaki birçok i lem de kolayla maktadır. Çoklu ortam araçlarının sadece ticari uygulamalarda de il; e itim ve sa lık gibi kamu hizmetlerinin etkinle tirilmesi ve yaygınla tırılmasında da kullanılabilece i göz önüne alındı ında, elektronik ticaretin yalnızca i dünyasını de il, tüm toplumu ilgilendiren bir olgu oldu u görülecektir. Bu itibarla elektronik ticaret, bilgi toplumuna geçi i sa layan yeni i ve ya am biçimi olarak kar ımıza çıkmaktadır. E-ticaret, beraberinde ekonomik bir olgu olmasına kar ı piyasanın küreselle mesi neticesinde, organizasyonların bilgi temelli yapıya geçmelerini ve böylece ekonominin bilgi temelli yapı esasına dayandırılmasını getirmekte ve bunun sonucunda, e itim, kültür, sa lık gibi alanlarda yaygınla arak sosyal politikalar üretilmesini zorunlu kılmaktadır. Farklı gelir gruplarının E-ticarete geçi te e it avantaja sahip olmalarını sa lamak üzere e itim, sa lık ve kültür alanında ucuz internet eri imlerine ba lanması ve internetin sundu u imkanlardan toplumun her kesiminin e it oranda faydalanma imkanın alt yapı ve ortam açısından olu turulması gerekmektedir.55
2.4. Dünyada Elektronik Ticaret
Elektronik ticaret, her geçen gün kendisini yenileyen ve geli im içerisinde olan bir uygulamalar bütünüdür. Dolayısıyla ABD ve Avrupa’daki irketler elektronik ticaret yapma konusunda kendilerini geli tirme süreci içerisine girmi lerdir. Bu süreçte gerek batılı gerek di er global irketlerin önünde ciddi
engeller bulunmaktadır. Bunları kısaca teknoloji standartları, yüksek haberle me maliyetleri, hükümetlerin ilgi azlı ı, dil/kültür farklılıkları ve vergilendirme problemleri eklinde özetleyebiliriz.
2000 yılında e-ticaret kapasitesi 1.3 trilyon doları a mı tır. General Motors, IBM, Microsoft, Daimler Crysler ve Sony gibi dev firmalar internete önemli yatırımlar yapmaktadır. Amazon firması adeta bir hayali gerçekle tirmi interneti kullanarak dünyanın en bilinen kitabevi haline gelmi tir. Bu durumu gören irket internet alt yapılarını geli tirmek adına ciddi yatırımlar yapmaya ba lamı lardır.
Bu do rultuda e-ticarette her yönüyle geli im göstermektedir. Dünya genelindeki e-ticaret faaliyetlerinin beste dördü ABD’de gerçekle mektedir. ABD’yi
ngiltere, Kuzey ülkeleri, Singapur ve Hong Kong takip etmektedir.56
(Milyar Dolar) 1998 2003 E-Marketler 98.4 124.4 IDC 111.4 131.7 ActivMedia 95 132.4 Forrester Min 70 180 Forrester Max 170 320
Kaynak: Murat A kar “Elektronik mza ve E-Ticaret Düzenlemelerinde Koordinasyon Sorunları” Seminer Sunumu, TÜB TAK-B LTEN, Ankara., s.9.
ekil 2.1: Ba lıca Piyasa Ara tırma irketlerinin E-Ticaret Tahminleri
nternet 1997 yılında 600 bin, 1999 yılında ise 3 milyon 600 bin siteye ev sahipli i yapmı tır ve yine aynı yılda e-ticaret hacmi 426 milyar dolara ula mı tır.
Bu rakamlara ula abilmek içinse 1 milyar dolar reklam harcaması yapılmı tır. E-ticaret uygulama oranının 1997 yılında toplam E-ticaret içerisindeki payı % 15 olarak saptanmı tır. 1999 yılında bu oran % 2.8 artarak % 42 seviyesine yükselmi tir. 2010 yılında tahmin edilen dünya e-ticaret potansiyeli ise yakla ık 6 trilyon dolardır. Elektronik ticaretin % 80’i ABD, & 10’u Batı Avrupa ve % 5’i Asya’da gerçekle tirilmektedir. Sanal irketler ABD’de yılda 200 milyon doları a an cirolar yapmaktadırlar. 1998 yılında e-ticaretten irketler 301 milyon dolar gelir elde etmi lerdir. E-ticaret hacminin ABD’de 2010 yılına kadar 1.7 trilyon dolara çıkması beklenmekte olup toplam i hacminin % 80’inin e-ticarete ba lı olarak yapılaca ı belirtilmektedir.57
E-ticaretin toplam ticaret içindeki payı % 11 olup bu oran her geçen gün artmaktadır. Japonya’da tüketicilerin gerçekle tirdi i e-ticaret hacminin 50 kat artarak 25 milyar dolara çıkaca ı tahmin edilmektedir. E-ticaretin hacimsel büyüklü üne sanal irketlerden örnekler vererek de i imi daha iyi anlamak mümkündür: amazon.com 1997 yılında kitap satı ından 1.5 milyar dolar kar elde etmi tir. Bu kar en çok satan kitaplarda % 40 indirimle ve kitap tüketicinin evine teslim edilerek elde edilmi tir. 3 milyon kitabı satmak için kullanılan yöntem bir web sitesidir ve bu yöntem iyi bir pazarlama yöntemidir. Bu ekilde ABD’de internet üzerinden bir yılda satılan toplam kitapların % 20’si amazon.com tarafından satılmı tır. Amazon, elektronik ticaret uygulamalarının ardından irket cirosunda % 35’lik artı ile rakiplerine oranla en büyük ilerlemeyi kaydetmi tir. Aylık 27.9 milyon dolar olan gelirini 37.9 milyon dolara çıkarmı tır. Bu alımların 1999’da 12 milyar dolara çıkması ve IBM’nin 240 milyon dolarlık gelir elde etmesi beklenmektedir. Matt Drudge, 1998 yılında kurdu u tek ki ilik gazetesinde Clinton ve Lewinsky skandalının bütün detaylarını yayımlamak birkaç ay önce stajiyer olarak bile i vermeyecek gazetelere kaynak olu turmu tur. Her gün yakla ık 400 bin ki i onun sitesini ziyaret etmektedir.58
(21,03,2005)
57
Ahmet Tokuz, Türkiye’de Elektronik Ticarette A ır Adımlar, BT, 1999, S.12.
