Ula tırma sektörü turizm alanı içerisinde çok önemli bir yere sahiptir. Turizm endüstrisinin lokomotif gücü olarak kabul edilen ula tırma sektörünün havayolları, karayolları, demiryolları ve denizyolları olmak üzere dört ana ta ıma unsuru bulunmaktadır. Bu bölüm içerisinde hem ula tırma sektörü hem de bu sektöre ba lı bili im sistemleri incelenecektir.
3.7.1. Havayollarında Bili im Sistemleri Uygulamaları
nsano lunun en son kullanıma soktu u ula ım sistemi olan hava ula ımı, 20. yy'ın ilk yıllarında faaliyet göstermeye ba lamı tır. Hava ula ımının en önemli üstünlü ü uzak yerler arasında gerçekle tirilen seyahatlerde sa ladı ı zaman
tasarrufudur. 1950'lerden ba layarak havacılık teknolojisi, uçaklardaki hız, güven ve konforun artmasını sa layarak, hava yoluna olan talebi önemli ölçüde arttırmı tır. Uluslararası turizmin geli mesi ile havayollarının geli imi birbiriyle ba lantılıdır. 1980'li yıllarda ba layan turizm patlaması uluslararası havayolu ta ımacılı ıyla yakından ili kilidir. Havayolu ula ımındaki teknolojik yenilikler bilet fiyatlarının ciddi anlamla dü mesine neden olmu tur. Aynı dönmede charter (tarifesiz uçu )'ında piyasaya giri i havayolu ula ımım ucuzlatmı ve potansiyel turizm talebi gerçek talebe dönü türülmü tür. Uluslararası turizmin geli imi ile uçak bilet fiyatları yakın ili ki içerisindedir. Uygun ba lantılara sahip düzenli uçup programları ve rezervasyon sistemleri ile büyük bir etkinli e ula an havayolu i letmeleri hızla geli en ve de i en talep yapısına uyum sa layamamı lardır. Özellikle 1970'lerden sonra geli en "paket tur" uygulaması ile ortaya çıkan seyahat talepleri, tarifesiz uçu lar düzenleyen özel havayolu i letmelerinin do masına neden olmu tur. Ba langıçta kiralık uçaklarla çalı an i letmeler giderek kendi uçak filolarını olu turmu lar ve yüksek kar oranlan ile karlı ve büyük ula tırma irketlerine dönü mü lerdir.83
Havayolu sektörü farklı yönlere seyahat etmek isteyen tüketicilere ula ım imkanı sa lar. Havayoluna sektörün en önemli özelli i hizmetin satın alınmadan önce tüketilmesidir. Havayollarının bu hizmeti sa layabilmesi için güçlü bilgi sistemlerine ihtiyacı vardır. Turizmin di er sektörlerine oranla havayolları bili im sistemlerinde öncü konumdadır. Bilgisayarlı rezervasyon havayollarında kullanılan ilk rezervasyon sistemidir. lk olarak 1962 yılında American Airlines tarafından denenmi tir. Havayolu irketleri hava ta ıma ve bili im sistemlerini geli tirerek kullanmaktadır. Bu teknolojik sistemler ula ım araçlarının bili im i letmelerindeki verimlili ini arttırmaktadır. Bu nedenle havayolları dünyada en yo un ve büyük veri ileti im a larının olu turulmasında önemli rol oynamaktadır.
Havayollarının rekabet edebilmesi için bu teknolojileri kullanması gereklidir. Bu teknolojilerden en önemlilerden ikisi elektronik bilet ve biletsiz bilet uygulamalarıdır.
82
199O'lı yıllardan itibaren batı ülkelerinde elektronik bilet ve biletsiz bilet uygulamaları ba lamı tır.
Elektronik Bilet: Ka ıt bilet kullanımını ortadan kaldıran biletleme sistemidir. Tüm bilet bilgileri elektronik olarak sistemde saklanır ve satı anında size tüm bilgileri içeren bir "seyahat belgesi" verilir. Rezervasyon ve ödeme, ka ıt bilette oldu u gibi devam eder ve size verilen seyahat belgesi olsun ya da olmasın, ehliyet, pasaport, evlilik cüzdanı vb. ile birlikte check in yaptırabilirsiniz.
- Satı anında size verilen "seyahat belgeleri" rezervasyon ve uçu la ilgili tüm sürekli bilgileri, konfırme eden bir bilgidir.
- Elektronik biletin kaybolma, çalınma ve unutulma riski yoktur. Rezervasyondan boarding ve uçu a amasına kadar tüm bilet i lemlerinin daha pratik, hızlı ve sorunsuz gerçekle mesini sa lar.
- Sistem arızası ya andı ı durumlarda elektronik bilete sahip yolcular için sisteme manuel giri yapılarak bini kartı çıkartılabilmektedir.
- Elektronik bilet çocuklar ve bebekler içinde düzenlenir.
- Elektronik biletin iadesi ka ıt bilete oranla daha çabuk gerçekle tirilir.
- Elektronik bilet on-line ortamdan satın alınıp iade edilebilir.84
Biletsiz Bilet: Günümüzde elektronik biletler yerlerini biletsiz biletlere bırakmaktadır. Bu tip biletler, rezervasyon sırasında sadece hava yolu tarafından verilen bir konfirmasyon numarasına -PNR'a (Passenger Number) gerek duymaktadır. Biletsiz biletin özelliklerini u ekilde sıralayabiliriz;
- Havayolları bu yöntemle aracı kurumların maliyetini azaltmaktadır.
- Havayolları irketleri bileti sanal ortamdan herkese ula tırabilmektedir.
- Tüketiciler, havayollarının on-line rezervasyon yaptıran mü terilerine
uyguladıkları promosyonlardan faydalanabilmektedir.
- Biletsiz bilet uygulamasına "0 komisyon" uygulanmaktadır.
- Bu uygulama hem havayolu irketi hem de tüketici için zaman tasarrufunu da beraberinde getirmektedir.85
3.7.2. Karayollarında Bili im Sistemleri Uygulamaları
Turizm amaçlı ula ımda, otobüs i letmelerinin önemi günümüzde kısa mesafeler için otomobilin kullanılmasıyla giderek azalmaktadır. Bununla beraber özel otomobil kullanımının yaygın olmadı ı az geli mi ülkelerde otobüs en uygun ula ım aracı olmu tur. Ayrıca seyahat süresince yol çevresini görme ve istenildi i anda konaklama olana ı sa ladı ı için otobüsler özellikle gezme arzusuyla seyahat edenler ve ortamı yakından tanımak isteyenler tarafından tercih edilmektedir. Uzun mesafeler için oldukça yorucu olmasına kar ın, seyahat maliyeti dü üklü ü nedeniyle ço unlukla dü ük gelirli ki ilerin karayollarını tercih ettikleri görülmektedir. Son zamanlarda karayollarının geli tirilmesi, güvenli in arttırılması geni camları ve klima donanımlarıyla hızlı ve konforlu otobüslerin sefere konulması, otobüs turlarının çok daha iyi düzenlenmesi ve petrol fiyatlarındaki artı ının özel otomobil kullanımının maliyetini çok yükseltmesi otobüs i letmelerine yönelik ilgiyi arttırmaktadır.86
Karayollarında bili im sistemlerinin ço unlukla oto kiralama (rent a car) i lemlerinde kullanıldı ı görülmektedir. Rent a car 1908 yılında ABD'de Watter Jacops adh bir giri imcinin ba lattı ı i koludur. Otomobillerde seri üretime geçilerek kiralık otomobil hizmeti ba lamı tır, oto kiralama Avrupa kıtasına 1950'li yıllarda gelmi tir. Jacops bu i e altı otomobille ba lamı tır. Bugünse bu i i yarım milyon otomobil ile dünyanın her kö esinde yapmaktadırlar. Türkiye'de ise kiralık oto döneminin ba langıcı 196O'lı yıllardır. Araba kiralama irketleri kendilerini pazarlamak ve etkili bir ekilde yönetebilmek için bilgi teknolojilerini kendi
84 http://turkishairlines.com/tr/bilgi/sss/cevaplar01f.htm, (19.02.2006) 85
http://www.itf.org.uk, (14.03.2006)
ofislerinde ve de i ik merkezlerde bulunan otomobillerinde kullanmaktadırlar. Bu i içinde bilgisayarlı rezervasyon sistemlerine ihtiyaç duymaktadırlar. Mü terilerin rezervasyonları, kiralama sözle meleri, araba envanterleri bilgisayarlardaki veri bankalarında saklanmaktadır. Bu firmaların bazıları bu i lemler için kendi bilgi teknolojilerini kullanmaktadır bazıları ise ba kalarının sistemlerini kullanmaktadır.87
3.7.3. Demiryollarında Bili im Sistemleri
Raylı ula ım di er ula ım yöntemleri gibi turizm sektöründe kullanılan ula ım araçlarından birisidir. Raylı ula ımla birlikte bir ehirden di er bir ehre bir defada çok sayıda insanın kısa sürede ta ınabilmesi, mümkün hale gelmi tir. Ayrıca; bireysel turizmden kitle turizmine geçi te de demiryollarının özel bir önemi vardır. Demiryolları denilince akla trenler gelmektedir. Fakat demiryolları yer altı (underground) ula ım araçlarını da içermektedir.88
Demiryolları bilgisayar rezervasyon sistemlerine daha az ba ımlıdır. Yolcuların tren rezervasyonlarını yaptırmaları, trenlerdeki oturma kapasitelerinin saptanması, yolcu zaman tablolarının belirlenmesi gibi i lemler için demiryollarında bili im sistemleri kullanılmaktadır. Elektronik biletleme bunlardan en önemlisidir.
Elektronik biletleme araçlara monitör üzerinden girdi yapabilmeyi sa lar. Manyetik bir kart üzerinde depolanan bilgiler raylı sistem bilgisayarlarınca algılanmaktadır. Kart üzerinde uzun süreli bilgilerde depolanabilmekte, bu da metro, tramvay ve tren ta ıtlarındaki kullanım gereklili ini ortadan kaldırmaktadır.89
3.7.4. Denizyollarında Bili im Sistemleri Uygulamaları
Toplu ta ıma araçlarının en eskisi ve en önemlilerinden olan denizyolu ula ımı turizm sektöründe özellikle kıtalar ve ülkeler arası seyahatlerde büyük rol oynamı tır. Uzun yıllar turizmde önemli ula ım hizmetleri gerçekle tiren denizyolu i letmeleri, havayollarının geli mesi kar ısında önemini büyük ölçüde yitirmi günümüzde kıtalararası tarifeli seferler yapan yolcu gemileri hemen hemen hiç
87 Nazmi Kozak, Genel Turizm lkeler-Kavramlar, Turhan Kitapevi, Ankara, 1997,s.7. 88
http://www.ekitapyayin.com/id/025/03.htm, (15.02.20006)
kalmamı tır. Buna kar ılık tipik bir turizm olayı olarak gemilerin denizlerin çe itli limanlarında dola ması biçiminde düzenlenen 10-15 günlük ya da daha kısa süreli turlar büyük ilgi görmeye ba lamı tır. Seyahat ve duraklama hizmetlerini bizlere sunan bu deniz turları, günümüzde özellikle kı aylarında daha uygun ko ulların bulundu u yerlerde olmak isteyenlerin tercih ettikleri turizm biçimidir. Bu geziler özellikle ABD ve Batı Avrupa limanlarına yapılmakta ve ço unlukla gelir düzeyi yüksek ki iler tarafından ilgi görmektedir. Dolayısıyla bu sektör turizm içersinde küçük bir yer kaplamaktadır.90
Gerek lüks gemilerde, gerekse feribotlarda bilgisayarlı rezervasyon sistemlerine ihtiyaç duyulmaktadır. Deniz gezileri gerek havayolu rezervasyonlarından gerekse araba kiralamadan daha karma ık bir yapıdadır. Bu yüzden rezervasyon sistemlerinin daha geni bilgiye ihtiyacı vardır. Mü terilerin gemi seyahatleri hakkında bilgi alabilecekleri on-line seçenekleri bulunmaktadır. Mü teriler bu sistemler üzerinden seyahat edecekleri gemiyi, istedikleri rotayı ve ödeme eklini belirleyebilmektedirler. Gemi bili im sistemleri bununla da yetinmemi mü terilere kabin numarasını, güvertenin adını, kabin özelliklerini, mevcut yatak sayısını, metrekare büyüklüklerini ve güvertedeki kabin konumlarını da on-line olarak seçebilme olana ını da sa lamı tır.
Gemilerde kullanılan en önemli bili im sistemlerinden bir tanesi de "Uydu Haberle me Sistemleridir." Bu sistemler hem geminin rotasını bulmasında yardımcı olur hem de acil durum kodlarının gerekli birimlere ula masını sa lar.
Bu yardım tıbbi alanda gerçekle tirilecekse GMDSS (Global Maritime Distres)'ler devreye girmektedir. Bu sistem denizde acil tıbbi müdahale gereken yolculara yönelik on-line ba lantılı bir güvenlik sistemidir.91