T. C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ ÖZEL HUKUK ANA BİLİM DALI
EDİMİN BAŞLANGIÇTAKİ İMKÂNSIZLIĞI
DOKTORA TEZİ
DANIŞMAN
Doç. Dr. Şahin AKINCI
HAZIRLAYAN Mehmet ALTUNKAYA
İÇİNDEKİLER
KISALTMALAR... IX BİBLİYOGRAFYA... XII
GİRİŞ
KONU İLE İLGİLİ GENEL BİLGİLER
§ 1. KONUNUN TAKDİMİ, ÖNEMİ VE SINIRLANDIRILMASI ...1
I. Konunun Takdimi...1
II. Konunun Önemi ...3
III. Konunun Sınırlandırılması...5
§ 2. KONUNUN KARŞILAŞTIRMALI HUKUKTAKİ YERİ ...7
I. Genel Olarak...7
II. Roma Hukukunda ve Ortak Hukukta ...7
III. İslâm Hukukunda ...8
IV. İsviçre Hukukunda ...10
V. Avusturya Hukukunda...10
VI. İmkânsızlık Konusundaki Yeni Gelişmeler ve Alman Hukuku ...12
BİRİNCİ BÖLÜM SÖZLEŞME ÖZGÜRLÜĞÜ, İMKÂNSIZLIK KAVRAMI VE İMKÂNSIZLIĞIN DAYANDIĞI SEBEPLER § 3. SÖZLEŞME ÖZGÜRLÜĞÜ VE SINIRLARI...16
I. Sözleşme Özgürlüğü Kavramı...16
A. Genel Olarak ...16
B. Sözleşme Özgürlüğünün Çeşitli Anlamları...20
II. Sözleşme Özgürlüğünün Sınırları ...24
A. Genel Olarak ...24
B. Sözleşmenin İçeriğini Düzenleme Özgürlüğü ve Sınırları ...27
1) Hukuka aykırılık ...28
b) Kamu düzenine aykırılık...28
c) Şahsiyet haklarına aykırılık...29
2) Ahlâka aykırılık...30
3) İmkânsızlık ...31
III. Sözleşme Özgürlüğünün Sınırlarının Aşılmasının Müeyyidesi...31
§ 4. İMKÂNSIZLIK KAVRAMI VE DAYANDIĞI SEBEPLER ...33
I. İmkânsızlık Kavramı...33
II. İmkânsızlık Kavramının Dayandığı Sebepler ...36
A. Mantıkî (Felsefî, Tabiî) İmkânsızlık...36
B. Fiilî (Maddî) İmkânsızlık ...38
C. Hukukî İmkânsızlık ...39
D. Değerlendirme...40
İKİNCİ BÖLÜM İMKÂNSIZLIĞIN TÜRLERİ VE BENZER KAVRAMLARLA KARŞILAŞTIRILMASI § 5. İMKÂNSIZLIĞIN TÜRLERİ ...44
I. Genel Olarak...44
II. Başlangıçtaki İmkânsızlık - Sonraki İmkânsızlık...44
A. Başlangıçtaki İmkânsızlık...44
B. Sonraki İmkânsızlık ...47
C. Şarta Bağlı Sözleşmelerde Durum...49
D. İzin veya İcazete Bağlı Hukukî İşlemlerde Durum ...51
III. Objektif İmkânsızlık - Sübjektif İmkânsızlık ...51
A. Objektif İmkânsızlık ...51
B. Sübjektif İmkânsızlık ...55
IV. Sürekli İmkânsızlık - Geçici İmkânsızlık ...57
A. Sürekli İmkânsızlık...57
B. Geçici İmkânsızlık ...58
C. Kesin Vadeli İşlemlerde İmkânsızlık...59
D. Sürekli Borç İlişkilerinde İmkânsızlık...63
V. Tam İmkânsızlık - Kısmî İmkânsızlık...64
B. Kısmî İmkânsızlık...65
1) Konu yönünden kısmî imkânsızlık...68
2) Zaman yönünden kısmî imkânsızlık ...71
3) Yer yönünden kısmî imkânsızlık ...72
VI. Borçlunun Sorumlu Olduğu İmkânsızlık - Borçlunun Sorumlu Olmadığı İmkânsızlık ...74
§ 6. İMKÂNSIZLIK KAVRAMININ BENZER KAVRAMLARLA KARŞILAŞTIRILMASI ...76
I. Genel Olarak...76
II. İmkânsızlık - İşlem Temelinin Çökmesi ve Sözleşmenin Değişen Şartlara Uyarlanması...76
A. İmkânsızlık – İşlem Temelinin Çökmesi...76
B. İmkânsızlık – Sözleşmenin Değişen Şartlara Uyarlanması ...79
III. İmkânsızlık - Aşırı İfa Güçlüğü ...81
IV. İmkânsızlık - Kötü İfa ...82
V. İmkânsızlık -Temerrüt ...84
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM BUTLAN SEBEBİ OLARAK BAŞLANGIÇTAKİ İMKÂNSIZLIK § 7. GENEL OLARAK BAŞLANGIÇTAKİ İMKÂNSIZLIK...86
§ 8. BAŞLANGIÇTAKİ İMKÂNSIZLIĞIN UNSURLARI ...89
I. Edimin İfası İmkânsız Olmalıdır ...89
II. Edim Objektif Olarak İmkânsız Olmalıdır ...90
III. Edim Başlangıçtan Beri İmkânsız Olmalıdır ...91
IV. İmkânsızlık Sürekli Olmalıdır ...93
V. İmkânsızlık İfaya Engel Olmalıdır ...93
VI. İmkânsızlık Sebebiyle İfa Edilemez Hale Gelen Edimin Yerine Başka Bir Değer Geçmemiş Olmalıdır ...93
§ 9. BAŞLANGIÇTAKİ İMKÂNSIZLIK İLE İLGİLİ GÖRÜŞLER...96
I. Genel Olarak...96
II. Başlangıçtaki ve Sonraki İmkânsızlık Ayrımına Karşı Çıkan Görüş...97
III. Başlangıçtaki İmkânsızlığın Objektif veya Mutlak Nitelikte Olması Gerektiği Görüşü ...98
IV. Başlangıçtaki İmkânsızlığa Her Durumda Butlan Müeyyidesinin Uygulanmasına
Karşı Çıkan Görüş...99
V. Sonraki İmkânsızlığın Başlangıçtan İtibaren Sınırlanmasını Savunan Görüş...100
VI. Başlangıçtaki veya Sonraki İmkânsızlık Kriterlerinin Yeniden Değerlendirilmesi 101 VII. Başlangıçta Mevcut Olan ve Sonradan Ortadan Kalkan Geçici İmkânsızlık İle İlgili Görüşler ...103
§ 10. BAŞLANGIÇTAKİ İMKÂNSIZLIĞIN TÜRLERİ ...106
I. Genel Olarak...106
II. Başlangıçtaki Objektif İmkânsızlık ...106
III. Başlangıçtaki Sübjektif İmkânsızlık...108
A. Genel Olarak ...108
B. Şahsa Sıkı Sıkıya Bağlı Edimlerde Durum ...110
C. Malın Çalınması Sebebiyle Borcun İfa Edilememesi...112
D. Başlangıçtaki Sübjektif ve Objektif İmkânsızlık Arasında Sınırlama Zorlukları .114 1) Başlangıçtaki objektif imkânsızlığın daima butlan müeyyidesine götürmemesi...114
a) Şahsa sıkı sıkıya bağlı edimler ...115
b) Malın telef olması...115
2) Başlangıçtaki sübjektif imkânsızlıkta kayıtsız şartsız borçlunun sorumluluğuna gidilememesi ...116
IV. Başlangıçtaki Fiilî İmkânsızlık ...117
A. Genel Olarak ...117
B. Kavram...117
C. Başlangıçtaki Fiilî İmkânsızlık Halleri ...118
1) Genel olarak...118
2) Sözleşmenin kuruluşundan önce parça borcunun telef olması ...119
3) Mantığa aykırılık...120
4) Tabiat kanunlarına aykırılık...120
5) İnsan gücüne aykırılık ...121
6) Adi ortaklıkta amaca ulaşılamaması ...121
D. Başka Hukukî Müesseseleri Sınırlamada Başlangıçtaki Fiilî İmkânsızlık ...122
1) Tasarruf ehliyetinin bulunmamasında sınırlama...122
2) Temel hatasında sınırlama ...124
4) Maddî edimlerde sınırlama ...126
a) Satım sözleşmesi ...126
aa) Malın tamamen telef olması ...126
bb) Aliud ifası...128
b) Kira sözleşmesi ...129
c) İstisna sözleşmesi ...131
E. BK. m. 20 Altında Değerlendirilmeyen Başlangıçtaki Fiilî İfa Engeli Halleri ...132
1) Uygulama imkânsızlığı...132
2) Konusu ümit satımı olan sözleşmelerde başlangıçtaki imkânsızlık...133
3) İktisadî imkânsızlık ...133
4) Alacaklıdan kaynaklanan bir engel sebebiyle ortaya çıkan imkânsızlık...135
a) Genel olarak ...135
b) Amacın ortadan kalkması ...135
c) Amacın ifa dışı yoldan gerçekleşmesi ...136
V. Başlangıçtaki Hukukî İmkânsızlık ...139
A. Genel Olarak ...139
B. Kavram...139
C. Hukuka Aykırılık ve Hukukî İmkânsızlık Kavramlarının Karşılaştırılması...141
D. Başka Hukukî Müesseseleri Sınırlamada Başlangıçtaki Hukukî İmkânsızlık ...143
1) Alacağın temliki (BK. m. 169) ...143
2) Zapta karşı tekeffül borcu (BK. m. 189) ...147
E. BK. m. 20 Altında Yer Almayan Başlangıçtaki Hukukî İmkânsızlık Halleri...149
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM BAŞLANGIÇTAKİ İMKÂNSIZLIĞA BAĞLANAN HUKUKÎ SONUÇLAR VE SÖZLEŞMENİN KORUNMASI § 11. BAŞLANGIÇTAKİ OBJEKTİF İMKÂNSIZLIĞA BAĞLANAN HUKUKÎ SONUÇLAR...152
I. Genel Olarak...152
II. Başlangıçtaki Objektif İmkânsızlığın Ortaya Çıkmasında Borçlunun Kusursuz Olması ...153
B. Karşılıklı Sözleşmelerde Karşı Edimi Yerine Getirme Yükümlülüğünün Ortadan
Kalkması...155
C. Önceden İfa Edilen Karşı Edimin İadesi...155
III. Başlangıçtaki Objektif İmkânsızlığın Ortaya Çıkmasında Borçlunun Kusurlu Olması ...156
A. Culpa İn Contrahendo Sorumluluğu...157
B. Müspet Zararların Tazmini ...161
IV. Başlangıçtaki Objektif İmkânsızlığın Ortaya Çıkmasından Her İki Tarafın da Kusurlu Olması ...162
V. Edimin İfasının Sonradan Mümkün Hale Gelmesi ...163
§ 12. BAŞLANGIÇTAKİ OBJEKTİF İMKÂNSIZLIKTA GARANTİ SORUMLULUĞU...166
I. Genel Olarak...166
II. Borçlunun Garanti Sorumluluğu ...167
§ 13. BAŞLANGIÇTAKİ SÜBJEKTİF İMKÂNSIZLIĞA BAĞLANAN HUKUKÎ SONUÇLAR...170
I. Genel Olarak...170
II. Sonraki Sübjektif İmkânsızlığın Kıyasen Uygulanması...171
III. Başlangıçtaki Sübjektif İmkânsızlıkta Temerrüt veya İmkânsızlık Kuralları ...172
IV. Başlangıçtaki Sübjektif İmkânsızlıkta Alacaklının Temerrüt Hükümlerini Tercih Etmesi...172
V. Borçlunun Sübjektif İmkânsızlığın Sonuçlarına Katlanması...172
VI. Borçlunun Garanti Sorumluluğu...175
§ 14. BAŞLANGIÇTAKİ OBJEKTİF İMKÂNSIZLIĞA RAĞMEN SÖZLEŞMENİN KORUNMASI ...176
I. Genel Olarak...176
II. Kısmî Butlan Yoluyla Sözleşmenin Korunması ...177
A. Genel Olarak ...177
B. Butlan Anlaşması...177
C. Hâkimin Sözleşmeyi Tamamlaması ...179
D. Kısmî Butlanın Türleri...180
III. Tahvil...182
§ 15. İMKÂNSIZLIĞIN İSPATI ...184
II. İmkânsızlık Yönünden İspat Yükü...184 III. Sorumluluk Yönünden İspat Yükü...185
KISALTMALAR
ABGB : Allgemeines Bürgerliches Gesetzbuch für Österreich vom 1. Juni 1811 (Avusturya Medenî Kanunu).
Abs. : Absatz (Fıkra)
AcP. : Archiv für die civilistische Praxis AD. : Adalet Dergisi
AGBG. : Gesetz zur Regelung des Rechtes der Allgemeinen Geschäftsbedingungen vom 9. Dezember 1976.
AY. : Anayasa
Art. : Artikel (Madde) AT. : Allgemeiner Teil Auf. : Auflage (Baskı)
AÜEHFD. : Atatürk Üniversitesi Erzincan Hukuk Fakültesi Dergisi AÜHFD. : Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi
AÜSBFD. : Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi b. : bent
BATİDER : Banka ve Ticaret Hukuku Dergisi BB. : Betriebsberater
Bd. : Band
BGB. : Bürgerliches Gesetzbuch für das Deutsche Reich vom 18. August 1896 (Alman Medenî Kanunu).
BGE. : Entscheidungen des schweizerischen Bundesgerichtes (İsviçre Federal Mahkemesi Kararları).
BGH. : Bundesgerichtshof (Alman Federal Mahkemesi)
BGHZ. : Entscheidungen des Bundesgerichtshofes in Zivilsachen BK. : Borçlar Kanunu
Bkz. (bkz.) : Bakınız C. : Cilt
CC. : Code civil français vom 21. März 1804 (Fransız Medenî Kanunu) CCI. : Codice civile Italiano vom 16 März 1942 (İtalyan Medenî Kanunu) c. : cümle
CISG : Convention on the International Sale of Goods (Mal Alım Satımına İlişkin Uluslararası Anlaşma)
Çev. : Çeviren Dig. : Digesta
DEÜHFD. : Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Diss. : Dissertation
dn. : Dipnot F. : Fasikül FS. : Festschrift
GÜHFD. : Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi H. : Heft (Fasikül)
HD. : Hukuk Dairesi
YHGK. : Yargıtay Hukuk Genel Kurulu İBBBA. : İstanbul Barosu Bilgi Bankası Arşivi İBD. : İstanbul Barosu Dergisi
İHFD. : İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi İÜHFM. : İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası JA. : Juristische Arbeitsblätter
Jura : Juristische Ausbildung JuS. : Juristische Schulung JZ. : Juristische Zeitung K. : Karar
Krş. : Karşılaştırınız m. : madde
MDR. : Monatsschrift für Deutsches Recht MHAD. : Mukayeseli Hukuk Araştırmaları Dergisi MK. : Medenî Kanun
NJW. : Neue Juristische Wochenschrift Nr. : Numara
OR. : Bundesgesetz über das Obligationenrecht vom 30. März 1911 RG. : Resmî Gazete
RGZ. : Entscheidungen des Reichgerichts in Zivil Sachen
RO. : Le Recueil officiel des arrêts du Tribural fêdêral (Resmî Derleme) S. : Sayı
s. : sayfa
SJK. : Schweizerische Juristische Kartothek SJZ. : Schweizerische Juristen Zeitung SPR. : Schweizerisches Privatrecht
T. : Tarih
TBBD. : Türkiye Barolar Birliği Dergisi vd. : ve devamı
vor. : Vorbemerkungen vs. : ve saire
Y. : Yıl
YİBK. : Yargıtay İçtihadı Birleştirme Kararı YKD. : Yargıtay Kararları Dergisi
YTMK. : Yeni Türk Medenî Kanunu
ZGB. : Schweizerisches Zivilgesetzbuch (İsviçre Medenî Kanunu) ZIP. : Zeitschrift für Wirtschaftsrecht und Insolvenzpraxis
ZRP. : Zeitschrift für Rechtspolitik
BİBLİYOGRAFYA (Ý) (ÝÝ)
ACAR, Faruk, Türk İsviçre Medenî Hukukunda Alacaklılar Arası Teselsül, Ankara 2003.
ACEMOĞLU, Kevork, “Aliud” ve Federal Mahkemenin “Aliud” Konusundaki Tutumu Üzerine, MHAD., Y. 6, S. 9, 1972, s. 19-29.
ADEN, Menno, BGB-Leicht, München, Wien 2001.
AKINCI, Şahin, Ayıplı Mal ve Hizmetlere Karşı Tüketicinin Korunması, Konya 1998 (Kısaltılmışı: Akıncı, Tüketici).
--- Borçlar Hukuku Bilgisi, Genel Hükümler, 2. Baskı, Konya 2003 (Kısaltılmışı: Akıncı, Borçlar).
--- İrade Muhtariyeti İlkesi ve Şahsiyet Hakları Açısından Ötenazi, Açlık Grevi ve Ölüm Orucu, SÜHFD., Prof. Dr. Süleyman Arslan Armağanı, Konya 1998, s. 733-766 (Kısaltılmışı: Akıncı, Ötenazi).
--- Roma Hukuku Dersleri, 2. Baskı, Konya 2003 (Kısaltılmışı: Akıncı, Roma).
--- Türk Özel Hukukunda İnsan Kökenli Biyolojik Madde (Organ-Doku) Nakli Kavramı ve Bundan Doğan Hukukî Sonuçlar, Ankara 1996 (Kısaltılmışı: Akıncı, Organ Nakli). --- Vekâlet Sözleşmesinin Sona Ermesi, (Yayımlanmamış
Doçentlik Çalışması), Konya 1998 (Kısaltılmışı: Akıncı, Vekâlet).
AKINTÜRK, Turgut, Satım Akdinde Hasarın İntikali, Ankara 1966.
AKKANAT, Halil, Alacaklı Temerrüdü Dışında Alacaklı Yüzünden Borcun İfa Edilemediği Başlıca Durumlar ve Sonuçları, İstanbul 1994. AKMAN, Ahmet, İslâm Hukukunda Akdi Mesuliyetten Doğan Tazminat,
(Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul 1992.
AKYİĞİT, Ercan, Hizmet Akdinin Kesin Hükümsüzlüğü ve İptal Edilebilirliği, İstanbul 1990.
AKYOL, Şener, Borçlar Hukuku Genel Hükümler I, İstanbul 1995.
ALTAŞ, Hüseyin, Borçlunun Sorumlu Olmadığı Sonraki İmkânsızlık, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara 1991 (Kısaltılmışı: Altaş, İmkânsızlık).
--- Şekle Aykırılığın Olumsuz Sonuçlarının Düzeltilmesi, Ankara 1998 (Kısaltılmışı: Altaş, Şekil).
(Ý) Dipnotlarda geçen eserler, yazarlarının soyadlarıyla anılmıştır. Aynı yazarın birden fazla eserine veya aynı soyadı taşıyan yazarların eserlerine yapılan atıflar, kısaltılmış şekilleriyle parantez içerisinde gösterilmiştir.
--- Kira Parası Artışlarının Sınırlanması, AÜHFD., C. 49, S. 1-4, s. 97-116 (Kısaltılmışı: Altaş, Kira).
--- Eserin Teslimden Önce Telef Olması, Ankara 2003 (Kısaltılmışı: Altaş, Eser).
ALTMEPPEN, Holger, Untraugliche Regeln zum Vertrauensschaden und Erfüllungsinteresse im Schuldrechtsmodernisierungs-entwurf, DB., 2001, H. 26, s. 1399-1405 (Kısaltılmışı: Altmeppen, Vertrauen).
--- Schadenersatz wegen Pflichtverletzung, anfängliche Unmöglichkeit und Anwendungsersatz im Entwurf des Schuldrechtsmodernisierungsgesetzes, DB., 2001, H. 34, s. 1821-1824 (Kısaltılmışı: Altmeppen, Schadensersatz).
APATHY, Peter/
BINDER, Martin, Schwimann Praxiskommentar zum Allgemeinen Bürgerlichen Gesetzbuch, Band 4, § 859-1089 ABGB, Wien 1988.
ARAL, Fahrettin, Borçlar Hukuku Özel Borç İlişkileri, 2. Baskı, Ankara 1999 (Kısaltılmışı: Aral, Özel).
--- Topyekün Temlik, AÜHFD., C. 42, S. 1-4, s. 93 vd. (Kısaltılmışı: Aral, Temlik).
--- Türk Borçlar Hukukuna Göre Kötü İfa, (Yayımlanmamış Doçentlik Tezi), Ankara 1995 (Kısaltılmışı: Aral, Kötü İfa). ARIKAN, Mustafa, Türk Özel Hukukunda Alacağın Temliki, (Yayımlanmamış
Yüksek Lisans Tezi), Konya 2003.
ARP, Torsten, Anfängliche Unmöglichkeit: zum verstandnis von 306 BGB, Diss., Bonn 1988.
ARSEBÜK, Esat, Borçlar Hukuku, C. I, II, 3. Basım, İstanbul 1950. ARSLANLI, Halil, Ticari Bey, 4. Bası, İstanbul 1955.
ATAAY, Aytekin, Borçlar Hukukunun Genel Teorisi, 5. Basım, İstanbul 1995. AYAN, Mehmet, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 3. Baskı, Konya 2002. AYBAY, Aydın, Borçlar Hukuku Dersleri, 10. Bası, İstanbul 1984.
AYDIN, M. Akif, Borç, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. VI, İstanbul 1992, s. 285-291.
AYRANCI, Hasan, Sözleşme Kurma Zorunluluğu, AÜHFD., C. 52, S. 3, 2003, s. 229-252.
BARDAKOĞLU, Ali, Butlan, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. VI, İstanbul 1992, s. 476-478.
BARTH, Hans Rudolf, Schadenersatz bei nachträglicher Unmöglichkeit der Erfüllung, unter dem Gesamtaspect des Schadenersatzes infolge Vertragsverletzung, Diss., Aarau 1958.
BAUMANN, Horst/
HAUT, Wolfram, Die rechtliche Problematik beiderseits zu vertretender Unmöglichkeit, JuS., 1983, H. 4, s. 273-280.
BAYGIN, Cem, Culpa In Contrahendo Sorumluluğu ve Amerikan Hukukundaki Uygulaması, AÜEHFD., C. IV, S. 1-2, s. 345-377.
BECKER, Herman, İsviçre Medeni Kanunu Şerhi, Borçlar Kanunu, VI. Cilt, I. Kısım, Genel Hükümler, (Çev. Olçay, Bülent), Ankara 1967 (Kısaltılmışı: Becker, Şerh).
--- Berner Kommentar zum Schweizerisches Zivilgesetzbuch, Bd. VI, Obligationenrecht 1. Abteilung, Allgemeine Bestimmungen, Art. 1-183, Bern 1941 (Kısaltılmışı: Becker, Art., Nr.).
BERGHOFF, Erhard, Die Unmöglichkeit und ihre Rechtsfolgen nach dem BGB und dem Einheitlichen Kaufrecht, Diss., Münster 1980. BEUTHIEN, Volker, Zweckerreichung und Zweckstörung im Schuldverhältnis,
Tübingen 1969.
BIERMANN, Wilhelm, Zur Lehre von der Unmöglichkeit der Leistung im Bürgerlichen Recht, in: AcP, Bd. 91 Tübingen 1901, s. 73-102.
BISCHOFF, Jacques, Vertragsrisiko und clausula rebus sic stantibus, Zürich 1983. BİRSEN, Kemalettin, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 4. Bası, İstanbul 1967. BLAUROCK, Uwe, Culpa-Haftung und nachträgliche Unmöglichkeit, in: Zum
Deutschen und Internationalen Schuldrecht Kolloquium aus Anlass des 75. Geburtstages von Ernst von Caemmerer, Peter Schlechtriem und Hans G. Leser, Tübingen 1983, s. 51-65. BLOMEYER, Arwed, Allgemeines Schuldrecht, 4. Auf., Berlin 1969.
BRAUN, Johann, Die unmöglichkeit der Leistung, JA, 1983, H. 10, s. 488-493, H. 11, s. 571-577.
BREHM, Wolfgang, Der Begriff des Unvermögens, JZ. 1987, H. 23, s. 1089-1093 (Kısaltılmışı: Brehm, Begriff).
--- Grundfälle zum Recht der Leistungsstörungen, JuS., 1988, H. 6, s. 279-284; H. 7, s. 539-542, H. 9, s. 706-710; H. 12, s. 957-961; JuS., 1989, H. 2, s. 112-116; s. 544-548 (Kısaltılmışı: Brehm, Grundfälle).
BROX, Hans/
WALKER, Wolf, Allgemeines Schuldrecht, 29. Auf., München 2003 (Kısaltılmışı: Brox/Walker).
BROX, Hans, Allgemeines Schuldrecht, 22. Auf., München 1995 (Kısaltılmışı: Brox, AS.).
BUCHER, Eugen, Berner Kommentar zum Schweizerisches Privatrecht, Bd. I, Das Personenrecht, Art. 11-26 ZGB, 3. Auf., Bern 1976 (Kısaltılmışı: Bucher, Art.).
--- Schweizerisches Obligationenrecht, Allgemeiner Teil ohne Delicktrecht, Zürich 1988 (Kısaltılmışı: Bucher, AT.).
BUZ, Vedat, Eser Sözleşmesinde Müteahhidin Eseri Tamamlama Borcunun İmkânsızlaşması, AÜSBFD., C. 49, No: 1-2, (Prof. Dr. İlhan Öztrak Armağanı), Ankara 1994, s. 23-40.
CANARIS, Wilhelm, Schadensersatz wegen Pflichtverletzung, anfängliche Unmöglichkeit und Aufwendungsersatz im Entwurf des Schuldrechtsmodernisierungsgesetzes, DB, 2001, H. 34, 1815-1821 (Kısaltılmışı: Canaris, Schadensersatz).
--- zur Bedeutung der Kategorie der “Unmöglichkeit” für das Recht der Leistungsstörungen, in: Schulte- Nölke, Die Schuldrechtsreform vor dem Hintergrund des Gemeinschaftsrechts, Münster 2001 (Kısaltılmışı: Canaris, Unmöglichkeit).
CAROLSFELD, Ludwig, Zur Objektiven und Zur Subjektiven Unmöglichkeit, FS. für Rudolf Rheinhardt zum 70. Geburtstag, Köln 1972, s. 151-165.
CAYTAS, Ivo, G., Der unerfüllbare Vertrag, Die anfänglichen und nachträglichen Leistungshindernisse und Entlastungsgründe, Diss., Zürich 1984.
CEKOVIC-VULETIC,
Simonida, Haftung wegen Unmöglichkeit nach dem Schuldrechts-modernisierungsgesetz, München 2003.
CEMAL, Ahmet, Edime Uygun İfa Kuralının Bir İstisnası Olarak İfa Uğruna Edim, MHAD., Y. 3, S. 5, 1969, s. 239-256.
CİN, Halil/
AKGÜNDÜZ, Ahmet, Türk – İslâm Hukuk Tarihi, İstanbul 1990.
ÇELEBİCAN-KARADENİZ, Özcan, Roma Hukuku, Ankara 1989. ÇELİK, Nuri, İş Hukuku Dersleri, İstanbul 2000. DALAMANLI, Lütfü/
KAZANCI, Faruk/
KAZANCI, Muharrem, İlmî ve Kazaî İçtihatlarla Açıklamalı Borçlar Kanunu, C. I, İstanbul 1990.
DAYINLARLI, Kemal, Borçlar Kanununa Göre Alacağın Temliki, Ankara 1993. DEHNER, Walter, Die Entwicklung des Maklerrechts seit 2000, NJW., 2002, H.
51, s. 3747-3754.
DEMMER, Walter, Die Haftung des Schuldners für sein ursprüngliches Unvermögen zur Leistung nach gemeinem Recht in der Entstehungsgeschichte des Bürgerlichen Gesetzbuches und nach geltendem Recht, Köln 1974.
DOĞAN, Vahit, Tüketici Akitlerine Uygulanacak Hukukun Tespiti, SÜHFD., Prof. Dr. Şakir Berki’ye Armağan, C. 5, S. 1-2, 1996, s. 153-179.
DURAL, Mustafa, Borçlunun Sorumlu Olmadığı Sonraki İmkânsızlık, İstanbul 1976 (Kısaltılmışı: Dural, İmkânsızlık).
--- İmkansızlık Kavramı ve Türleri, BATİDER, C. VII, S. 1, s. 11-58 (Kısaltılmışı: Dural, Kavram).
--- Türk Medeni Hukukunda Gerçek Kişiler, İstanbul 1984 (Kısaltılmışı: Dural, Kişiler).
ECKERT, Jörn, Schuldrecht, Allgemeiner Teil, Baden-Baden 1999.
EDİS, Seyfullah, Medenî Hukuka Giriş ve Başlangıç Hükümleri, 6. Basım, Ankara 1997 (Kısaltılmışı: Edis, Başlangıç).
--- Türk-İsviçre Borçlar Hukuku Sistemine Göre Akdin Lüzumlu Vasıflarında Hata, Ankara 1973 (Kısaltılmışı: Edis, Hata). EGGER, August, Zürcher Kommentar, Bd. I : Einleitung und Personenrecht
(Art. 1-89 ZGB), 2. Auf., Zürich 1930. EHMANN, Horst/
KLEY, Britta, Unmöglichkeitslehre, JuS 1998, s. 481-491.
EİCHENHOFER, Eberhard, Haftung des Schuldners für anfängliches unvermögen, JuS., 1989, H. 10, s. 777-783.
EMMERICH, Volker, Das Recht der Leistungsstörungen, München 1997 (Kısaltılmışı: Emmerich, Recht).
--- Inhalt des Schuldverhältnisses - Leistungsstörungen; in: Grundlagen des Vertrags und Schuldrechts, München 1974 (Kısaltılmışı: Emmerich, Grundlagen).
ENGİN, Baki İlkay, Alacağı Temlik Edenin Garanti Sorumluluğu, Ankara 2002 (Kısaltılmışı: Engin, Garanti).
--- İfa Uğruna Edim, Prof. Dr. Erdoğan Moroğlu’na Armağan, İstanbul 1999, s. 839-862 (Kısaltılmışı: Engin, İfa).
ENNECCERUS, Ludwig/
LEHMANN, Heinrich, Lehrbuch des Bürgerlichen Rechts, Zweiter Band, Recht der Schuldverhältnisse, 15. Auf., Tübingen 1958.
ERDOĞAN, Mustafa, Liberal Toplum ve Siyaset, Ankara 1993 (Kısaltılmışı: Erdoğan, Liberal).
ERDOĞAN, İhsan, Tüketicinin Ayıplı Mal ve Hizmet İfalarına Karşı Korunması, GÜHFD., C. 1, S. 2, 1997, s. 53-66 (Kısaltılmışı: Erdoğan, Tüketici).
EREN, Fikret, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 8. Bası, İstanbul 2003 (Kısaltılmışı: Eren, Borçlar).
--- Türk Medenî Hukukunda Ölüme Bağlı Tasarrufların İptali Davası, Ankara 1966 (Kısaltılmışı: Eren, İptal).
ERGÜNE, M. Serkan, Reform Sonrası Alman Medenî Kanununda İmkânsızlık Halleri ve Sonuçları, İÜHFM., C. LXII, S. 1-2, 2004, s. 351-380.
ERMAN, Hasan, Borçlar Hukukunda Akit Serbestisi ve Genel Olarak Sınırlandırılması, İÜHFM., C. 38, S. 1-4, s. 601-619.
ERMAN, Walter, BGB Handkommentar zum Bürgerlichen Gesetzbuch, 1. Band, § 1-853, 10. Auf., Köln 2000, (Kısaltılmışı: Erman/Yazar adı, §. Nr.).
ERNST, Wolfgang, Kernfragen der Schuldrechtsreform, JZ., 1994, s. 801-809. ERZURUMLUOĞLU,
Erzan, Türk-İsviçre Borçlar Hukuku Sistemine Göre Borçluya Yüklenemeyen Nedenden Dolayı Edimin Yerine Getirilememesi, Ankara 1970.
ESENER, Turhan, Borçlar Hukuku I, Ankara 1969 (Kısaltılmışı: Esener, Borçlar).
--- Hukukî Muamelelerde Tahvil, AÜHFD. C. 16, S. 1-4, s. 234-259 (Kısaltılmışı: Esener, Tahvil).
ESSER, Josef/
SCHMIDT, Eike, Schuldrecht, Band I, Allgemeiner Teil, Teilband 2, 8. Auf., Heidelberg 2000.
EVANS- von KRBEK,
Franziska Sophie, Das ungeklärte verhaltnis von anfänglicher Unmöglichkeit und Sachmängelhaftung, MDR., 1980, H. 10, s. 819-820. FAUST, Florian, Von beiden Teilen zu vertretende Unmöglichkeit, JuS., 2001,
H. 2, s. 133-140.
FEYZİOĞLU, Feyzi N., Borçlar Hukuku Genel Hükümler, C. I, İstanbul 1976, C. II, İstanbul 1977 (Feyzioğlu, II).
--- Borçlar Hukuku, İkinci Kısım, Akdin Muhtelif Nevileri, C. I, İstanbul 1980 (Feyzioğlu, I).
FIKENTSCHER,
Wolfgang, Schuldrecht, 9. Auf., Berlin/Newyork 1997.
FISCHER, Michael, Der Ausschluss der Leistungspflicht im Fall der Unmöglichkeit im Entwurf des Schuldrechts-modernisierungsgesetzes ( § 275 BGB RegE), DB. 2001, H. 36, s. 1923-1926 (Kısaltılmışı: Fischer, Entwurf).
FISCHER, Nicole N., Die Unmöglichkeit der Leistung im internationalen Kauf-und Vertragsrecht, Bonn Üni., Diss. 1999, Berlin 2001 (Kısaltılmışı: Fischer, Unmöglichkeit).
FISCHER, Otto, Unmöglichkeit als Nichtigkeitsgrund bei Urteilen und Rechtsgeschäften, München 1. Beitrag 1912, 2. Beitrag 1913 (Kısaltılmışı: Fischer, Nichtigkeitsgrund).
FLUME, Werner, Allgemeiner Teil des Bürgerliches Rechts, 2. Band, Das Rechtsgeschäft, 3. Auf., Berlin/Heidelberg/Newyork 1979. FRANKO, Nisim, Alacağın Temliki, AÜSBFD., Ankara 1994, s. 177-197. FREUDLING, Gabriele, Schadenersatz bei anfänglicher Unmöglichkeit und bei culpa
FUNK, Fritz, Borçlar Kanunu Şerhi I, Umumi Hükümler, (Çev. Velidedeoğlu, H. Veldet/Selek, C. Hakkı), İstanbul 1938. GAUCH, Peter, Modifizierte Teilnichtigkeit, Anmerkungen zu BGE 107 II
216, RECHT 1983, Nr. 3, s. 96-100 (Kısaltılmışı: Gauch, Teilnichtigkeit).
--- Werkvertrag, 4. Auf., Zürich 1996 (Kısaltılmışı: Gauch, Werkvertrag).
GAUCH, Peter/ AEPLI, Viktor/
CASANOVA, Hugo, Schweizerisches Obligationenrecht Allgemeiner Teil, 3. Auf., Zürich 1992 (Kısaltılmışı: Gauch/Aepli/Casanova).
GAUCH, Peter/
AEPLI, Viktor, Zürcher Kommentar zum Schweizerischen Zivilgesetzbuch, Bd. V, 1, h, 1, Kommentar zu Art. 114-126 OR., 3. Auf., Zürich 1991 (Kısaltılmışı: Gauch/Aepli, Art. Nr.).
GAUCH, Peter/
SCHLUEP, Walter, Schweizerisches Obligationenrecht Allgemeiner Teil, Band I-II, 6. Auf., Zürich 1995 (Kısaltılmışı: Gauch/Schluep, Nr.). GERNHUBER, Joachim, Bürgerliches Recht, 3. Auf., München 1991.
GERNHUBER, Joachim/
GRUNEWALD, Barbara, Bürgerliches Recht, 4. Auf., München 1998.
GESCHNITZER, Franz, Allgemeiner Teil des Bürgerlichen Rechts, Wien 1992. GIGER, Hans, Kommentar zum Schweizerischen Privatrecht, Band VI, 2.
Abteilung, 1. Teilband, Art. 184-215 OR, Bern 1979 (Kısaltılmışı: Giger, H.).
GIGER, Marcel, Die vom Gläubiger verschuldete Leistungsunmöglichkeit, Bern 1992 (Kısaltılmışı: Giger, M.).
GİLLİG, Franz-Peter, Nichterfüllung und Sachmängelgewährleistung, Ein Beitrag zum System der Vertragshaftung, Tübingen 1984.
GONZENBACH, Rainer, Culpa in Contrahendo im schweizerischen Vertragsrecht, Diss., Bern 1987.
GÖNENSAY, Samim, Borçlar Hukuku, C. I, İstanbul 1948.
GRUBER, Peter, Schuldrechtsmodernisierung 2001/2002- Die beiderseits zuvertretende Unmöglichkeit, JuS., 2002, s. 1066-1071. GRUNEWALD, Barbara, Vorschläge für eine Neuregelung der anfänglichen
unmöglichkeit und des anfänglichen Unvermögens, JZ, 2001, H. 9, s. 433-436.
GSELL, Beate, Der Schadensersatz statt der Leistung nach dem neuen Schuldrecht, in: Jahrbuch Junger Zivilrechtswissenschaftler, Das Neue Schuldrecht, Freiburg 2001, s. 105-131.
GUDIAN, Gunter, Die Haftung für anfängliches Unvermögen, NJW., 1971, H. 29, s. 1239-1242.
KOLLER, Alfred/ SCHNYDER, Anton K./
DRUEY, J. Nicolas, Das Schweizerische Obligationenrecht, 9. Auf., Zürich 2000 (Kısaltılmışı: Guhl/Yazar Adı, §. Nr.).
GÜMÜŞ, M. Alper, Kısmi İfa, MÜHFD., Fahiman Tekil Armağanı, İstanbul 2003 s. 603-631.
GÜRSOY, Kemal Tahir, Borçlar Hukuku Dersleri, Umumi Hükümler, Ankara 1960 (Kısaltılmışı: Gürsoy, Borçlar).
--- Hususi Hukukta Clausula Rebus Sic Stantibus (Emprevizyon Nazariyesi), Ankara 1950 ((Kısaltılmışı: Gürsoy, Clausula). HADDING, Walther, Die Rechtswirkungen beiderseits zu vertretender
Unmöglichkeit der Leistung, AcP 168 (1968), s. 150-174. HAMBURGER, Georg, Das Recht aus der Haftung und die Unmöglichkeit der
Leistung, Diss., Berlin 1914.
HAMMER, Johannes, Frustration of contract, Unmöglichkeit und Wegfall der Geschäftsgrundlage - ein Vergleich der Lösungsansätze englischer und deutscher Rechtsprechung, Diss. München 1999.
HARKE, Jan Dirk, Unmöglichkeit und Pflichtverletzung: Römisches Recht, BGB und Schuldrechtsmodernisierung, Jahrbuch Junger, Zivilrechtswissenschaftler, Das Neue Schuldrecht, Stutgard, Berlin, München 2001 s. 29-59.
HASSOLD, Gerhard, Konkurrenzen zwischen den Gewährleistungsregeln des Mietrechts und dem allgemeinen Unmöglichkeitsrecht, NJW., 1975, H. 41, s. 1863-1867.
HATEMİ, Hüseyin, Hukuka ve Ahlâka Aykırılık Kavramı ve Sonuçları, İstanbul 1976.
HATEMİ, Hüseyin/ SEROZAN, Rona/
ARPACI, Abdülkadir, Borçlar Hukuku Özel Bölüm, İstanbul 1992 (Kısaltılmışı: Hatemi/Serozan/Arpacı, Borçlar).
--- Eşya Hukuku, İstanbul 1991 (Kısaltılmışı: Hatemi/Serozan/Arpacı, Eşya).
HAVUTÇU, Ayşe, Tam İki Tarafa Borç Yükleyen Sözleşmelerde Temerrüt ve Müspet Zararın Tazmini, İzmir 1995.
HIRSCH, Christoph, Allgemeines Schuldrecht, 4. Auf., München 2002.
HOHEISEL, Viktor, Die ursprüngliche Unmöglichkeit der Leistung beim Forderungskaufe, Diss., Breslau 1914.
HONSELL, Thomas, Die beiderseits zu vertretende Unmöglichkeit im gegenseitigen Vertrag, JuS., 1979, H. 2, s. 81-86.
HONSELL, Heinrich/ VOGT Nedim/
WIEGAND, Wolfgang, Basler Kommentar zum Schweizerischen Privatrecht, Obligationenrecht I, Art. 1-529 OR, Basel und Frankfurt am Main 2003 (Kısaltılmışı: Honsell/Yazar adı, Art. Nr.).
HUBER, Ulrich, Die Pflichtverletzung als Grundtatbestand der Leistungs-störung im Diskussionsentwurf eines schuldrechts-modernisierungsgesetzes, ZIP., 2000, H. 51-52, s. 2273-2284 (Kısaltılmışı: Huber, Pflicht).
--- Keine Haftung des Sechenkers für Rechtsmängel, ZIP., 2000, H. 32, s. 1372-1375 (Kısaltılmışı: Huber, Schenker).
--- Leistungsstörungen, Köln 1999 (Kısaltılmışı: Huber, Leistung).
HUBNER, Heinz, Allgemeiner Teil des Bürgerliches Gesetzbuches, Berlin 1985.
HUGUENIN, Claire, Nichtigkeit und Unverbindlichkeit als Folgen anfänglicher Vertragsmängel, Bern 1984.
HURLIMANN, Roland, Teilnichttigkeit von Schuldverträgen, Freiburg/Schweiz 1984.
İNAN, Ali Naim, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Ankara 1984 (Kısaltılmışı: İnan, Borçlar).
--- Die Unmöglichkeit der Leistung im deutschen, schweizerischen und türkischen Recht, Diss., Freiburg 1956 (Kısaltılmışı: İnan, Unmöglichkeit).
İNAN, A. Naim/
ERTAŞ, Şeref, Miras Hukuku, 5. Bası, Ankara 2004. JÄGGI, Peter/
GAUCH, Peter, Zürcher Kommentar, Das Obligationenrecht, Art. 18, Zürich 1980.
JAGIELSKI, Boleslaus, Die Grundsätze über die ursprüngliche Unmöglichkeit und das ursprüngliche Unvermögen in dem Bürgerlichen Gesetzbuche, Diss., Leipzig 1910.
JAKOPS, Heinrich H., Unmöglichkeit und Nichterfüllung, Bonn 1969.
JAUERNIG, Orthmar, Bürgerliches Gesetzbuch mit Gesetz zur Regelung des Rechts der Allgemeinen Geschäftsbedingungen, 9. Auf., München 1999, (Kısaltılmışı: Jauernig/Yazar adı, §. Nr.).
JESSEN, J. Christoph, Das Problem der beiderseits zu vertretenden Unmöglichkeit, JA., 1973, s. 507-512.
JHERING, Rudolf Culpa in contrahendo oder Schadenersatz bei nichtigen oder nicht zur Perfection gelangten Verträgen, Jherings Jahrbuch für die Dogmatik des heutigen römischen und deutschen Privatrechts, Band 4 (Jena 1861), 1969 by verlag Dr. Max Gehlen, Berlin, s.1-91.
KANETİ, Selim, Hukuki İşlemlerin Çevrilmesi (Tahvil), İstanbul 1972.
KAPLAN, Felix, Die teilweise Unmöglichkeit der Leistung, Berlin, 1904 (Kısaltılmışı: Kaplan, F., Teilweise).
KAPLAN, İbrahim, Borçlar Hukuku Dersleri, Ankara 2001 (Kısaltılmışı: Kaplan, İ., Borçlar).
--- Hâkimin Sözleşmeye Müdahalesi, Ankara 1987 (Kısaltılmışı: Kaplan, İ., Müdahale).
KARAHASAN, M. Reşit, Türk Borçlar Hukuku, C. I, Ankara 1992. KARAMAN, Hayrettin, Mukayeseli İslâm Hukuku, C. II, İstanbul 1991. KARAYALÇIN, Yaşar, Ticaret Hukuku, 2. Baskı, Ankara 1973.
KAŞDİBİ, Ahmet, İslâm Hukukunda İfa İmkânsızlığı, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 2001.
KELLER, Max/
SCHOBI, Christian, Das Schweizerische Schuldrecht, Allgemeine Lehren des Vertragsrechts, Bd. I, 3. Auf., Frankfurt/Basel 1988.
KILIÇOĞLU, Ahmet M., Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Ankara 2002 (Kısaltılmışı: Kılıçoğlu, Borçlar).
--- Kira Bedellerinin Dondurulması Yasası ve Eleştirisi, TBBD., S. 2000/2, Y. 13, s. 399-412 (Kısaltılmışı: Kılıçoğlu, Kira). KLEINEIDAM, Feodor, Unmöglichkeit und Unvermögen nach dem Bürgerlichen
Gesetzbuche für das Deutsche Reich, Jena 1900.
KLEY, Britta, Unmöglichkeit und Pflichtverletzung, Diss., Berlin 2001. KLUNZINGER, Eugen, Einführung in das Bürgerliche Recht, 10. Auf., München
2000.
KOCAMAN, Arif, Alacağın Temlikinin Benzer Üçlü İlişkiler Karşısındaki Teorik Sınırı Sorunu, Ankara 1989.
KOCAYUSUFPAŞAOĞLU,
Necip, “Değişik Kısmî Hükümsüzlük” ve “Genişletilmiş Kısmî Hükümsüzlük” Kavramları İle İlgili Düşünceler, Selim Kaneti’ye Armağan, İstanbul 1996, s. 25-33 (Kısaltılmışı: Kocayusufpaşaoğlu, Düşünceler).
--- Borçlar Hukuku Genel Bölüm, C. I, İstanbul 2000 (Kısaltılmışı: Kocayusufpaşaoğlu, Borçlar).
--- Güven Nazariyesi Karşısında Borç Sözleşmelerinde Hata Kavramı, İstanbul 1968 (Kısaltılmışı: Kocayusufpaşaoğlu, Hata).
--- İşlem Temelinin Çökmüş Sayılabilmesi İçin Sosyal Felaket Olarak Nitelenebilecek Olağanüstü Bir Olayın Gerçekleşmesi Şart mıdır?, Prof. Dr. Kemal Oğuzman Armağanı, İÜHFD.,
İstanbul 2000, s. 503-514 (Kısaltılmışı: Kocayusufpaşaoğlu, İşlem Temelinin Çökmesi).
KOÇ, Nevzat, Türk Medenî Hukukunda ve Roma Hukukunda Hükümsüzlük (Butlan), DEÜHFD., Y. 1981, S. 2, s. 127-172.
KOLLER, Alfred, Schweizerisches Obligationenrecht Allgemeiner Teil Bd. I, Bern 1996.
KONZEN, Horst, Lexion des Rechts, Schuldrecht, Luchterhand 1996. KOZIOL, Helmut/
WELSER, Rudolf, Grundriss des Bürgerlichen Rechts, Band I, Allgemeiner Teil und Schuldrecht, Wien 1995.
KÖHLER, Helmut, BGB Recht der Schuldverhältnisse I, Allgemeiner Teil, 15. Auf., München 1994 (Kısaltılmışı: Köhler, AT.).
--- Unmöglichkeit und Geshäftsgrundlage bei Zweckstörungen im Schuldverhältnis, München, 1971 (Kısaltılmışı: Köhler, Unmöglichkeit).
KRAMER, Ernst A., Vertragnichtigkeit und Hypothetischer Parteiwille im schwezerischen Obligationenrecht, Prof. Dr. Halûk Tandoğan’ın Hatırasına Armağan, Ankara 1990, s. 155-164 (Kısaltılmışı: Kramer, Parteiwille).
--- Berner Kommentar zum Schweizerisches Privatrecht, Bd. VI, Obligationenrecht 1. Abteilung Allgemeine Bestimmungen 2. Teilband, Unterteilband 1a Inhalt des Vertrages Art. 19-22 OR. Bern 1991 (Kısaltılmışı: Kramer, Art. 19-22, Nr.).
KRAUSE, Rüdiger, Die Leistungsverzögerung im neuen Schuldrecht (Teil II), Jura 2002, H. 5, s. 299-305.
LARENZ, Karl, Lehrbuch des Schuldrechts, Band I, Allgemeiner Teil, 14. Auf., München 1987.
LARENZ, Karl/
WOLF, Manfred, Allgemeiner Teil des Bürgerlichen Rechts, 8. Auf., München 1997.
LAUTHER, Kurt, Die ursprüngliche Unmöglichkeit beim Forderungskauf, Diss., Breslau 1914.
LEHMANN, Jürgen, Bürgerliche-Rechtliche Probleme der öffentlichen Verwaltung, 2. Auf., München 2000.
LEHNER, Othmar, Die Nichtigkeit rechtswidriger Verträge in der neueren Rechtspraxis, SJZ. 1956, H. 14, s. 217-222.
LENCZYK, Harry, Teilweise Unmöglichkeit, Diss., Breslau 1936. LENDLE, Wilhelm, Die ursprüngliche Unmöglichkeit, Diss., Mainz 1913.
LEONHARD, Franz, Allgemeines Schuldrecht des BGB-Das Schuldrecht des BGB, Bd. I, München 1929.
LORENZ, Stephan, Rücktritt, Minderung und Schadensersatz wegen Sachmängeln im neuen Kaufrecht: Was hat der Verkäufer zu vertreten? NJW., 2002, H. 35, s. 2497-2505.
MARBURGER, Peter, Schuldrecht, Allgemeiner Teil, Frankfurt am Main 1986. MARLINGHAUS, Heinz, Anfängliche Unmöglichkeit der Leistung, Göttingen 1934. MATTHEUS, Daniela, Schuldrechtsmodernisierung 2001/2002-Die Neuordnung des
allgemeinen Leistungsstörungsrechts, JuS., 2002, H. 3, s. 210-219.
MEDICUS, Dieter, Bürgerliches Recht, 18. Auf., München 1999 (Kısaltılmışı: Medicus, Recht).
--- Das neue Schuldrecht, München 2002 (Kısaltılmışı: Medicus, Schuldrecht).
--- Schuldrecht I, Allgemeiner Teil, 9. Auf., München 1996 (Kısaltılmışı: Medicus, AT.).
--- Vorschläge zur Überarbeite des Schuldrechts: Das Allgemeine Recht der Leistungsstörungen, NJW., 1992, H. 38, s. 2384-2389 (Kısaltılmışı: Medicus, Vorschläge).
MEIER, Sonja, Neues Leistungsstörungsrecht: Nachträgliche Unmöglichkeit und nachträgliches Unvermögen in der Fallbearbeitung, Jura 2002, H. 2.
MEIER-HAYOZ, Arthur, Verträge (gesetzliche nicht geregelte) SJK. Nr. 1134-1135. MERZ, Hans, Berner Kommentar zum Schweizerischen Privatrecht, Band I,
Einleitung, (Art. 1-10) Bern 1966 (Kısaltılmışı: Merz, Art. Nr.).
--- Vertrag und Vertragschluss, 2. Auf., Freiburg 1992 (Kısaltılmışı: Merz, Vertrag).
MEYER, Fritz, Die Teilnichtigkeit der Rechtsgeschäfte, Basel 1949.
MICHALSKI, Lutz, Schuldrecht II, Leistunsstörungen, Berlin-Bonn-München 1998.
MOMMSEN, Friedrich, Die Unmöglichkeit der Leistung in ihrem Einfluss auf obligatorsiche Verhältnisse, Braunschweig 1853.
MUNCHENER Kommentar zum Bürgerlichen Gesetzbuch; Band II, Schuldrecht Allgemeiner Teil, 4. Auf., München 2001, (Kısaltılmışı: MüKo/Yazar adı, §. Nr.).
MUSIELAK,
Hans-Joachim, Grundkurs BGB, 5. Auf., München 1997. NARMANLIOĞLU, Ünal, İş Hukuku, İzmir 1994.
NEUMANN-DUESBERG, Horst, Anfängliche Unmöglichkeit bei “Höchstpersönlichen Dienstleistungen”, BB. 1970, H. 34, s. 1462-1464.
OERTMANN, Paul, Anfängliches Leistungsunvermögen, AcP 140 (1935), s. 129-153.
OFTINGER, Karl/
JEANPRETTE, Raymond,
Çev. Kemal Dayınlarlı, Borçlar Kanununun Genel Kısmına İlişkin Federal Mahkeme İçtihatları, Ankara 1990.
OĞUZMAN, Kemal/
ÖZ, Turgut, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 3. Bası, İstanbul 2000. OĞUZMAN, Kemal/
SELİÇİ, Özer, Eşya Hukuku, İstanbul 2002 (Kısaltılmışı: Oğuzman/Seliçi, Eşya).
--- Kişiler Hukuku, İstanbul 1982 (Kısaltılmışı: Oğuzman/Seliçi, Kişiler).
OLGAÇ, Senai, Kazai ve İlmi İçtihatlarla Türk Borçlar Kanunu ve İlgili Hususi Kanunlar, C. I, 2. Baskı, İstanbul 1969.
OLZEN, Dirk/
WANK, Rolf, Die Schuldrechtsreform, Eine Einführung, München 2002. OSER, Hugo/
SCHONENBERGER,
Wilhelm, Zürcher Kommentar, Bd. V : Das Obligationenrecht, Allgemeiner Teil, Art. 1-183 OR., 2. Auf., Zürich 1929. OTTO, Hansjörg, Gewährleistungspflicht des Vermieters trotz anfänglicher
objektiver Unmöglichkeit- BGH, NJW 1985, JuS., 1985, H. 11, s. 848-853.
ÖNEN, Turgut, Karşılıklı Borç Doğuran Sözleşmelerde Borçlunun Temerrüdüyle İlgili Genel Mahiyetteki Hükümler, Ankara 1975.
ÖZ, Turgut, Borçlu Temerrüdünde Sözleşmeden Dönmenin Bu Sözleşme Gereğince Kazanılmış Ayni Haklara Etkisi ve Klasik Dönme Kuramı ile Yeni Dönme Kuramının Kısa Bir Karşılaştırmalı Eleştirisi, MHAD. Y. 13, 1979-80-81, S. 16, s. 131-172, (Kısaltılmışı: Öz, Dönme)
--- Öğreti ve Uygulamada Sebepsiz Zenginleşme, İstanbul 1990 (Kısaltılmışı: Öz, Sebepsiz Zenginleşme).
ÖZSUNAY, Ergun, Borçlar Hukuku I, İstanbul 1983.
ÖZTAN, Bilge, Şahsın Hukuku, Hakiki Şahıslar, Ankara 2000.
PALANDT, Otto, Bürgerliches Gesetzbuch, 61. Auf., München 2002 (Kısaltılmışı: Palandt/Yazar adı, §. Nr.).
PEER, Gundula M., Die Rechtsfolgen von Störungen der Geschäftsgrundlage, in: Jahrbuch Junger Zivilrechtswissenschaftler, Das Neue Schuldrecht, München 2001, s. 61-83.
PETERS, Frank, Zur dogmatischen Einordnung der anfänglichen, objektiven Unmöglichkeit beim Kauf in: Festschrift Kaser, 1976, s. 285-307.
PFAMMATTER, Paul, Der Anspruch auf das stellvertretende Commodum, Diss. Bern 1983.
POROY, Reha/ TEKİNALP, Ünal/
ÇAMOĞLU, Ersin, Ortaklıklar ve Kooperatif Hukuku, 9. Bası, İstanbul 2003. PRESSER, Juristische Unmöglich, JZ., 1923, H. 5/6, s. 164-165. PULAŞLI, Hasan, Şarta Bağlı İşlemler ve Hukukî Sonuçları, Ankara 1989. RABEL, Ernst, Unmöglichkeit der Leistung, Weimar 1907.
RADO, Türkan, Roma Borçlar Hukuku, İstanbul 2001.
REINHARD, Thorsten, Die beiderseits zu vertretende Unmöglichkeit im Synallagma, Diss., Berlin 1998.
REİSOĞLU, Safa, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 15. Bası, İstanbul 2002. RICHTER, Hanns, Die Unmöglichkeit der Leistung bei gegenseitigen Verträgen
nach Deutschen Bürgerlichen Recht, Diss., Leipzig 1907. RODL, Julia, Die Spannung der Schuld, Diss., Berlin 2002.
ROHDE, Andreas, Die Garantiehaftung des Vermieters und ihr Verhältnis zum Unmöglichkeitsrecht in dogmengeschichlicher und modernrechtlicher Sicht, Frankfurt am Main 1992 (Kısaltılmışı: Rohde, Garantiehaftung).
ROHDE, Gerd, Die unmöglichkeit der Leistung bei Gattungsschulden, Diss., Würzburg 1973 (Kısaltılmışı: Rohde, Gattungsschulden). RUMMEL, Peter, Kommentar zum Allgemeinen Bürgerlichen Gesetzbuch, 1.
Band, § 1-1089 ABGB, 2. Auf., Wien 1990. SAYMEN, Ferit H./
ELBİR, Halit K., Türk Borçlar Hukuku I, Umumi Hükümler, C. II, İstanbul 1958.
SCHENKER, Franz, Die Voraussetzungen und die Folgen des Schuldnerverzugs im Schweizerischen Obligationenrecht, Freiburg 1988.
SCHLECHTRIEM, Peter, Schuldrecht Allgemeiner Teil, 4. Auf., Tübingen 2000. SCHMIDT, Jürgen, Das neue Schuldrecht, Köln 2002.
SCHMIEDLIN, Bruno, Berner Kommentar, Das Obligationenrecht, Bd. VI, Art. 23-27, Bern 1993.
SCHMITZ, Günther, Grundfälle zum Recht der Leistungsstörungen, JuS 1973, H. 3, s. 161-165, H. 7, s. 430-433, H. 9, s. 567-571.
SCHNYDER, Bernhard B., Vertragsfreiheit als Privatrechtsbegriff, Freiburg, Diss., Naters/Brig 1960.
SCHOPP, Heinrich, Verurteilung zur Erfüllung bei Unmöglichkeit oder Unvermögen, JuS., 1984, H. 4, s. 281-284.
SCHWAB, Martin/
WITT, C. Heinz, Einführung in das neue Schuldrecht, Band 159, Hiedelberg 2002.
SCHWARZ, Andreas, Borçlar Hukuku Dersleri, I. Cilt, (Çev. Bülent Davran), İstanbul 1948.
SCHWARZE, Roland, Unmöglichkeit, Unvermögen und ähnliche Leistungs-hindernisse im neuen Leistungsstörungsrecht, Jura 2002, H. 2, s. 73-83.
SCHWEINGRUBER,
Edwin, Die wirtschaftlich scwächere Vertragspartei insbesondere nach den allgemeinen Bestimmungen des schweizerischen Obligationenrechtes, Bern 1930.
SEICHTER, Detlef K., Beiderseits zu vertretende Unmöglichkeit beim gegenseitigen vertrag, Diss., Hamburg 1971.
SELİÇİ, Özer, Borçlar Kanununa Göre Sözleşmeden Doğan Sürekli Borç İlişkilerinin Sona Ermesi, İstanbul 1977 (Kısaltılmışı: Seliçi, Sürekli).
--- Kesin Vadeli İşlemler, MHAD., Y. 2, S. 3, 1968, s. 92-107 (Kısaltılmışı: Seliçi, Vadeli).
SEROZAN, Rona, Borçlar Hukuku Genel Bölüm, İfa, İfa Engelleri, Haksız Zenginleşme, C. III, 3. Bası, İstanbul 2002, (KOCAYUSUFPAŞAOĞLU/HATEMİ/ARPACI ile beraber) (Kısaltılmışı: Serozan, İfa Engelleri, §., Nr.).
--- Karşılıklı Sözleşmelerde Baştan Dayatılmış veya Sonradan Oluşmuş Edimler Arası Dengesizliğin Uyarlama Yoluyla Düzeltilmesi, Prof. Dr. Kemal Oğuzman Armağanı, İÜHFD., İstanbul 2000, s. 1013-1030 (Kısaltılmışı: Serozan, Edimler Arası).
--- Sözleşmeden Dönme, İstanbul 1975 (Kısaltılmışı: Serozan, Dönme).
--- Yeni Alman İfa Engelleri Hukuku, İHFM., C. LVIII, S. 1-2, İstanbul 2000, s. 231-248 (Kısaltılmışı: Serozan, Yeni Alman).
--- Parça Borcu – Çeşit Borcu; Aşılması Gereken Ayırım, MHAD., Y. 3, S. 5, 1969, s. 211-238 (Kısaltılmışı: Serozan, Parça Borcu).
SİRMEN, Lâle, A. Borçlar Hukuku Genel Hükümler Ders Notları, Ankara 1996-1997 (Kısaltılmışı: Sirmen, Borçlar).
--- Türk Özel Hukukunda Şart, Ankara 1992 (Kısaltılmışı: Sirmen, Şart).
SOERGEL, Hans, Bürgerliches Gesetzbuch, Band II, Schuldrecht I, § 241-432, 12. Auf., Berlin 1990, (Kısaltılmışı: Soergel/Yazar adı, §. Nr.).
STAUDINGER, Julis, Kommentar zum Bürgerlichen Gesetzbuch, § 255-314, Berlin 2001, (Kısaltılmışı: Staudinger/Yazar adı, §. Nr.).
STOLL, Heinrich, Abschied von der Lehre von der Positiven Vertragverletzung, AcP, 136 Band, Neue Folge Band 16, Tübingen 1932, s. 257-283.
SÜMER, Haluk Hadi, İş Hukuku, Konya 2000.
ŞENOCAK, Zarife, Borçlunun İfa Yardımcılarından Dolayı Sorumluluğu, Ankara 1995 (Kısaltılmışı: Şenocak, İfa Yardımcısı).
--- Borçlar Kanunu’nun 96. vd. ve 194. vd. Maddeleri Açısından Aliud’un (Başka Şeyin) Teslimi, Batider, 1989, C. XV, S. 1, s. 113-135 (Kısaltılmışı: Şenocak, Aliud).
TAHİROĞLU, Bülent, Roma Borçlar Hukuku, İstanbul 2003.
TANDOĞAN, Haluk, Borçlar Hukuku, Özel Borç İlişkileri, C. I/1, 5. Bası, İstanbul 1988 (Kısaltılmışı: Tandoğan, I/1, ); C. II, 3. Bası, Ankara 1987 (Kısaltılmışı: Tandoğan, II, ).
--- Türk Mesuliyet Hukuku, Ankara 1961 (Kısaltılmışı: Tandoğan, Mesuliyet).
TEKİNAY, S. Sulhi/ AKMAN, Sermet/ BURCUOĞLU, Haluk/
ALTOP, Atilla, Tekinay Borçlar Hukuku, 7. Baskı, İstanbul 1993. TEKİNAY, S. Sulhi, Türk Aile Hukuku, İstanbul 1984.
THIELE, Wolfgang/
FEZER, K. Heinz, BGB Schuldrecht Allgemeiner Teil, 4. Auf., Berlin1993. TITZE, Heinrich, Die Unmöglichkeit der Leistung nach Deutschem
Bürgerlichen Recht, Leipzig 1900.
TUĞ, Adnan, Türk Özel Hukukunda Şekil, 2. Baskı, Konya 1994.
TUNÇ, Ramazan, İfa İmkânsızlığı, YD., C. 28, Ocak-Nisan 2002, S. 1-2, s. 104- 122.
TUNÇOMAĞ, Kenan, Türk Borçlar Hukuku I, Genel Hükümler, İstanbul 1976 (Kısaltılmışı: Tunçomağ, Borçlar).
--- Alman Hukukunda Borcun İfasında Aşırı Güçlük (Muamelenin Temeli) İle İlgili Objektif Görüşler, İHFM., C. 32, S. 2-4, s. 884-905 (Kısaltılmışı: Tunçomağ, Görüşler). --- Borcun İfasında Aşırı Güçlük ve Alman Yargıtayı, MHAD.,
Yeni Seri, Y. 1, No. 1, s. 87-108 (Kısaltılmışı: Tunçomağ, Alman Yargıtayı).
TUOR/SCHNYDER, Das schweizerische Zivilgesetzbuch, 11. Auf., Zürich 1995. ULUSAN, İlhan, Culpa in contrahendo Üstüne, Prof. Dr. Ümit Doğanay’a
Armağan, C. I’den ayrı basım, İstanbul 1982, s. 275-319. UMAR, Bilge, Borçluya İsnat Olunamayan İmkânsızlık Sebebiyle Ademi
İfa, AD., 1961, s. 963-982.
UMUR, Ziya, Roma Hukuku Ders Notları, İstanbul 1990 (Kısaltılmışı: Umur, Roma).
--- Roma Hukuku Lûgatı, İstanbul 1983 (Kısaltılmışı: Umur, Lûgat).
UYGUR, Turgut, Açıklamalı-İçtihatlı Borçlar Kanunu Genel Hükümler, C. I-II, Ankara 1990.
ÜNAL, Mehmet, Şeklî Eşya Hukuku, 2. Bası, Ankara 1994. VELİDEDEOĞLU,
H. Veldet/ ÖZDEMİR,
Refet, Türk Borçlar Kanunu Şerhi, Ankara 1987.
von BUREN, Bruno, Schweizerisches Obligationenrecht, Allgemeiner Teil, Zürich 1964.
von KROPHOLLER, Jan, Studienkommentar zum BGB, 6. Auf., München 2003 (Kısaltılmışı: StudK/Kropholler, §).
von TUHR, Andreas/
ESCHER, Arnold, Allgemeiner Teil des Schweizerischen Obligationenrechts, Band II, 3. Auf., Zürich 1974.
von TUHR, Andreas/
PETER, Hans, Allgemeiner Teil des Schweizerischen Obligationenrechts, Band I, 3. Auf., Zürich 1979.
von TUHR, Andreas, Borçlar Hukukunun Umumî Kısmı, C. I, (Çev. Cevat Edege), İstanbul 1952.
WAGNER, Gerhard, Ansprüche auf Unmögliches? JZ., 1998, s. 482-484.
WALLENBERG, Gabriele, Rechtsfolgen bei anfänglicher Unmöglichkeit der Leistung-geltendes Recht und Vorschlag der Schuldrechtkommission, ZRP, 1994, H. 8, s. 306-309.
WEIMAR, Wilhelm, Die teilweise Unmöglichkeit der Leistung, MDR., 1976, s. 550- 552.
WERTHEIMER, Frank, Die Leistungsstörungen im Bürgerlichen Recht, München 1998.
WESTERMANN, Harm P., Grundbegriffe des BGB, 15. Auf., Köln 1999.
WIELAND, C., Zur Lehre von der Unmöglichkeit der Erfüllung von Lieferungsverträgen, Kriegsklauseln, ZSR., Basel 1917, s. 456-466.
WIESER, Eberhard, Schuldrechtreform - Die Unmöglichkeit der Leistung nach neuem Recht, MDR., 2002, H. 15, s. 858-862.
WIGET, Felix, Der Zivilrechtliche Begriff der öffentliche Ordnung, Aarau 1939.
WILHELM, Jan/
DEEG, Peter, Nachträgliche Unmöglichkeit und nachträgliches Unver-mögen, JZ. 56, 2001, H. 5, s. 223-233.
WITTHAUS, Dieter, Störungen im Schuldverhältnis, 3. Auf., Bochum 1990. WITTIBSCHLAGER,
WITTIG, Solms Ubbo, Verurteilung zur Herausgabe einer Sache trotz behaupteter Unmöglichkeit?, NJW., 1993, H. 10, s. 635-638.
WOLF, Ernst, Ein Wort zum Unmöglichkeitsproblem, NJW., 1955, H. 1, s. 11-12 (Kısaltılmışı: Wolf, Wort).
--- Vertragsfreiheit- Eine Illusion? FS. Für Max Keller zum 65. Geburstag, Zurich 1989, s. 359-388 (Kısaltılmışı: Wolf, Vertragsfreiheit).
WOLLSCHLÄGER,
Christian, Die Entstehung der Unmöglichkeitslehre Zur Dogmengeschichte des Rechts der Leistungsstörungen, Köln 1970.
YAŞAR, T. Oktay, Enflasyonun İstisna Sözleşmesi Üzerindeki Etkisi ve Clausula Rebus Sic Stantibus İlkesi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara 1989.
YAVUZ, Cevdet, Satıcının Satılanın Ayıplarından Sorumluluğu, İstanbul 1989 (Kısaltılmışı: Yavuz, Sorumluluk).
--- Türk Borçlar Hukuku Özel Hükümler, 6. Baskı, İstanbul 2002 (Kısaltılmışı: Yavuz, Özel).
YILMAZ, Hamdi, Sözleşme Görüşmelerinde Kusur “Culpa in Contrahendo” ve Sorumluluğun Hukuksal Niteliğinde Yeni Görüşler, YD., Y. 1985, C. 11, S. 3-4, s. 234-252.
ZERRES, Thomas, Bürgerliches Recht, 2. Auf., Berlin 1996.
ZEVKLİLER, Aydın, Borçlar Hukuku Özel Borç İlişkileri, 7. Baskı, Ankara 2002. ZIEGLER, Antje, Die anfängliche Unmöglichkeit der Leistung in der
GİRİŞ
KONU İLE İLGİLİ GENEL BİLGİLER
§ 1. KONUNUN TAKDİMİ, ÖNEMİ VE SINIRLANDIRILMASI I. Konunun Takdimi
Bu çalışmanın konusunu, Borçlar Kanunu’nun 20. maddesinde düzenlenmiş olan; edimin başlangıçtaki imkânsızlığı oluşturmaktadır. Başlangıçtaki imkânsızlık, sözleşme özgürlüğünün istisnalarından birisidir. Türk/İsviçre Borçlar Kanunu’nda madde 19’da sözleşme özgürlüğü düzenlenmiştir. BK. m. 20 ile de bu özgürlüğe birtakım sınırlamalar getirilmiştir. Bu sınırlamalardan biri de imkânsızlıktır. Aslında sözleşme özgürlüğünün temeli 1982 Anayasasının 48. maddesinde yer almaktadır. Gerçekten de, AY. m. 48’de bu husus, “Herkes....sözleşme hürriyetlerine sahiptir” şeklinde düzenlenmiştir. Ancak, gerek AY. m. 48 gerek BK. m. 19 ile taraflara tanınmış olan sözleşme özgürlüğünün sınırsız bir şekilde kullanılamayacağı da belirtilmiştir. Sözleşmenin içeriği; imkânsız, hukuka veya ahlâka aykırı olmamalıdır. Burada bahsedilen imkânsızlık, başlangıçtaki imkânsızlıktır.
BK. m. 19, “ Bir akdin mevzuu, kanunun gösterdiği sınırlar dairesinde serbestçe tayin olunabilir”.
“Kanunun kat’i surette emreylediği hukukî kaidelere veya kanuna muhalefet; ahlâka (âdâba) veya umumî intizama yahut şahsî hükümlere müteallik haklara mugayir bulunmadıkça, iki tarafın yaptıkları mukaveleler muteberdir” şeklindedir.
Yukarıdaki hükümde de görüldüğü gibi, Borçlar Kanunumuzda sözleşme özgürlüğünün kullanımı, mutlak ve sınırsız hale getirilmemiş, aksine “kanunun gösterdiği” sınırlarının olabileceği kabul edilmiştir1. Kanunun gösterdiği sınırların neler olabileceği de BK. m. 20’de belirtilmiştir.
BK. m. 20/I’de, “ Bir akdin mevzuu gayri mümkün veya gayri muhik yahut ahlâka (âdâba) mugayir olursa o akit bâtıldır” hükmüne yer verilmiştir.
1 Gauch/Schluep, Nr. 628; Bischoff, 7; Eren, Borçlar, 285; Gönensay, 73; Esener, Borçlar, 198; Oğuzman/Öz, 73; Tekinay/Akman/Burcuoğlu/Altop, 371; Kılıçoğlu, Borçlar, 152; Erman, 608; Ataay, 249; Çelik, 97; Zevkliler, 46; Akıncı, Borçlar, 14; Başpınar, 15.
Tarihî açıdan özel hukukumuzun temelini oluşturan Roma Hukuku’na kadar uzanan başlangıçtaki imkânsızlık konusu, BK. m.19’da düzenlenen sözleşme özgürlüğü ve yine BK. m. 19/II ile 20/I’deki sınırlamalar ile yakından ilişkilidir2.
Sözleşme özgürlüğü, tarafların, özel hukuk ilişkilerini serbestçe düzenleyebilme, mevcut sözleşmeyi ortadan kaldırma, değiştirme, ona diledikleri şekli verme ve sözleşmenin içeriğini düzenleme hürriyetlerine sahip olmaları demektir3. Ancak taraflar bu özgürlüğü kullanmada sınırsız bir hareket kabiliyetine sahip değillerdir. Bu özgürlüğün de sınırları vardır. Borçlar hukuku alanında, tarafların, tâbi olacakları hukuk düzenini serbestçe kurma özgürlükleri bulunmaktadır. Fakat taraflar sözleşme yapmakta ne kadar serbest olurlarsa olsunlar, kanunlarda belirtilmiş sınırlar dışına çıkamazlar4.
Başlangıçtaki imkânsızlık, edimin yerine getirilmesi ve alacaklının tatmin edilmesi açısından önemlidir. Tarafların serbest iradelerine dayanarak oluşturdukları sözleşmenin amacı, üstlendikleri yükümlülükleri yerine getirmektir5. Şayet bu yükümlülükler, BK. m. 20’de düzenlenen imkânsızlık sebebiyle yerine getirilemiyorsa, o sözleşme bâtıl olur. Bu sebeple, yükümlülük doğuran bütün sözleşmeler için, BK. m. 20 uygulanır6. Örneğin, önceden ölmüş olan atın satılması halinde sözleşme, başlangıçtaki imkânsızlık sebebiyle geçerli değildir7.
Çalışmamızın konusunun başlangıçtaki imkânsızlık olarak seçilmesinin çeşitli sebepleri vardır. Birinci sebep, uygulamada imkânsızlıktan kaynaklanan pek çok sorunla karşılaşılmasına rağmen, konunun bugüne kadar, doktora tezi veya monografik çalışma boyutunda incelenmemiş olmasıdır. Oysa, gerek İsviçre Hukuku’nda, gerekse diğer hukuk sistemlerinde, başlangıçtaki imkânsızlık hakkında pek çok çalışma yapılmıştır. Bizim de amacımız, yabancı hukuk sistemlerinde olduğu gibi bu konuyu, doktrin ve uygulama ışığında ayrıntılı olarak incelemektir.
2 Ziegler, 4; Başpınar, 2.
3 Sözleşme özgürlüğü hakkında geniş bilgi için bkz. Kramer, Art. 19-22, Nr. 42 vd.; Bucher, AT., 89 vd.; von Tuhr/Peter, 247; Larenz/Wolf, 646; Keller/Schöbi, 92; Larenz, 41; Medicus, AT., Nr. 64 vd.; Fikentscher, 78; Meier-Hayoz, Nr. 1135; Tekinay/Akman/Burcuoğlu/Altop, 362; İnan, Borçlar, 122 vd.; Narmanlıoğlu, 153; Zevkliler, 35 vd.; Sirmen, Borçlar, 90; Kılıçoğlu, Borçlar, 149 vd.; Kaplan, İ., Müdahale, 3; Yavuz, Özel, 12 vd.; Akıncı, Borçlar, 11; Başpınar, 17.
4 Başpınar, 3.
5 Eren, Borçlar, 30; Akıncı, Borçlar, 44.
6 Palandt/Heinrichs, § 306, Nr. 2; Witthaus, 6; Eren, Borçlar, 295; Akıncı, Borçlar, 120. 7 Ehmann/Kley, 483; Witthaus, 6; Koç, 158; Akyol, 154; Akıncı, Borçlar, 220.
Bu konunun seçilmesinin bir diğer sebebi de, günlük hayatın vazgeçilmez unsurları olan sözleşmelerin içeriğinin sınırlanması sonrasında ortaya çıkan hukukî sonuçların arzettiği önemdir. Gerçekten de, bir sözleşmenin içeriğinin imkânsız olması halinde, bunun hangi imkânsızlık türüne dahil olduğu son derece önemlidir. Çünkü, her imkânsızlık türünün doğurduğu hukukî sonuçlar birbirinden farklıdır. Özellikle, başlangıçtaki ve sonraki imkânsızlık türlerini birbirinden ayırt etmede bazı güçlükler doğmaktadır. Çalışmamızda bu konudaki farklar belirlenip, bunların doğurdukları hukukî sonuçlar ve tarafların sorumlulukları, özellikle başlangıçtaki imkânsızlığın ortaya çıkmasının kusura dayanıp dayanmamasına göre ayrıntılı olarak incelenmiştir.
II. Konunun Önemi
Yukarıda belirtildiği gibi taraflar kural olarak sözleşme özgürlüğüne sahiptir. Bu hak, Anayasa’da da düzenlenmiştir. Anayasa’nın “sosyal ve ekonomik haklar ve ödevler” başlığı altında yer alan 48. maddesinde, herkesin dilediği alanda çalışma ve sözleşme hürriyetlerine sahip olduğu belirtilmiştir. Her ne kadar bu özgürlük, gerek Anayasa gerek Borçlar Kanunu’nda düzenlenmiş olsa da, hiç kimse hukuka veya ahlâka aykırı yahut imkânsız bir edime dayanan sözleşme yapamaz (BK. m. 19, 20). Bunun anlamı, sözleşme özgürlüğünün belli ölçüde sınırlanmasıdır. Sözleşme özgürlüğünü sınırlayan sebeplerden biri de içeriğinin imkânsız olmamasıdır.
İmkânsızlık kavramı Roma Hukuku’ndan beri bilinmektedir. Romalı hukukçulardan Celsus bu durumu; “impossibilium nulla obligatio est (imkânsızlık borç doğurmaz)” şeklinde ifade etmiştir8. Bu sonuç, gerek başlangıçtaki gerek sonraki imkânsızlığa hâkim olan bir kuraldır. Ancak, başlangıçtaki imkânsızlığa bağlanacak hukukî sonuçlar sonraki imkânsızlıktan farklıdır. Gerçekten de, bütün imkânsızlık türlerini aynı hukukî sonuca bağlamanın, kabul edilebilir bir tarafı yoktur. Bu sebeple, Türk/İsviçre Borçlar Kanunu’nda, imkânsızlığın borç doğurmayacağı benimsenmekle beraber, değişik imkânsızlık türlerine haklı olarak birbirinden farklı sonuçlar bağlanmıştır9.
8 Geniş bilgi için bkz. Celsus, Dig. 50, 17, 185; (Kramer, Art. 19-22, Nr. 236; Soergel/Wolf, § 306, Nr. 1; Mommsen, 102 vd.; von Tuhr/Peter, 262; Arp, 63; Jauernig/Vollkommer, § 306, Nr. 1; MüKo/Thode, § 306, Nr. 1; Palandt/Heinrichs, § 306, Nr. 1; Oser/Schönenberger, Art. 20, Nr. 2; Bucher, AT., 247; Emmerich, Recht, § 2; Kley, 133; Esser/Schmidt, § 22, III; Wollschläger, 14; Wallenberg, 307; Ehmann/Kley, 483; Emmerich, Grundlagen, 364; Wilhelm/Deeg, 225; Serozan, Dönme, 287; Altmeppen, Vertrauen, 1399; Huber, Leistung, 97; Lauther, 9; Rödl, 52; Rohde, Garantiehaftung, 22; Ziegler, 3; Tahiroğlu, 88; Akyol, 151’den naklen).
Sözleşmenin kuruluşu esnasında veya daha önceden mevcut olan bir imkânsızlıkla karşılaşılırsa, başlangıçtaki imkânsızlıktan söz edilir. Başlangıçtaki imkânsızlığı sonraki imkânsızlıktan ayıran esas unsur da budur. Eğer imkânsızlık sözleşmenin kurulmasından sonra ortaya çıkmışsa, sonraki imkânsızlık söz konusu olur. Başlangıçtaki imkânsızlık hallerinde sözleşme kural olarak geçersizdir. Ancak bunun için imkânsızlığın objektif nitelikte olması gerekir. Başka bir deyişle, başlangıçtaki imkânsızlığın söz konusu olması için, edimin ne borçlu ne de üçüncü bir kişi vasıtasıyla yerine getirilmesi mümkün olmalıdır10. Şayet imkânsızlık sübjektif nitelikte ise, yani sadece borçlu tarafından yerine getirilemeyip, üçüncü kişiler tarafından yerine getirilmesi mümkün ise, BK. m. 20 kapsamındaki imkânsızlıkla ilgili düzenlemeye tâbi olmaz11.
İmkânsızlıkta, bunun türü ve borçlunun kusurlu olup olmadığı, doğacak hukukî sonuçlar ve tarafların sözleşmeden elde etmek istedikleri amaca ulaşıp ulaşmamaları açısından büyük önem arzetmektedir.
Tarafların amacı, mümkün olduğu kadar sözleşmeyi ayakta tutmaktır. Onlar, sözleşmeden elde etmek istedikleri amaca ancak bu şekilde ulaşabilirler. Hiç kimse belirli bir amacı olmadan, sözleşmede taraf olarak yer almaz. Sözleşmeden kaynaklanan yükümlülüklerin yerine getirilmesi ve bunun sonrasında da bir menfaat elde etmek, tarafların o ilişkiden bekledikleri asıl amaçtır. Aksi halde, o sözleşmeyi düzenlemenin onlar için bir anlamı yoktur. Dolayısıyla hiç kimse, yerine getirilmesi imkânı olmadığını bildiği bir içeriğe sahip sözleşmede taraf olmak istemez12.
Başlangıçtaki imkânsızlık konusu özel hukukun neredeyse bütün alanlarında uygulandığı gibi, kamu hukukunun da birçok alanında uygulanma imkânı bulmaktadır. Gerçekten de, uygulamada, gerek hukuk davalarında gerek ceza davalarında imkânsızlıkla ilgili kararların yer aldığını görmekteyiz. Ayrıca başlangıçtaki imkânsızlık, diğer imkânsızlık türlerine, hatta işlem temelinin çökmesi ve aşırı ifa güçlüğü gibi müesseselere göre de farklı hukukî sonuçlar doğurmaktadır. Bu sebeple, sözleşme özgürlüğünün sınırlanmasında da büyük önem arzeden başlangıçtaki imkânsızlık hakkında ayrıntılı olarak durulması gerekmektedir.
Başlangıçtaki imkânsızlık, borçlunun kusurlu olup olmamasına göre farklı hukukî sonuçlara bağlanmıştır. Şayet imkânsızlığın meydana gelmesinde sözleşmenin her iki tarafı da 10 Hürlimann, 25; Ziegler, 1; Thiele/Fezer, 97.
11 Kaiser, 158; Ziegler, 1; Thiele/Fezer, 98; Braun, 488; Brehm, Begriff, 1089; Rödl, 19. 12 Eren, Borçlar, 30.
imkânsızlığı bilmiyorsa veya bilmesi gerekmiyorsa, sorumluluk ortadan kalkar ve sözleşme bâtıl hale gelir. Bu durum hem aslî edim yükümlülüğü, hem de sözleşmeden doğan sorumluluk için geçerlidir13. Buna karşılık, edimin başlangıçta imkânsız hale gelmesinde borçlunun kusurlu olması ile ilgili olarak sözleşmenin hukukî sonucu hakkında Türk/İsviçre Borçlar Kanunu’nda herhangi bir düzenleme yoktur. Fakat genel olarak kabul edilmektedir ki, edimin başlangıçtaki imkânsızlığı, borçlunun kusuru ile gerçekleşmişse, culpa in contrahendo sorumluluğu (sözleşme öncesi görüşmelerden doğan sorumluluk) söz konusu olur. Burada tazmin edilecek zarar, sözleşmenin butlan müeyyidesine tâbi olması sebebiyle ortaya çıkan menfî zarardır14. Bu konu ileriki bölümlerde ayrıntılı olarak ele alınıp incelenmiştir15.
Sonraki imkânsızlık halinde ise, BK. m. 96 (OR. Art. 97) ve BK. m. 117 (OR. Art. 119)’de yer alan düzenlemeler çerçevesinde, hukukî sonuçlar ortaya çıkar16. Buna göre, sonraki objektif imkânsızlıkta eğer borçlu kusursuz ise, BK. m. 117/I’e göre, borçlunun borcu sona erer. Sonraki objektif imkânsızlığın meydana gelmesinde borçlunun kusuru var ise, borç sona ermez. Aksine, borçlu borcunu ifa etmek zorundadır (BK. m. 96)17. Örneğin, sözleşme kurulduğu anda mevcut olan otomobil, ifadan önce borçlu tarafından bilerek yakılmışsa, sonraki objektif imkânsızlık söz konusu olur. Burada ortaya çıkan hasara da borçlu katlanır. Çünkü söz konusu olayda borçlu kusurludur.
Yukarıdaki açıklamalar göstermektedir ki, başlangıçtaki ve sonraki imkânsızlığın doğurduğu sonuçlar birbirinden farklıdır. Bu sebeple, çalışmamızda öncelikle imkânsızlık türlerinin belirlenmesi üzerinde durulmuş ve özellikle de başlangıçtaki imkânsızlığın hukukî sonuçları ortaya konulmuştur.
III. Konunun Sınırlandırılması
Bu çalışmada başlangıçtaki imkânsızlık konusu, karşılaştırmalı hukuktaki düzenlemelerin incelenmesi, doktrindeki görüşler çerçevesinde gerek Federal Mahkeme içtihatları gerekse Yargıtay kararlarının göz önünde bulundurulması suretiyle ayrıntılı olarak ele alınmıştır.
13 Ziegler, 1.
14 Ayrıntılı bilgi için bkz. Bucher, AT., 281; Kramer, Art. 19-22, Nr. 239, Nr. 404; Soergel/Wolf, § 306, Nr. 1; Ziegler, 2; Gonzenbach, 14; von Tuhr/Peter, 264; Jauernig/Vollkommer, § 306, Nr. 1; Eren, Borçlar, 298; Tekinay/Akman/Burcuoğlu/Altop, 903; Wittig, 636; Oğuzman/Öz, 79; Sirmen, Borçlar, 94; Yılmaz, 241; Akıncı, Borçlar, 221.
15 Bkz. § 11. III. A.
16 Sonraki imkânsızlık halinde ortaya çıkan hukukî sonuçlar hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. § 5, II, B.
17 Reisoğlu, 286; Eren, Borçlar, 994, 1252; Dural, İmkânsızlık, 119 vd.; Kılıçoğlu, Borçlar, 562 vd.; Akıncı, Borçlar, 221; Altaş, İmkânsızlık, 58 vd.
İncelememiz bir giriş, dört bölüm ve bir sonuç’tan oluşmaktadır.
Giriş’te başlangıçtaki imkânsızlık ile ilgili genel bilgiler verilmiştir. Burada, konunun takdimi, önemi ve konunun karşılaştırmalı hukuktaki düzenlemesi ile sınırları üzerinde durulmuştur.
Birinci bölüm’de imkânsızlık ile ilgili temel kavramlar ve bu kurumun dayandığı sebepler üzerinde durulmuştur. Gerçekten de imkânsızlık, sözleşme özgürlüğü kavramı ile yakından ilgilidir. Bu sebeple, çalışmamızda öncelikle bu kavram ve sınırları kısaca açıklanmış, daha sonra imkânsızlık kavramı ve buna ilişkin sebepler incelenmiştir.
İkinci bölüm’de imkânsızlık türleri ve benzer kavramlarla karşılaştırılmasına yer verilmiştir. Burada özellikle aşırı ifa güçlüğü, temerrüt, işlem temelinin çökmesi, sözleşmenin değişen şartlara uyarlanması ve kötü ifa üzerinde durulmuştur. Çalışma konumuz başlangıçtaki imkânsızlık olduğu için, BK m. 20/I’deki sözleşme özgürlüğünü sınırlayan diğer sebepler ayrıntılı olarak ele alınmamış, kısaca incelenmiştir. Bununla birlikte, konunun daha iyi açıklanması amacıyla yeri geldikçe söz konusu hususlara ilgili yerlerde gereği kadar yer verilmiştir. Aynı şekilde imkânsızlığın türleri de çok fazla ayrıntıya inilmeden, kısaca açıklanmakla yetinilmiştir. Özellikle sonraki imkânsızlık ile ilgili açıklamalar sınırlı tutulmuştur. Çünkü bu kurum ayrı tezlerin konusu olabilecek niteliktedir18.
Tezimizin üçüncü bölüm’ünde, butlan sebebi olarak başlangıçtaki imkânsızlık incelenmiştir. Öncelikle başlangıçtaki imkânsızlık ile ilgili genel olarak bilgi verilmiş ve daha sonra bu kurumun unsurları, doktrindeki düşünceler ve başlangıçtaki imkânsızlığın türleri üzerinde durulmuştur.
Dördüncü bölüm’de ise, başlangıçtaki objektif ve sübjektif imkânsızlığın hukukî sonuçları incelenmiş ve başlangıçtaki imkânsızlığa rağmen sözleşmelerin muhafazası, korunması ele alınmış ve kısmî imkânsızlık durumunda ortaya çıkan hukukî sonuçlar belirtilmiştir. Bunun yanında usûl açısından imkânsızlığın ispatı hakkında da bilgi verilmiştir.
Çalışmamızın sonuç bölümünde ise, incelememiz esnasında vardığımız sonuçlar topluca ortaya konulmuştur.
§ 2. KONUNUN KARŞILAŞTIRMALI HUKUKTAKİ YERİ I. Genel Olarak
Başlangıçtaki imkânsızlık müessesesinin kökeninin Roma Hukuku’na dayandığını daha önce belirtmiştik19. Roma Hukuku’nun Kara Avrupası hukukunun kaynağı olması sebebiyle, öncelikle Ortak Hukukta ve daha sonra çağdaş hukuk sistemlerinde bu konu ile ilgili benzer düzenlemelere rastlamak mümkündür. Burada ilk olarak Roma ve Ortak Hukuktaki, daha sonra da Türk borçlar hukukundan önce uygulanmış olan İslâm Hukuku’ndaki durum incelenmiştir. Yine Türk borçlar hukukunu etkileyen belli başlı hukuk sistemlerindeki imkânsızlık kurumunun düzenleniş şekli de kısaca ele alınmıştır.
II. Roma Hukukunda ve Ortak Hukukta
Roma Hukuku’nun kaynaklarında imkânsızlık kavramının objektif - sübjektif ve başlangıçtaki - sonraki imkânsızlık şeklindeki ayrımlarına rastlamak mümkündür20. Sübjektif imkânsızlık, “facultas dandi” kavramı ile ifade edilmiş ve bundan imkânsızlığın sadece borçlu için söz konusu olması, üçüncü kişiler için ise, ifanın mümkün olduğu durumlar kastedilmiştir. Objektif imkânsızlığın (impedimentum naturale) ise genellikle mantıkî imkânsızlıktan dolayı ortaya çıktığı kabul edilmiş ve objektif imkânsızlık, edimin ne borçlu ne de başkaları tarafından yerine getirilmesinin mümkün olmaması olarak ifade edilmiştir21.
Başlangıçtaki imkânsızlık kavramının Roma Hukuku’ndan gelmiş olduğu hususunda hiçbir tereddüt yoktur. Celsus’un zikrettiği “impossibilium nulla obligatio est (imkânsızlık borç doğurmaz veya imkânsız bir şey üzerinde borç ilişkisi kurulamaz)”22 ilkesi, Roma
Hukuku’ndan beri sözleşmelere hâkim olan önemli bir ilkedir23.
19 Bkz. § 1. I.
20 Bkz. Mommsen, 5; İnan, Unmöglichkeit, 8; Harke, 30 vd.
21 Marlinghaus, 19; İnan, Unmöglichkeit, 8; Lenczyk, 16; Lauther, 12; Demmer, 5; Fischer, Unmöglichkeit, 236; Harke, 42.
22 Umur, Lûgat, 84; Tahiroğlu bunu, “imkânsızlıktan dolayı hiçkimse sorumlu değildir” şeklinde ifade etmiştir. Bkz. Tahiroğlu, 88.
23 Dig. 15, 17, 185; (Rado, 20; Ziegler, 4 ; Arp, 63 vd.; Eckert, 116; Kramer, Art. 19-22, Nr. 236; Emmerich, Recht, § 2; Mattheus, 213; İnan, Unmöglichkeit, 8; Wollschläger, 14; Altmeppen, Vertrauen, 1399; Lauther, 14; Rohde, Garantiehaftung, 22; Huber, Leistung, 97; Wilhelm/Deeg, 225; Başpınar, 111, dn. 38’den naklen).
