TÜRKİYE EKONOMİSİNE BAKIŞ
1. GSMH ve BÜYÜME
Türkiye Ekonomisi 2001 y›l›nda yaflanan krizin derinlefltirdi¤i ekonomik istikrars›zl›ktan, 2002 y›l›n›n sonundan itibaren “büyüyerek” kurtulmaya bafllam›fl ve 2008 y›l›na kadar küçük dalgalan- malar›n d›fl›nda, büyüme konusunda çok önemli bir sorun yaflamam›flt›r. Dolay›s›yla ekonomimiz en son 2001 y›l›nda yüzde 9.5 oran›nda küçülürken, 2004-2007 y›llar› aras›nda h›zl› bir büyüme sürecinden geçmifl, 2002’de yüzde 7.9, 2003’te yüzde 5.9, 2004’de yüzde 9.9, 2005’te yüzde 7.6 ve 2006’da yüzde 6, 2007’de de üç çeyrekte yüzde 4 büyümüfltür.
1.1. EKONOM‹N‹N GENEL DENGES‹
Ekonominin genel dengesi içinde kaynaklar ve harcamalar dengesi ile tasarruf ve yat›r›m alt den- geleri yer al›r. Bu flekilde ekonomide özel ve kamu kesiminin kaynaklar› nas›l paylaflt›¤›, kay- naklar›n tüketim ve tasarruflar aras›nda nas›l da¤›ld›¤› ve d›fl kaynak gereksinimi görülebilir.
Tablo 1. Kaynaklar-Harcamalar Dengesi (Cari Fiyatlarla-Milyon YTL)
Kaynak : DPT
* Gerçekleflme Tahmini
Türkiye ekonomisinde yaflanan 2000 Kas›m ve 2001 fiubat krizleri sonras› iç talebin yavafl yavafl büyümede önem kazanmaya bafllad›¤›, Tablo 1 ve Tablo 2’den görülmektedir. Özel tüketim har- camalar› artarak 2000 y›l› düzeyine 2003 y›l›nda tekrar gelmekte ve özel yat›r›mlar da canlanmaya bafllamaktad›r. 2002’de bafllayan ihracata ve stoka dönük üretimden kaynaklanan büyüme, 2003 y›l›na gelindi¤inde iç talep ile desteklenmektedir.
2003 sonras›nda da iç talepteki genifllemeye (özellikle genç tüketici nüfusun tüketim e¤iliminde- ki de¤ifliklikler, ithal mal fazlal›¤›, göç ve kentleflme gibi faktörlerin de etkisiyle) ba¤l› h›zl›
büyüme kendini göstermektedir. Ancak iç talepteki geniflleme reel gelirdeki art›fla dayanmamak- ta, di¤er faktörler olarak parasal geniflleme ve d›fl kaynak yoluyla iç talebi geniflletmektedir. Öte yandan artan tüketim e¤ilimi, ülke içi tasarruf düzeyini geriletmektedir. Bu nedenle Türkiye’nin ülke içi kaynaklar›n›n esas›nda son y›llarda yaflanan büyümeyi sürdürmeye yeterli olmad›¤›
düflünülmektedir.
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007*
GSMH 125.596 176.484 275.032 356.68 1 428.932 486.401 575.784 646.893 DIfi KAYNAK 8.313 -2.361 6.640 14.920 2 6.530 32.794 44.677 45.900 TOPLAM KAYNAKLAR 133.909 174.123 281.672 371.60 1 455.462 519.195 620.461 692.793 SAB‹T SERMAYE
YATIRIMI 28.574 33.470 47.482 57.423 7 8.782 97.647 123.569 140.290 KAMU 8.684 11.300 17.308 17.288 1 7.977 24.578 30.410 33.435 ÖZEL 19.890 22.170 30.175 40.136 6 0.805 73.069 93.159 106.855 STOK DE⁄‹fiMES‹ 2.602 -5.090 12.050 26.260 3 4.906 23.567 13.446 17.619
KAMU 65 -1.475 -85 -57 3 -94 1.133 -703 556
ÖZEL 2.536 -3.615 12.135 26.833 3 5.000 22.434 14.149 17.063 TOPLAM YATIRIMLAR 31.176 28.380 59.532 83.683 113.688 121.214 137.015 157.909
KAMU 8.749 9.825 17.223 16.715 1 7.883 25.711 29.706 33.991
ÖZEL 22.426 18.555 42.310 66.969 9 5.805 95.503 107.309 123.918 TOPLAM TÜKET‹M 102.733 145.743 222.140 287.91 8 341.774 397.981 483.446 534.884 KAMU 15.482 23.141 34.688 44.000 5 1.408 58.321 72.222 82.588 ÖZEL 87.252 122.602 187.452 243.91 8 290.294 339.660 411.224 452.296
Bilindi¤i gibi Türkiye’nin ülke içi tasarruflar› yetersizdir ve özellikle kamu kesiminde tasarruf a盤› söz konusudur. Bu durumda net tasarruf a盤› d›fl kaynak girifli ile kapat›l›r. Bu kaynak girifli y›llar itibariyle artarak 2007 y›l›n›n üçüncü çeyre¤i itibariyle 45.9 milyar YTL’ye kadar ulaflmakta ve ekonomide yaflanan büyümeyi finanse etmeye çal›flmaktad›r.
Tablo 2 ve Grafik 1’den sabit fiyatlarla özel tüketim ve özel yat›r›mlardaki düflüflün 2003’e kadar devam etti¤i görülmektedir. Özel tüketim ve yat›r›m harcamalar› 2003 sonras› sabit fiyatlarla art›fl göstermesine karfl›l›k, kamu yat›r›mlar›ndaki gerilemenin daha fazla oldu¤u anlafl›lmaktad›r.
Tablo 2. Kaynaklar-Harcamalar Dengesi (Sabit Fiyatlarla)
Kaynak : DPT
* Yüzde de¤iflimler GSMH büyümesine katk›lar› göstermektedir.
** Gerçekleflme Tahmini
Grafik 1. Büyümenin Kaynaklar› - 1: ‹ç Talepte Geliflme (Özel Tüketim ve Özel Yat›r›m) (Sabit Fiyatlarla % De¤iflme)
Kaynak : Tablo 2’deki veriler kullan›larak haz›rlanm›flt›r.
2000 200 1 2002 2003 2004 2005 2006 2007**
GSMH 53.347 48.351 52.188 55.2 51 60.698 65.338 69.237 72.699
DIfi KAY NAK (*) 3.190 -1.270 -696 6 76 2 .692 3.499 3.346 3.586 TOPLAM KAYNAKLAR 56.637 47.080 51.492 55.9 26 63.390 68.837 72.583 76.285 SAB‹T SERMAYE YATIRIMI 12.879 8.902 8.551 9.463 12.245 15.388 17.467 18.554
KAMU 4.075 2.930 3.222 2.949 2 .804 3.887 4.050 4.145
ÖZEL 8.803 5.973 5.329 6.514 9 .440 11.501 13.417 14.409
STOK DE⁄‹fiMES‹ (1) 1.123 -1.359 2.144 3.720 4 .316 2.752 1.436 1.769
KAMU 28 -394 -15 -81 -12 132 -75 56
ÖZEL 1.094 -965 2.159 3.801 4 .327 2.619 1.511 1.713
TOPLAM YATIRIMLAR 14.002 7.543 10.695 13.1 83 16.561 18.139 18.903 20.323
KAMU 4.104 2.536 3.207 2.868 2 .793 4.019 3.975 4.201
ÖZEL 9.898 5.007 7.488 10.3 15 13.768 14.120 14.928 16.122 TOPLAM TÜKET‹M 42.635 39.537 40.797 42.7 44 46.829 50.698 53.679 55.962
KAMU 6.447 6.340 6.452 6.415 6 .530 6.709 7.440 7.925
ÖZEL 36.188 33.197 34.345 36.3 29 40.299 43.988 46.239 48.037
-60 -40 -20 0 20 40 60
2000- 2001
2001- 2002
2002- 2003
2003- 2004
2004- 2005
2005- 2006
2006- 2007
%%
Özel Tüketim % De¤iflme Özel Yat›r›m % De¤iflme
Tablo 2 ve Grafik 2’den de sabit fiyatlarla kamu tüketim ve kamu yat›r›mlar›ndaki gerilemenin 2004 y›l›na kadar sürdü¤ü, ancak kamunun 2007 y›l›nda seçim nedeniyle daha harcamac› bir nite- lik kazand›¤› görülmektedir. Genel seçimler ve Cumhurbaflkanl›¤› tart›flmalar›yla siyasal gergin- lik yaflanan, bu yüzden de belirsizli¤in artt›¤› 2007 y›l›n›n ikinci çeyre¤inde özel tüketim harca- malar› k›s›lm›fl, kamu tüketim harcamalar›nda da yüksek oranl› art›fllar yaflanm›flt›r.
Grafik 2. Büyümenin Kaynaklar› - 2: ‹ç Talepte Geliflme (Kamu Tüketimi ve Kamu Yat›r›m›) (Sabit Fiyatlarla % De¤iflme)
Kaynak : Tablo 2’deki veriler kullan›larak haz›rlanm›flt›r.
2007-2009 Orta Vadeli Program döneminde y›ll›k reel ortalama olarak özel tüketim harcamalar›n›n yüzde 8.2, kamu tüketim harcamalar›n›n yüzde 2.1 oran›nda artaca¤›
öngörülmüfltür. 2008-2010 Orta Vadeli Program Döneminde ise özel tüketim harcamalar›n›n yüzde 6.4, kamu tüketim harcamalar›n›n yüzde 3.7 oran›nda artmas› öngörülmektedir. Her iki pro- grama göre de ciddi anlamda sapmalar kendini göstermifltir. 2007-2009 döneminde kamu tüketim harcamalar›n›n seçim nedeniyle artaca¤› öngörüldü¤ü için yüksek, ertesi dönemde de kamu tüke- tim ve yat›r›m harcamalar›n›n IMF ile ortak program›n bir sonucu olarak ve mali disiplinden ödün vermeme çabas› içinde düflük öngörüldü¤ü, verilen mali disiplin sözü gere¤i bu alanda canl›l›¤›n olmad›¤› ve olmayaca¤› anlafl›lmaktad›r.
1.2. BÜYÜME HIZI
2007-2009 Orta Vadeli Program döneminde y›ll›k ortalama yüzde 7 civar›nda ekonomik büyüme hedeflenmekte iken 2008-2010 Orta Vadeli Program döneminde ise hedef oran yüzde 5.6’d›r. Bu iki program aras›nda, büyüme oran›n›n önemli ölçüde revizyona tabi tutuldu¤u aç›kça görülmek- tedir. Halihaz›rda büyüme oran› da 2006’ya göre daha düflük gerçekleflmifltir. 2006 y›l›n›n üç çeyreklik büyüme oran› ortalamas› yüzde 6.4 iken 2007 y›l›n›n ayn› döneminde yüzde 4 olmufltur (Grafik 3). Türkiye ekonomisi 2007 y›l›nda küresel finansal dalgalanmalar, genel seçimler, cumhurbaflkanl›¤› seçimi gibi faktörlerin etkisiyle bu y›l›n ikinci çeyre¤iyle beraber büyüme h›z›n› düflürmüfl, bu süreçte ekonomide üretim, tüketim ve yat›r›m kararlar› olumsuz etkilenmifltir.
Geçen y›l›n ayn› dönemine göre GSMH cari fiyatlarla yaklafl›k yüzde 13 ancak sabit fiyatlarla yüzde 3.9 art›fl sa¤layabilmifltir. Bu flekilde Türkiye ekonomisinin 22 çeyrektir büyüdü¤ü görülmekle beraber üçüncü çeyrek büyüme rakam›, son 16 çeyre¤in en düflük büyüme oran›d›r.
Ancak ülkemiz h›zl› büyümeyi sa¤larken, büyümenin finansman› konusunda endifleler de
-60 -40 -20 0 20 40 60
2000-2001 2001-2002 2002-2003 2003-2004 2004-2005 2005-2006 2006-2007
%%
Kamu Yat›r›m› % De¤iflme Kamu Tüketimi % De¤iflme
oluflmufl, örne¤in son befl y›ld›r büyüme cari aç›k ile finanse edilmifltir. 2007 y›l›nda cari a盤›n ulaflaca¤› boyutun sorun olarak görülmemesinin nedeni, yüksek faiz politikas›na ba¤lanmaktad›r.
Grafik 3. Çeyrekler ‹tibariyle GSMH Büyüme H›zlar›
Kaynak: T.C. Maliye Bakanl›¤›, Strateji Gelifltirme Baflkanl›¤›, Aral›k 2007-Ocak 2008 Ekonomik Göstergeler.
-15.0 -10.0 -5.0 0.0 5.0 10.0 15.0 20.0
I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007
%%
Tablo 3. GSY‹H (1987 Fiyatlar›yla, Bin YTL)
Kaynak : TÜ‹K.
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
Özel Nihai Tüketim
Harcamalar› 80.774 73.356 74.894 79.862 87.897 95.594 100.584 G›da ‹çki 28.322 27.308 27.600 28.731 29.534 31.964 32.955 Dayan›kl› Tüketim Mallar› 15.786 10.985 11.213 13.905 18.038 20.736 21.344 Yar› Day.l› ve Day.s›z Tük.
Mallar› 12.038 10.951 11.275 11.517 13.684 15.452 17.895
Enerji-Ulaflt›rma- Haberleflme 10.547 10.640 10.613 10.846 10.882 10.869 11.182
Hizmetler 7.909 7.172 7.779 8.359 9.137 9.849 10.340
Konut Sahipli¤i 6.171 6.301 6.414 6.504 6.623 6.724 6.869 Devletin Nihai Tüketim
Harcamalar› 10.310 9.430 9.940 9.697 9.748 9.985 10.944
Maafl-Ücret 4.965 5.045 5.082 5.125 5.184 5.225 5.329
Di¤er Cari 5.345 4.385 4.858 4.572 4.564 4.760 5.616
Gayri Safi Sabit Sermaye
Oluflumu 33.281 22.783 22.532 24.782 32.802 40.683 46.373
Kamu Sektörü 8.630 6.733 7.325 6.482 6.180 7.778 7.760
Makine Teçhizat 2.681 1.634 1.834 1.483 1.702 2.580 2.128
Bina ‹nflaat› 2.422 1.936 2.317 1.699 1.284 1.490 1.394
Bina D›fl› ‹nflaat 3.527 3.162 3.174 3.301 3.194 3.708 4.238
Özel Sektör 24.651 16.050 15.207 18.300 26.622 32.904 38.614
Makine Teçhizat 15.946 8.045 8.398 12.268 19.666 23.867 27.191 Bina ve Konut ‹nflaat› 8.705 8.006 6.809 6.032 6.957 9.037 11.423 Toplam Yurtiçi Nihai Talep 124.365 105.569 107.365 114.341 130.447 146.261 157.901
Stok De¤iflmeleri 3.082 -1.699 6.121 9.714 11.145 7.770 4.750
Toplam Yurtiçi Talep 127.447 103.870 113.486 124.055 141.592 154.031 162.651
Net D›fl Talep -8.300 6.397 5.437 1.723 -4.482 -6.831 -6.402
Mal ve Hizmet ‹hracat› 39.198 42.097 46.787 54.264 61.033 66.235 71.857 Mal ve Hizmet ‹thalat› 47.498 35.700 41.350 52.541 65.515 73.066 78.259 Gayri Safi Yurtiçi Has›la 119.147 110.267 118.923 125.778 137.110 147.200 156.249
‹statistiki Hata -358 -382 -311 -293 -417 -419 -517
Gayri Safi Yurtiçi Has›la (1) 118.789 109.885 118.612 125.485 136.693 146.781 155.732
Tablo 4. Çeyrekler ‹tibariyle GSY‹H (1987 fiyatlar›yla, bin YTL)
Kaynak : TÜ‹K.
Gayri Safi Yurtiçi Has›la (GSY‹H) verilerine göre, 2007 y›l›n›n ilk çeyre¤inde sabit fiyatlarla yüzde 2.1 oran›nda büyüyen özel nihai tüketim harcamalar›, ikinci çeyrekte yüzde 0.7’ye kadar gerilemifl, son çeyrekte ise bir miktar toparlanm›flt›r. Özel nihai tüketim harcamalar›ndaki söz konusu gerilemeye, özellikle dayan›kl› tüketim mallar›na yönelik talepteki azalma neden olmufltur. Özel nihai tüketim harcamalar›ndaki de¤iflim 2006 y›l› için de¤erlendirildi¤inde, 2006 y›l›n›n ilk çeyre¤inde yüzde 8.1, ikinci çeyre¤inde yüzde 11.5 art›fl görülmüfltür. Ayr›ca bu kaleme en çok dayan›kl› ve dayan›ks›z tüketim mallar›ndaki art›fllar etkili olmufltur (Tablo 4).
2006 2007
I II III IV I II III
Özel Nihai Tüketim Harcamalar› 23.394 24.643 29.091 23.456 23.888 24.466 30.125
G›da ‹çki 7.127 7.648 11.586 6.593 7.392 7.927 11.757
Dayan›kl› Tüketim Mallar› 5.672 5.621 5.131 4.920 5.610 5.077 5.394 Yar› Day.l› ve Day.s›z Tük. Mall ar› 4.415 4.483 4.574 4.423 4.459 4.323 4.991 Enerji-Ulaflt›rma- Haberleflme 2.523 2.729 2.836 3.094 2.613 2.839 2.878
Hizmetler 1.955 2.450 3.241 2.694 2.072 2.549 3.341
Konut Sahipli¤i 1.703 1.711 1.722 1.732 1.743 1.753 1.763 Devletin Nihai Tüketim Harcamalar› 2.024 2.600 2.698 3.623 2.201 2.793 2.871
Maafl-Ücret 1.305 1.334 1.337 1.352 1.316 1.354 1.353
Di¤er Cari 718 1.265 1.360 2.271 884 1.440 1.518
Gayri Safi Sabit Sermaye Oluflumu 10.034 12.487 11.996 11.857 10.332 13.683 12.680
Kamu Sektörü 788 1.417 1.999 3.556 860 1.893 2.229
Makine Teçhizat 197 391 441 1.099 179 458 588
Bina ‹nflaat› 77 262 414 641 113 312 376
Bina D›fl› ‹nflaat 514 764 1.144 1.817 568 1.123 1.265
Özel Sektör 9.246 11.070 9.997 8.300 9.472 11.789 10.451
Makine Teçhizat 6.949 8.166 6.131 5.945 6.762 8.539 6.356
Bina ve Konut ‹nflaat› 2.297 2.904 3.867 2.355 2.710 3.250 4.096 Toplam Yurtiçi Nihai Talep 35.452 39.730 43.784 38.936 36.421 40.942 45.676
Stok De¤iflmeleri 1.600 3.690 -1.270 730 1.560 3.945 -995
Toplam Yurtiçi Talep 37.052 43.420 42.514 39.666 37.981 44.887 44.681
Net D›fl Talep -3.213 -4.976 2.244 -458 -1.844 -4.885 754
Mal ve Hizmet ‹hracat› 15.428 17.346 20.177 18.906 17.692 19.487 21.692 Mal ve Hizmet ‹thalat› 18.640 22.322 17.933 19.364 19.536 24.372 20.938 Gayri Safi Yurtiçi Has›la 33.839 38.444 44.758 39.208 36.137 40.002 45.436
‹statistiki Hata -1.860 -829 2.866 -694 -1.969 -830 2.893
Gayri Safi Yurtiçi Has›la (1) 31.979 37.615 47.625 38.514 34.168 39.172 48.329
2007 y›l› devletin nihai tüketim harcamalar›, y›l›n ilk çeyre¤inde di¤er carilerdeki yüzde 8.8 oran›nda, ikinci çeyrekte yüzde 7.4 büyüme ile art›fl göstermifltir. Maafl ve ücretler ise ilk çeyrek- te yüzde 0.9, ikinci çeyrekte yüzde 1.4 art›fl göstermifltir. 2006 y›l› ile karfl›laflt›r›ld›¤›nda devletin nihai tüketim harcamalar› ilk çeyrekte yüzde 10.1, ikinci çeyrekte yüzde 18.3 oran›nda art›fl göstermifltir. (Tablo 4).
1.3. SEKTÖREL BÜYÜME HIZLARI
Tablo 5. GSMH Büyüme H›zlar› (1987 Üretici Fiyatlar›na Göre Yüzde De¤iflim)
Kaynak : TÜ‹K.
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
Tar›m 3,9 -6,5 6,9 -2,5 2,0 5,6 2,9
Çiftçilik ve Hayvanc›l›k 4,1 -6,6 6,8 -2,3 1,3 6,4 2,4
Ormanc›l›k 2,7 -8,1 15,4 -8,9 15,1 -7,4 9,3
Bal›kç›l›k -2,2 2,5 -4,0 1,4 7,7 2,6 10,0
Sanayi 6,0 -7,5 9,4 7,8 9,3 6,5 7,4
Madencilik ve Taflocak ç›l›¤› -1,1 -8,8 -4,4 -2,9 2,6 12,8 4,8
‹malat Sanayi 6,4 -8,1 10,4 8,6 10,1 6,1 7,4
El ektrik, Gaz ve Su 6,5 -2,2 8,0 5,7 6,1 7,5 8,7
‹nflaat Sanayi 4,4 -5,5 -5,6 -9,0 4,6 21,5 19,4
Ticaret 12,0 -9,4 11,0 8,1 12,8 7,4 5,9
Toptan ve Perakende Ticaret 11,1 -12,8 13,2 10,2 13,2 8,1 6,5 Otel-Lokanta Hizmetler i 17,3 9,9 0,9 -3,0 10,4 3,1 2,3
Ulaflt›rm a ve Haberleflme 5,5 -5,3 6,0 8,4 6,8 8,8 3,1
Mali Müesseseler 0,9 -9,9 -7,1 -6,3 1,1 -0,2 2,2
Konut Sahipli¤i 0,0 2,1 1,8 1,4 1,8 1,5 2,2
Serbest Meslek ve H izmetler 6,1 -7,6 7,4 5,2 8,0 7,4 5,2 (Eksi) ‹zafi Banka Hizmetleri 0,7 -11,7 -9,1 -7,3 1,7 1,0 2,1
Sektörler Toplam› 6,6 -6,9 7,5 5,1 8,2 7,3 6,0
Devlet Hizmetleri 2,0 1,6 0,7 0,9 1,2 0,8 2,0
Kar Amac› Olm ayan Özel Hiz. Kur. 1,1 0,2 0,6 -1,0 0,2 -0,2 0,8
Toplam 6,4 -6,5 7,2 4,9 7,8 7,0 5,9
‹thal at vergi leri 28,1 -25,1 24,7 22,6 26,2 12,2 9,0
Gayri Safi Yurtiçi Has›la 7,4 -7,5 7,9 5,8 8,9 7,4 6,1
D›fl Alem Net Faktör Gelirleri - - - - - - -
D›fl Alemden Gelen -0,4 -25,0 -14,6 -2,5 11,4 17,5 10,3
D›fl Aleme Giden 21,5 16,2 -7,4 -0,9 -8,2 8,7 12,7
Gayri Safi Milli Has›la 6,3 -9,5 7,9 5,9 9,9 7,6 6,0
Ülkemizde sanayi üretimi artan uluslararas› rekabet, YTL’nin de¤erlenmesi ve maliyet unsuru olarak s›k›nt› yaratan enerji ve iflgücündeki geliflmelere ra¤men son y›llarda büyümesini art›rmaya devam etmifl, imalat sanayi de sektörün itici gücü olmufltur. Üretim aç›s›ndan bak›ld›¤›nda 2005 y›l› büyümesi sanayi sektöründe yüzde 6.5, hizmetler sektöründe yüzde 8.2, tar›m sektöründe de yüzde 5.6 oran›nda gerçekleflmiflken, 2006 y›l›nda sanayi sektöründe yüzde 7.4’dür. 2005 y›l›nda alt sektörler olarak ilk s›ralarda ulaflt›rma ve haberleflme, serbest meslek ve hizmetler, ticaret ve imalat sektörünün büyüme paylar› yer almaktad›r. Buna göre 2005 y›l›nda büyümeye en yüksek katk›y› inflaat, ticaret ve ulaflt›rma-haberleflme sektörlerinin deste¤iyle sanayi sektörünün yapt›¤›
görülmektedir. 2006 y›l›nda da ulaflt›rma ve haberleflme ile serbest meslek ve hizmetler büyümede arka s›ralarda kalm›flt›r (Tablo 5).
Grafik 4. Çeyrekler ‹tibariyle Sanayi Sektörü Büyüme H›zlar›
Kaynak : T.C. Maliye Bakanl›¤›, Strateji Gelifltirme Baflkanl›¤›, Aral›k 2007-Ocak 2008 Ekonomik Göstergeler.
2007 y›l›nda ise milli gelirde yüzde 32.5 ile en büyük paya sahip olan sanayinin toplam ihracat içindeki pay› da yüzde 85’ler düzeyinde seyretmektedir ve sektördeki büyüme h›z›n›n istikrarl›
olmas›n› sa¤layan önemli bir unsurdur. 2007’nin ilk çeyre¤inde yüzde 7.5 olan sanayi büyüme h›z›, son çeyrekte yüzde 3.7’ye kadar gerilemifl, 2006 y›l›ndaki sabit fiyatlarla yüzde 10’u aflan büyüme oran›na ulaflamam›flt›r. (Grafik 4) Sektörde sanayiden sonra en fazla a¤›rl›¤a sahip sektör olan ticarette ilk çeyrekte yüzde 6.6 olan büyüme oran› ikinci çeyrekte yüzde 3’e gerilemifltir.
‹nflaat sektörü, genel trendin tersine ipotek kredilerindeki faiz oran›n›n düflmesi ve YTL’nin de¤erlenmesinin etkisi ile 2007 y›l›nda büyüme h›z›n› düflürmüfltür. Oysa 2006’da konut talebindeki art›fl inflaat sektöründeki yüksek büyüme h›z›n›n finanse edilmesini kolaylaflt›rm›fl, ancak 2007’de konut al›mlar›ndaki yetersizlik sebebiyle önceki y›llardaki büyümenin daha düflü¤üne, sabit fiyatlarla yüzde 19.4’lük büyümeye raz› olmufltur .
10.4 15.7
7.5
4 6.6
3.9 5.7
10.1
4.5 11.1
7.2 6.5 7.5
4 3.7
0 2 4 6 8 10 12 14 16 18
I II III IV I II III IV I II III IV I II III
2004 2005 2006 2007
%%
Grafik 5. Çeyrekler ‹tibariyle Tar›m Sektörü Büyüme H›zlar›
Kaynak : T.C. Maliye Bakanl›¤›, Strateji Gelifltirme Baflkanl›¤›, Aral›k 2007-Ocak 2008 Ekonomik Göstergeler.
Tar›m sektörü 2005 y›l›ndaki büyüme h›z›na 2006 y›l›nda ulafl›lamam›fl, alt sektör olarak ormanc›l›k ve bal›kç›l›¤›n büyüme h›zlar›ndaki ani yükselifle ra¤men, tar›m›n büyümeye katk›s›
2006 y›l›nda azalm›flt›r (Tablo 5). 2007 y›l›nda ise, yaz aylar›nda yaflanan kurakl›¤›n da etkisiyle, tar›mda negatif büyüme rakamlar› ortaya ç›km›flt›r (Grafik 5).
Grafik 6. Çeyrekler ‹tibariyle Hizmetler Sektörü Büyüme H›zlar›
Kaynak : T.C. Maliye Bakanl›¤›, Strateji Gelifltirme Baflkanl›¤›, Aral›k 2007-Ocak 2008 Ekonomik Göstergeler.
2.7 4.3
-1.4 9.1
4.3
8.2 7.5
-0.1 7.6
-0.4 0.5 9.7
2.9
-2.1
-7.8 -10
-8 -6 -4 -2 0 2 4 6 8 10 12
I II III IV I II III IV I II III IV I II III
2004 2005 2006 2007
%%
13.3 15
6.9 7 6.8
6 8.7
10.9
7.7 7.8 5.3
3.9 6.8
4.9 3.7
0 2 4 6 8 10 12 14 16
I II III IV I II III IV I II III IV I II III
2004 2005 2006 2007
%
1.4. SAB‹T SERMAYE YATIRIM HARCAMALARININ SEKTÖREL DA⁄ILIMI Tablo 6. Sektörel Sabit Sermaye Yat›r›mlar› (Cari Fiyatlarla-Milyon YTL)
Kaynak : DPT
(1) Gerçekleflme Tahmini (2) Program
Sabit sermaye yat›r›mlar›, ekonomik büyümenin art›r›lmas›nda en önemli harcamalard›r. 2000’li y›llar boyunca söz konusu yat›r›mlar›n sektörel da¤›l›m›nda kriz y›l› ve izleyen iki y›l turizm ve inflaat sektörü hariç gerileme yaflanm›flt›r (Tablo 6). Oysa ki sürdürülebilir büyümenin sa¤lanmas›
için tüm sektörlerde canl›l›k ve bu olumlu geliflmenin devam› gerekmektedir.
2007-2009 Orta Vadeli Program döneminde özel sektör sabit sermaye yat›r›mlar›n›n yüzde 8.4, kamu sabit sermaye yat›r›mlar›n›n da yüzde 6.2 oran›nda artaca¤› öngörülmüfltür. 2008-2010 Orta Vadeli Programa göre ise özel sektör sabit sermaye yat›r›mlar›n›n yüzde 7.4, kamu sabit sermaye yat›r›mlar›n›n ise yüzde 0.7 oran›nda artmas› öngörülmektedir. ‹ki program öngörüleri karfl›laflt›r›ld›¤›nda ciddi anlamda sapma kendini göstermekte, ekonomik faaliyet seviyesinde bir yavafllama olarak alg›lanmaktad›r.
Özel sektör sabit sermaye yat›r›m harcamalar› tutar› sabit fiyatlarla kamu sabit sermaye yat›r›m har- camalar›n›n yaklafl›k 4 katl›k bir büyüklü¤üne sahiptir. Kamu sabit sermaye yat›r›mlar› enerji ve e¤itimde giderek azalmakta, özel sektör ise her kalemde sabit sermaye yat›r›mlar›n› art›rmaktad›r.
(Tablo 7 ve 8)
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007(1) 2008(2)
Tar›m 1.270 1.594 2.229 2.431 4.111 4.220 5.222 6.610 6.698
Madencilik 323 525 669 1.062 1.476 1.728 2.130 2.470 2.788
‹malat 5.516 5.941 11.300 16.172 26.125 31.152 39.964 44.648 51.591
Enerji 1.876 2.923 4.944 4.109 3.423 4.584 5.485 6.213 6.107
Ulaflt›rma 8.265 8.208 10.303 11.446 17.461 21.173 25.576 26.811 28.765
Turizm 1.135 1.457 2.208 3.543 4.752 5.871 7.012 8.029 9.242
Konut 4.741 5.447 5.312 6.257 8.255 11.416 14.968 18.592 21.039
E¤itim 1.472 1.963 2.585 3.095 3.159 3.615 4.215 4.831 5.042
Sa¤l ›k 1.216 1.532 2.081 2.582 3.377 5.062 7.003 8.277 9.217 Di¤er Hizmetler 2.600 3.881 5.851 6.726 6.643 8.827 11.993 13.809 14.665 TOPLAM 28.414 33.470 47.482 57.423 78.782 97.647 123.569 140.290 155.153
Tablo 7. Sektörel Sabit Sermaye Yat›r›mlar› – Kamu Sektörü (Cari Fiyatlarla – milyon YTL)
Kaynak : DPT
(1) Gerçekleflme Tahmini (2) Program
Tablo 8. Sektörel Sabit Sermaye Yat›r›mlar› – Özel Sektör (Cari Fiyatlarla – milyon YTL)
Kaynak : DPT
(1) Gerçekleflme Tahmini (2) Program
1.5. K‹fi‹ BAfiINA BÜYÜME HIZI
Kifli bafl›na düflen milli gelir rakamlar›n› Tablo 9’daki gibi 2000’den itibaren ele ald›¤›m›zda, geli- nen noktan›n iç aç›c› oldu¤u görülebilir. Ancak ayn› kifli bafl›na milli gelir verileri 1993 y›l›
rakam›n›n 3055 $ oldu¤unu göstermektedir. Bu durum Türk halk›n›n 1994, 1999 ve 2000/2001 y›llar›ndaki krizlerle ekonominin mutlak küçülmesinden ne derece olumsuz etkilendi¤ini ve 10 y›ll›k bir kay›p zaman› da iflaret etmektedir.
KAMU 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007(1) 2008(2)
Tar›m 749 1.126 1.596 1.364 1.651 1.964 2.076 2.834 2.534
Madencilik 100 174 120 167 271 365 558 683 837
‹malat 248 449 556 444 478 425 617 429 517
Enerji 1.309 1.566 3.600 2.883 2.403 3.030 2.945 3.397 3.032
Ulaflt›rma 3.112 2.975 4.747 4.697 6.051 8.450 10.360 10.095 10.159
Turizm 39 63 133 130 122 112 122 147 139
Konut 71 96 133 181 174 410 457 544 573
E¤itim 1.024 1.552 2.128 2.463 2.428 2.834 3.267 3.687 3.600
Sa¤l ›k 394 651 888 979 908 1.417 1.735 2.114 2.099
Di¤er Hizmetler 1.664 2.456 3.407 3.980 3.491 5.572 8.273 9.505 9.880 TOPLAM 8.709 11.108 17.308 17.288 17.977 24.578 30.410 33.435 33.371
ÖZEL 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007(1) 2008(2)
Tar›m 521 468 633 1.067 2.460 2.255 3.147 3.777 4.164
Madencilik 223 350 549 894 1.205 1.362 1.572 1.787 1.952
‹malat 5.268 5.493 10.744 15.728 25.646 30.728 39.347 44.219 51.073
Enerji 567 1.357 1.344 1.226 1.020 1.554 2.540 2.816 3.075
Ulaflt›rma 5.153 5.233 5.556 6.750 11.410 12.723 15.216 16.717 18.606
Turizm 1.096 1.394 2.074 3.413 4.630 5.759 6.890 7.882 9.103
Konut 4.671 5.351 5.180 6.076 8.081 11.006 14.511 18.048 20.466
E¤itim 448 411 457 632 731 782 948 1.144 1.442
Sa¤l ›k 823 880 1.193 1.603 2.469 3.645 5.268 6.162 7.118
Di¤er Hizmetler 936 1.425 2.444 2.747 3.152 3.255 3.720 4.303 4.785 TOPLAM 19.705 22.362 30.175 40.136 60.805 73.069 93.159 106.855 121.783
Tablo 9. Kifli Bafl›na Gayri Safi Milli Has›la
Kaynak : TÜ‹K.
Ayr›ca kifli bafl›na gelir dolar ile ifade edildi¤inde ortaya ç›kan bir handikap olarak flu örne¤i vere- biliriz. Dolar de¤eri ile 2002 y›l›nda kifli bafl› gelirin 2.598 dolar iken ertesi y›l 3.383 dolar olmas›, kifli bafl›na yüzde 30.2’lik bir gelir art›fl›n› ifade etmektedir ve büyümenin yüzde 5.9 oldu¤u dönemde bu flekilde kifli bafl› gelir art›fl› hesaplamas›n›n yanl›fll›¤›n› ortaya koymaktad›r. Burada önemli olan sabit fiyatlarla YTL cinsi kifli bafl› gelir göstergesinin esas al›nmas›d›r. Bu durumda 2002 y›l›nda 1.67 YTL olan kifli bafl› gelir 2003 y›l›nda yüzde 4.2 art›fl ile 1.74’e yükselmifltir.
Krizin üzerinden 2 y›l geçtikten sonra bile henüz kriz öncesi seviyeye ulafl›lamam›flt›r. Sabit fiyat larla kifli bafl› gelir 2005 y›l›nda yüzde 7.2’lik bir art›fl sergilerken, 2006’da büyümenin yüzde 6 oldu¤u y›lda, yüzde 4.6’da kalm›flt›r (Tablo 9).
Cari fiyatlarla Sabit (1987) fiyatlarla
Geliflme Geliflme Geliflme
h›z› h›z› h›z›
Y›l YTL % $ % YTL %
2000 1.862 53,0 2.965 3,0 1.77 1,4
2001 2.572 38,1 2.123 -28,4 1.57 -11,1
2002 3.951 53,6 2.598 22,4 1.67 6,4
2003 5.044 27,7 3.383 30,2 1.74 4,2
2004 5.975 18,5 4.172 23,3 1.89 8,2
2005 6.750 13,0 5.008 20,0 2.02 7,2
2006 7.891 16,9 5.477 9,4 2.12 4,6
1.6. SEÇ‹LM‹fi ÜLKELERDE BÜYÜME HIZI
Tablo 10. Seçilmifl Ülkelerde GSY‹H Büyümesi (Sabit Fiyatlarla - %)
Kaynak : IMF World Economic Outlook Database 2007-2008 verileri IMF tahminidir.
Türkiye için 2007 y›l› rakam› gerçekleflme tahmini, 2008 y›l› program rakam›d›r.
2007 y›l›nda geliflmifl ülkelerde yaflanan faiz oranlar›ndaki belirsizlikler ve özellikle ABD konut sektörü finansman›nda yaflanan s›k›nt›lar›n uluslararas› piyasalar› dengesizlefltirmesi, bu ülkenin 2004 y›l›nda yüzde 3.6 olan büyüme h›z›n› 2007 y›l›nda yüzde 1.9’a düflürece¤inin tahmin
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
Çin 9,1 10,0 10,1 10,4 11,1 11,5 10,0
Hindistan 4,5 6,9 7,9 9,0 9,7 8,9 8,4
Arjantin -10,9 8,8 9,0 9,2 8,5 7,5 5,5
Romanya 5,1 5,2 8,5 4,1 7,7 6,3 6,0
Ukrayna 5,2 9,6 12,1 2,7 7,1 6,7 5,4
Rusya 4,7 7,3 7,2 6,4 6,7 7,0 6,5
Lüksemburg 3,8 1,3 3,6 4,0 6,2 5,4 4,2
Bulgaristan 4,5 5,0 6,6 6,2 6,1 6,0 5,9
Türkiye 7,9 5,8 8,9 7,4 6,1 5,0 5,5
Polonya 1,4 3,9 5,3 3,6 6,1 6,6 5,3
‹rlanda 6,4 4,3 4,3 5,9 5,7 4,6 3,0
‹srail -0,6 2,3 5,2 5,3 5,2 5,1 3,8
Kore 7,0 3,1 4,7 4,2 5,0 4,8 4,6
Yunanistan 3,9 4,9 4,7 3,7 4,3 3,9 3,6
‹spanya 2,7 3,1 3,3 3,6 3,9 3,7 2,7
Macaristan 4,4 4,2 4,8 4,2 3,9 2,1 2,7
Brezilya 2,7 1,1 5,7 2,9 3,7 4,4 4,0
‹sviçre 0,4 -0,2 2,5 2,4 3,2 2,4 1,6
Belçika 1,4 1,0 2,8 1,4 3,0 2,6 1,9
Hollanda 0,1 0,3 2,2 1,5 3,0 2,6 2,5
ABD 1,6 2,5 3,6 3,1 2,9 1,9 1,9
Almanya 0,0 -0,3 1,1 0,8 2,9 2,4 2,0
Norveç 1,5 1,0 3,9 2,7 2,8 3,5 3,8
Kanada 2,9 1,9 3,1 3,1 2,8 2,5 2,3
‹ngiltere 2,1 2,8 3,3 1,8 2,8 3,1 2,3
Avustralya 4,1 3,1 3,7 2,8 2,7 4,4 3,8
Japonya 0,3 1,4 2,7 1,9 2,2 2,0 1,7
Fransa 1,0 1,1 2,5 1,7 2,0 1,9 2,0
‹talya 0,3 0,0 1,2 0,1 1,9 1,7 1,3
Yeni Zelanda 5,2 3,5 4,4 2,7 1,6 2,8 2,3
edilmesine yol açm›flt›r. (Tablo 10). Burada ABD ekonomisinin büyümesinde görülecek yavafllama ve dolar›n de¤er kayb›, dünya ticareti ve finans piyasas›na etki yaparak, dünya ihra- cat›n› ve yat›r›mlar›n› yeniden flekillendirecektir. Öte yandan ABD’nin ekonomik durgunlu¤unun önüne geçebilmesi için alaca¤› önlemler önemli sonuçlar do¤uracakt›r. Faiz oranlar›nda indirim halinde, küresel sermaye gruplar› elerindeki sermayeyi ABD’den, ekonomik büyümede önde giden geliflmekte olan ülkelere do¤ru yönelteceklerdir. Bu durum nedeniyle geliflmekte olan ülkelerin ulaflacaklar› suni büyüme rakamlar›na ve olas› sermaye ç›k›fllar›na karfl› tedbirli olmalar›
da gerekecektir.
Dünya Bankas›’n›n 2008 bafl›nda yay›nlad›¤› “2008 Küresel Ekonomiye Bak›fl” Raporu’nda, ABD gibi geliflmifl ülkelerin ekonomik büyümesindeki yavafllaman›n etkisiyle dünya ekonomisinin büyümesinin de yavafllayaca¤›, dünya ekonomisinin bu y›l yüzde ortalama 3.3 oran›nda büyüyece¤inin tahmin edildi¤i ifade edilmifltir.
Bilindi¤i üzere dünya ekonomisinde son y›llarda gözlenen yüksek büyüme h›z›, Çin, Hindistan ve Rusya’n›n güçlü ekonomik büyümeleri ve bu durumun geliflmekte olan ülkelerin büyümelerini h›zland›rmas›na yapt›¤› etki nedeniyledir. Büyüyen geliflmekte olan ekonomiler ihracatlar›n›
art›rm›fl, yüksek cari ifllemler fazlas› elde ederken d›fl borç yükü azalm›flt›r. Dünya Bankas›’n›n Raporu’nda geliflmekte olan ülke ekonomilerinin 2007 y›l›nda gerçekleflen güçlü büyüme e¤ilimini korudu¤u, bu sayede geliflmifl ülkelerin ekonomilerindeki durgunlu¤un dünya ekonomisine getir- di¤i bask›lar›n giderildi¤i de belirtilmifltir.
Ancak Tablo 10’a bak›ld›¤›nda, örne¤in 2006’da yüzde 11.1 büyüyen Çin’in 2007’de büyüme h›z›n›n yüzde 11.5 olaca¤› ve 2008’de de yüzde 10 düzeyine gerileyece¤inin tahmin edildi¤i görülecektir. Ayn› flekilde 2006’da yüzde 9.7 büyüyen Hindistan ekonomisinin 2007’de yüzde 8.9 ve 2008’de yüzde 8.4 olarak büyüyece¤i tahmin edilmifltir. Bu noktada “ayr›flma teorisi”
yanl›lar›n›n ileri sürdü¤ü gibi, Çin baflta olmak üzere ekonomik kapasitesi çok büyük ekonomi- lerin ABD’nin durgunlu¤undan etkilenmeyece¤i yönündeki öngörüleri bir miktar sars›lm›flt›r.
Çin’de ve Japonya’da ekonomik faaliyet seviyesinde düflüfl ve ABD’de yaflanan mortgage s›k›nt›s› nedeniyle baz› Avrupa bankalar›n›n mortgage tahvil riskini tafl›yor olmalar›, bu teoriyi neredeyse çürütmekte ve dünya ekonomisinin durgunlu¤a do¤ru gitti¤ini göstermektedir.
Görüldü¤ü üzere durgunlu¤un ABD’den dünya ekonomisine yay›lmas› ve buna ba¤l› olarak finans piyasalar›nda büyük zararlar›n ortaya ç›kmas› durumunda Türkiye gibi cari a盤› ve d›fl borç stoku milli gelir içinde önemli paylara ulaflan ülkeler için s›cak para ç›k›fl› ve dolay›s›yla küçülme kaç›n›lmaz olacakt›r.
2. ‹fiGÜCÜ ve ‹ST‹HDAM
‹flsizlik, Türkiye ekonomisinde öteden beri süre gelen kronik bir sorundur. ‹flsizlik sorunu ile ilgili belli dönemlerde baz› aç›l›mlar gerçekleflmesine ra¤men, özellikle kriz ve kriz sonras› dönemlerde bu sorun kendini daha çok hissettirmektedir.
Bu bölümde 2007 y›l›nda istihdam alan›ndaki geliflmelere yer verilecektir. ‹flgücü durumundaki geliflmelere de¤inildikten sonra, iflsizlerin yerleflim yerleri ve cinsiyetlerine göre da¤›l›mlar›
aç›klanacakt›r. ‹stihdam›n sektörel da¤›l›m› y›llar itibariyle incelendikten sonra, genifl tan›ml›
iflsizlik kavram›ndan bahsedilecektir. TÜ‹K’in Düzey 1 ve Düzey 2 baz›nda aç›klad›¤› istihdam göstergeleri, genifl tan›ml› iflsizlik kavram›na göre yeniden düzenlenecektir.
2.1. ‹fiGÜCÜNDEK‹ GEL‹fiMELER
Türkiye ekonomisinin son y›llar› incelendi¤inde iflsizlik oranlar›n›n yüzde 9-11 paritesi aras›nda seyretti¤i görülmektedir. 2004 y›l›ndan itibaren, yaflanan ekonomik krizin etkilerinin azalmas›ndan dolay›, istihdam edilen kifli say›s› artarak, 2004 y›l›nda 21.791.000, 2005’de 22.046.000 ve 2006 y›l›nda 22.330.000 kifliye yükselmifltir. 2007 y›l›n›n üçüncü çeyrek istihdam göstergelerine göre ise, istihdam edilenlerin say›s› 23.548.000’e ulaflm›flt›r. Genç bir nüfusa sahip Türkiye’nin iflsiz say›s›, özellikle tar›m sektöründen kopanlarla beraber art›fl göstermifl, 2001 y›l›nda 1.967.000 olan iflsiz say›s›, 2002 y›l›nda 2.464.000’e, 2003 y›l›nda 2.493.000’e ve 2004 y›l›nda ise 2.498.000’e yükselmifltir. 2005 y›l›nda iflsiz say›s›nda art›fl devam ederek 2.520.000’e ulaflm›flt›r. 2006 y›l›nda iflsiz say›s› azalarak 2.446.000’e gerilemifltir. 2007 y›l›n›n üçüncü çeyrek göstergelerine göre iflsiz say›s› 2.383.000 olarak gerçekleflmifltir (Tablo 1 ve Grafik1).
Tablo 1. ‹flgücü Durumu
Kaynak : TÜ‹K
Son dört y›l, çeyrek dönemler itibariyle incelendi¤inde, en düflük iflsizlik oranlar›n›n ikinci ve üçüncü çeyreklerde, en yüksek iflsizlik oran›n›n ise birinci çeyreklerde gerçekleflti¤i görülmekte- dir. Bu noktada mevsimsel de¤iflikliklerin etkisi gözard› edilmemelidir. Özellikle turizm nedeniyle ikinci ve üçüncü çeyrekte iflsizlik oran›n›n azalmas› beklenen bir geliflmedir.
15 ve Daha Yukar›
Yafltaki Nüfus
‹flgücü Arz›
‹stihdam Edilenle r
‹flsizler Kay›t D›fl›
‹stihdam
‹flgücüne Kat›lma Oran›
‹stihd am Oran›
‹flsizlik Oran›
Kay›t D›fl›
‹stihdam Oran›
Bin Kifli Yüzde
2001 47,159 23,491 21,524 1,967 11,382 49.8 45.6 8.4 52.9
2002 48,042 23,818 21,354 2,464 11,133 49.6 44.4 10.3 52.1
2003 48,912 23,641 21,147 2,493 10,943 48.3 43.2 10.5 51.7
2004 49,906 24,290 21,791 2,498 11,549 48.7 43.7 10.3 53.0
2005 50,825 24,566 22,046 2,520 11,050 48.3 43.4 10.3 50.1
2006 51,668 24,776 22,330 2,446 10,827 48.0 43.2 9.9 48.5
2004-I 49,482 24,739 20,811 2,328 10,062 47.1 42.1 10.3 48.3
II 49,694 23,206 19,902 2,395 11,942 45.9 40.0 12.4 60.0
III 49,944 22,732 22,188 2,829 12,676 49.2 44.4 9.3 57.1
IV 50,189 24,457 22,876 2,269 11,436 50.6 45.6 9.5 50.0
2005-I 50,452 23,588 20,838 2,750 10,201 46.8 41.3 11.7 49.0
II 50,695 25,015 22,721 2,294 11,691 49.3 44.8 9.2 51.5
III 50,938 25,219 22,838 2,381 11,668 49.5 44.8 9.4 51.1
IV 51,146 24,539 21,928 2,611 10,863 48.0 42.9 10.6 49.5
2006-I 51,371 23,400 20,604 2,796 9,454 45.5 40.1 11.9 45.9
II 51,561 25,075 22,860 2,215 11,285 48.6 44.3 8.8 49.4
III 51,770 25,622 23,279 2,343 11,749 49.5 45.0 9.1 50.5
IV 52,000 25,056 22,641 2,415 10,876 48.2 43.5 9.6 48.0
2007-I 52,203 24,158 21,398 2,760 9,756 46.3 41.0 11.4 45.6
II 52,415 25,574 23,309 2,265 11,103 48.8 44.5 8.9 47.6
III 52,644 25,931 23,548 2,383 11,464 49.3 44.7 9.2 48.7
Grafik 1. ‹flsizlik Oran› (%)
Kaynak: TÜ‹K verilerinden haz›rlan›lm›flt›r.
2.2. YERLEfi‹M VE C‹NS‹YET DA⁄ILIMINA GÖRE ‹fiS‹ZLER
2002 y›l›nda bir önceki y›la göre iflsizlerin yerleflim yerlerine göre da¤›l›m›na bak›ld›¤›nda, k›rdaki iflsizlik oran›n›n yüzde 19.42, kentteki iflsizlik oran›n›n ise yüzde 27.37 oran›nda artt›¤›
görülmektedir. 2003 y›l›nda ise iflsizlik oran› k›rda yüzde 10.95 artarken, kentte yüzde -2.12 oran›nda azalm›flt›r. 2004 y›l›nda k›rdaki iflsizlik oran› yüzde -8.85 oran›n azal›rken, kentteki iflsizlik oran› yüzde 3.66 oran›nda artm›flt›r. 2005 y›l›nda iflsizlik oran› k›rda yüzde 9.39 artarken, kentteki iflsizlik oran› yüzde -1.98 oran›nda azalm›flt›r. 2006 y›l›nda ise iflsizlik oran› k›rda yüzde -6.26, kentte yüzde -1.75 oran›nda azalm›flt›r (Tablo 2 ve Grafik 2).
Tablo 2. ‹flsizler (Yerleflim Yerlerine ve Cinsiyetlerine Göre, Bin Kifli)
K: Kad›n E: Erkek T: Toplam Kaynak : TÜ‹K
Bir Önceki Y›l›n Ayn› Dönemine Göre De¤iflim
KIR KENT TOPLAM KIR KENT TOPLAM
K E T K E T K E T K E T K E T K E T
2001 68 452 520 414 1,033 1,447 482 1,485 1,967 -10 105 95 105 270 375 95 375 470 2002 118 503 621 520 1,323 1,843 638 1,826 2,464 50 51 101 106 290 396 156 341 497 2003 157 532 689 506 1,298 1,804 663 1,830 2,493 39 29 68 -14 -25 -39 25 4 29 2004 113 515 628 507 1,363 1,870 620 1,878 2,498 -44 -17 -61 1 65 66 -43 48 5 2005 135 552 687 518 1,315 1,833 653 1,867 2,520 22 37 59 11 -48 -37 33 -11 22 2006 139 505 644 530 1,271 1,801 669 1,776 2,445 4 -47 -43 12 -44 -32 16 -91 -75
Grafik 2. ‹flsizler (Yerleflim Yerlerine Göre, Bin Kifli)
Kaynak: TÜ‹K verilerinden haz›rlanm›flt›r.
Grafik 3. K›rdaki ‹flsizlerin Cinsiyet Da¤›l›m›
Kaynak: TÜ‹K verilerinden yararlan›lm›flt›r.
K›rdaki iflsizlerin cinsiyet da¤›l›m›na y›llar itibariyle bak›ld›¤›nda, kad›nlar›n iflsizler aras›ndaki oran›n›n giderek artt›¤› görülmektedir. 2001 y›l›nda k›rdaki iflsizlerin yüzde 13.08’ini kad›nlar olufltururken, 2002 y›l›nda bu oran yüzde 19, 2003’de ise yüzde 22.79’a yükselmifltir. 2004 y›l›nda yüzde 17.99’a gerileyen k›rdaki iflsizler aras›ndaki kad›nlar›n oran›, 2005 y›l›nda yüzde 19.65 ve 2006 y›l›nda yüzde 21.58 olarak gerçekleflmifltir (Grafik 3).
Grafik 4. Kentteki ‹flsizlerin Cinsiyet Da¤›l›m›
Kaynak: TÜ‹K verilerinden haz›rlanm›flt›r.
Kentteki iflsizlerin cinsiyet da¤›l›m›nda ise 2001 y›l›ndan 2006 y›l›na kadar önemli de¤ifliklikler görülmemifltir. Kad›nlar›n kentteki iflsizler aras›ndaki pay› yüzde 27-29 aral›¤›nda yer alm›flt›r (Grafik 4). Bu iki grafik birlikte okundu¤unda, kentlerdeki kad›nlar›n, k›rdaki kad›nlara göre iflsizler aras›ndaki pay›n›n daha yüksek oldu¤u görülmektedir.
2.3. ‹ST‹HDAMIN SEKTÖREL DA⁄ILIMI
2001 y›l›ndan bu yana istihdam›n sektörel da¤›l›m›na bak›ld›¤›nda, sanayi ve inflaat sektörlerinde düflük oranda de¤iflmeler gözlenirken, tar›m sektöründeki istihdam pay›nda yüksek oranda azal›fl, hizmetler sektöründe ise önemli derecede bir art›fla rastlanmaktad›r. 2001 y›l›nda toplam istihdam içinde yüzde 39.7’lik bir paya sahip olan hizmetler sektörü, 2004 y›l›nda pay›n› yüzde 43’e, 2006 y›l›nda ise yüzde 47.3’e geniflletmifltir (Grafik 5).
Tar›m sektörü ise 2001 y›l›nda toplam istihdam içinde yüzde 37.6’l›k bir paya sahip iken, 2004 y›l›nda bu oran yüzde 34’e, 2006 y›l›nda ise yüzde 27.3’e gerilemifltir. Sanayi sektörü istih- damdan ald›¤› pay aç›s›ndan hizmetler ve tar›m sektörüne göre daha az de¤iflkenlik göstermifltir.
2001 y›l›nda toplam istihdamdan yüzde 17.5’lik pay alan sanayi sektörünün, 2004 y›l›ndaki pay›
yüzde 18.3, 2006 y›l›nda ise yüzde 19.7 olarak gerçekleflmifltir. ‹nflaat sektörü ise istihdam pay›
aç›s›ndan, son yedi y›lda en az de¤ifliklik gösteren sektördür. 2001 y›l›nda istihdamdan yüzde 5.2 oran›nda pay alan inflaat sektörünün pay›, 2004 y›l›nda yüzde 4.7’ye gerilemifl, 2006 y›l›nda ise yüzde 5.7’ye yükselmifltir (Tablo 3).
Grafik 5. ‹stihdam›n Sektörel Da¤›l›m› - Toplam ‹çindeki Paylar› (%)
Kaynak: TÜ‹K verilerinden haz›rlanm›flt›r.
Tablo 3. ‹stihdam›n Sektörel Da¤›l›m›
Kaynak: TÜ‹K verilerinden haz›rlanm›flt›r.
2.4. GEN‹fi TANIMLI ‹fiS‹ZL‹K ORANLARI
‹flsizlik oran›; ifl aramay›p çal›flmaya haz›r olanlar, ifl bulma ümidi olmayanlar, mevsimlik çal›flanlar, ev iflleriyle meflgul olanlar, ö¤renciler, emekliler ve çal›flamaz halde olanlar›n iflsiz say›lmamas›yla hesaplanmaktad›r. Oysaki ifl aramay›p çal›flmaya haz›r olanlar ve ifl bulma ümidi olmayanlar da iflsiz kategorisinde de¤erlendirilmelidir. Nihayetinde bu kifliler herhangi bir ifle sahip olmayan kiflilerdir. Öte yandan mevsimlik çal›flanlar ise düzenli bir gelire sahip olmayan bireyleri yans›tmaktad›r. E¤er ifl aramay›p çal›flmaya haz›r olanlar, ifl bulma ümidi olmayanlar ve mevsimlik çal›flanlar da iflsiz tan›m›nda de¤erlendirilirse iflsizlik oranlar› önemli derecede de¤iflecektir. Afla¤›daki tablolarda TÜ‹K’in Düzey 1 ve Düzey 2 da¤›l›mlar›ndan hareketle, böl- gelere göre iflsiz say›lar› ve iflsizlik oranlar› yukar›da bahsi geçen geniflletilmifl iflsizlik kavram›yla yeniden hesaplanm›flt›r.
2006 y›l› verileri bu yaklafl›ma göre de¤erlendirildi¤inde, ‹stanbul’daki iflsizlik oran› yüzde 11.2 olarak aç›klanm›flken, genifl tan›ml› iflsizlik oran› yüzde 13.67’dir. En fazla iflsizli¤in görüldü¤ü Güneydo¤u Anadolu Bölgesinde 2006 y›l›nda aç›klanan oran yüzde 14 iken, genifl tan›ml› iflsiz- lik yaklafl›m›na göre bu oran yüzde 30.16’d›r. Do¤u Anadolu Bölgesinde ise aç›klanan oran yüzde 11.3 iken, bu yaklafl›ma göre iflsizlik oran› yüzde 26.32’dir. Görülmektedir ki, iflsizlik tan›m›n›n nas›l de¤erlendirildi¤i, hesaplamalar› bu denli de¤ifltirebilmektedir.
Genifl tan›ml› iflsizlik oran›na göre 2006 y›l›nda iflsizlik oran›n›n en düflük oldu¤u bölgeler, yüzde 12.59 oran› ile Bat› Karadeniz ve yüzde 13.04 oran›yla Do¤u Marmara’d›r. Genifl tan›ml› iflsizlik oran›na göre en yüksek iflsizli¤in yafland›¤› bölgeler, yüzde 30.16 ile Güneydo¤u Anadolu ve yüzde 26.32 oran›yla Ortado¤u Anadolu’dur.
TÜ‹K’in 2006 Düzey 2 da¤›l›m›na göre, genifl tan›ml› iflsizlik oran› s›ralamas›nda, TR81(Zonguldak, Karabük, Bart›n) yüzde 7.3 en düflük iflsizlik oran›n›n yafland›¤› bölgedir. Bu illeri TR82 (Kastamonu, Çank›r›, Sinop) ve TR41 (Bursa, Eskiflehir, Bilecik) yüzde 10.9 genifl tan›ml› iflsizlik oran›yla takip etmektedir. Bu s›ralamada son s›ralar›, TRC2 (fianl›urfa, Diyarbak›r) yüzde 34.8 ve TRC3 (Mardin, Batman, fi›rnak, Siirt) yüzde 35.9 genifl tan›ml› iflsiz- lik oran›yla almaktad›r (Tablo 4, Harita 1 ve Harita 2).
Tablo 4. ‹flgücüne Dahil Olmayanlar›n Y›llar ve Cinsiyete Göre ‹flgücüne Dahil Olmama Nedenleri (Düzey 1) (Bin kifli, 15+)
Kaynak: TÜ‹K ve kendi hesaplamalar›m›z. *Genifl Tan›ml› ‹flsizlik Oran›: (‹fl aramay›p, çal›flmaya haz›r olanlar + Mevsimlik Çal›flanlar) / ‹flgücü
Tablo 5. ‹flgücüne Dahil Olmayanlar›n Y›llar ve Cinsiyete Göre ‹flgücüne Dahil Olmama Nedenleri (Düzey 2) (Bin kifli, 15+ yafl)
