ENFLASYON ORANLARINDA ÜLKE KARfiILAfiTIRMALARI

OECD ülkeleri aras›ndaki enflasyon oran› s›ralamas›nda, Türkiye öteden beri sahip oldu¤u yük-sek enflasyon oranlar›na 2002 y›l›ndan bu y›la kadarki süreçte de devam etmifltir. 2002 y›l›nda Türkiye’de enflasyon oran› yüzde 29.7 iken, OECD ülkeleri aras›nda en yüksek enflasyon oran›na

sahip di¤er ülkeler yüzde 5.2 oran›yla Macaristan ve ‹zlanda’d›r. 2003 y›l›nda Türkiye enflasyon s›ralamas›nda OECD ülkeleri aras›nda, yüzde 18.4 oran› ile ilk s›radayken, onu yüzde 8.6 oran›yla Slovak Cumhuriyeti izlemifltir. 2004 y›l›na gelindi¤inde Türkiye yüzde 9.4 enflasyon oran›na sahipken, en yak›n takipçisi yüzde 7.5 ile yine Slovak Cumhuriyeti’dir. (Tablo 5)

Türkiye 2005 y›l›nda OECD ülkeleri aras›nda yine enflasyon s›ralamas›nda ilk s›rada 7.7 oran›yla yerini al›rken, Meksika yüzde 4 oran›yla ikinci s›rada gelmektedir. 2005 y›l›nda yüzde 9.7 enflasyon oran›yla Türkiye yine enflasyon alan›nda OECD ülkeleri aras›nda ilk s›radayken, ‹zlan-da yüzde 6.7 oran› ile Türkiye’yi takip etmifltir. Son olarak 2007 y›l›n‹zlan-da Türkiye’nin yüzde 8.39 enflasyon oran›yla OECD ülkeleri aras›nda ilk s›ralarda gelmesi beklenmektedir (Tablo 5).

Tablo 5. Tüketici Fiyatlar› (Önceki Y›la Göre % De¤iflim)

Kaynak: OECD Economic Outlook 82 Database

*Euro Bölgesi Ülkeleri, Euro Bölgesi Toplam› ve Birleflik Krall›k için Harmonize Edilmifl Tüketici Fiyatlar› ‹ndeksi (HICP) kul-lan›lm›flt›r. 2007-2008 verileri tahmindir. Türkiye için 2007 y›l› rakam› gerçekleflme tahmini, 2008 y›l› program rakam›d›r.

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

Avustralya 3.0 2.8 2.3 2.7 3.5 2.3 3.2

Avusturya 1.7 1.3 2.0 2.1 1.7 2.1 2.4

Belçika 1.6 1.5 1.9 2.5 2.3 1.7 2.3

Kanada 2.3 2.8 1.9 2.2 2.0 2.4 1.7

Çek Cumhuriyeti 1.8 0.1 2.8 1.9 2.6 2.7 4.6

Danimarka 2.4 2.1 1.2 1.8 1.9 1.6 2.4

Finlandiya 2.0 1.3 0.1 0.8 1.3 1.5 2.3

Fransa 1.9 2.2 2.3 1.9 1.9 1.5 2.2

Almanya 1.4 1.0 1.8 1.9 1.8 2.2 2.3

Yunanistan 3.9 3.4 3.0 3.5 3.3 2.9 3.3

Macarista n 5.3 4.7 6.7 3.6 3.9 7.8 4.7

Slovak Cumhuriyeti 3.1 8.6 7.5 2.7 4.5 2.7 3.2

‹spanya 3.6 3.1 3.1 3.4 3.6 2.8 3.6

‹sveç 2.2 1.9 0.4 0.5 1.4 1.9 2.5

‹sviçre 0.6 0.6 0.8 1.2 1.1 0.6 1.5

Türkiye 29.7 18.4 9.3 7.7 9.6 8.4 4.0

Birleflik Krall›k 1.3 1.4 1.3 2.0 2.3 2.3 2.2

ABD 1.6 2.3 2.7 3.4 3.2 2.8 2.7

Euro Bölgesi 2.3 2.1 2.2 2.2 2.2 2.1 2.5

3.4. 2007 YILI ENFLASYON ANAL‹Z‹

TÜFE ve ÜFE verileri incelendi¤inde görülmektedir ki; 2002-2006 y›llar› aras›nda uygulanan ekonomi politikalar›n›n en önemli baflar›s›, enflasyon h›z›n›n azalt›lmas›d›r. 1999 y›l›nda yüzde 55.8 olan enflasyon oran›, 2001 krizinden sonra oldukça gerilemifltir. Bu gerilemenin, uygulanan ekonomi politikalar›n›n bir baflar›s› olarak ortaya ç›kmas›n›n yan›s›ra, kriz sonras› dönemin kendi özelliklerinden de kaynakland›¤› aflikard›r. Uygulanan daralt›c› maliye ve para politikalar›, YTL’nin afl›r› de¤erlenmesiyle birleflerek enflasyonun gerilemesine neden olmufltur. 2001 krizin-den sonra gelinen süreçte 2003 ve 2004 y›llar›nda tek haneli rakamlara düflen enflasyon oran›, aç›k enflasyon hedeflemesine geçiflin önünü açm›flt›r. Ancak 2006 y›l› için yüzde 5 oran›nda aç›klanan enflasyon hedeflemesine ra¤men, bahsi geçen y›lda enflasyonun yükselifle geçti¤i görülmektedir. Bu yükselifl gerek uluslararas› enerji fiyatlar›ndaki art›flla, gerekse May›s-Haziran aylar›ndaki döviz ve para piyasalar›ndaki dalgalanma sonucu sermaye ç›k›fl› ile aç›klanmaktad›r.

TCMB’nin 2006 Enflasyon Raporu’nda bu durumdan bahsedilerek, döviz kurunun fiyatlara geçifl etkisinin, 2006 y›l› enflasyon oran›n›n yüksek ç›kmas›nda önemli bir faktör oldu¤u vurgulanm›flt›r (BSB, 2007).

Son y›llardaki enflasyon oranlar› incelendi¤inde, 2004 y›l› bafllar›nda yüzde 10’lara düflen bir geri leme görülmektedir. Bu gerilemenin ana nedeni, Güçlü Ekonomiye Geçifl Program›’nda yer alan toplam talebi k›smaya yönelik uygulamalard›r. Ancak program›n uygulanmaya kondu¤u 2001 y›l›ndan 2004 y›l›na kadar sa¤lanan baflar›, 2004 y›l›ndan sonra baflar›s›zl›kla devam etmektedir.

Zira, 2004 y›l›nda yüzde 9.3 olan TÜFE, 2005 y›l›nda yüzde 7.7, 2006 y›l›nda yüzde 9.6 ve son olarak 2007 y›l›nda yüzde 8.4 olarak gerçekleflmifltir. Enflasyonun 2002 seçimlerinden 14 ay sonra tek haneli rakamlara düflmesi, 49. Hükümetin önceden uygulamaya konan bu program›

kararl›l›kla sürdürmesinden kaynaklanmaktad›r. Ancak bir yandan k›sa vadeli olan bu program›n bu güne kadar aynen uygulanmas› ve öte yandan 2004 y›l›nda sa¤lanan baflar› sonras›nda program üzerinde yap›sal bir dönüflümün sa¤lanamamas›, enflasyon sorununun yeniden gündeme gelme-sine neden olmufltur.

Enflasyonla mücadelede 2004 y›l› en önemli baflar›lar›n al›nd›¤› y›ld›r. 2004 y›l›n›n ikinci yar›s›ndan 2005 y›l›n›n son çeyre¤ine kadar ortalama enflasyon yüzde 8 dolaylar›nda, ancak dar bir aral›kta sat›nalma e¤ilimi göstermifltir. 2006 y›l›n›n ilk çeyre¤inden itibaren art›fl e¤ilimine giren enflasyon, y›l ortas›nda yaflanan döviz dalgalanmalar› nedeniyle daha da yükselerek hedef lenen oran›n üstünde gerçekleflmifltir.

2007 y›l›nda makro ekonomik aç›dan en baflar›s›z alan, enflasyondur. 2006 y›l›nda yaflanan dal-galanmalara karfl› etkin bir politikan›n üretilmemesi, enflasyonun artan ivmesinin önüne geçile-memesine neden olmufltur. 2006 y›l›n›n ikinci çeyre¤inden itibaren günümüze kadarki süreçte, 2007 y›l›n›n ilk çeyre¤i haricinde tüketici enflasyonu yüzde 7-9 aras›nda yer alm›flt›r. Elbette ki kurakl›k ve g›da fiyatlar›ndaki ya da dolayl› vergilerdeki art›fllar›n ortalama enflasyonu art›rd›¤›

yönünde aç›klamalarda bulunulabilir. Ancak enflasyonun gerçekte artma nedenleri, enflasyon beklentilerinde kat›l›klar, fiyatland›rma al›flkanl›klar›n›n çok yavafl de¤iflmesi ve uyumlu para politikalar›n›n uygulanmamas›d›r.

1990’l› y›llar›n bafl›nda Yeni Zelanda Merkez Bankas›’n›n uygulamaya bafllad›¤› enflasyon hedef lemesi politikas›n›n ana ç›k›fl noktas›, sermaye hareketlerinin tam serbestisi alt›nda merkez bankalar›n›n aktif para politikas› uygulayamaz hale gelmeleridir. Fiyat istikrar›n› politika olarak benimseyen merkez bankalar›n›n, sermaye hareketlerinin serbestli¤i ve döviz kurlar›n›n etkisin-den dolay› para politikas› uygulama alanlar› daralmaktad›r. Bu durum reel ekonominin

ihtiyaçlar›n›n göz önüne al›nmamas›yla sonuçlanmaktad›r. Çünkü enflasyon hedeflemesi poli-tikas› uygulayan merkez bankalar›, daralt›c› politikalar uygulamaya mecbur kalmaktad›rlar. Bu mecburiyet bir anlamda merkez bankas›n›n ba¤›ms›zl›¤› ile çeliflmekte ve enflasyon hedeflemesi ile ba¤›ms›zl›k aras›nda bir tercihi zorunlu k›lmaktad›r (BSB, 2007). Son iki y›ld›r enflasyon hedeflemesinde yaflanan büyük sapmalara ra¤men 2008 y›l›nda da yine ayn› hedefin konulmas›

yo¤un elefltiri alan bir konudur. Dünya uygulamalar›na bakt›¤›m›zda, günümüze kadar enflasyon hedeflemesi politikas› uygulayan 17 ülkede ilk ya da ikinci y›lda baflar› sa¤lanabilmiflken, ülkemizde bu baflar›n›n bu y›l da sa¤lanamayaca¤› beklentisi fazlad›r.

2002 y›l›ndan itibaren TCMB, TÜFE baz›nda örtülü ve örtüsüz enflasyon hedeflemesi uygula-mas›na ra¤men, örtüsüz enflasyon hedeflemesine geçti¤inden beri baflar›s›z olmaktad›r. Öyleki 2002 y›l›nda örtülü hedef yüzde 35 iken gerçekleflme yüzde 29.7, 2003 y›l›nda yüzde 20 hedef lenirken gerçekleflme yüzde 18.4, 2004 y›l›nda örtülü enflasyon hedefi yüzde 12 iken gerçekleflme yüzde 9.3 ve 2005 y›l›nda ise yüzde 8 hedeflenirken gerçekleflme yüzde 7.7 olmufltur. Ancak 2006 y›l›nda geçilen örtüsüz enflasyon hedeflemesine ra¤men, iki y›ld›r hedeflenen oran›n daha üstünde oranlarda gerçekleflmeler yaflanm›flt›r. 2006 ve 2007 y›l›nda yaklafl›k yüzde 100 oran›nda hedeflenen enflasyon oran›ndan sapma gerçekleflmifltir.

2006 y›l›nda yüzde 9.06 olan enflasyon oran›, yüzde 5 hedefinin oldukça üzerinde seyretmifltir.

Ancak buna ra¤men 2007 y›l› enflasyon hedefi yüzde 4 olarak aç›klanm›flt›r. 2007 y›l› enflasyon oran› ise yüzde 8.4 olarak gerçekleflmifltir. Bu durumda hedeflenen enflasyon oran›ndan, yüzde 110 oran›nda daha yüksek bir gerçekleflme ile karfl›lafl›lm›flt›r (Grafik 16).

Grafik 16. Y›ll›k TÜFE Enflasyonu ve Hedefle Uyumlu Patika

Kaynak: TCMB, Enflasyon Raporu, 2008-1.

Yüksek iflsizli¤in devam etti¤i bu dönemlerde, aç›klanan enflasyon hedefinin yüzde 4 gibi düflük ve gerçekleflmeyen bir oran olmas› büyüme ve istihdam hedefleri üzerinde olumsuz etkilerde bulunmaktad›r.

2007 y›l›nda büyümenin yavafllamas›, YTL’nin de¤er kazanmas›, maliye politikas›n›n para poli-tikas›n› destekler flekilde sürdürülmesi ve yükselen cari aç›k, enflasyonun düflük ç›kmas›n›

sa¤layabilecek önemli faktörlerdir. Enflasyon hedefinin tutturulmas›na destek olan tüm bu geliflmelere ra¤men, 2007 y›l›nda 2006 y›l›nda oldu¤u gibi hedeflenen enflasyon oran› yakalana-mam›flt›r. Son 5 y›ld›r elektri¤e zam yap›lmamas›ndan, enflasyonun düflürülmesinde sadece döviz kurlar›n›n de¤il, baz› kamu iktisadi teflebbüslerinin ürün fiyatlar›n›n bast›r›lmas›n›n da etkili oldu¤u anlafl›lmaktad›r. Bu tür fiyatlamalar, Merkez Bankas›nca yönetilmifl, yönlendirilmifl fiyat-lar ofiyat-larak nitelendirilmekte ve bu tür politikafiyat-lar olumsuz etkilerinden dolay› elefltirilmektedir (E¤ilmez, 2008).

Öte yandan TÜFE indeksi sepeti incelendi¤inde, tüketime yönelen miktar›n yaklafl›k yüzde 80’ini kira, g›da maddesi, e¤itim ve sa¤l›k gibi, faiz art›fllar›ndan etkilenmeyecek maddelerden olufltu¤u görülmektedir. Dolay›s›yla faizlerin art›r›lmas›n›n tüketimi k›sma üzerinde s›n›rl› bir etki yarata-ca¤› anlafl›lmaktad›r. Faizlerin yüksek tutulmas› tüketimin k›s›lmas›ndan ziyade, tasarruf sahip-lerinin daha fazla faiz elde etmesini olanakl› k›lmaktad›r (E¤ilmez, 2007).

2008 y›l›n›n ilk günlerinde elektrik, do¤algaz ve akaryak›t ürünleri önemli oranlarda yükseltilmifltir. Elektrik fiyatlar›na yap›lan yüzde 10 oran›ndaki zamm›n ard›ndan, yüzde 5’lik bir art›fl›n ilerleyen dönemlerde yap›laca¤› belirtilmifltir. Öte yandan konutlarda kullan›lan do¤algaza yüzde 7.4, sanayide kullan›lan do¤algaza ise yüzde 6.5 oran›nda bir zam yap›lm›flt›r. Ayr›ca kurflunsuz benzin fiyatlar› da yüzde 1.94 oran›nda art›r›lm›flt›r. Enerji fiyatlar› tüm ekonomi için girdi niteli¤inde oldu¤undan, bu y›l da son 2 y›lda oldu¤u gibi 2008 enflasyon hedefinin gerçek-leflmemesi beklenmektedir. Merkez Bankas› Baflkan›’n›n sadece elektri¤e yap›lan yüzde 10’luk fiyat art›fl›n›n, 2008 y›l› enflasyonunu yüzde 0.5 oran›nda art›raca¤› ifadesi, bu görüflü destekler niteliktedir. Son 61 ayd›r elektrik fiyatlar› üzerinde hiçbir art›fl uygulamayan hükümet ald›¤› bu kararla, enflasyonun gerilemesinde önemli bir rol oynam›flt›r.

Öte yandan Merkez Bankas› aç›klad›¤› son Enflasyon Raporunda, 2008 ve 2009 sonu için yapt›¤›

enflasyon tahminlerini yukar›ya do¤ru yenilemifltir. Yeni tahminler, 2008 y›l› sonu için yüzde 4.1-6.9 (orta nokta 5.5), 2009 y›l› için ise 1.8-5.5 (orta nokta 3.7) aral›¤› olarak belirlenmifltir.

Dolay›s›yla yüzde 4 olarak hedeflenmifl olan enflasyon oran›n›n yerine Merkez Bankas› faiz patikas›n› de¤ifltirmifltir. Önceki dönemlerde yüksek oranda kademeli bir faiz indirimi varsay›l›rken, yay›nlanan son rapora göre daha düflük bir faiz indirimi patikas› varsay›lm›flt›r (Gürses, 2008).