MERKEZ‹ YÖNET‹M BÜTÇE DENGES‹ ÜLKE KARfiILAfiTIRMALARI

Türkiye’de 2000 y›l›nda GSY‹H’nin yüzde -10.5’i kadar bütçe dengesi oluflmuflken, 2001 y›l›nda bu oran yüzde -16’ya kadar yükselmifl, sonraki y›llarda ise bütçe a盤› giderek azalarak 2006 y›l›nda yüzde -0.8’e kadar gerilemifltir. Avrupa Birli¤i bölgesinde merkezi yönetim bütçe den-gesinin GSY‹H’ye oran› 2006 y›l›nda AB-27 ve AB-25 grubunda yüzde -1.7, AB-15 grubunda yüzde -1.5 ve Euro Bölgesinde ise yüzde -1.6 olarak gerçekleflmifltir (Tablo 8).

2000 2001 2002 2003 200 4 2005 2006 200 7

Faiz D ›fl› Bütçe Fazlas›

7.308 12.483 11.543 18.317 27.318 38.777 4 1.320 34.848

  2000 2 001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

Bütçe Giderleri (Mily on YTL.)

51,344 86,972 119,604 141,248 152,093 159,687 178,126 203,501

Bütçe Gelirleri (Mily on YTL.)

38,228 58,417 79,420 101,037 122,919 152,784 173,483 189,617

Bütçe Gelirleri / Bütçe Giderleri (%)

7 4.5 67.2 66.4 71.5 80.8 95.7 97.4 93.2

Tablo 8. Seçilmifl Ülkelerde Merkezi Yönetim Bütçe Dengesi (GSY‹H Yüzdesi)

Kaynak: SGB

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Belçika -0.5 -0.9 -0.2 0.3 -0.2 -0.2 -0.1

Bulgaristan - - -0.7 0.0 1.8 2.4 3.5

Çek Cumhuriyeti -3.4 -5.3 -6.1 -6.0 -2.6 -3.4 -2.8

Danimarka 1.1 0.2 0.2 -0.1 2.0 5.0 5.1

Almanya 1.3 -1.3 -1.7 -1.8 -2.4 -2.1 -1.5

Estonya 0.1 0.6 0.3 1.5 1.8 1.7 3.0

‹rlanda 4.4 0.8 0.1 -0.1 0.9 0.6 2.3

Yunanistan -5.8 -6.0 -7.3 -8.1 -9.3 -6.3 -4.1

‹spanya -1.0 -0.8 -0.7 -0.5 -1.3 0.2 0.6 Macaristan -2.6 -4.6 -7.8 -5.7 -5.9 -7.2 -10.2 Malta -6.3 -6.5 -5.4 -9.8 -4.9 -3.0 -2.5 Türkiye -10.5 -16.0 -14.5 -11.2 -6.9 -1.4 -0.8

Finlandiya 3.3 1.9 1.3 0.6 0.4 0.4 0.8

‹sveç 4.0 7.2 -1.9 -1.8 -0.5 0.5 0.8

‹ngiltere 1.7 1.0 -1.8 -3.4 -3.1 -3.0 -2.7

‹zlanda 1.8 -0.5 -1.2 -1.8 1.0 4.4 4.5

Norveç 15.7 14.0 9.2 8.3 11.8 15.2 17.8 AB 27 Ülkeleri - - -2.1 -2.6 -2.5 -2.2 -1.7 AB 25 Ülkeleri 0.0 -1.1 -2.1 -2.6 -2.4 -2.2 -1.7 AB15 Ülk eleri 0.1 -1.0 -2.0 -2.5 -2.4 -2.1 -1.5 Euro Bölgesi -0.3 -1.6 -2.1 -2.4 -2.4 -2.2 -1.6

Tablo 9. Bölgeler ‹tibariyle Bütçe Dengeleri (Bütçe Dengesi/GSY‹H)

Kaynak: IMF, World Economic Database 2007-2008 verileri tahminidir.

5.4. 2008 YILI BÜTÇES‹N‹N DE⁄ERLEND‹R‹LMES‹

2008 y›l› bütçesi, önceki y›llardaki bütçe kompozisyonu aç›s›ndan çok fazla farkl›l›k göster-memektedir. Merkezi yönetim bütçe harcamalar› 2007 y›l› bütçe gerçekleflme tahminine göre yüzde 9.7 artm›flt›r. Enflasyon beklentileri hedeflenen orandan daha yüksek tahmin edildi¤i ve büyüme hedefinin yüzde 5.5 olarak aç›kland›¤› 2008 y›l›nda, bütçe büyüklü¤ünün yüzde 9.7 oran›nda artmas› ekonomi üzerinde geniflletici bir etkide bulunmayacakt›r (Tablo 10).

Tablo 10. Merkezi Yönetim Bütçe Giderleri

Kaynak: Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlü¤ü

2008 y›l›nda bütçeden en fazla pay› cari transferler kalemi alm›flt›r. 2008 y›l›nda 2007 y›l›nda oldu¤u gibi bütçe giderlerinin yüzde 31.1’i cari transferler kalemine ayr›lm›flt›r. Bu iki y›l aras›ndaki oransal art›fl ise yüzde 9.6’d›r. Bütçede en fazla pay ayr›lan ikinci kalem faiz harca-malar›d›r. Faiz harcamalar› 2007 y›l›nda bütçe harcamalar›ndan yüzde 24.2’lik pay alm›flken,

2 000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Geliflmifl Ekonomiler 0.1 -0.9 -2.4 -3.1 -2.7 -2.4 -1.8 -1.6 -1.7

A frika -1.2 -2 -16 -1.9 -0.5 1.7 3.8 0.7 1.5

(milyon YTL) Bir Önceki Y›la Göre Art›fl Oranlar›

(%)

159.687 178.126 202.853 222.553 2 28.941 236.971 11.5 13.9 9.7 2.9 3.5

Faiz Hariç Harcamalar 114.007 132.163 153.853 166.553 1 78.841 189.721 15.9 16.4 8.3 7.4 6.1 I. Personel Giderl eri 32.719 37.812 44.1 12 48.6 72 52.208 54.798 15.6 16.7 10.3 7.3 5.0 II. Sosyal Güvenlik

Kurumlar›na Ödemeler

4.670 5.075 5.880 6.405 6.871 7.371 8 .7 15.9 8.9 7.3 7.3

III. Mal ve Hizmet Al› mlar›

15.186 19.001 21.8 62 22.9 05 24.088 25.193 25.1 15.1 4.8 5.2 4.6

IV. Faiz Harcama lar› 45.680 45.963 49.0 00 56.0 00 50.100 47.250 0 .6 6.6 14.3 -10.5 -5.7

V. Cari Transferl er 45.871 49.851 63.1 21 69.2 07 73.969 79.045 8 .7 26.6 9.6 6.9 6.9

VI. Sermaye Gider leri 10.340 12.098 11.6 88 11.7 75 13.507 14.779 17.0 -3.4 0.7 14.7 9.4 VII. Serma ye

Transferleri

1.384 2.637 3.580 2.084 2.733 2.903 90.5 35.8 -41.8 31.1 6.2

VIII. Borç Verme 3.838 5.689 3.612 3.933 4.061 4.172 48.2 -36.5 8.9 3.3 2.7

IX. Ye dek Ödenekler 1.571 1.405 1.461 -10.6 4.0

Merkezi Yönetim Bütç e Geli rleri

152.784 173.484 187.970 204.556 2 20.490 235.511 13.5 8.4 8.8 7.8 6.8

Bütçe Dengesi -6.903 -4.643 -14 .8 43 -17 .9 97 -8.450 -1.459 -32.7 219.7 21.2 -53.0 -82.7

Faiz D›fl› Denge 38.777 41.320 34.1 17 38.0 03 41.650 45.791 6 .6 -17.4 11.4 9.6 9.9

2008 y›l›nda bu oran yüzde 25.2’ye yükselmifltir. ‹ki y›l aras›nda faiz harcamalar›ndaki art›fl oran›

ise yüzde 14.3’tür. Faiz harcamalar›ndaki oransal art›fl, 2008 y›l›nda reel faizlerin yüksek tutula-ca¤›na ve iç borç stokunun artatutula-ca¤›na iflaret etmektedir. Öte yandan d›fl borç faizlerinde kurlarda meydana gelecek bir dalgalanma sonucunda, hesaplanan tutardan daha fazla bir ödeme söz konusu olacakt›r. 2008 merkezi yönetim bütçe harcamalar›ndaki üçüncü yüksek pay 2007 y›l›nda da oldu¤u gibi personel giderleridir. 2007’de bütçe giderlerinden yüzde 21.7’lik pay alan personel giderleri, 2008 bütçesinde yüzde 21.9 gibi neredeyse ayn› oranda bir paya sahip iken, iki y›l aras›ndaki oransal art›fl yüzde 10.3’tür. Ancak personel giderlerindeki yüzde 10’u aflan art›fl›n tamam› 2008 y›l›nda kamu çal›flanlar›n›n ücretlerine yans›mayacakt›r. Buradaki art›fl›n önemli bir nedeni, 2007 y›l›nda geçici iflçilerin devaml› kadroya al›nmas› ve yeni memur kadrolar›n›n aç›lmas›d›r (Tablo 10 ve 11).

Bu noktada memurlara verilen y›ll›k zamm›n, aç›klanan oranlardan daha düflük oldu¤una iflaret etmek gereklidir. Zira en yüksek maafll› memura verilen zam, ilk 6 ay için yüzde 2.1, ikinci 6 ay için ise yüzde 2’dir. Böylece y›ll›k yap›lan toplam zam yüzde 4.1 olarak gözükse de, asl›nda yüzde 3.1’dir. Buradaki hesaplama hatas›n›n nedeni ikinci 6 ayl›k dilimde verilen yüzde 2’lik zamm›n y›ll›k olarak düflünülmesidir. Yine ayn› yolla en düflük memurun y›ll›k toplam zamm›

yüzde 10.55 olarak aç›klan›rken, gerçek art›fl yüzde 8.7’dir.

Tablo 11. Bütçe Giderleri ‹çindeki Pay (%)

Kaynak: Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlü¤ü

Tablo 12. 2007 ve 2008 Y›l› Bütçe Aç›klar›na ‹liflkin OVMP Projeksiyonlar›

*2007 y›l› öngörü Maliye Bakanl›¤›’n›n Temmuz raporundan al›nm›flt›r.

Kaynak: Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlü¤ü

2007 2008 2009 2010 Faiz Hariç Harcamalar 75.8 74.8 78.1 80.1 I. Personel Giderleri 21.7 21.9 22.8 23.1 II. Sosyal Güv enlik Kurumlar›na

Ödemeler

2.9 2.9 3.0 3.1

III. Mal ve Hizmet Al›mlar› 10.8 10.3 10.5 10.6

IV. Faiz Harcamalar› 24.2 25.2 21.9 19.9

V. Cari Transferler 31.1 31.1 32.3 33.4

VI. Sermaye Giderleri 5.8 5.3 5.9 6.2

VII. Sermaye Transferleri 1.8 0.9 1.2 1.2

VIII. Borç Verme 1.8 1.8 1.8 1.8

IX. Y edek Ödenekler 0.0 0.7 0.6 0.6

2007 Bütçe Dengesi 2008 Bütçe Dengesi Rapor Tarihi Milyon YTL % GSY‹ H Milyon YTL % GSY‹ H

2006 OVMP -11.962 2.03 -4.320 -0.67

2007 OVMP -8.766 -1.4 -2.764 -0.40

2008 OVMP -8.527 -18.909 -2.60

2008 Bütçe -14.883 -2.30 -17.997 -2.51

2008 Y›l› Merkezi Yönetim Bütçe Tasar›s›nda giderler toplam› 222.3 milyar YTL olarak sunul-mufltur. Merkezi Yönetim Bütçe Gelirleri toplam› ise, 204.6 milyar YTL olarak tahmin edilmifltir.

Aradaki fark olan bütçe a盤› 17.8 milyar dolar olarak hesaplanm›flt›r. 2008 y›l› bütçe rakamlar›na bakt›¤›m›zda bir önceki y›la göre giderlerin yüzde 9.7, faiz d›fl› harcamalar›n yüzde 8.3, ve bütçe gelirlerinin yüzde 8.8 oran›nda art›r›ld›¤›n›, buna karfl›n vergi gelirlerinde yüzde 13.2 oran›nda bir art›fl öngörüldü¤ünü görebiliriz. 2007 y›l›nda ise bütçe a盤›n›n 14.9 milyar YTL olarak gerçek-leflmesi beklenmektedir. Dolay›s›yla 2008 y›l›nda 2007 y›l›ndan daha yüksek bir bütçe a盤› plan-lanm›flt›r. Ancak 2008 y›l›nda büyüme oran›n›n yavafllamas› ve tüketimin azalma ihtimali vergi gelirlerini azalt›c› etkide bulunacakt›r. Personel giderlerinde herhangi bir k›s›tlamaya gidilemeye-cek olmas› ve ayn› zamanda zaten bütçeden düflük oranda kaynak ayr›lan yat›r›m harcamalar›ndan vazgeçilemeyecek olunmas›, bütçe a盤›n›n daralt›lmas›n›n önündeki afl›lamayacak engellerdir.

Öte yandan 33.3 milyar YTL olarak tahmin edilen vergi d›fl› gelir kaleminde, bu denli bir gelirin elde edilemeyece¤i beklentisi, özellefltirilecek kamu iflletmesi say›s› önemli derecede azald›¤› için güçlüdür. Dolay›s›yla 2008 y›l›n›n öngörülenden daha fazla bütçe a盤› ile sonuçlanmas› beklen-mektedir.

Tablo 13. Bütçe Giderlerinin Fonksiyonel Da¤›l›m› (%)

Kaynak: Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlü¤ü

2008 y›l› bütçesinin harcama kompozisyonuna bak›ld›¤›nda önceki y›llara göre ayn› harcama politikalar›n›n takip edildi¤i anlafl›lmaktad›r. Harcamalar›n fonksiyonel da¤›l›m›na bak›ld›¤›nda neredeyse önceki y›llarla ayn› oranlara rastlan›lmaktad›r. 2008 y›l›nda bütçe harcamalar›n›n fonksiyonel da¤›l›m›ndaki en önemli art›fl sa¤l›k hizmetlerinde görülmektedir. Ancak harca-malar›n da¤›l›m›nda çok önemli de¤iflikliklerin olmamas› bütçenin içinde bulundu¤u esnek olmayan durumdan kaynaklanmaktad›r. Dolay›s›yla böyle bir ortamda maliye politikas› uygula-ma alan› giderek daraluygula-maktad›r (TEPAV, Kas›m 2007).

2007 2008 2009 2010

Genel Kamu Hizmetleri 40.6 39.2 36.2 34.3

Savunma Hizmetleri 6.4 6 6.2 6.3

Kamu Düzeni ve Güvenlik Hizmetleri 6.2 6 6.2 6.4

Ekonomik ‹fller veHizmetler 10 10 10.7 11

Ç evre ve Kor uma Hizmetleri 0.1 0.1 0.1 0.1

‹sk an ve Toplum Refa Hizmetleri 2.1 1.1 1.4 1.4

Sa¤l›k Hizmetl eri 3.6 5.3 5.6 5.8

D inlenme, Kültür ve Din Hizmetleri 1.5 1.6 1.7 1.7

E¤itim Hizmetleri 13 12.9 13.4 13.4

Sosyal Güvenlik ve Sosyal Yard›m Hizmetleri 16.4 17.7 18.5 19.6

Toplam 100 100 100 100