ĐSTANBUL TEKNĐK ÜNĐVERSĐTESĐ FEN BĐLĐMLERĐ ENSTĐTÜSÜ
YÜKSEK LĐSANS TEZĐ Sinan ÇELĐK
Anabilim Dalı : Mimarlık
Programı : Proje ve Yapım Yönetimi
HAZĐRAN 2009
MĐMARĐ PROJE UYGULAMALARINDA KARŞILAŞILAN SORUNLAR: TÜRKĐYE’DEKĐ DURUMUN ĐNCELENMESĐ VE ÖNERĐLER
HAZĐRAN 2009
ĐSTANBUL TEKNĐK ÜNĐVERSĐTESĐ FEN BĐLĐMLERĐ ENSTĐTÜSÜ
YÜKSEK LĐSANS TEZĐ Sinan Çelik
(502051514)
Tezin Enstitüye Verildiği Tarih : 4 Mayıs 2009 Tezin Savunulduğu Tarih : 4 Haziran 2009
Tez Danışmanı : Doç. Dr. Attila DĐKBAŞ (ĐTÜ) Diğer Jüri Üyeleri : Prof. Dr. Heyecan GĐRĐTLĐ (ĐTÜ)
Prof. Dr. Zeynep SÖZEN (ĐKÜ)
MĐMARĐ PROJE UYGULAMALARINDA KARŞILAŞILAN SORUNLAR: TÜRKĐYE’DEKĐ DURUMUN ĐNCELENMESĐ VE ÖNERĐLER
ÖNSÖZ
Değerli eleştirileri ve yardımları ile tez çalışmamı başarılı bir şekilde tamamlamda büyük pay sahibi olan tez danışmanım, Đ.T.Ü. Mimarlık Fakültesi Öğretim Üyesi Sayın Doç. Dr. Attila Dikbaş’a sonsuz teşekkürlerimi sunarım.
Tez hazırlama süresince gösterdiği anlayıştan ve desteğinden dolayı Y. Mimar Adnan Kazmaoğlu’na ve alan araştırmasında katılımcı firmalara ulaşmama katkıda bulunan Melda Olcayto’ya çok teşekkür ederim.
Çalışmalarım sırasında desteklerini esirgemeyen annem Arife Çelik, babam Adnan Çelik, kardeşim Ozan Çelik ve dostum Onur Dayıoğlu’na teşekkürü bir borç bilirim. Ayrıca, beni motive ederek çalışmamı sonlardırmama yardımcı olan Çağlar Kotan’a minnetarım.
ĐÇĐNDEKĐLER Sayfa ÖNSÖZ... iii ĐÇĐNDEKĐLER ...v KISALTMALAR ... vii ÇĐZELGE LĐSTESĐ...ix ŞEKĐL LĐSTESĐ...xi ÖZET... xiii SUMMARY...xv 1. GĐRĐŞ ...1 1.1 Amaç ...2 1.2 Kapsam ve Sınırlar ...3 1.3 Yöntem ...3
1.4 Bu Konuda Yapılmış Çalışmalar ...4
2. MĐMARĐ PROJELERDE KATILIMCILAR VE ROLLERĐ ...7
2.1 Katılımcılar ...7
2.2 Mal Sahibinin Rolü ...10
2.2.1 Proje hazırlama süreci...10
2.2.2 Proje uygulama süreci ...12
2.3 Tasarımcının Rolü ...13
2.3.1 Proje hazırlama süreci...13
2.3.1.1 Sözleşme dökümanları ...13
2.3.1.2 Disiplinler arası koordinasyon ve iletişim...16
2.3.1.3 Kalite yönetimi ...17
2.3.2 Proje uygulama süreci ...18
2.3.2.1 Saha ekipleri ile iletişim...19
2.3.2.2 Saha kontrolleri ...19
2.4 Yapım Yönetiminin Rolü ...21
2.4.1 Proje hazırlama süreci...21
2.4.1.1 Etkin planlama ve programlama...23
2.4.1.2 Maliyet tahmin hesapları...25
2.4.1.3 Değer mühendisliği...26
2.4.2 Proje uygulama süreci ...27
2.4.2.1 Yapım sürecinde iletişim ve yöntemleri ...28
2.4.2.2 Koordinasyon ...33
2.4.2.3 Uygulama denetleme ve kontrolleri...35
2.5 Yüklenici / Alt Yüklenicilerin Rolü ...37
3. PROJE UYGULAMALARINDA HATALARA VE DEĞĐŞĐKLĐKLERE NEDEN OLAN ETKENLER ...39
3.1 Mal Sahibinin Etkisi...40
3.1.1 Proje hazırlama süreci...40
3.2 Tasarımcının Etkisi ... 43
3.2.1 Proje hazırlama süreci ... 43
3.2.1.1 Şartname ve teknik çizimlerdeki hatalar, eksiklikler ... 43
3.2.1.2 Koordinasyon problemleri ... 46
3.2.2 Proje uygulama süreci ... 47
3.3 Yapım Yönetiminin Etkisi ... 48
3.3.1 Proje hazırlama süreci ... 48
3.3.2 Proje uygulama süreci ... 50
3.3.2.1 Đletişim ve koordinasyon eksikliği ... 50
3.3.2.2 Denetleme ve kontrol sorunları... 52
3.4 Yüklenici /Alt Yüklenici Etkisi ... 54
3.4.1 Yüklenici etkisi ... 54
3.4.2 Alt yüklenici etkisi ... 56
3.5 Diğer Etkenler ... 58
3.5.1 Şantiye sahası koşulları ... 58
3.5.2 Hava koşulları... 59
3.6 Bölüm Sonucu ve Değerlendirme... 59
4. TÜRKĐYE’DE MĐMARĐ PROJE UYGULAMALARINDA KARŞILAŞILAN SORUNLARA YÖNELĐK ALAN ARAŞTIRMASI ... 61
4.1 Alan Araştırmasının Amacı... 61
4.2 Alan Araştırmasının Kapsamı ... 62
4.3 Alan Araştırmasının Yöntemi... 63
4.4 Alan Araştırmasının Bulguları ve Değerlendirilmesi ... 64
4.4.1 Mimarlık firmaları ve temsilcileri ile ilgili genel bilgiler ... 64
4.4.2 Mimarlık firmasının uygulaması tamamlanmış son projesi ile ilgili bilgiler ... 68
4.4.3 Mimari projelerin uygulanması sırasında karşılaşılan sorunlar ile ilgili bilgiler ... 71 4.5 Sonuçlar ve Tartışma ... 79 5. SONUÇ VE ÖNERĐLER... 85 KAYNAKLAR... 89 EKLER ... 93 ÖZGEÇMĐŞ... 99
KISALTMALAR
AIA : American Institute of Architects RIBA : Royal Institute of British Architects SNIP : Stroitilny Norm i Provila
ÇĐZELGE LĐSTESĐ
Sayfa
Çizelge 4. 1 : Katılımcı Firmaların Faktörlere Verdiği Puanlar ve Toplamları. ...75 Çizelge 4. 2 : Faktörlerin Önem Derecesine Göre Değerlendirilmesi...76 Çizelge 4. 3 : Faktörlerin Gruplara Göre Yüzde Dağılımı. ...81
ŞEKĐL LĐSTESĐ
Sayfa
Şekil 2.1 : Proje Katılımcıları ve Đlişkileri. ... 7
Şekil 2.2 : Yapım Yöneticisi Teslim Sisteminde Proje Katılımcıları ve Đlişkileri. ... 8
Şekil 2.3 : Yapım Yöneticisi Seçimini Etkileyen Faktörler (Gould ve Joyce, 2000).11 Şekil 3.1 : Đnşaat Projelerinde Hata Modeli (Atkinson,1999)...39
Şekil 3.2 : Sözleşme Dökümanlarında Đş Tekrarı Döngüsü (Love,2002)...45
Şekil 3.3 : Đş Tekrarının Etkileri...56
Şekil 3.4 : Yapım Sürecinde Đş Akışı. ...57
Şekil 4.1 : Alan Araştırmasına Katılan Firmaların Faaliyet Süreleri. ...65
Şekil 4.2 : Alan Araştırmasına Katılan Firmaların Çalışma Alanı...65
Şekil 4.3 : Katılımcı Firmalardaki Çalışan Teknik Eleman Sayısı. ...65
Şekil 4.4 : Katılımcı Firmalardaki Çalışan Teknik Eleman Dağılımı. ...66
Şekil 4.5 : Katılımcı Firmaların Çalıştığı Proje Boyutları. ...66
Şekil 4.6 : Firma Temsilcilerinin Mesleki Deneyim Süresi...67
Şekil 4.7 : Firma Temsilcilerinin Firmadaki Pozisyonu...67
Şekil 4.8 : Firma Temsilcilerinin Çalıştığı Departmanlar. ...68
Şekil 4.9 : Firmanın Tamamladığı Son Projenin Büyüklüğü...69
Şekil 4.10 : Firmanın Tamamladığı Son Projede Yapılan Değişiklik Sayısı...69
Şekil 4.11 : Katılımcı Firmalara Göre Normal Değişiklik Sayısı. ...69
Şekil 4.12 : Değişikliklerin Proje Hazırlama Süresine Etkisi. ...70
Şekil 4.13 : Değişikliklerin Proje Hazırlama Maliyetine Etkisi...70
Şekil 4.14 : Tasarım Değişiklik Sebeplerinin Değerlendirilmesi...71
Şekil 4.15 : Katılımcı Firmaların Proje Uygulamalarını Takip Etme Durumu...71
Şekil 4.16 : Katılımcı Firmaların Proje Uygulamalarını Takip Etme Yöntemleri. ....72
Şekil 4.17 : Katılımcı Firmaların Sorunlarla Karşılaşma Durumu...73
Şekil 4.18 : Katılımcı Firmalar Açısından Sorunlara Etkisi En Çok Olan Aktörler. .73 Şekil 4.19 : Anket Formunda Kullanılan Puanlama Ölçeği...73
Şekil 4.20 : Anket Formunun 3. Bölümünde Yer Alan Faktörler. ...74
Şekil 4.21 : Faktör Değerleri Açısından Aktörlerin Proje Uygulamalarına Etkisi. ...77
Şekil 4.22 : Proje Aktörlerinin Sorunlara Neden Olan Etkilerinin Değerlendirilmesi. ...78
Şekil 4.23 : Katılımcı Firmaların Uygulama Sorunlarına Karşı Kullandığı Yöntemler...79
Şekil 4.24 : Katılımcı Firmaların Mal Sahibine Yönelik Önerileri...82
Şekil 4.25 : Katılımcı Firmaların Tasarımcıya Yönelik Önerileri. ...82
Şekil 4.26 : Katılımcı Firmaların Yapım Yönetimine Yönelik Önerileri. ...83
MĐMARĐ PROJE UYGULAMALARINDA KARŞILAŞILAN SORUNLAR: TÜRKĐYE’DEKĐ DURUMUN ĐNCELENMESĐ VE ÖNERĐLER
ÖZET
Son dönemlerde Türkiye’de, teknoloji ve ekonomideki gelişmeler, nüfus artışı, banka kredisi alma kolayları, farklı ve gösterişli tasarımlar gerçekleştirme istekleri, yeni malzeme ve uygulama yöntemleri geliştirilmesi gibi faktörlerin etkisiyle inşaat sektöründe büyük gelişmeler yaşanmaktadır. Bu gelişmelerin en önemlisi, eskiye göre kaliteye daha fazla önem verilerek tasarlanan, çok daha büyük ölçekli mimari projelerin uygulanmaya başlanmasıdır. Aşırı miktarda kaynak kullanımı ve farklı uzmanlık alanlarında görev yapan birçok katılımcının ortaklaşa çalışması gerektiği için bu büyük ölçekli projelerin yönetilmesi ve uygulanması daha karmaşık ve zor bir hale gelmiştir. Özellikle, projelerin zamanında ve önceden belirlenmiş olan bütçeyi aşmadan, mimarlık firmaları tarafından hazırlanan dökümanlara uygun olarak uygulanması konusunda büyük sorunlar yaşanmaya başlanmıştır.Yapım işleri süresince, yüklenici ve alt yüklenicilerin hata yapma olasılığı artmış, mal sahibinin görevlendirdiği ekiplerin yeterli iletişim ve koordinasyonu sağlaması, yapım işlerini denetlemesi ve kontrol etmesi zorlaşmıştır. Ayrıca, tasarımcıların projelerin uygulama süreçlerini düzenli olarak kontrol etmesinin gerekliliği de artmıştır.
Yapım işleri süresince yapılan hatalar ve değişiklikler, iş tekrarlarına, gecikmelere ve maliyet artışlarına sebep olarak proje başarısını olumsuz yönde etkilemektedir. Uygulama işleri sırasında yapılan kapsamlı değişiklikler ayrıca tasarım bütünlüğünün bozulmasına neden olmaktadır.
Mimari projelerin uygulanması sırasında karşılaşılan bu sorunları çözmeye yönelik öneriler geliştirmek amacıyla, tez çalışmasında öncelikle proje katılımcılarının projelerin doğru ve değiştirilmeden uygulanmasına etki eden görev ve sorumlulukları irdelenmiştir. Bu bağlamda, proje katılımcılarının bu görev ve sorumlulukları eksiksiz olarak yerine getirmesinin gerektiği belirlenmiştir. Ardından, uygulama sorunlarına çözmeye yönelik öneriler geliştirilebilmesi için öncelikle sorunlara yol açan sebeplerin belirlenmesi gerektiği düşünülmüştür. Bu amaçla, proje uygulamalarında hatalara ve değişikliklere neden olan etkenler değerlendirilmiştir. Tez kapsamında, Türkiye’deki durumun belirlenmesi için bir alan araştırması yapılmıştır. Alan araştırmasında yapılan literatür araştırmasının verileri doğrultusunda bir anket formu hazırlanmış ve anket formu belirlenen mimarlık firmalarına gönderilmiştir. Katılımcı firmalar tarafından cevaplanan anket formlarının değerlendirilmesi sonucunda, projelerin doğru olarak uygulanması konusunda sorunlar yaşandığı ve bu sorunlara etkisi en fazla olan aktörlerin, yapımcı firmalar ve mal sahipleri olduğu belirlenmiştir. Ayrıca, yapımcı ve yapım yöneticileri, tasarımcılar tarafından hazırlanmış olan inşaat dökümanlarını yeteri kadar incelemeden uygulama yapmakta ve nitelikli, deneyimli ve yeterli olmayan elemanlar çalıştırmaktadır. Mal sahipleri, proje süreçlerinde çok sayıda kapsamlı değişiklik talebinde bulunurak, diğer katılımcıların çalışmalarını olumsuz yönde etkilemektedir. Yapım yönetim ekipleri, yüklenici ve alt yüklenici seçimlerinde
hatalar yapmakta, uygulamaların doğru olarak gerçekleştirilmesini denetleme ve kontrol etme konularında yetersiz kalmaktadır. Tasarımcılar ise inşaat dökümanlarının hazırlanması ve uygulamaların sıkı bir şekilde kontrol edilmesi için yeterli sayıda personel bulundurmamaktadır. Bu sorunlar nedeniyle, Türkiye’de son yıllarda gerçekleştirilen orta ve büyük ölçekli mimari projelerin uygulamaları sırasında hatalar ve değişikler yapılmakta, projelerin başarısı olumsuz yönde etkilenmektedir.
Sonuç olarak, mimari projelerin başarılı olarak nitelendirilebilmesi için yapım işlerinin tasarımcıların hazırladığı dökümanlara uygun olarak, doğru, kaliteli ve değiştirilmeden uygulanması gerekmektedir. Bu bağlamda, proje katılımcıları, görevlerini yerine getirirken bazı konulara daha fazla önem vermeli ve bütün süreçlerde ortaklaşa çalışmalıdır. Mal sahipleri nitelikli, deneyimli ve projeyi başarı bir şekilde yönetebilecek yapım yöneticileri ile çalışmaya özen göstermelidir. Proje tasarımına aktif olarak katılım sağlamalı ve uygulama süreçlerinde kapsamlı değişiklikler talep etmekten kaçınmalıdır. Tasarımcılar, öncelikle uygulanabilir, hatasız, eksiksiz ve yönetmeliklere uygun projeler hazırlamalı ve bu projelerin doğru olarak uygulanmasını sıkı bir şekilde kontrol etmelidir. Bu amaçla, yeterli sayıda, kendi alanlarında uzmanlaşmış ve yetenekli teknik elemanlar bulundurmalıdır. Yapım yöneticileri ise, proje detaylarına bütünüyle hakim olarak uygulamaların sıkı bir şekilde denetlenmesi ve kontrol edilmesini sağlamalıdır. Ayrıca, yüklenici ve alt yüklenici seçimine ve bu ekipler arasındaki gerekli koordinasyonun sağlanmasına önem vermelidir. Son olarak, yüklenici ve alt yükleniciler uygulamalara başlamadan önce inşaat dökümanlarını detaylı bir şekilde incelemeli, hata ve eksiklikleri zaman kaybetmeden ilgililere bildirmelidir. Bütün yapım işlerinin dökümanlara tamamen uygun olarak gerçekleştirilmesine önem vermeli ve bu konuda yapım yönetimi ve tasarımcılarla ortaklaşa çalışmalıdır. Ayrıca, kaliteyi her zaman ön planda tutarak çalışanlarını bu doğrultuda eğitmelidir.
PROBLEMS ON APPLICATIONS OF ARCHITECTURAL DESIGNS: A STUDY OF THE SITIUATION IN TURKEY AND RECOMMENDATIONS
SUMMARY
Recently, considerable developments have occurred in construction sector in Turkey; due to the improvements in technology and economy, increase in population, ease of raising a loan, requests on realizing distinctive and spectacular designs and presence of new materials and construction methods. The most significant development is that large-scale architectural projects have begun to be designed, further emphasizing on quality rather than in the past. Management and application of these large-scale projects in which considerable amount of resource and participants from distinctive professions are needed, has become more complicated and difficult. Particularly, problems occur on completing the projects within the budget and time limits and in accordance with the construction documents. During the construction works, the possibility of errors from contractors and sub-contactors has been increased; providing adequate coordination and communication by owners’ representatives and supervising the construction works has become much more difficult. In addition, the necessity of controlling the application processes by architecture firms has been increased.
Errors and changes made during the application processes have great negative impacts on the success of projects; causing reworks, delays and cost increases. Furthermore, the changes made during construction process have led to disruption of the design integrity.
First of all, in order to offer recommendations against the problems faced during applications of architectural projects, the tasks and responsibilities of project participants affecting on accurate applications have been researched in the thesis. In this sense, it is defined that project participants ought to completely carry out these tasks and responsibilities. Afterwards, the factors causing errors and changes during applications has been studied considering that it is essential to define the causes of problems for bringing out recommendations against these problems.
In the thesis, a case study has been carried out to analyze the situation in Turkey. Within the case study, a questionnaire has been prepared with regard to the literature research and sent to the appointed architectural firms. According to the findings of the questionnaire, it is pointed out that many problems occur in applications of architectural projects and contractors and owners are the most affective participants in these problems. In addition, contractors and construction managers do not examine the construction documents adequately and do not employ qualified, experienced and competent personnel. Owners, requesting considerable changes during application processes affect the other participants’ woks negatively. Construction managers contract with inadequate contractors and sub-contractors and do not supervise the applications sufficiently. As for designers, they do not provide substantial staff for construction document preparation and regular site inspections. Owing to these problems, errors and changes are made during applications of large-scale
architectural projects taken place of recent years in Turkey and the success of projects affected negatively.
As a result, in order to achieve the objectives in architectural projects successfully, the construction works ought to be implemented in accordance with the construction documents, accurately, with higher quality and without changes. In this sense, in performing their tasks all project participants ought to give emphasize on certain objectives and work collaboratively in the entire project processes. Owners ought to work with qualified and experienced construction managers. They also ought to participate to architectural designs and avoid requesting overall changes during application processes. Designers, first of all ought to prepare accurate, complete and practicable projects within present regulations and control the applications regularly. Consequently, they ought to employ qualified, competent and substantial technical personnel. As for construction managers, they ought to supervise and control the applications regularly mastering the construction documents. In addition, they ought to give importance to contractor/sub-contractor selection and provide sufficient coordination between these participants. Finally, contractors and sub-contractors ought to check over the construction documents in detail and inform the other participants about errors and omissions as soon as possible. They ought to perform all of the construction works accurately according to the documents and collaborate with designers and construction managers. In addition, they ought to train their employees in terms of achieving higher quality.
1. GĐRĐŞ
Đnşaat sektörü, tüm dünya ülkelerinde olduğu gibi, Türkiye ekonomisine de katkısı büyük olan sektörlerin başında gelmektedir. Sektör büyük ölçüde yerli sanayiye dayanması, istihdam sağlayıcı özelliklerinin fazla olması, imalat ve maden sektörleriyle olan yakın ilişkisi ve ihraç edilebilir bir hizmet olması nedeniyle Türkiye ekonomisinin lokomotif sektörü sayılmaktadır. Đnşaat sektöründeki değişiklikler, yakın ilişkide olduğu diğer sektörleri de etkilemektedir.
Son yıllarda, Türkiye’de inşaat sektöründe çok büyük gelişmeler yaşanmaktadır. Teknoloji ve ekonomideki büyük gelişmelerin, büyük şehirlerdeki nüfüs artışlarının neden olduğu yoğun taleplerin, yeni inşaat malzemesi ve tekniklerin geliştirilmesinin, banka kredisi alma kolaylıkları sağlanmasının ve farklı tasarımlar gerçekleştirme isteklerinin artmasının bu yöndeki katkısı çok fazladır. Bu gelişmeler doğrultusunda, tekil binalardan oluşan küçük ölçekli inşaat projeleri yerine, çok sayıda bloktan oluşan toplu konutlar, yüksek kulelerden oluşan konut ve iş merkezleri, çok büyük alışveriş merkezleri ve ulaşım merkez binaları veya çok sayıda kişi kapasiteli spor kompleksleri gibi büyük ölçekli projeler uygulanmaktadır. Büyük ölçekli projelerin hazırlanması ve uygulanması için çok büyük miktarlarda kaynak kullanılmakta ve çok sayıda insan görev almaktadır. Bu yüzden, kaynakların verimli ve doğru kullanılması, çalışanların görev ve sorumluluklarının net olarak belirlenmesi ve bu görevlerin eksiksiz olarak yerine getirilmesi çok büyük önem taşımaktadır.
Büyük ölçekli projelerin başarılı bir şekilde tamamlanması için öncelikle projelerin doğru, eksiksiz ve uygulanabilir bir şekilde tasarlanması gerekmektedir. Mimari projelerin uygulanabilmesi için gerekli olan bütün dökümanlar mimarlık firmaları tarafından hazırlanmaktadır. Dolayısıyla, projelerin başarılı ve sorunsuz olarak gerçekleştirilmesinde mimarlık ofislerine çok önemli görevler düşmektedir. Öncelikle, inşaat dökümanları hatasız, eksiksiz ve yönetmeliklere uygun olarak hazırlanmalıdır. Bu süreçde, projelerin tamamlanmasına katkıda bulunan mühendislik firmaları ile gerekli koordinasyonun sağlanması çok önemlidir. Ayrıca,
mimarlık firmalarının yapım işlerinin dökümanlara tamamen uygun olarak gerçekleştirilmesini sıkı bir şekilde takip etmesi gerekmektedir.
Sonuç olarak, farklı uzmanlık alanlarında hizmet veren çok sayıda katılımcının ortaklaşa çalışmasının gerektiği bu büyük ölçekli projelerin hazırlanması, yönetilmesi ve uygulanması çok daha karmaşık ve zor bir hale gelmiştir. Özellikle süre, maliyet ve kalite açılarından belirlenen hedeflere ulaşarak projelerin başarılı bir şekilde tamamlanması hususunda sorunlar yaşanmaktadır. Đnşaat sektöründeki gelişmelerin sürekli kılınabilmesi için bu sorunlara bir an önce uygun çözümlerin bulunması gerekmektedir.
1.1 Amaç
Bir inşaat projesinin hazırlanmış olan inşaat dökümanlarına uygun olarak, doğru, hızlı ve kaliteli bir şekilde uygulanması projenin başarılı olarak nitelendirilebilmesi için gereken en önemli koşuldur. Çünkü, yapılan hatalar, onaysız değişiklikler ve kalitesiz imalatlar işlerin tekrarlanmasına, bunun sonucunda gecikmelere, maliyet artışlarına ve katılımcılar arasında anlaşmazlıklara sebep olmaktadır. Bazı projelerde, denetim ve kontrol eksiklikleri nedeniyle değişiklikler ve kalitesiz imalatlar geç belirlenmekte, zamanın sınırlı olması yüzünden düzeltmeler yapılamamakta ve sonuç olarak tasarlanmış olan kalite düzeyinden uzaklaşılmaktadır. Ayrıca, tasarımcı onayı alınmadan yapılan değişiklikler, tasarım bütünlüğünü ve estetiğini bozmakta ve tasarımcıları zor durumda bırakmaktadır. Bu nedenle, projelerin doğru ve değiştirilmeden uygulanması için proje katılımcılarının bütün proje süreçlerindeki görev ve sorumluluklarının kesin bir şekilde belirlenmesi ve katılımcıların bu sorumlulukları eksiksiz olarak yerine getirmesi gerekmektedir. Hatalara ve eksikliklere neden olan faktörlerin ve olumsuz etkilerinin bilincinde olmak ve bu doğrultuda gerekli önlemleri almak, projelerin başarılı bir şekilde tamamlanmasında çok etkili olacaktır.
Bu çalışmanın amacı, Türkiye’de mimari projelerin başarısını olumsuz yönde etkileyen hatalara ve değişikliklere neden olan sorunların belirlenmesi ve bu bilgilerin ışığında projelerin doğru ve değiştirilmeden uygulanmasına yönelik öneriler geliştirilmesidir.
1.2 Kapsam ve Sınırlar
Türkiye’de son yıllarda büyük projeler, çoğunlukla tasarım ve yapım işlerinin ayrı firmalara verildiği, uygulama yönetimi görevinin ise mal sahibi çalışanlarından oluşan bir ekip ya da özel yapım yönetim firmaları tarafından yapıldığı yapım yönetimi proje teslim sistemi ile gerçekleştirilmektedir. Bu nedenle, çalışma bu teslim sistemi üzerine yapılmış olup, geleneksel ve tasarım-yapım proje teslim sistemleri bu çalışmanın kapsamı dışında tutulmuştur.
Çalışma, özel sektörde gerçekleştirilen büyük ve orta ölçekli mimari proje uygulamalarına yönelik yapılmıştır. Kamu projeleri ve küçük ölçekli projeler kapsam dışındadır.
Çalışmadaki alan araştırmasında, tezin amacının mimari tasarımcı tarafından hazırlanan mimari projelerin doğru ve değiştirilmeden uygulanmasına yönelik olması ve diğer projelerin mimari projenin tamamlayıcı çalışmaları niteliğinde olmasından, sadece mimarlık firmaları hedef kitle olarak belirlenmiş; statik, elektrik, mekanik ve peyzaj projelerini hazırlayan firmalar kapsama alınmamıştır.
1.3 Yöntem
Çalışmanın ilk aşamasında mimari projelerin doğru ve değiştirilmeden uygulanmasına yönelik önerilerin daha iyi belirlenebilmesi için geniş bir literatür araştırması yapılmış ve bu araştırmanın verileri ile mimari projelerdeki katılımcılar ve rollerine ilişkin genel bilgiler verilmiştir. Katılımcıların rolleri, proje hazırlama ve proje uygulama süreçleri olmak üzere iki ayrı süreçte irdelenmiş, çok fazla detaya girilmeyerek, katılımcıların projelerin doğru ve değiştirilmeden uygulanmasına etkisi fazla olan görevleri üzerinde yoğunlaşılmıştır.
Bir soruna öneriler geliştirebilmek için öncelikle o soruna neden olan sebeplerin belirlenmesi gerekmektedir. Dolayısıyla, ikinci aşamada yine literatür araştırmasına dayanarak, mimari projelerde hatalara ve onaysız değişikliklere neden olan etkenler belirlenmiştir. Bu bağlamda, katılımcıların hatalara olan etkisi proje süreçlerine göre değerlendirilerek kapsamlı bir şekilde belirtilmiştir.
Üçüncü aşamada, Türkiye’deki durumun belirlenmesi için bir alan araştırması yapılmıştır. Alan araştırması kapsamında hazırlanan anket çalışması ile Türkiye’de
mimari projelerin doğru ve değiştirilmeden uygulanmasını olumsuz yönde etkileyen sorunlar belirlenmiş ve bu sorunları çözebilmek için gerekli olan bilgiler edinilmiştir. Anket çalışmasının kapsamı ve çalışmada kullanılan yöntemler ilerleyen bölümlerde belirtilecektir. Son olarak, araştırmanın bulguları ve yapılan literatür çalışmasının verilerine dayanarak, mimari projelerin doğru ve değiştirilmeden uygulanmasına yönelik öneriler geliştirilmiştir.
1.4 Bu Konuda Yapılmış Çalışmalar
Đnşaat projeleri, kısıtlı sürelerde belirlenmiş olan bütçeyi aşmadan, doğru olarak uygulanması gereken ve bu amaç için birçok katılımcının bir araya gelerek ortaklaşa iş yaptığı çalışmalardır. Bu çalışmalar süresince katılımcıların yapacağı hatalar, diğer katılımcıları da etkileyecek, hataların ve eksikliklerin çok fazla olması da proje amaçlarına ulaşılmasını engelleyecektir. Bu nedenle, proje başarısını olumsuz yönde etkileyen bu sorunları incelemek için birçok çalışma yapılmıştır.
Love ve Edwards (2004a), inşaat projelerinde hatalara ve iş tekrarlarına sebep olan etkenleri belirleyerek uygulama kalitesini arttırmak için yapılan çalışmalara katkıda bulunmuştur. Hatalar nedeniyle yapılan iş tekrarlarının, proje performansını olumsuz yönde etkileyeceğini belirterek, sorunları azaltmak için öncelikle hatalara sebep olan etkenlerin belirlenmesinin gerektiğini vurgulamıştır. Çalışmada yapılan alan araştırmasının bilgileri doğrultusunda iş tekrarlarının azaltılabilmesi için gereken stratejiler tanımlanmıştır.
Atkinson (1999), çalışmasında inşaat uygulamalarının yönetilmesi ve denetlenmesi konularında insan hatalarından kaynaklanan sorunları araştırmıştır. Bu araştırmaya göre, hataların asıl sebebi yönetimsel konulardaki aksaklıklardır.
Sommerville (2007), başta konut binaları olmak üzere, yeni inşalardaki hatalar ve hataların neden olduğu iş tekrarlarını inceleyerek bu sorunlar hakkında değerlendirme, bilgilendirme ve tanımlama yapılabilmesi için bir çok analitik modelin ve yeni yaklaşımların geliştirilmesi gerektiğine dikkat çekmek için önerilerde bulunmuştur.
Love ve Li (2000), kalite hatalarının proje hazırlama sürecinde çok sık görülen unsurlar olduğunu, gecikmelere ve maliyet artışlarına sebep olduklarını belirtmiştir. Yapılan araştırmaya göre, mal sahibi ve kullanıcılar tarafından talep edilen
değişiklikler ve inşaat dökümanlarında bulunan hatalar ve eksiklikler, iş tekrarlarının başlıca sebepleridir. Sonuç olarak, hataların ve iş tekrarlarının azaltılması ve önlenmesi için inşaat ve tasarım firmalarının kalite yönetim uygulamalarını kullanmaları ve proje hazırlama sürecinde disiplinler arası koordinasyona gereken önemi göstermeleri önerilmiştir.
Gordon ve diğ.(2007)’e göre, verimli denetimler yapılarak hataların eksiksiz olarak belirlenmesi için denetim planlaması gerekmektedir. Yapım projelerinde karşılaşılan denetim sorunları, denetleme konularına yardımcı olacak yaklaşım ve araçların geliştirilmesi sayesinde önlenebilmektedir. Bu araçların geliştirilmesi, denetimlerin planlanması ve uygulanması konularındaki hataların azaltılabilmesi için formalizm gereklidir.
Bir inşaat projesindeki yapım işlerinin çoğu ya da tamamı yüklenici firmalar tarafından gerçekleştirilmektedir. Bu nedenle, bu firmaların gösterdikleri iş performansları proje başarısını doğrudan etkileyecektir. Xiao ve Proverbs (2003), yüklenici firmaların performanslarını etkileyen faktörler üzerine uluslararası bir araştırma yapmıştır. Bu araştırmanın sonuçlarına göre, yüklenicilerin genel performansı benzer projelerdeki geçmiş performanslarına, istihdam sağlama isteklerine, işleri zamanında bitirme konusuna verdikleri öneme, alt yüklenicilerle olan ilişkilerine ve yapım işleri süresince talep edilen tasarım değişikliklerine bağlıdır. Yükleniciler performanslarını arttırmak için yapım süresine odaklanmalı, gecikmeleri azaltmalı, sabit bir iş gücü sağlamalı ve alt yüklenicilerle ortaklıklar kurmalıdır.
Karim ve diğ. (2006), alt yüklenici yönetiminin projelerdeki kalite düzeyine olan etkilerini incelemiştir. Çalışmada, uygulama kalitesinin yükseltilmesi ve hataların azaltılabilmesi için alt yüklenici yönetimine önem gösterilmesi belirtilerek, uzun süreli alt yüklenici yönetimi için gerekli olacak bir karar destek sistemi önerilmiştir. Tez kapsamında yapılan literatür araştırması sonucunda, mimari projelerin uygulanmasında karşılaşılan sorunlar konusunda yurt dışında birçok çalışmanın yapıldığı fakat Türkiye’de yeteri kadar çalışma yapılmadığı belirlenmiştir. Bu nedenle, Türkiye’deki durumun tespit edilmesi için mimari proje uygulama sorunlarına yönelik bir alan araştırması yaparak, bu sorunlara yönelik tartışma ve öneriler geliştirilmesi hedeflenmiştir.
2. MĐMARĐ PROJELERDE KATILIMCILAR VE ROLLERĐ
Bu bölümde, bir mimari projenin yönetilmesi ve inşa edilebilmesi için gerekli olan ana katılımcılar tanımlanacak ve bu katılımcıların projelerin doğru ve değiştirilmeden uygulanmasına etki eden görev ve sorumlulukları belirtilecektir. Katılımcıların bu bağlamdaki rolleri, proje hazırlama ve uygulama süreci olmak üzere iki ayrı süreçte irdelenecektir.
2.1 Katılımcılar
Mimari projelerin hazırlanmaya başlanması için yeterli finansal kaynağa sahip bir kişi ya da firmanın girişimde bulunması; planlanması ve inşa edilmesi için ise, farklı yetenek ve bilgilere sahip çeşitli alanlarda uzmanlaşmış katılımcıların ortaklaşa çalışması gerekmektedir.
Bir mimari projenin gerçekleştirilmesi için; proje büyüklüğüne veya tipine bağlı olmaksızın, üç ana katılımcının yetenek ve hizmetlerine ihtiyaç vardır (Şekil 2.1) :
● Mal sahibi ● Tasarımcı ● Yapımcı
Bu katılımcıların bünyesinde danışmanlar, kalite kontrol sorumluları, alt yükleniciler, malzeme ve ekipman tedarikçileri gibi başka yardımcı katılımcılar da proje süreçleri içerisinde görev alabilmektedir (Fisk, 1992).
Mal sahipleri, bütün maliyetleri karşılayarak bir projenin gerçekleşmesini sağlayan ve projenin getirilerinden faydalanmaya hak kazanan kişi ya da organizasyonlardır. Bir projenin işlevini, başlangıç ve bitiş zamanlarını ve bütçesini belirlemek ve projenin bu bilgiler doğrultusunda yönetilmesini sağlamak mal sahibinin sorumluluğundadır.
Son yıllarda, proje büyüklüklerinin artması ve projelerin daha karmaşıklaşması ile mal sahibi tarafından proje süreçlerinin yönetilmesi çok daha zor bir hale gelmiştir. Bu nedenle, profesyonel yönetim hizmetleri ihtiyacı doğmuştur. Sonuç olarak, yapım yöneticisi, diğer ana katılımcılara ek olarak projelerde hizmet vermeye başlamıştır (Şekil 2.2).
Şekil 2.2 : Yapım Yöneticisi Teslim Sisteminde Proje Katılımcıları ve Đlişkileri. Bu bağlamda, mal sahibi, sahibi olduğu arsanın üzerine bir proje gerçekleştirme kararını aldıktan sonra kendisini proje ile ilgili tüm konularda temsil etmekle yükümlü, projenin bütün evrelerinin sorumlusu olacak bir yapım yönetim ekibi belirlemelidir. Bu ekip, mal sahibinin kendi çalışanlarından oluşabildiği gibi profesyonel yapım yönetim şirketlerinden seçilebilmektedir. Bir yapım yönetim ekibi proje müdürü, şantiye şefi, tahminciler, programlamacılar, saha mühendisleri ve kalite kontrol mühendisleri gibi hem ofis hem de sahada görev yapacak
personellerden oluşmaktadır. Yapım yönetimi projenin süre, maliyet ve kalite kontrolünü ve koordinasyonu sağlamak, yüklenici ve tasarımcının verdiği hizmetleri denetlemekle sorumludur (Fisk, 1992).
Mimarlık ve mühendislik firmalarından oluşan tasarımcılar, mal sahibinin denetiminde proje tasarımını şekillendirerek projenin uygulanabilmesi için gerekli bütün bilgileri barındıran inşaat dökümanlarını hazırlamakla yükümlüdür. Ayrıca, projenin hazırlanan bu dökümanlara uygun olarak uygulanmasını temin etmek amacıyla proje tamamlanana kadar bütün proje süreçlerinde görev almaktadır. Đnşaat dökümanlarının tamamlanmasından sonra, mal sahibi ve yapım yöneticileri tarafından seçilen yüklenici firmalar, projenin bu dökümanlara uygun bir şekilde ve belirlenen süre içerisinde uygulanması sağlamaktadır. Birçok farklı uygulama çeşitinin bulunduğu modern karmaşık projelerde, mal sahibi ile bir projeyi uygulamak için anlaşma yapmış olan yüklenici firma, uygulamanın daha başarılı bir şekilde tamamlanabilmesi için işin belirli kısımlarınının yapımını üstlenecek alt yüklenicilerle çalışmayı tercih etmektedir. Bu durumlarda, alt yüklenicilerle sadece yüklenicilerin arasında sözleşme yapılmaktadır. Mal sahibinin alt yüklenicilerle bir anlaşma yapması söz konusu değildir. Alt yüklenicilerin bütün faaliyetlerinden yükleniciler sorumludur (Fisk, 1992).
Đnşaat sektörü, projelerin büyük olması, yerinde üretilmesi ve kendine özgü olması nedenlerinden diğer sektörlerden farklılaşmaktadır. Her proje, bütün süreçlerde yol haritası görevini yapacak mantıklı ve tanımlanabilir kademelere ayrılabilmelidir. Her projenin kendine özgü olması proje yönetiminin yüksek riskli yapısını şekillendirmektedir. Projelerde zamanın çok önemli bir unsur olması nedeniyle iyi hazırlanmamış bir yol haritası, proje ekibini yanlış doğrultulara yönlendirebilmekte, zaman ve para kayıplarına sebep olabilmektedir.
Proje başlama ve bitiş zamanları, bütünüyle mal sahibinin kararlarına ve bütçesine bağlıdır. Projeler mal sahibinin belirlediği bir amaçla başlamakta ve proje ekibi tarafından bu amaçlar yerine yetirilmektedir. Ekipler tasarlamaya, hesap yapmaya ve projeyi planlamaya başladıkça, projenin amaçları ve hedefleri hakkında daha fazla bilgi edineceklerdir. Bu bağlamda, daha önce belirlenmiş olan proje hedeflerinin yeniden tanımlanması gerekmektedir.
Đnşaat projelerinde çok fazla miktarda kaynak kullanılmaktadır. Zaman, para, iş gücü, ekipman ve malzemeler proje ekibi tarafından yönetilmesi ve kontrol edilmesi gereken kaynaklardır. Kaynakların verimli bir şekilde kullanılması proje başarısı için çok önemli bir husustur. Ayrıca, inşaat projeleri bir çok farklı organizasyonun bir arada çalışmasını gerektirecek şekilde kısımlara ayrılmış bir yapıdadır. Bu nedenle, inşaat projelerin tam anlamıyla uygun ve verimli bir şekilde yönetilmesi gerekmektedir.
2.2 Mal Sahibinin Rolü
Bir projenin başarılı bir şekilde tamamlanması için mal sahibinin proje hedeflerini zaman kaybetmeden ve kesin olarak belirlemesi, makul ve dengeli bir iş kapsamı, bütçe ve iş takvimi oluşturması gerekmektedir. Ayrıca, proje katılımcılarının seçimine özen gösterilmesi ve projenin gidişatından sürekli olarak haberdar olabilmek için etkili bir kontrol sisteminin geliştirilmesi çok önemlidir (Gould, 2005). Mal sahibinin bir mimari projenin bütün süreçlerindeki genel görev ve sorumlulukları;
• Etkin ve deneyimli çalışanlardan oluşan bir proje ve yapım yönetim ekibi belirlemek;
• Bütçe ve zaman sınırlarını belirleyerek projenin başlama talimatını vermek; • Danışmanları belirlemek;
• Tasarım kararlarına aktif olarak katılmak, son onayları vermek;
• Đhale dökümanlarının hazırlanmasını ve onaylanmasını gerçekleştirmek; • Yapım işlerininin doğru ve planlanmış olan süre ve maliyet değerlerini
aşmadan sürdürülmesini takip etmek;
• Son denetimlere katılmak ve projeyi teslim almaktır. 2.2.1 Proje hazırlama süreci
Proje hazırlama süreci, mal sahibi açısından yoğun ve çok önemli olan bir süreçtir. Çünkü, mal sahibi projenin bütün nitelik ve niceliklerinin belirlenmesi için gereken bütün kararları bu süreçte almaktadır. Mal sahibinin yapması gereken ilk görev
projenin başarılı bir şekilde bitirilmesine katkıda bulunacak uygun katılımcıların seçilmesidir.
Mal sahibi, proje hazırlama süreci başında, kendisini proje ile ilgili tüm konularda temsil edecek ve projenin bütün evrelerinin sorumlusu olacak proje ve yapım yönetim ekibini seçerken çok iyi değerlendirmeler yapmalıdır (Şekil 2.3). Đlk olarak, seçeceği ekibin yapılacak olan projenin tipi hakkında deneyim sahibi olmasına ve yönetici kabiliyetleri ile yapım öncesi işleri arasındaki uyuma dikkat etmelidir. Örneğin, mal sahibi sadece tahminler ve iş programı konularında hizmet almak istiyorsa, uygun yapım yöneticisi seçim sürecinde sadece bu konulara odaklanmalıdır. Bazı mal sahipleri, yapım yöneticilerinin koordinasyon gibi mal sahibi görevlerini ya da maliyet tahminleri gibi tasarımcı görevlerini yerine getirmek durumunda olduğunu düşünmektedir. Sonuç olarak, karışıklıkları önlemek için mal sahipleri gereksinimleri konusunda kesin olmalıdır (Gould ve Joyce, 2000). Proje yapım yönetim ekibi de, bu gereksinimler doğrultusunda belirlenmelidir.
Şekil 2.3 : Yapım Yöneticisi Seçimini Etkileyen Faktörler (Gould ve Joyce, 2000). Günümüz değişken iş ortamlarında, yapım projelerinin hatalı uygulanması ve sağlıksız karar verme durumlarının etkisi nedeniyle yapım danışmanlarına olan ihtiyaç artmıştır. Yapım danışmanlarının görevi sadece teknik ve mali konularda destek vermek değil, aynı zamanda katılımcılar arasında bir köprü görevi görmek ve fazlasıyla iyimser hareket eden katılımcılara gerçekci yaklaşmayı önermektir (Bright, 2002). Yapım danışmanları, geniş bilgi birikimleri, proje deneyimleri ve stratejik iş yetenekleri ile mal sahiplerine gerekli olan bilgi ve önerileri sağlamaktadır. Danışmanların sorumlulukları dökümanların kontrol edilmesi, anlaşmazlıkların
değerlendirilmesi, yapım yönetimi işlerinin takip edilmesi ya da sadece sorunların meydana geldiği durumlarla ilgilenilmesini içermektedir.
Danışmanlar, yüklenicilerin sözleşme dökümanlarına tamamen uyması ile bir yapım işinin başarılı bir şekilde bitirilebileciğini vurgulayarak mal sahibi ve proje yönetimine bu konularda yardımcı olmaktadır. Sonuç olarak, mal sahipleri hem kendilerine hem de yapım yöneticilerine destek verecek, kendi konularında uzman olan, deneyimli danışmanların proje süreçlerine dahil edilmesini zorunlu kılmalıdır. Proje hazırlama sürecindeki en önemli hedef, mal sahibinin ihtiyaç ve gereksinimlerini karşılamaktır. Projelerin bu doğrultuda hazırlanabilmesi için mal sahibi tasarım ve projelendirme sürecine aktif olarak katılım sağlamalıdır. Mal sahipleri, proje maliyetinin ve projeyi bitirmek için gereken zaman sınırlarının belirlenmesi ve tasarımcılara gerekli olan karar verme verilerinin sağlanması görevini yerine getirmelidir.
Ayrıca, mal sahibinin projenin bütün kısımlarına ve detaylarına hakim olması ve gereken müdahaleleri proje hazırlama sürecinde yapması gerekmektedir. Çünkü, alınan proje kararları ile mal sahibi gereksinimleri arasındaki uyuşmazlıkların yapım işleri başladıktan sonra farkedilmesi ve bu nedenle değişiklikler istenmesi, çeşitli sorunlara sebep olmaktadır.
2.2.2 Proje uygulama süreci
Mal sahipleri, projenin uygulanmaya başlanmasından bitirilmesine kadar süren bütün süreçlerini yakından takip ve kontrol etmelidir. Projenin başarılı bir şekilde tamamlanması için yapım yönetimi ve tasarımcıların aldığı kararlara ortak olmalı ve gerektiğinde müdahalelerde bulunmalıdır. Mal sahibinin birden fazla projesinin olması ya da projelerle yakından ilgilenemeyecek kadar yoğun olması durumunda, kendisini temsil edebilecek ve proje yöneticileri ile arasındaki iletişimi sağlayabilecek bir kişi görevlendirmelidir.
Mal sahibinin uygulama sürecindeki kontrol sorumlulukları sadece yapısal sağlamlık ve güvenlik konularını değil, işçilik kalitesini, doğru malzeme kullanımını, estetik değerleri, şartnamelere ve çizimlere uygunluğunu içermektedir (Fisk, 1992). Bu nedenle, mal sahipleri düzenli olarak yapım yönetim ekibiyle birlikte saha denetimlerinde bulunarak yapım işlerinin işleyişini takip etmelidir.
Sonuç olarak, mimari projelerdeki en önemli hedef mal sahibi gereksinimlerinin karşılanmasıdır. Bu hedefe ulaşmak için mal sahibinin projenin hem hazırlama, hem de uygulama süreçine aktif olarak katılım sağlaması çok önemlidir.
2.3 Tasarımcının Rolü
Mimarlar, mal sahipleri ile birlikte çalışarak bir proje fikrini kağıt üzerine geçiren, bina ve özellikle konut inşaat projelerinde tasarım işlerinin başında olan katılımcılardır. Tasarımcının asıl görevi, mal sahibi ihtiyaçlarını uygulamacıların fiyatlandırabileceği, programlayabileceği ve uygulayabileceği şekillere dönüştürmek, geliştirmek ve grafiksel olarak sunmaktır. Bu nedenle, mimarların mal sahibi ihtiyaçlarını kavrayabilme, uygun sistem ve malzeme seçimleri yapabilme beceri ve deneyimlerine sahip olması; tasarımı matematiksel olarak oranlı, estetik olarak da etkili bir biçimde formüle edebilecek yetenekte olması gerekmektedir.
Mimarlar, bina projelerinin asıl tasarımcılarıdır; fakat şartname yazıcıları, teknik ressamlar, iç mimarlar ve peyzaj mimarları gibi başka profesyonel katılımcılarla birlikte çalışmaktadırlar.
2.3.1 Proje hazırlama süreci
Proje tasarımına başlarken, öncelikle tasarımın önemli kriterleri belirlenmelidir. Bazı mimarlar tasarımları şekillendirirken fiziksel şartlar ve çevreyi, bazıları binanın kullanım amacıyla uyumlu olması için fonksiyonu, bazıları ise benzeri olmayan bir imaj yaratma fikrini dikkate alırlar. Fakat, iyi bir tasarım yapmak için bu kriterlerin hepsini dikkate almak gerekmektedir (Gould ve Joyce, 2000). Ancak, proje hazırlama sürecinde asıl olarak unutulmaması gereken konu, mal sahibinin ihtiyaç ve gereksinimlerinin karşılanmasıdır. Bu nedenle, tasarımcıların sürekli olarak mal sahibi ile iletişim içerisinde olması gerekmektedir.
Tasarımcıların proje hazırlama sürecindeki genel sorumluluk ve görevleri; sözleşme dökümanlarının hazırlanması, proje ekipleri arasındaki koordinasyon ve kalite yönetimi uygulamalarıdır.
2.3.1.1 Sözleşme dökümanları
Bir proje başlangıcında, ilk olarak odaklanılması gereken kısım sözleşme dökümanlarıdır. Doğru bir şekilde başlamak için etkili iletişimler kurmak ve
sözleşme dökümanları için ne gerektiğini saptamak gerekir (Douglas, 2002). Sözleşme dökümanları, bir projenin başarılı bir şekilde tamamlanmasını sağlayan tüm bilgileri içerir. Sözleşme dökümanlarını şu bölümlerden oluşmaktadır :
• Genel koşullar. • Bütünleyici koşullar. • Teknik şartnameler. • Çizimler.
• Ekler.
Genel koşullar hakları, sorumlulukları, mal sahibi, yüklenici ve tasarımcı ilişkilerini ve sözleşme dökümanlarının nasıl idare edileceği hakkındaki bilgileri içerir. Genel koşullar için hazırlanmış standart setler bulunmaktadır. Örneğin, Amerika’da AIA formları, Đngiltere’de RIBA formları, Rusya’da SNIP formları yer almakta ve bu formlar başka ülkelerde de kullanılmaktadır. Amerikan mimarlık enstitüsünün hazırladığı standartlar formlar (AIA), dünya çapında inşaat sektöründe en çok kullanılan standart sözleşme dökümanlarıdır. Bu standart dökümanların bir çok avantajı vardır (Douglas, 2002);
• Bütün katılımcıların hakları adaletli bir biçimde belirtilmiştir.
• Dökümanlar inşaat sektörü uygulamalarını yansıtmaktadır ve kullanıcılara ortak görüşlere dayalı bir model sunmaktadır.
• Bu dökümanlar, sektör uygulamaları, güvenceler ve teknolojideki değişikliklere karşı sürekli olarak güncellenmektedir.
• Dökümanlar esnek bir yapıya sahiptir. Proje gereksinimlerine göre kolayca ayarlanabilir.
• Dökümanlar, yaygın kelime ve ifadelerin kullanılmasıyla kolayca anlaşabilir bir biçimde hazırlanmıştır.
Bütünleyici koşullar belirli bir projeye ait özel sözleşme ilişkilerini içerir. Bu dökümanlarda işin gerçekleştirilmesi ile ilgili talimatlar, mal sahibi tarafından sağlanan malzemeler, o bölgedeki zorunlu ücret değerleri, iş durumu raporları için gerekenler ve proje iş programı gereksinimleri gibi bilgiler bulunmaktadır. Bütünleyici koşullarda genel olarak iki çeşit bilgi yer almaktadır:
• Genel koşulların temel maddelerine yapılan eklemeler, çıkarmalar veya değişimler;
• Belirli bir proje için gerekli olabilecek ek sözleşme maddeleri.
Çizimler, yapılacak olan işin görsel kaynaklarıdır. Đmalatların biçim,ölçü ve malzeme nitelik bilgilerini kapsamaktadır. Teknik şartnameler ise iş için gerekli teknik gereksinimlerin sözel ifadeleridir ve yapım öncesi, yapım süreci ve yapım sonrasındaki imalatlar ve imalatların yapılacağı mekanlarla ilgili bilgileri içermektedir. Bu nedenle, çizimler ve teknik şartnameler birbirlerini tamamlayan dökümanlardır. Çizimler ve teknik şartnameler projedeki kalite düzeyini, işçilik ve malzeme standartlarını belirlemektedir. Çoğunlukla, hedeflenen kaliteye ulaşmak için daha önceden kabul edilmiş bir uygulama ya da çeşitli standart şartnameler referans olarak kullanılmaktadır.
Sözleşme ekleri, sözleşmeler için teklifler alınmadan önce eklenmesi gereken bilgileri, düzeltmeleri ve değişiklikleri içermektedir. Ekler, mal sahibinin iş kapsamında bir değişiklik yapma ya da sözleşmeyi detaylandırmasına olanak sağlayan yöntemlerdir. Bir sözleşme imzalandıktan sonra, işin kapsam ve detaylarında yapılacak olan değişiklikler sözleşme tarafları arasında yeni bir ilişki gerektirir. Bunlar, değişiklik talimatları olarak tanımlanmaktadır (Douglas, 2002). Sözleşme dökümanlarının mutlaka bir kopyası bulundurulmalı, bütün belgeler tekrar gözden geçirilip kontrol edilmeli ve içerdiği koşullar güncel olmalıdır. Şartnamelerin yazım kalitesi son zamanlarda çözülmesi gereken bir sorun haline gelmiştir. Çünkü, şartnamedeki hatalar yapım işlerinde anlaşmazlıklara ve davalara sebep olmaktadır. Bu nedenle, kaliteli şartnamelerin yazılabilmesı için şu koşulların sağlanması gerekmektedir (Kululanga ve Price,2005);
• Yeterlilik; şartnameleri yazanlar, yapım işleri ve teknikleri hakkında yeterli bilgiye ve bu bilgileri uygun şekilde yazabilecek kabiliyete sahip olmalıdır. • Sistematik yaklaşım; uygulama bilgileri ve tarifler sistemli bir şekilde
sıralanmalıdır.
• Kesinlik; şartnamedeki ifade ve anlatım biçimleri kesinlikle doğru olmalıdır. Kullanılan kelimeler net bir şekilde anlaşılır olmalı, gereksiz kelime ve cümleler kullanılmamalıdır.
• Tutarlılık; doğru cümleler doğru içeriklerde kullanılmalıdır.
• Güncellik; şartnamelerde yazılanlar güncel ve kolayca ulaşılabilir olmalıdır. • Adaletlilik; mal sahibi ile yüklenici firmalar arasında anlaşmazsızlıklara
sebep olacak adeletsiz şartlar oluşturulmamalıdır.
• Gerçekcilik; şartnamelerde belirtilen yöntemler ve malzemeler kolay temin edilebilir ve pratik bir şekilde uygulanabilir olmalıdır.
• Şartnamelerde, durum açıklamaları ile yüklenicilere verilen talimatlar açık bir şekilde birbirinden ayrılmalıdır.
• Sonuç-odaklılık; kaliteli şartnamelerin yazılma amacı, projenin imzalanmış sözleşmeye uygun olarak uygulanması üzerine olmalıdır.
Çizimler, yapım yöneticilerinin ve yüklenicilerin görevlerini yerine getirebilmesi için bir projedeki fiziksel öğelerin ilişkilerini ve sayısal ifadelerini göstermek amacıyla kullanılan dökümanlardır. Kalite çizimler hazırlamak için çizimlerin okunurluğu, baskı kalitesi ve içerdiği bilgi çeşidi ve miktarı geliştirilmelidir. Tasarımcılar hazırladıkları çizimlerde özellikle okunabilirliği arttırmalıdır. Bu nedenle, sadece uygulama için gerekli olan bilgiler dahil edilmeli, gereksiz bilgi ve detaylardan kaçınılmalıdır (Gao ve diğ., 2006).
Gao ve diğerlerinin (2006) yaptığı araştırmanın bulgularına göre, çizim ve şartnamelerde istenilen kaliteye ulaşmak için, dökümanlar hazırlandıktan sonra, yeterli zaman ayırarak tekrar gözden geçirilmeli, hazırlık sürecine teknik ressamlar da dahil edilmeli, tasarımcılar uygulama yöntemleri, malzemeler ve süreçler hakkındaki bilgilerini arttırmalı ve disiplinler arası iletişimi geliştirmelidir.
Bir proje ait tüm çizimler, çizim seti adı verilen dosyalarda toplanmalıdır. Çizimler ana başlıklar altında sınıflandırılmalı ve bu sınıflandırmaya uygun olarak numaralandırılmalıdır. Đyi organize edilmiş çizim setleri bilgiye ulaşımı kolaylaştırmakta, proje koordinasyonunu desteklemekte, bilgi eksikliğinin giderilmesine yardımcı olmakta ve aynı bilginin defalarca tekrarlanmasını engellemektedir.
2.3.1.2 Disiplinler arası koordinasyon ve iletişim
Đnşaat projelerinin detaylı bir şekilde tasarlanması, tutarlı tasarım dökümanlarının hazırlanabilmesi için farklı proje gruplarının verimli bir şekilde birlikte çalışmasına
bağlı olan karmaşık ve birden fazla disiplin gerektiren bir süreçtir (Hegazy ve diğ., 2001). Bu nedenle, bir projede yapım işlerinin başlayabilmesi için sadece mimari projenin hazırlanmış olması yeterli değildir. Statik, mekanik ve elektrik ve peyzaj projelerinin de mimari projeye uygun bir şekilde hazırlanması gerekmektedir. Proje hazırlama sürecinde tasarımcı projeyi diğer proje gruplarına iletmeli ve diğer projelerin hazırlanmasını takip etmelidir. Gerekli durumlarda, diğer proje ekiplerinin mimari projeyi daha iyi kavraması ve kullanılacak olan sistemlerin belirlenmesi için proje toplantıları düzenlemelidir. Projeler hazırlandıktan sonra tekrar tasarımcıya gönderilmeli, mimari proje ile karşılaştırılmalı ve gerekli düzeltmelerin yapılması sağlanmalıdır.
Tasarım firmaları genellikle küçük ya da orta ölçekli firmalardır ve bütün tasarımcıların mal sahibi ve diğer proje ekipleri ile doğrudan iletişim içerisinde olması gerekmektedir. Bu nedenle, etkili bir iletişim kurmak için tasarımcıların yeterli eğitime ve iletişim yeteneklerine sahip olması önemli bir husustur. Ayrıca, gerekli hizmetin ve iyi bir iletişimin sağlanması için uygun bir iletişim sistemi gereklidir (Love ve diğ, 2000). Sonuç olarak, tasarım firmalarının proje grupları arasında gerekli olan koordinasyon ve iletişimi sağlaması, uyuşmazlıkları ve hataları azaltmak için kesinlikle yerine getirilmesi gereken, önemli bir görevdir.
2.3.1.3 Kalite yönetimi
Tasarım firmaları kalite güvencesi ve sürekli geliştirme gibi diğer kalite şekillerini uygulamaktan kaçınmaktadır. Bu durum, özellikle hatalara ve yeniden çalışmalara sebep olan kalitesiz sözleşme dökümanları hazırlanmasına etki eden önemli faktörler birisidir. Tasarım firmalarının sağladıkları servis kalitesini arttırmaları için ISO 9000 gibi kalite yönetim ve güvence standartlarını uygulaması gerekmektedir. Tasarımcılar, bu standartları kullanarak inşaat tedarik zincirindeki değer katma sürecine verimli bir şekilde dahil olabilecektir. Servis kalitesine olumlu yönde etki eden faktörler; çalışan yeterliliği, mal sahibi ihtiyaçlarını iyi kavrama, firma büyüklüğü, bilgi taleplerine hızlı bir şekilde karşılık verebilme, verilen bilginin güvenilirliği, çalışan etkileşimi ve etik standartlardır (Love ve diğ, 2000).
Toplam kalite yönetim felsefesinin uygulanması, bir firmanın üretkenliğini geliştirmesi ve müşteri memnuniyetini sağlamasında etkili olacaktır. Toplam kalite yönetimi özel düşünme, çalışma ve organize etme yöntemleri üzerine kurulmuş olup, organizasyonların bütün düzeylerinde gerekli olan kalitenin sağlanmasını
hedeflemektedir (Love ve diğ., 1999). Tasarım firmalarının hizmet kalitelerinin bütünüyle geliştirilmesi için bir toplam kalite yönetim felsefesine adapte olmaları ve bir kalite kültürünün temelini oluşturmak için ISO 9000 standartlarını kullanmaları önerilmektedir. Bu taktirde, sözleşme dökümanlarının kalitesi arttırılabilecek ve hatalar nedeniyle gerçekleştirilen düzeltme işlerinin dolaylı ve dolaysız maliyetleri azaltılabilecektir (Love ve diğ, 2000).
Yapım süreçlerinin sorumlusu olan yüklenicilerin alt yüklenicilerini yönetebilmesi için doğru bilgilere sahip olması gerekmektedir. Tamamlanmamış, çelişkili ve uygun olmayan bilgiler hatalara ve proje uygulamasının uzamasına sebep olabilmektedir. Yüklenici firmaların kalite sistemleri, hataları ve eksiklikleri önleme hususunda yeterli olmadığı için, tasarımcıların aşağıdaki kalite yönetimi uygulamalarına dikkat etmeleri önerilmektedir:
• Mal sahibi ve kullanıcı ihtiyaçlarının gidermek; • Doğru ve eksiksiz çizim ve şartname hazırlamak; • Sözleşme dökümanlarının denetimini sağlamak;
• Tasarım analizleri yaparak tasarımın doğruluğunu sağlamak; • Değişiklikleri kontrol etmek;
• Kaliteli bir hizmet vermeyi sürdürmek.
Ancak bu konulara yeterli önem verilirse kalite güvencesi geliştirilebilir, hata ve eksiklikler azaltılabilir. Ayrıca, kaliteli dökümanlar hazırlanabilmesi için bir organizasyonun doğru elemanların yeteneklerini doğru zamanlarda kullanması ve projedeki diğer organizasyonlarla ortaklaşa çalışması gerekmektedir. Toplam kalite yönetimi ortaklıkların kurulması, organizasyonlar arası etkileşimi desteklemekte ve bir projenin tasarlanması ve uygulanması sırasında yaşanan anlaşmazlıkları azaltan bir mekanizma görevi üstlenmektedir (Love ve Edwards, 2004a).
2.3.2 Proje uygulama süreci
Bu süreç, çok büyük oranda yapım işlerini desteklemek amacıyla yapılan denetleme ve kontrol eylemlerini kapsar. Tasarımcının uygulama sürecindeki ilk görevi, yüklenicinin uygulama çizimlerini ve numuneleri gözden geçirmesidir. Çünkü,
şartname ve çizimlere uymayan malzeme ve yöntemlerin kullanılması tasarım bütünlüğünün bozulmasına sebep olacaktır.
2.3.2.1 Saha ekipleri ile iletişim
Bütün uygulama dökümanları tasarımcı tarafından hazırlanmaktadır. Bu nedenle, tasarımcılar projenin bütün detaylarına en fazla hakim olan katılımcılardır ve kritik olan, hata yapılma olasılığı yüksek olan eylemleri daha kolay bir şekilde belirleyebilmektedir. Tasarımcıların uygulama işlerinin gidişatı hakkında düzenli olarak bilgiler alması ve yapım yöneticilerini karşılaşılabilcek sorunlar konusunda uyarması, hataların azaltılmasına olanak sağlamaktadır.
Bazı durumlarda, uygulama sürecindeki koşullar planlanandan faklı olabilmekte, çizimlerde eksikler ya da hatalar tespit edilebilmekte ve uygulamacılar belirli kısımlarda daha fazla detaya ihtiyaç duyabilmektedir. Tasarımcıların yüklenici ve alt yüklenici firmalarla iletişim halinde olması, gerekli olan teknik desteğin daha hızlı verilmesini sağlayarak zaman kayıplarının yaşanmasını engelleyecektir. Ayrıca, yüklenici firmalar, düzenli olarak hem yapım yönetim ekibi hem de tasarım ekibi tarafından sıkı bir şekilde takip edilmesinin etkisi ile yapım işlerinde daha dikkatli olma yoluna gidecek ve sözleşme dökümanlarına uymaya daha fazla gayret gösterecektir.
Tasarım firmasının projenin büyüklüğüne göre belirleyeceği bir ekip ya da bir kişiyi proje sahasında temsilci olarak görevlendirmesi, uyuşmazlıkları önlemek, uygulama hatalarını azaltmak, daha verimli olabilmek ve saha ekipleri ile iletişimi geliştirmek amacıyla uygulayacağı etkili bir yöntemdir. Bu bağlamda, tasarımcı kendisinin ya da mal sahibinin uygulamacılara yönelik olan talimatlarını, herhangi bir karışıklığa sebep vermeksizin, bu temsilci aracılığıyla iletecektir (Fisk, 1992).
Yapım işlerininin tüm süreçlerinde, tasarım firmasının yapım yönetim ekibi ve yüklenici firmalarla sürekli iletişim halinde bulunması projenin başarılı bir şekilde sürdürülmesi ve tamamlanması hususunda çok etkili olmaktadır.
2.3.2.2 Saha kontrolleri
Uygulama sürecinde tasarımcının en önemli görevlerinden birisi, uygulama kalitesini denetlemek ve yapım yöneticisine hakedişlerin onaylanması konusunda yardımcı olmaktır. Çünkü, ödemeler yapılmadan önce işin doğru bir şekilde yapıldığının kesinleştirilmesi gerekmektedir (Gould, 2005).
Yapım işlerinde yeterli kalitenin sağlanması görevini tamamen yükleniciye bırakmak uygun değildir. Çizim ve şartnameleri hazırlayan tasarım firması, saha idaresi ve kalite güvencesinin sağlanması için yapım işleri süreçlerine dahil edilmelidir. Bu bağlamda, tasarım firmasının yapım işlerindeki eksiklikleri ve hataları belirlemek için, işler devam ederken düzenli saha kontrolleri yapması gerekmektedir. Denetim yapmakla görevlendirelen elemanların yeterli, teknik olarak vasıflı ve deneyimli olması önemlidir. Saha kontrolleri sırasında tasarımcının denetmenleri, yapım işlerinin onaylanmış olan şartname ve çizimlere uygun bir şekilde yapılmasını, işçilik ve uygulama yöntemlerinin sözleşme dökümanlarındaki standartlar kapsamında gerçekleştirilmesini kontrol etmelidir (Fisk, 1992). Saha kontrollerinde şu hususlara dikkat edilmelidir :
• Denetmenler çizim ve şartnamelere, uyuşmazlıkları, hataları ve eksiklikleri kolayca teshiş edebilecek düzeyde hakim olmalıdır.
• Kontroller hızlı ve zamanında yapılmalıdır.
• Konroller sırasında uygulamacılara verilmesi gereken talimatlar, alt yüklenici yöneticilerine veya yüklenici firmanın yetkili personeline verilmelidir.
• Kontroller sırasında raporlar tutulmalı ve bu raporlar zaman kaybetmeden yetkililere iletilmelidir.
• Belirlenen ve bildirilen hata ve eksiklik durumlarının doğru bir şekilde giderilmesi de kontrol edilmelidir.
Yüklenici firmaların yapım işlerini tamamlaması durumunda, tasarımcının son olarak sahadaki bütün tamamlanmış uygulamaları kontrol etmesi gerekmektedir. Çizimlere ve şartnamelere uymayan imalatlar ya da eksik kalmış uygulamalar belirlenerek eksik işler listesi hazırlanmalı ve yapım yönetimi ile mal sahibine teslim edilmelidir. Tasarımcıların bu konudaki son görevi ise, eksik işler listesindeki uygulamaların kontrollerini yaparak mal sahibi ile birlikte işleri teslim almaktır.
Sonuç olarak, mimari projelerin bütün süreçlerinde tasarım firmalarına büyük görevler düşmektedir. Projelerin hazırlanma ve uygulanma süreçlerinde bu görevler eksizsiz olarak yerine getirilmedikçe, proje uygulamalarında karşılaşılan hata ve değişikliklerin azaltılması mümkün değildir.
2.4 Yapım Yönetiminin Rolü
Bir inşaat projesinin yönetilmesi, sabit organizasyonların yönetilmesinden çok farklı gereksinimleri içermektedir. Mal sahipleri, proje büyüklüklerinin artması ve projelerin daha karmaşık bir hale gelmesi ile zamanın ve bütçenin idare edilmesi konularında yetersiz kalmaktadırlar. Bu nedenle, projenin hazırlanma ve uygulanma süreçlerinde mal sahiplerini temsil edecek yapım yöneticilerine ihtiyaç duyulmaktadır. Bir yapım yöneticisinin bütün proje süreçlerindeki genel görev ve sorumlulukları:
• Projenin başlama aşamasından tamamlanma aşamasına kadar, mal sahibi ve tasarımcılarla birlikte çalışarak bütün uygulama işlerinde yapım ekiplerine liderlik etmek, uygulama teknolojileri, iş programları ve uygulama tasarrufları konularında önerilerde bulunmak;
• Uygulama seçenekleri sunmak ve bu seçeneklerin proje maliyetine ve süresine etkisini belirlemek. Bütçe, iş programı ve kalite gereksinimlerini sağladıktan sonra proje gelişimini, mal sahibinin bilgisi haricinde hedeflerin dışına çıkılmaması için denetlemek;
• Malzeme ve ekipman sağlanmasını ve yapım işlerini koordine etmek, proje tasarımının uygulanmasını denetlemek ve yönetmek, maliyet hesabı ve süre kontrolleri yapmaktır. (Fisk, 1992).
Bu görevlerin verimli bir şekilde gerçekleştirilmesi için yapım yöneticisi ve ekibinin inşaat sahasında konumlanması gerekmektedir.
2.4.1 Proje hazırlama süreci
Yapım yöneticileri, göreve başladıklarında ilk olarak mal sahibinin ihtiyaç ve hedeflerini öğrenmelidir. Öneri iş programı ve bütçe ve işletim hedefleri, yapım yöneticilerinin üzerinde çalışması gereken ilk konulardır. Bir yapım yöneticisi mal sahibinin önemli çalışanları ile yakın ilişkiler kurmalıdır. Çünkü bu çalışanlar, yapım yöneticisinin kendisine gerekli olacak bilgilere ulaşmasında çok etkilidir. Yapım yöneticisinin mal sahibi organizasyonundaki standartlaşmış olan teklif alma, iş verme ve diğer işlemlerindeki ihtiyaçlarını gözden geçirmesi, bu konularda yorum yapması ve mal sahibinin önemli çalışanları ile ortaklaşa çalışması, yapım yöneticisine iş paketlerinin hazırlanmasında yol gösterici olmaktadır. Tasarımcı ile
yapılan toplantılar tasarım kriterlerini, hazırlanmış olan tasarım kısımlarını, katılımcıların sorumluluklarını ve çalışanların tanımlanmasını içermelidir. Bu sayede, bütün katılımcılar arasında iyi çalışma ilişkileri gelişmektedir. Buna ek olarak, yapım yöneticisinin mal sahibi ile yapacağı toplantılarda, raporlama ve iletişim yapısı, formatlar gibi idare konularına karar verilmelidir.
Projenin yapılacağı arazinin fiziksel durumlarını inceledikten sonra, yapım yöneticileri iş gücü, malzeme ve belirli alt yüklenicilerin bulanabilme durumlarının belirlenmesi için iş gücü uygulamaları, kanunlar ve piyasa durumu hakkında bilgi toplamalıdır. Bu araştırmalar, işin nasıl ve kimlere dağıtılacağı, hangi malzeme ve uygulama yöntemlerinin kullanılabileceği konularında önemli katkılar sağlamaktadır (Gould ve Joyce, 2000).
Bu çalışmalar sonrasında, yapım yönetiminin proje hazırlama sürecindeki genel görevleri;
• Proje teslimlerini denetlemek, tasarımcı tarafından hazırlanan şartname ve teknik çizimleri kontrol etmek ve kapsamlı uygulanabilirlik analizleri yapmak;
• Maliyet hesabı kontrolleri yapmak ve maliyet yönetimini sağlamak;
• Projenin bütün süreçlerinin iş programlarını hazırlamak, kririk yörüngeleri belirlemek,
• Teklif isteme ve değerlendirme eylemlerini gerçekleştirmek ve yüklenici seçimine dahil olmaktır.
Projeyi uygulamak için etkin yüklenicilerin seçilmesi, iyi bir rekabet ortamı ve daha uygun maliyetlere imkan vereceğinden, proje yararına olacaktır. Özellikle yüksek teknoloji gerektiren projelerde malzeme ve uygulama yöntemlerinde önerilerde bulunabilecek, hazırlanmış olan tasarımı değerlendirebilecek yükleniciler seçilmelidir. Bu nedenle, yapım yöneticilerinin yüklenici şeçimi yaparken yüklenicilerin mali durumunu, daha önceki proje deneyim ve performanslarını, ekip ve ekipman durumlarını değerlendirmeleri; projeyi hatasız, zamanında ve yüksek kalitede bitirebilecek yüklenicileri projeye dahil etmeleri gerekmektedir (Gould, 2005).
Proje hazırlama sürecinde yapım yöneticilerinin uygulama süreçlerine etki eden önemli görevleri; yapım işlerinin planlanması ve programlanması, maliyet tahmin hesaplarının yapılması ve değer mühendisliği çalışmalarıdır.
2.4.1.1 Etkin planlama ve programlama
Planlama, inşaat sektörü ve diğer endüstrilerde hızla büyümektedir. Çünkü;
● Çok fazla katılımcı ve kaynağın koordine edilmesini gerektiren, büyük ve karmaşık projelerin sayısı artmaktadır;
● Alt-yüklenicilere güvenin artmasıyla, çok sayıda organizasyonun aynı anda koordine edilmesi gerekmektedir;
● Đş aktivitelerine daha fazla sınırlamalar getirilmektedir. Onay alınması gereken merciler artmaktadır;
● Pazarların değişkenliğinin, ekonomik ve sosyal değişikliklerin artması, ileriye dönük tahmin yapılmasını zorlaştırmaktadır.
Đyi bir planlama gerçekçi ve esnek olmalı, doğru bilgilere dayanmalı, denetimler için bir temel oluşturmalı ve kolayca anlaşılabilir olmalıdır (Austen ve Neale, 1984). Planlama sürecindeki aşamalar:
● Zaman, kalite ve maliyet konularında kesin performans hedefleri belirlemek;
● Hedefleri gerçekleştirmek için gerekli olan kaynakları ve yapılması gereken faaliyetleri net bir şekilde belirlemek;
● En verimli kaynak kullanımına ve yapılması gereken uygun faaliyetlere karar vermek;
● Planlamanın işleyişini kontrol etmek için yöntemler belirlemektir.
Planlar genellikle tanımsal işaretlerle desteklenmiş görsel ifadeler olarak tanımlanan programlara dönüştürülür. Programlar hedeflerin ne olduğunu, nasıl ulaşılacağını ve hangi faaliyetlerin projeyi tamamlama hususunda kritik olduğunu gösterir (Fryer, 1990).
Planlama sürecindeki en önemli görev, gerçekçi bir zaman çizelgesi hazırlamaktır. Projenin ilk evrelerinde başlayarak, bütün kritik aktivitelere bir çerçeve oluşturacak bir zaman çizelgesi oluşturulmalıdır. Đlk aşamalarda hazırlanan zaman çizelgeleri çok fazla detaylı değildir, ancak proje ilerledikçe daha fazla bilgi edinilerek zaman çizelgeleri detaylandırılmaktadır (Austen ve Neale, 1984).
