Tasarımcının Etkisi

Yapım işleri tasarımcıların hazırladığı çizim ve şartnameler doğrultusunda yapılmaktadır. Tasarımcıların bu dökümanlarda kullandıkları bir cümle veya bir kaç çizgi, uygulamacılar için bir imalatı tariflemektedir. Ayrıca, tasarımcılar projeyi en ince ayrıntısına kadar düşünerek hazırlamak durumunda olduklarından uygulama sırasında yapılan hataları ve eksiklikleri diğer katılımcılara göre çok daha kolay belirlemektedir. Bu nedenlerden, tasarımcıların projenin başarılı bir şekilde bitirilmesine etkileri çok fazladır ve projenin bütün süreçlerine aktif olarak katılması sağlanmalıdır.

3.2.1 Proje hazırlama süreci

Andi ve Minato (2003), yanlış ve eksik bilgi, önemsememe, yanlış varsayımlarda bulunma ve buna eklenen örgütsel ve güdüsel faktörlerin hatalara tasarım sürecinde sebep olan etkenler olduğunu belirtmektedir.

Ayrıca, tasarım firmaları tarafından kalite yönetim sistemleri (ISO 9000) ve kıyaslama yöntemleri kullanılmazsa, yapılacak olan hatalar nedeniyle oluşan iş tekrarlarının performans ve kazançlarına olan etkileri belirlenememektedir. Bu sistemlerin uygulanmaması dökümanların yeniden hazırlanmasına ve maliyetlerin artmasına neden olabilmektedir (Love ve diğ., 2003).

3.2.1.1 Şartname ve teknik çizimlerdeki hatalar, eksiklikler

Şartnamelerde yaşanan problemlerin inşaat endüstrisini olumsuz yönde etkilediği çok açıktır. Bu problemler anlaşmazsızlıklara sebep olabilir ve davalarla çözülmek durumuna gelebilir. Şartnameler nedeniyle anlaşmazsızlıklara sebep olan en önemli konular; malzeme değişiklikleri, uygulanabilirlik ve yeterlilik sorunlarıdır. Bu sorunlar, büyük ölçüde ekonomik kayıplara ve gecikmelere neden olmaktadır ( Lam ve diğ., 2007).

Kalite hatalarına en çok sebep olarak gösterilen etken açık olmayan veya eksik olan proje bilgisidir (Bentley, 1981) Düşük kaliteli çizimler ve başarısız şartnameler proje maliyetinde artışlara, kalitesinde azalmalara ve iş programında aksaklıklara yol açmaktadır. Yeterli detay çizimlerinin olmaması ya da detaylarda eksik bilgilerin

bulunması durumlarında, yüklenici firmalar kendileri için en az maliyetli ve kolay uygulanabilir fakat düşük kaliteli olan detay ve malzemeleri kullanma yoluna gidebilmektedir. Dünya çapında şartnamelerin uygulanması konusunda en çok karşılaşılan sorunlardan birisi malzeme değişiklikleridir. Çünkü, tasarımcılar şartnamelerde malzeme değişimi ile ilgili kesin ve net yönergelerde bulunmayarak bazı açık kapılar bırakmakta, yükleniciler de tasarıma uymayacak değişikliklerde bulunmaktadır.

Çizimlerin okunurluğu, baskı kalitesi ve içerdiği bilgi çeşidi ve miktarı geliştirilmezse, uygulamaya yapacak olan ekipler bilgileri okumakta ve uygulamakta zorlanarak hatalara ve çizimler üzerinde çok fazla zaman kaybederek gecikmelere sebep olabilmektedir. Ayrıca, bir çok gereksiz detayın aynı pafta üzerinde hazırlanması çizimlerde karışıklığa neden olmakta ve çizimlerin anlaşılmasını çok zor hale getirmektedir (Gao ve diğ., 2006).

Bilgisayar destekli çizim programlarının kullanılmaya başlanmasıyla çizim hazırlama süreçleri büyük ölçüde geliştirilmiştir. Bu programlar, tasarımcıların çizimleri çok daha hızlı hazırlamasına olanak sağlamaktadır. Ayrıca, çizimlerde renk ve katmanların kullanımı, çizimleri tasarımcılar için daha okunabilir hale getirmektedir. Fakat, yapım işlerini çizimlere uyarak gerçekleştiren yüklenici firmalara renkli baskılar teslim edilmemektedir. Bu nedenle, hazırlanmış olan çizimlerin çok kaliteli bir şekilde kağıda aktarılması gerekmektedir. Çünkü, bilgisayar destekli programların etkin bir şekilde kullanılamaması ve yüklenicilere kalitesiz çizim baskıları verilmesi nedeniyle çizimlerin okunabilirliği azalacak ve yüklenici firmaların hata yapma olasılığı artacaktır.

Şartname ve çizimlerdeki yetersizliklerin bir diğer sebebi de, bu dökümanların saha deneyimi olmayan personeller tarafından hazırlanmasıdır. Uygulama yöntemleri ve malzemeler konusunda yeterli bilgiye sahip olmayan kişiler tarafından hazırlanmış şartname ve çizimlerde, yüklenici firmaları zor durumlarda bırakabilecek, uygulanabilirlik sorunları olan bilgiler bulanabilmektedir. Bunun dışında, proje dökümanları hazırlama safhasında, çalışan değişiminin performans üzerinde olumsuz etkileri görülmektedir. Çünkü, bir çalışanın sahip olduğu bilgi ve tecrübe diğer bir çalışana direk olarak aktarılamamaktadır. Ayrıca, sözleşme dökümanlarının tamamlığı ve kalite düzeyi tasarım firmasının iş yüküne, alınan ücrete, tasarım süreci için ayrılan süreye ve çalışanların düzeyine bağlıdır. Kalitesiz sözleşme dökümanları

hatalara ve hataların düzeltilmesi için ek kaynak kullanıma sebep olmaktadır ( Love, 2002).

Yeterli kaliteye düzeyine ulaşmış olan dökümanlar sözleşme dökümanlarına eklenmektedir ve mal sahibi ya da yüklenici tarafından bir değişiklik talebi gelmedikçe tekrar gözden geçirilmesi gerekmemektedir. Ancak, tasarım değişikliği talepleri iş tekrarlarını gerektirdiğinden tasarımcıların iş programında sıkıntılara yol açmakta ve tasarımcılar baskı altında kalabilmektedir. Bunun sonucunda, moral bozuklukları, karışıklıklar ve fazla mesai yapma durumları nedeniyle yorgunluklar meydana gelmektedir. Şekil 3.2 de, sözleşme dökümanlarının hazırlanma sürecindeki iş tekrarlarının oluşumu ifade edilmiştir (Love 2002). Dökümanlar, hatalar ve eksiklikler belirlenmeden tamamlanmış değildir. Tespit edilmemiş iş tekrarları olarak ifade edilen hataların ve eksikliklerin belirlenmesi ve fazladan kaynak ve zaman kullanımı gerektiren düzeltmelerin yapılması gerekmektedir.

Şekil 3.2 : Sözleşme Dökümanlarında Đş Tekrarı Döngüsü (Love,2002). Yapım işlerinde hatalara ve değişikliklere sebep olan bir başka sorun, şartname ve çizimlerdeki bilgilerin uyuşmazlığıdır. Bu uyuşmazlığın sebebi, değişiklik yapılma durumlarında bir dökümanda yapılan düzeltmelerin diğer dökümana işlenmemesidir. Böyle bir durumda, yüklenici firmalar durumun farkına varamayarak geçerliliğini yitirmiş olan detayları uygulayabilmekte ya da bu uyuşmazlığı kullanarak daha az maliyetli olan detayları uygulamayı tercih edebilmektedir.

Sözleşme dökümanlarında bütün katılımcıların hak ve sorumluluklarını açık bir şekilde tariflenmelidir. Kesinlik belirtmeyen kelime ve ifadelerin kullanılması anlaşmazlıklara yol açmakta ve üçünçü bir tarafın karar vermesini gerektirmektedir. Çelişkili ifadeler içeren sözleşme dökümanları özellikle proje bitiminde büyük anlaşmazlıkların çıkmasına sebep olmaktadır.

3.2.1.2 Koordinasyon problemleri

Tasarım sürecindeki koordinasyonsuzluk uygulama sırasında uyuşmazlıklara sebep olmaktadır (Love ve Edwards, 2004a). Hazırlanan mimari çizimlerin statik, mekanik ve elektrik proje gruplarına iletilmesinden sonra, tasarımcının bu grupları takip etmemesi ve proje gruplarının birlikte çalışmasını temin edememesi nedeniyle karışıklıklar ve hatalar oluşmaktadır. Ayrıca, çoğu zaman bu projelerin hazırlanması için yeterli zaman verilmemekte, diğer proje grupları da mimari projeyi tam olarak kavrayamadan çalışmak durumunda kalmaktadır.

Tasarım koordinasyon problemlerinin etkileri genellikle uygulama sürecine kadar farkedilememektedir. Uyuşmazlıkları ve değişiklikleri içeren bu sorunlar maliyet artışına ve mal sahibinin memnuniyetsizliğine sebep olmaktadır. Đnşaat projelerinin daha karmaşık hale gelmesi ve zaman ve maliyet konularındaki baskılar nedeniyle koordinasyonsuzluktan kaynaklanan hatalar daha fazla görülmektedir.

Proje hazırlama süreci boyunca, maliyet ve süre tahminlerinin değişmesi, mal sahibinin yeni gereksinimler sunması gibi birçok sebepten tasarım değişiklikleri yapılmaktadır. Bir proje grubunda yapılan değişiklikler diğer disiplinlerin projelerini de etkilemektedir. Bu nedenle, değişikliklerin yönetilmesi çok önemli bir konudur. Örneğin, statik projede bir kiriş derinliğinin artması; mekanik projedeki havalandırma kanallarının ölçü ve konumlarının değişmesini, ayrıca mimari projede kat yüksekliğinin arttırılmasını gerektirebilmektedir. Bazı durumlarda, bir kısımda değişiklik yapan bir tasarımcı diğer tasarımcıların etkilenebileceğini tahmin edemeyerek bu değişikliği bildirmemekte ve birbirine uyumsuz, tutarsızlaklar içeren proje dökümanlarının hazırlanmasına sebep olmaktadır (Hegazy ve diğ, 2001). Tasarımcılar bazı projelerde proje grupları arasındaki koordinasyonu sağlama görevini, bu görevin yapım yönetimi sorumluluğu altında olduğunu farz ederek yerine getirmemektedir. Sorumluluktan kaçınma durumu iyi çalışma ilişkilerinin oluşmasına ve karar verme süreçlerine engel teşkil etmektedir. Firmaların bu şekilde

sadece kendi görevlerini yerine getirme isteği, katılımcılar arasındaki bilgi akışını olumsuz yönde etkilemektedir (Love ve diğ, 2000).

3.2.2 Proje uygulama süreci

Bir projenin yükleniciler tarafından uygulanabilmesi için gerekli olan bütün inşaat dökümanları, proje hazırlama sürecinde tasarımcılar tarafından hazırlanmaktadır. Bu bağlamda, uygulama detayları ve yöntemleri hakkında en iyi bilgiye sahip olan katılımcı tasarımcıdır. Đşçilik kalitesi ve kullanılan malzemelerin çizimlere ve şartnamelere uygunluğunu denetlemek tasarımcının doğrudan sorumlu olduğu konulardandır. Ayrıca, hedeflenmiş olan kaliteye ulaşılıp ulaşılmadığına da en iyi tasarımcılar karar verebilmektedir. Bu nedenle, tasarım firmasının bütün yapım işlerini gözetim altına alması gerekmektedir.

Tasarımcının düzenli olarak saha kontrollerinde bulunmayarak yapım işlerini kontrol etmemesi, hataların ya da tasarıma uymayan uygulamaların yapılmasına sebep olmaktadır. Çünkü böyle bir durumda, uygulamanın kalitesini ve doğruluğunu kontrol etme görevi sadece mal sahibi ve yapım yönetim ekibine kalmaktadır. Fakat, mal sahipleri ve yapım yönetim ekibi mimari tasarım ile ilgili her konuya, özellikle estetik değerlere tasarımcılar kadar hakim değildirler. Bu nedenle, tasarımcıların uygulama süreçlerini yakından takip etmesi, gerektiğinde yüklenici firmalara önerilerde bulunması ve tasarıma uymayan hatalı kısımları tespit ederek zaman kaybetmeden yöneticilere bildirmesi gerekmektedir.

Tasarım firmalarının, uygulama sürecinde yapım yönetim ekibi ile sürekli iletişim halinde bulunması çok önemlidir. Böylece, tasarımcılar projenin gidişatı ve uygulama sırasında karşılaşılan sorunlar hakkında düzenli olarak bilgi alabilmekte, ayrıca yapım yöneticilerinin ihtiyaç duyduğu ilave bilgileri zaman kaybetmeden gönderebilmektedir. Bazı durumlarda, sorunların çözülmesi için ilgili yapım yönetim elemanı ile sahada birlikte çözüm bulma yoluna gidilmesi gerekmektedir. Tasarımcılar ile saha ekipleri arasında yeterli iletişimin sağlanamaması gecikmelere ve hatalara sebep olmaktadır.

Đnşaat projelerinde değişiklikler kaçınılmazdır. Değişiklikler, tasarım öncesi saha araştırmalarında yapılan hatalar, uygulama çizimlerindeki eksiklikler, uygulama sırasında karşılaşılan beklenmeyen koşullar, tasarım hataları ya da iş kapsamına yapılmak istenen eklemeler veya azaltmalardan kaynaklanabilmektedir. Sebebi ne

olursa olsun, yapım sırasında yapılan değişiklikler için gerekli dökümanların hazırlanması tasarımcının görevidir. Bu noktada, tasarımcıların yapım yöneticileri ile birlikte çalışarak bu değişikliklerin devam eden projenin işleyişine olan etkisini en aza indirgemesi ve zaman kaybetmeyerek gerekli düzenlemeleri hazırlaması gerekmektedir.

Uygulama sürecinde en çok yaşanılan sorunlardan bir diğeri, yüklenici firmalar tarafından şartnamelerde belirtilmiş olan malzemelere göre daha ucuz olan müdahillerinin bulunması ve bu malzemeleri kullanmak için tasarımcılara ısrar edilmesidir. Fakat, genellikle yükleniciler tarafından önerilen bu ucuz malzemelerin şartnamelerdeki malzemelerle aynı sonuçları verebileceğine dair test edilmesi için gerekli zaman bulunamamaktadır. Bu nedenle, tasarımcıların uygulamada kullanılan malzemelerin çizim ve şartnamelerdeki kriterlere uygunluğunu denetlemesi şarttır. Tasarımcıların yüklenicilerin önerdiği malzemeleri çok iyi değerlendirmeden kabul etmesi ya da onay görevini yerine getirmemesi, kalite hatalarına sebep olmaktadır.