Yüklenici /Alt Yüklenici Etkisi

Bir inşaat projesindeki yapım işlerinin çoğu ya da tamamı yükleniciler ve yüklenicilerin anlaştıkları alt yükleniciler tarafından gerçekleştirilmektedir. Bu nedenle, bu firmaların gösterdikleri iş performansları proje başarısını doğrudan etkileyecektir. Yüklenici ve alt yüklenicilerin en önemli amacı, yapım işlerinin belirlenen süre ve maliyetlerde, istenilen kalitede ve inşaat dökümanlarına tamamen uygun olarak tamamlanması olmalıdır.

3.4.1 Yüklenici etkisi

Proje büyüklüklerinin artması, yeni uygulama yöntemlerinin ve malzemelerin geliştirilmesi ile yapım işleri çok daha zor ve karmaşık bir hale gelmektedir. Yüklenici firmalar, bu yüzden yapım işlerini kendilerinin belirleyeceği alt yüklenici firmalarla gerçekleştirmeyi tercih etmektedirler. Fakat, alt yüklenici firmaların ve yaptıkları işlerin bütün sorumluluğu yüklenici firmalara aittir. Bu nedenle, alt yüklenici seçimine çok dikkat edilmelidir. Deneyimsiz, teknik kapasitesi sınırlı, yeterli personel ve ekipmana sahip olmayan alt yükleniciler, hatalı ve kalitesiz uygulamalara sebep olarak yüklenicileri zor durumda bırakmaktadır.

Karim ve diğerlerine (2006) göre, işçilik hataları motivasyon eksikliğinden kaynaklanır. Aynı yapım ekibi ile farklı yerlerde yapılan aynı tür işlerde kalite farklılıklarının görülmesi, bunun iyi bir göstergesidir. Đşlerin çoğu alt yükleniciler tarafından yapıldığından, işçilerin motivasyonu büyük ölçüde alt yüklenicilerin daha iyi yönetilmesine bağlıdır. Bu nedenle, ana yüklenicilerin alt yüklenici yönetimine çok fazla önem göstermesi gerekmektedir.

Yapım işlerinin devam ettiği bütün süreçlerde, yüklenici firmanın ya da yetkili temsilcilerinin yapım işlerine yeterli önemi vererek, inşaat sahasında bulunması gerekmektedir ( Fisk, 1992). Bütün işlerin uygulama ve yönetiminin alt yüklenicilere bırakılması sorunlara yol açmaktadır. Çünkü, sadece ana yükleniciler mal sahipleri ile doğrudan sözleşmeye dayalı bir ilişkiye sahiptir ve alt yükleniciler ya da kendi ekipleri tarafından yapılmış olsun, bütün işçilik ve malzemelere garanti vermek durumundadır.

Yapım süreçlerinde karşılaşılan önemli sorunlardan birisi de, firmaların kalite odaklı olmamasıdır. Firmalar çoğunlukla yapım işleri ile ilgili diğer görevlerini yerine getirmeye odaklandıklarından, kalite konusu geri plana atılmaktadır. Özellikle, toplam kalite yönetim esaslarının uygulanmaması hatalara sebep olmakta ve işlerin yeniden yapılması gerekmektedir. Yeniden yapılan çalışmalar ise, proje süresini ve maliyetini arttırmakta ve mal sahiplerinin memnuniyetsizliği ile sonuçlanmaktadır (Love ve diğ., 1999). Kalite hatalarına sebep olan etkenler ise; kötü işçilik, malzeme bozuklukları, hatalı iş bölümü, yetersiz iş planı, gecikmeler, değişiklikler ve koordinasyon hatalarıdır (Hammarlund ve Josephson, 1991). Resmi bir kalite yönetim sistemi olmadan kalite hataları belirlenememektedir. Bu nedenle, bilgiler kaybedilmekte ve hataları önlemek ve azaltmak için yapılması gereken eylemler tespit edilememektedir (Love ve Li, 2000).

Uygulama çizimlerindeki ve şartnamelerdeki hata ve eksikliklerden tasarımcılar sorumludur. Yeterli detay çizimlerinin olmaması ya da detaylarda eksik bilgilerin bulunması durumlarında, yüklenici firmalar kendileri için en az maliyetli ve kolay uygulanabilir fakat düşük kaliteli olan detay ve malzemeleri kullanma yoluna gidebilmektedir. Fakat, yapılan denetim ve kontrollerde durumun farkedilmesi sonucunda, imalatı tamamlanmış olan işlerin bozularak yeniden yapılmasını gerekmektedir. Bu durumlar yüklenici ve alt yüklenicilerin zaman kaybetmesine, maliyet artışına ve çalışanların motivasyonun bozulmasına sebep olmaktadır. Đş tekrarlarının üretkenlik ve proje performansına olan etkileri Şekil 3.3’de gösterilmiştir. Bu nedenle, yüklenici firmalar uygulamaya başlamadan önce bu dökümanları incelemeli, bir hata veya eksiklikle karşılaşması durumunda zaman kaybetmeden durumu mal sahibi ya da tasarımcılara iletmelidir.

Yapım süresi, ekonomik konuları çok fazla etkilediği için hem mal sahipleri hem de yükleniciler için çok önemlidir. Yapım süresinin azaltılabilmesi, mal sahiplerinin memnuniyetini arttırmakta ve yüklenicileri piyasada daha avantajlı konumlara getirmektedir. Ayrıca, zamana bağlı genel giderler ve diğer ilişkili giderler nedeniyle,

yükleniciler maliyetleri azaltarak kazançlarını arttırmak için sahada kalma sürelerini azaltmak istemektedirler. Proje süreçlerinde gecikmeler söz konusu olduğunda, kaybedilen zamanın telafi edilmesi için mesai saatlerinin uzatılması, vardiyaların, çalışan sayısının ve gerekli teçhizatların arttırılması gerekebilir. Bunun sonucunda, hızlandırılmış çalışma durumlarında kalite standartlarında azalmalar görülebilir. Süre konusuna yeterli önemin verilmesiyle, yükleniciler kalite hatalarının iş tekrarı gerektirdiğini kavrayacak ve gerekli olan kalite düzeyini sağlamak için daha fazla gayret gösterecektir (Xiao ve Proverbs, 2003).

Şekil 3.3 : Đş Tekrarının Etkileri. 3.4.2 Alt yüklenici etkisi

Yüklenici performansı, büyük ölçüde yüklenicilerin alt yüklenicilerle olan ilişkisine bağlıdır. Alt yüklenicilik son zamanlarda çok yaygınlaşmış ve yapım işlerinin büyük bir bölümü alt yükleniciler tarafından yapılır hale gelmiştir. Fakat, alt yüklenicilik kimi zaman gecikmelere sebep olabilmektedir. Alt yüklenici tarafından yapılan hatalar ve kötü işçilik uygulamaları, proje aksaklıklarının ana etkenleri olarak belirlenmiştir. Yüklenici ile alt yükleniciler arasındaki sorunlar ve güvensizlik, takım çalışmasını engellemekte ve bir çok üretim engelinin oluşmasına sebep olmaktadır. Bir alt yüklenicinin teknik kapasitesi, işi zamanında bitirme yetisi, güvenilirliği ve mali dengesindeki belirsizlikler, yüklenicilere maliyet, zaman ve kalite açısından

riskler doğurabilmektedir (Xiao ve Proverbs, 2003). Sahada meydana gelen ve yeniden çalışma gerek”tiren hataların bir çoğunun sebebi, alt yüklenicilerin kötü işçilikleri ve dikkatsizleridir (Love ve Edwards, 2004a).

Yüklenici firmalar, yapım işlerinin %90’a yakın kısmını alt yüklenici firmalara yaptırmayı tercih ederek, yönetim ve koordinasyon işlerine odaklanmaktadır. Yapım işlerini gerçekleştiren bu alt yüklenici firmalarının çoğunun küçük ölçekli firmalar olması, kalite yönetiminin modern ilkelerine adapte olabilecek kaynaklara sahip olmaması, yapım işlerinin bir alt yüklenici firmadan diğer alt yüklenici firmaya aktarılması (Şekil 3.4), karışıklıklara ve sorunlara sebep olmaktadır. Ayrıca alt yükleniciler, hatalı üretimin ticari ilişkilerdeki maliyet ve süreye olan olumsuz etkisini kavrayamamaktadır. Bu sorunların ana yüklenicinin sınırlı maliyetler içerisinde yeterli kaliteyi sağlama sorumluluğu ile birleşmesi, tedarik zincirinin verimli bir şekilde yönetilmesini zorunlu kılmaktadır (Karim ve diğ., 2006).

Şekil 3.4 : Yapım Sürecinde Đş Akışı.

Alt yüklenici uygulamalarının düzenli bir şekilde denetlenmesi ve kontrol edilmesi gerekmektedir. Denetleme ve kontrollerin sağlıklı bir şekilde yapılabilmesi için alt yüklenicilerin çalışma ortamlarında gerekli koşulları sağlaması ve denetim ekiplerine yardımcı olması önemlidir. Yapılan hataların gizlenmeye çalışılması, başka hataların meydana gelmesine ve hataların düzeltilmesi için daha fazla zaman harcanmasına sebep olmaktadır. Bu durum ise gecikmeler, maliyet artışları ve anlaşmazlıklarla sonuçlanabilmektedir.