Denizli'nin Kızılcabölük ilçesi evlerinde ve müzesinde bulunan geleneksel Türk kadın kıyafetleri

(1)

T.C.

SELÇUK ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

GİYİM ENDÜSTRİSİ VE GİYİM SANATLARI EĞİTİMİ

ANABİLİM DALI

GİYİM SANATLARI EĞİTİMİ BİLİM DALI

DENİZLİ’NİN KIZILCABÖLÜK İLÇESİ EVLERİNDE

VE MÜZESİNDE BULUNAN GELENEKSEL TÜRK

KADIN KIYAFETLERİ

Mutlu ALTINAY

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Danışman

Yrd. Doç. Şerife MIZRAK

(2)

(3)

(4)

iv

ÖNSÖZ

Geleneksel giysilerimiz, Türk kültürünün büyük medeniyetlere beşiklik etmiş Anadolu’nun zengin tarihi geçmişinde, bizlere bıraktığı önemli eserlerdir. Geçmişimizin izlerini taşıyan bu eserleri belirlemek ve yok olmalarını engellemek bizim milli görevlerimizdendir.

Türk kültürü içinde büyük önem taşıyan giyim, ilden ile hatta ilçeden ilçeye farklılık göstermektedir. Denizli ilinin Kızılcabölük ilçesi, Denizli’nin diğer ilçelerine göre farklı bir giyim tarzı oluşturmuştur. Denizli’nin Kızılcabölük ilçesi evlerinde tarihi eser niteliği taşıyan ve gün yüzüne çıkmayı bekleyen birçok eser bulunmaktadır. Buradan yola çıkarak Denizli’nin Kızılcabölük ilçesi evlerinde ve müzesinde bulunan geleneksel Türk kadın kıyafetlerinin incelenmesi tezin konusu olmuştur. Bu giysilerin kesim, dikim, model, malzeme ve süsleme özellikleri yönünden incelenerek değerlendirilmeye, fotoğraflanarak belgelendirilmeye ve böylece gerçekleri yansıtacak düzeyde kaynak oluşturması amaçlanmıştır.

Bu araştırmanın hazırlanmasında beni yönlendiren, bilgilerini ve yardımlarını her zaman paylaşan danışman Sayın Hocam Yrd. Doç. Şerife MIZRAK’a teşekkürü bir borç bilirim.

Kızılcabölük ilçesi kadın giyimlerini inceleme fırsatı sunarak, bana her daim evlerini açan ve bilgilerini esirgemeyen Kızılcabölük’deki bayanlara, Kızılcabölük Müzesi’ne, Belediyesi’ne ve araştırmanın her aşamasında maddi ve manevi desteklerini esirgemeyen, her zaman yanımda olan canım aileme özellikle annem Kevser ALTINAY’a ve tüm dostlarıma teşekkürlerimi sunarım.

Konya 2013 Mutlu ALTINAY

(5)

v

T.C.

SELÇUK ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü

Öğ

ren

c

in

Adı Soyadı Mutlu ALTINAY Numarası 094240011005

Ana Bilim / Bilim Dalı

GİYİM ENDÜSTRİSİ VE GİYİM SANATLARI EĞİTİMİ ANABİLİM DALI

GİYİM SANATLARI EĞİTİMİ BİLİM DALI Danışmanı YRD.DOÇ.ŞERİFE MIZRAK

Tezin Adı DENİZLİ’NİN KIZILCABÖLÜK İLÇESİ EVLERİNDE VE MÜZESİNDE BULUNAN GELENEKSEL TÜRK KADIN KIYAFETLERİ

ÖZET

Geleneksel giysilerimiz, geçmişteki giyim kültürümüzü tanıtan ve Türk kültürü içinde önemli bir yer teşkil eden giyim parçalarıdır. Giyim kültürümüzün örneklerini evde sandıklarda, müzelerde, antikacılarda bulmak mümkündür. Denizli Kızıcabölük ilçesinin geleneksel Türk kadın kıyafetlerine ulaşmak için evlerde bulunan sandıklar açılmış, Kızılcabölük kadınlarının el emeği, göz nuru ile ortaya çıkardığı giysiler incelenerek, yüzyıla yakın bir geçmiş belgelenmeye çalışılmıştır.

Araştırmada, Denizli Kızılcabölük ilçesi evlerinde ve müzesinde bulunan geleneksel Türk kadın kıyafetleri çeşitlerinden yakasız göynek, üçetek, cepken, göynek, şalvar ve peştamal örnekleri; malzeme, renk, kesim, dikim, süsleme tekniği ve süsleme konusu yönünden incelenerek, bu giysileri gün yüzüne çıkarmak ve giyim tarihine ışık tutacak kaynak oluşturarak, kültür mirasımıza sahip çıkmak amaçlanmıştır.

Araştırmanın giriş bölümündeki literatür taramalarında; Kızılcabölük ilçesinin coğrafi durumuna, Kızılcabölük yöresi geleneksel Türk kadın giyimleri arasında yer alan, içe giyilenlerde şalvar, yakasız göynek ve göynek, üste giyilenlerde üç etek, cepken ve peştamal, başa giyilenlerde tel kırma baş örtüsü, namaz baş örtüsü ve tamamlayıcı aksesuarların tanım ve özelliklerine yer verilmiştir.

Verilerin toplanmasında, Kızılcabölük evleri sandıklarından ve müzesinden kırk bir adet giysi örneği seçilmiştir. Bunlar; iki adet yakasız göynek, on sekiz adet üç etek, beş adet cepken, dört adet göynek, dokuz adet şalvar ve üç adet peştamaldan oluşmaktadır. Örnekler gözlem fişleri doğrultusunda malzeme, renk, kesim, dikim, süsleme tekniği ve süsleme konusu yönünden incelenerek tablolar oluşturulmuştur. İnceleme sonucunda 19. Yy. ve 20.Yy. ait giysilerin gelecek kuşaklara aktarılması ve yeni araştırmalara kaynak oluşturması sağlanmıştır.

(6)

vi

Ö

ğr

enc

ini

n Adı Soyadı Mutlu ALTINAY Numarası 094240011005

Ana Bilim / Bilim Dalı

GİYİM ENDÜSTRİSİ VE GİYİM SANATLARI EĞİTİMİ ANABİLİM DALI

GİYİM SANATLARI EĞİTİMİ BİLİM DALI

Danışmanı YRD.DOÇ.ŞERİFE MIZRAK

Tezin İngilizce Adı TRADITIONAL TURKISH WOMEN COSTUMES

WHICH ARE AVAILABLE IN THE HOUSES AND MUSEUMS OF KIZILCABÖLÜK COUNTY OF DENİZLİ

SUMMARY

Our traditional costumes are the parts of the clothing which introduce our clothing culture in the past and compromising a significant place within the Turkish culture. It is possible to find the samples of our clothing culture in the chests in the houses, in the museums, and in the antique shops. The chests in the houses are opened so as to come at the traditional Turkish women costumes of the Kızılcabölük county of Denizli and a history of about a century has been tried to be documented by researching the costumes the women of Kızılcabölük women made with manual labor and eye-straining work.

In thıs study, it is intended for claiming to be the owner of our cultur inheritance by researching samples of collarless shirt, three-skirts, vests, shirt, shalwar, lancloth out of the traditional Turkısh women costume varieties which are available in the houses and museums of Kızılcabölük of Denizli in terms of material, color, cutting, sewing, decorating technique and decoration issue, bringing these costumes to light and making up a source to throw a light to the clothing history.

In the lıterature reviews in the preface section of the Study take place the geographic position of the Kızılcabölük county and the definition and features of shalwar, collarless shirt and shirt which are underwear, three-skirts, vests and loncloth which are worn outwear, wire breaking headscarf, prayer scarf which are worn on the head and with the complementary accessories.

Fourty-one pieces of costume samples have been selected from the chests and museums of the Kızılcabölük houses in the collection of data. They are consisted of two pieces of collarless shirt, eightteen pieces of three-skirts, five pieces of vests, four pieces of shirt, nine pieces of shalwar and three pieces of loncloth. The tables have been formed in accordance with samples observation form and examining in terms of material, color, cutting decorating technique an decoration issues. As a result of review; 19th and 20th centuries clothes are provided to transfered to future generations and sourced to the new researches.

T.C.

SELÇUK ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü

(7)

vii İÇİNDEKİLER SayfaNo ÖNSÖZ………....………….I ÖZET………....…………II ABSTRACT……….III İÇİNDEKİLER………....…………IV KISALTMALAR………...…………X TABLOLAR LİSTESİ………...………XI ÇİZİMLER LİSTESİ………...XIII ŞEKİLLER LİSTESİ………...XV FOTOĞRAFLAR LİSTESİ………...………...XVI GİRİŞ………...….……….1 BİRİNCİ BÖLÜM DENİZLİ KIZILCABÖLÜK İLÇESİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ 1.1. Özel Konum………...……….………4

1.2. Coğrafi Konum……….……....……….……4

1.3. Tarihi……….…....…………....….……4

1.4. İklimi……….…....….…………6

1.5. Sosyal Yapı ve Geçim Kaynakları……….6

1.6. İnanç, Örf ve Adetleri………6

1.7. El Sanatları……….……....…….…...9

1.7.1. Dokumacılık………..9

(8)

viii

KIZILCABÖLÜK YÖRESİ GELENEKSEL KADIN GİYİMLERİ

2.1. İçe Giyilenler...18 2.1.1. Şalvar...18 2.1.2 Yakasız Göynek...20 2.1.3. Göynek...21 2.2. Üste Giyilenler...23 2.2.1. Üç Etek...23 2.2.2. Cepken...24 2.2.3. Peştamal...26 2.3. Başa Giyilenler...27 2.4. Tamamlayıcı Aksesuarlar...28 2.5. Araştırmanın Amacı...31 2.6. Araştırmanın Önemi...31

2.7. Konu İle İlgili araştırmalar...33

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM YÖNTEM 3.1. Araştırmanın Yöntemi...36 3.2. Evren Ve Örneklem...36 3.3. Sayıltılar...37 3.4. Sınırlılıklar...37

3.5. Veri Toplama Tekniği...37

3.6. Tanımlar...39

(9)

ix

DENİZLİ KIZILCABÖLÜK İLÇESİ EVLERİNDE VE MÜZESİNDE BULUNAN GELENEKSEL TÜRK KADIN KIYAFETLERİNDEN

ÖRNEKLER

4.1. Gözlem Fişleri...41

4.1.1. Örnek 1 No’lu Üçetek...42

4.1.2. Örnek 2 No’lu Şalvar...51

4.1.3. Örnek 3 No’lu Göynek...57

4.1.4. Örnek 4 No’lu Yakasız Göynek...65

4.1.10. Örnek 10 No’lu Peştamal...111

4.1.17. Örnek 17 No’lu Cepken...162

(10)

x

4.1.41. Örnek 41 No’lu Yakasız Göynek...351

4.2. Değerlendirme Ve Bulgular...357

4.2.1. Göyneklerde ve Yakasız Göyneklerde Kullanılan Malzemeler...358

(11)

xi

4.2.3. Üçeteklerde Kullanılan Malzemeler...362

4.2.4. Peştamallarda Kullanılan Malzemeler...363

4.2.5. Cepkenlerde Kullanılan Malzemeler...365

4.2.6. Göyneklerde ve Yakasız Göyneklerde Kullanılan Renkler...367

4.2.7 Şalvarlarda Kullanılan Renkler...369

4.2.8. Üçeteklerde Kullanılan Renkler...371

4.2.9. Peştamallarda ve Cepkenlerde Kullanılan Renkler...373

4.2.10. Göyneklerde ve Yakasız Göyneklerde Kullanılan Kesim Teknikleri...375

4.2.11. Şalvarlarda Kullanılan Kesim Teknikleri...376

4.2.12. Üçeteklerde Kullanılan Kesim Teknikleri...378

4.2.13. Peştamallarda ve Cepkenlerde Kullanılan Kesim Teknikleri...380

4.2.14. Üçeteklerde Göyneklerde ve Yakasız Göyneklerde Kullanılan Dikim Teknikleri...382

4.2.15. Peştamallarda Cepkenlerde ve Şalvarlarda Kullanılan Dikim Teknikleri...384

4.2.16. Üçeteklerde Göyneklerde ve Yakasız Göyneklerde Kullanılan Süsleme Teknikleri...386

4.2.17. Peştamallarda Cepkenlerde ve Şalvarlarda Kullanılan Süsleme Teknikleri...388

4.2.18. Üçeteklerde Göyneklerde ve Yakasız Göyneklerde Kullanılan Süsleme Konuları...390

(12)

xii

Konuları...392

4.3. Denizli Kızılcabölük Yöresi Kadın Kıyafetleri Örneklerinde Kullanılan Dikiş Teknikleri...393

4.4. Denizli Kızılcabölük Yöresi Kadın Kıyafetleri Örneklerinde Kullanılan Süsleme Teknikleri...396 BEŞİNCİ BÖLÜM SONUÇ VE ÖNERİLER 5.1. Sonuç...397 5.2. Öneriler...400 KAYNAKÇA...402 EKLER...409

EK 1: Gözlem Fişi Örneği...409

EK 2: Kaynak Kişi Künyesi...411

(13)

xiii

KISALTMALAR

A.O. : Arka Ortası Ö.O. : Ön Ortası D.B.İ : Düz Boy İplik K.K. : Kumaş Katı Cm : Santimetre Dik. : Dikiş Genş. : Genişlik No : Numara Ort. : Orta Vd. :Ve Diğerleri y.y. : Yüzyıl Bknz. : Bakınız

(14)

xiv

TABLOLAR LİSTESİ

SayfaNo

Tablo-1- Göyneklerde ve Yakasız Göyneklerde Kullanılan Malzeme

Döküm Tablosu...357

Tablo-2- Şalvarlarda Kullanılan Malzeme Döküm Tablosu...359

Tablo-3- Üçeteklerde Kullanılan Malzeme Döküm Tablosu...361

Tablo-4- Peştamallarda Kullanılan Malzeme Döküm Tablosu...363

Tablo-5- Cepkenlerde Kullanılan Malzeme Döküm Tablosu...364

Tablo-6- Göyneklerde ve Yakasız Göyneklerde Kullanılan Renkler Döküm Tablosu...366

Tablo-7- Şalvarlarda Kullanılan Renkler Döküm Tablosu...368

Tablo-8- Üçeteklerde Kullanılan Renkler Döküm Tablosu...370

Tablo-9- Peştamallarda ve Cepkenlerde Kullanılan Renkler Döküm Tablosu...372

Tablo-10- Göyneklerde ve Yakasız Göyneklerde Kullanılan Kesim Teknikleri Döküm Tablosu...374

Tablo-11- Şalvarlarda Kullanılan Kesim Teknikleri Döküm Tablosu...376

Tablo-12- Üçeteklerde Kullanılan Kesim Teknikleri Döküm Tablosu...377

Tablo-13- Peştamallarda ve Cepkenlerde Kullanılan Kesim Teknikleri Döküm Tablosu...379

Tablo-14- Üçeteklerde Göyneklerde ve Yakasız Göyneklerde Kullanılan Dikim Teknikleri Döküm Tablosu...381

Tablo-15- Peştamallarda Cepkenlerde ve Şalvarlarda Kullanılan Dikim Teknikleri Döküm Tablosu...383

(15)

xv

Tablo-16- Üçeteklerde Göyneklerde ve Yakasız Göyneklerde Kullanılan

Süsleme Teknikleri Döküm Tablosu...385 Tablo-17- Peştamallarda Cepkenlerde ve Şalvarlarda Kullanılan

Süsleme Teknikleri Döküm Tablosu...387 Tablo-18- Üçeteklerde Göyneklerde ve Yakasız Göyneklerde Kullanılan

Süsleme Konuları Döküm Tablosu...389 Tablo-19- Peştamallarda Cepkenlerde ve Şalvarlarda Kullanılan Süsleme

Konuları Döküm Tablosu...391

(16)

xvi ÇİZİMLER LİSTESİ SayfaNo 1 No’lu Üçetek...45 2 No’lu Şalvar...53 3 No’lu Göynek...60

4 No’lu Yakasız Göynek...68

5 No’lu Üçetek...76 6 No’lu Şalvar...84 7 No’lu Göynek...91 8 No’lu Üçetek...99 9 No’lu Şalvar...107 10 No’lu Peştamal...114 11 No’lu Peştamal...121 12 No’lu Üçetek...128 13 No’lu Şalvar...136 14 No’lu Üçetek...143 15 No’lu Şalvar...151 16 No’lu Üçetek...157 17 No’lu Cepken...165 18 No’lu Peştamal...172 19 No’lu Göynek...178 20 No’lu Cepken...185 21 No’lu Üçetek...193 22 No’lu Şalvar...201

(17)

xvii 23 No’lu Üçetek...208 24 No’lu Şalvar...216 25 No’lu Üçetek...223 26 No’lu Şalvar...231 27 No’lu Göynek...238 28 No’lu Üçetek...245 29 No’lu Şalvar...253 30 No’lu Üçetek...260 31 No’lu Cepken...269 32 No’lu Üçetek...277 33 No’lu Üçetek...285 34 No’lu Üçetek...293 35 No’lu Üçetek...302 36 No’lu Üçetek...311 37 No’lu Cepken...320 38 No’lu Üçetek...328 39 No’lu Cepken...337 40 No’lu Üçetek...345

41 No’lu Yakasız Göynek...353

(18)

xviii

ŞEKİLLER LİSTESİ

SayfaNo

Şekil-1: Cepken Süsleme Motifi Detayı...168

Şekil-6: Elde Baskı Dikişi İle Kenar Temizleme Tekniği...393

Şekil-7: Çırpma Dikişi Tekniği...394

Şekil-8: Oyulgama Dikişi Tekniği...395

Şekil-9: Kordon Tutturma Tekniği...396

(19)

xix

FOTOĞRAFLAR LİSTESİ

SayfaNo

Fotoğraf No-1: Kızılcabölük Yöresi Çıkrığı...10 Fotoğraf No-2: Kızılcabölük Yöresi Masura Çıkrığı...12 Fotoğraf No-3: Kızılcabölük Yöresi Geleneksel Üçetek, Şalvar ve Göynek

Örneğinin Önden Görünüşü...14 Fotoğraf No-4: Kızılcabölük Yöresi Geleneksel Üçetek, Şalvar ve Göynek

Örneğinin Yandan Görünüşü...14 Fotoğraf No-5: Kızılcabölük Yöresi Geleneksel Üçetek, Şalvar ve Göynek

Örneğinin Arkadan Görünüşü...15 Fotoğraf No-6: Kızılcabölük Yöresi Geleneksel Üçetek, Şalvar ve Göynek

Örneğinin Önden Görünüşü...15 Fotoğraf No-7: Kızılcabölük Yöresi Geleneksel Üçetek, Şalvar ve Göynek

Örneğinin Yandan Görünüşü...16 Fotoğraf No-8: Kızılcabölük Yöresi Geleneksel Üçetek, Şalvar ve Göynek

Örneğinin Arkadan Görünüşü...16 Fotoğraf No-9: Kızılcabölük Yöresi Geleneksel Peştamal Örneğinin

Önden Görünüşü...17 Fotoğraf No-10: Kızılcabölük Yöresi Geleneksel Peştamal Örneğinin

Yandan Görünüşü...17 Fotoğraf No-11: Kızılcabölük Yöresi Geleneksel Kadın Şalvarı Örneği...18 Fotoğraf No-12: Kızılcabölük Yöresi Geleneksel Kadın Şalvarı Örneği...20

(20)

xx

Fotoğraf No-13: Kızılcabölük Yöresi Geleneksel Yakasız Göyneklerden

Örnekler...21

Fotoğraf No-14: Kızılcabölük Yöresi Geleneksel Göyneklerden Örnekler...22

Fotoğraf No-15: Kızılcabölük Yöresi Geleneksel Üçeteklerden Örnekler...24

Fotoğraf No-16: Kızılcabölük Yöresi Geleneksel Cepkenlerden Örnekler...26

Fotoğraf No-17: Kızılcabölük Yöresi Geleneksel Peştamal Örneği...26

Fotoğraf No-18: Kızılcabölük Yöresi Geleneksel Tel Kırma Baş Örtüsü Örnekleri...27

Fotoğraf No-19: Kızılcabölük Yöresi Geleneksel Baş Örtüsü (bürgü) Örneği...28

Fotoğraf No-20: Kızılcabölük Yöresi Geleneksel Aksesuarlarından Tepelik ve Kolye Örnekleri...29

Fotoğraf No-21: Kızılcabölük Yöresi Geleneksel Aksesuarlarından Bele Bağlanan Kuşak Örnekleri...30

Fotoğraf No-22: Kızılcabölük Yöresi Geleneksel Kadın Üçeteğinin Önden Görünüşü...48

Fotoğraf No-23: Kızılcabölük Yöresi Geleneksel Kadın Üçeteğinin Arkadan Görünüşü...48

Fotoğraf No-24: Kızılcabölük Yöresi Geleneksel Kadın Üçeteğinin Süsleme Detaylarının Görünümü...49

Fotoğraf No-25: Kızılcabölük Yöresi Geleneksel Kadın Şalvarının Önden Görünüşü...55

Fotoğraf No-26: Kızılcabölük Yöresi Geleneksel Kadın Şalvarının Arkadan Görünüşü...55

(21)

xxi

Fotoğraf No-27: Kızılcabölük Yöresi Geleneksel Kadın Göyneğinin Önden

Görünüşü...62 Fotoğraf No-28: Kızılcabölük Yöresi Geleneksel Kadın Göyneğinin Arkadan Görünüşü...62 Fotoğraf No-29: Kızılcabölük Yöresi Geleneksel Kadın Göyneğinin

Süsleme Detaylarının Görünümü...63 Fotoğraf No-30: Kızılcabölük Yöresi Geleneksel Kadın Yakasız Göyneğinin

Önden Görünüşü...70 Fotoğraf No-31: Kızılcabölük Yöresi Geleneksel Kadın Yakasız Göyneğinin Arkadan Görünüşü...70 Fotoğraf No-32: Kızılcabölük Yöresi Geleneksel Kadın Yakasız Göyneğinin Süsleme Detaylarının Görünümü...71 Fotoğraf No-33: Kızılcabölük Yöresi Geleneksel Kadın Üçeteğinin Önden

Görünüşü...79 Fotoğraf No-34: Kızılcabölük Yöresi Geleneksel Kadın Üçeteğinin Arkadan

Görünüşü...79 Fotoğraf No-35: Kızılcabölük Yöresi Geleneksel Kadın Üçeteğinin

Süsleme Detaylarının Görünümü...80 Fotoğraf No-36: Kızılcabölük Yöresi Geleneksel Kadın Şalvarının Önden

Görünüşü...86 Fotoğraf No-37: Kızılcabölük Yöresi Geleneksel Kadın Şalvarının Arkadan

Görünüşü...86 Fotoğraf No-38: Kızılcabölük Yöresi Geleneksel Kadın Göyneğinin Önden

(22)

xxii

Fotoğraf No-39: Kızılcabölük Yöresi Geleneksel Kadın Göyneğinin Arkadan Görünüşü...93 Fotoğraf No-40: Kızılcabölük Yöresi Geleneksel Kadın Göyneğinin

Süsleme Detaylarının Görünümü...94 Fotoğraf No-41: Kızılcabölük Yöresi Geleneksel Kadın Üçeteğinin Önden

Görünüşü...109 Fotoğraf No-46: Kızılcabölük Yöresi Geleneksel Kadın Peştamalının Önden

Görünüşü...115 Fotoğraf No-47: Kızılcabölük Yöresi Geleneksel Kadın Peştamalının Arkadan Görünüşü...115 Fotoğraf No-48: Kızılcabölük Yöresi Geleneksel Kadın Peştamalının

Süsleme Detaylarının Görünümü...116 Fotoğraf No-49: Kızılcabölük Yöresi Geleneksel Kadın Peştamalının Önden

Görünüşü...122 Fotoğraf No-50: Kızılcabölük Yöresi Geleneksel Kadın Peştamalının Arkadan Görünüşü...122

(23)

xxiii

Fotoğraf No-51: Kızılcabölük Yöresi Geleneksel Kadın Peştamalının

Görünüşü...138 Fotoğraf No-57: Kızılcabölük Yöresi Geleneksel Kadın Üçeteğinin Önden

(24)

xxiv

Fotoğraf No-63: Kızılcabölük Yöresi Geleneksel Kadın Üçeteğinin Arkadan

Görünüşü...160 Fotoğraf No-64: Kızılcabölük Yöresi Geleneksel Kadın Cepkeninin Önden

Görünüşü...166 Fotoğraf No-65: Kızılcabölük Yöresi Geleneksel Kadın Cepkeninin Arkadan

Görünüşü...166 Fotoğraf No-66: Kızılcabölük Yöresi Geleneksel Kadın Cepkeninin Kol

Süsleme Detaylarının Görünümü...167 Fotoğraf No-67: Kızılcabölük Yöresi Geleneksel Kadın Cepkeninin Yaka

Süsleme Detaylarının Görünümü...167 Fotoğraf No-68: Kızılcabölük Yöresi Geleneksel Kadın Peştamalının Önden

Görünüşü...173 Fotoğraf No-69: Kızılcabölük Yöresi Geleneksel Kadın Peştamalının Arkadan Görünüşü...173 Fotoğraf No-70: Kızılcabölük Yöresi Geleneksel Kadın Göyneğinin Önden

Görünüşü...179 Fotoğraf No-71: Kızılcabölük Yöresi Geleneksel Kadın Göyneğinin Arkadan

Görünüşü...179 Fotoğraf No-72: Kızılcabölük Yöresi Geleneksel Kadın Göyneğinin

Süsleme Detaylarının Görünümü...180 Fotoğraf No-73: Kızılcabölük Yöresi Geleneksel Kadın Cepkeninin Önden

Görünüşü...186 Fotoğraf No-74: Kızılcabölük Yöresi Geleneksel Kadın Cepkeninin Arkadan

(25)

xxv

Fotoğraf No-75: Kızılcabölük Yöresi Geleneksel Kadın Cepkeninin Kol

(26)

xxvi

Fotoğraf No-87: Kızılcabölük Yöresi Geleneksel Kadın Üçeteğinin Önden

Görünüşü...233 Fotoğraf No-92: Kızılcabölük Yöresi Geleneksel Kadın Göyneğinin Önden

Görünüşü...239 Fotoğraf No-93: Kızılcabölük Yöresi Geleneksel Kadın Göyneğinin Arkadan Görünüşü...239 Fotoğraf No-94: Kızılcabölük Yöresi Geleneksel Kadın Göyneğinin

(27)

xxvii

Fotoğraf No-99: Kızılcabölük Yöresi Geleneksel Kadın Şalvarının Arkadan

Görünüşü...270 Fotoğraf No-104: Kızılcabölük Yöresi Geleneksel Kadın Cepkeninin Arkadan Görünüşü...270 Fotoğraf No-105: Kızılcabölük Yöresi Geleneksel Kadın Cepkeninin Kol

(28)

xxviii

Fotoğraf No-111: Kızılcabölük Yöresi Geleneksel Kadın Üçeteğinin Arkadan

Görünüşü...321 Fotoğraf No-122: Kızılcabölük Yöresi Geleneksel Kadın Cepkeninin Arkadan Görünüşü...321

(29)

xxix

Fotoğraf No-123: Kızılcabölük Yöresi Geleneksel Kadın Cepkeninin

Görünüşü...338 Fotoğraf No-128: Kızılcabölük Yöresi Geleneksel Kadın Cepkeninin Arkadan Görünüşü...338 Fotoğraf No-129: Kızılcabölük Yöresi Geleneksel Kadın Cepkeninin

Süsleme Detaylarının Görünümü...349 Fotoğraf No-133: Kızılcabölük Yöresi Geleneksel Kadın Yakasız Göyneğinin Önden Görünüşü...355

(30)

1

GİRİŞ

Tarih kadar eski bir konu olan giyim, insanoğlunun en temel ihtiyaçlarından biri olup, zamanla birçok etkileşimden geçerek, yöreler arasında farklılık kazanmıştır (Mızrak ve Yavaş, 2008:781).

Önceleri tabiat şartlarından korunmak amacıyla ortaya çıkan giyim, daha sonrasında insanların toplu halde yaşamasından dolayı sosyal bir ihtiyaç halini almış ve bu ihtiyaç zamanla birçok şeyden etkilenerek değişip gelişmiş ve giyinmek bir gelenek haline gelmiştir (Kılınç, 2008 :1; Tizer, 1974:7167).

Geçmişi bilmek bugünü daha iyi anlamayı sağlar. Tarihsel ve çağdaş değerlerin ürünü olan giysilerin geçmişini incelemek, giysilerin çeşitli özelliklerini bugüne ve gelecek kuşakların moda çizgileri içerisinde yansımaları görmek açısından gereklidir (Koç, 1997).

Günümüzde geleneksel folklorik kıyafetler olarak adlandırdığımız kıyafetler Türk kültürünün en zengin ve gösterişli dallarından birini oluşturmuştur. Bunda en önemli unsuru, tarihinde göçebe bir yaşantıya sahip olan Türk milletinin Orta Asya’dan, Anadolu’ya gelene kadar farklı toplumların yaşam biçimlerinin, farklı coğrafyaların ve değişik iklim şartlarının giyinme şeklini, giysi süslemelerinin etkilemesi oluşturmuştur. Bugün bir giysi üzerindeki nakışlardan, süslemelerden, renk ve malzeme seçiminden onun hangi bölgeye ya da hangi topluluğa ait olduğunu söyleyebilmemiz, o topluluğun geçmişteki yaşam biçimini ve yaşadığı yer ile ilgili bilgilere sahip olabilmemiz bu konuyla ilgili ne kadar köklü bir tarihe ve kültüre sahip olduğumuza bağlıdır (Ercan, 2007:2).

Bir kültür karmaşık ve gelişken olduğunda, geleneksel giyim tarzları da o ölçüde hiyerarşik ve çeşitli olarak gelişim göstermiştir. XIV. yüzyılın sonlarından sonra ortaya çıkan ekonomik ve sosyal bunalımlar, Denizli’nin sosyal yapısındaki ilk değişiklikleri başlatmıştır. Denizli XV. yüzyıla temel ekonomik etkinliği tarım ve dokumacılığa dayanan küçük bir Anadolu kenti olarak girmiştir. Türk giyim tarihinde Denizli il ve çevresi olarak yöresel kıyafetlerimizde, XIX. yüzyıldan itibaren Avrupa giyim kuşamın etkisi görülmeye başlamış ve Cumhuriyetin ilanından sonra yapılan Kıyafet Devrimi ile önemli değişiklikler olmuştur. Bu değişimler Kıyafet İnkılabı’nın halkımız tarafından benimsenmesi uzak ve yakın çevre yerleşim birimleriyle yapılan sürekli temaslar, sinema, radyo, televizyon ile dergi, kitap, gazete gibi yayın organlarının Denizli halkını özendirmeleri, ülkemizin turizme açılması, sosyal hayatın gelişmesi gibi nedenlerle bölgesel nitelikler kaybolmaya başladığında ise bunun yerini kent tutkusu ve modası almış, geleneksel giysiler yok olmaya başlamıştır. Etnik grupların parçalanması beraberinde geleneksel giysilerin

(31)

2

güncelliğini yitirmesine yol açmıştır. Ancak, günümüzde yöresel kıyafetlerimizde çok yaşlı kadınların sandıklarında da yerini korumaktadır (Kaptan, 1988:1).

Toplum hayatının göstermiş olduğu büyük değişiklik karşısında direnen geleneksel giysilerimiz, kırsal kesimlerde geleneksel giyim ve kuşama verilen önemden dolayı bu giysileri evlerin sandıklarında ve müzelerde bulmak mümkündür. Denizli Kızılcabölük ilçesi giyimleri arasında yer alan kadın giyimleri, civar il ve ilçelerden etkilenmiş, Yörük ve Türkmen giyimine benzer özellikte, kendine has bir giyim şekli oluşturmuştur. Önceleri Yörük köyü olarak bilinen Kızılcabölük ilçesinin kadınlarının en verimli uğraşı ilkel bir tezgah yardımıyla halı dokumaktır. Yılın her günü halı dokuyan kadınlar, giysilerinde kullanacakları kumaşları da kendileri dokuyup, kendileri dikmişlerdir. Dokuma sırasında giysilerine yaptıkları süslemeler ile Türk kadınının estetik anlayışını ve zevkini ortaya çıkaran kadınlar, neredeyse tüm ihtiyaçlarını kendi el emekleriyle oraya çıkarmışlardır. Oldukça zaman ve emek isteyen bu giysileri, kadınlar evliyken giymişler ve anneler kızlarının çeyiz sandığına hatıra olarak koymuşlardır. Baba evinden yadigar olarak özenle hazırlanan bu giysiler yıllardan beri yörede hiç kimse tarafından devam ettirilmemiş, üretilen eski örnekler ise ya sandıklarda saklanmış ya da değerinin altında satılmıştır. Saklanan örneklerin birçoğu da, zamanla yok olup gitmiştir. Geride kalan örnekler, kıymet bilen kadınlar tarafından sandıkta saklanmaya devam etmiştir.

Tarihi eser niteliği taşıyan Denizli Kızılcabölük ilçesinin, evlerinde ve müzesinde bulunan geleneksel Türk kadın kıyafetleri, malzeme, renk, kesim, dikim, süsleme tekniği ve süsleme konusu yönünden incelenmeye değer kültürel bir mirastır.

Yıllardır sandıklarda ve müzede saklanan, zamanla eskiyen, yirmi bir parça evlerden ve yirmi parça müzeden elde edilen kırk bir parça geleneksel kadın kıyafetleri içerisinde yakasız göynek, üç etek, cepken, göynek, şalvar ve peştamal örnekleri çizim ve fotoğraflarla belgelenip gün ışığına çıkmasını hedef alan araştırmada örnekler, malzeme, renk, kesim, dikim, süsleme tekniği ve süsleme konusu yönünden değerlendirilip, gözlem fişleri doğrultusunda incelenmiştir. Giysilerin üzerinden birebir kalıpları alınarak incelenmiş, ayrıca ölçüleri alınıp 1/5 ölçekle kalıpları çizilmiştir. Giysi üzerinde yer alan süslemeler, bilgisayar ortamında işlenme tekniğine göre, desenlerine uygun olarak birebir motifleri çıkarılmıştır. Araştırmanın birinci bölümünde; Denizli Kızılcabölük ilçesinin genel özellikleri başlığı altında, Kızılcabölük’ ün özel konumu, coğrafi konumu, tarihi, iklimi, sosyal yapı ve geçim kaynakları, inanç, örf ve adetleri ve el sanatları incelenmeye çalışılmıştır.

(32)

3

Araştırmanın ikinci bölümünde ise; Kızılcabölük yöresi geleneksel kadın giyimleri, giyiniş şekillerine göre gruplar halinde ele alınmıştır. İçe giyilenler, üste giyilenler ve başa giyilenler ve tamamlayıcı aksesuarlar, yörede yapılan görüşmeler ve çekilen resimler ile giysi özellikleri anlatılmaya çalışılmıştır. Araştırmanın önemi ve konu ile ilgili araştırmalar açıklanmıştır. Üçüncü bölümde ise; araştırmanın yöntemi, evren ve örneklem, sayıltılar, sınırlılıklar, veri toplama tekniği ve tanımlar ile ilgili bilgiler verilmiştir.

Araştırmanın dördüncü bölümünde; gözlem fişleri doğrultusunda incelenen yakasız göynek, üç etek, cepken, göynek, şalvar ve peştamal örneklerinin bulgularına yer verilmiştir. Bu bulgular sonucunda yakasız göynek, üç etek, cepken, göynek, şalvar ve peştamal örneklerinin malzeme, renk, kesim, dikim, süsleme tekniği ve süsleme konusu ile ilgili döküm tabloları oluşturularak bir değerlendirme yapılmıştır. Araştırmanın son bölümünde ise; elde edilen bulgular ışığında sonuçlara ulaşılmış olup, bu sonuçlar doğrultusunda bazı önerilerde bulunulmuştur.

(33)

4

BİRİNCİ BÖLÜM

DENİZLİ KIZILCABÖLÜK İLÇESİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ 1.1. Özel Konum

Ege Bölgesi’nin İç Ege bölümünde, Anadolu Yarımadası’nın güney batı kesimlerinde yer alan Kızılcabölük ilçesi, Denizli ilinin güney doğusunda yer almaktadır. Yüzey şekilleri bakımından Ege-İç Anadolu ve Akdeniz Bölgeleri arasında bir geçit teşkil etmektedir. Bu bakımdan yüzey şekilleri ve iklim yapısı bu bölgelerle ilişkilidir. Dalgalı bir yüzeye sahip olması nedeniyle alçak ve yüksek ovalar, yaylalar ve dağlar birbirlerini tamamlamaktadır. Coğrafi kuruluşu yerleşmeye ve gelişmeye elverişli olduğundan eski bir yerleşme ve uygarlık merkezi konumundadır. En alçak yeri Sarayköy ilçesi olup, denizden yüksekliği 170 metre, en yüksek yeri ise Çameli ilçesi olup, denizden yüksekliği 1350 metredir (Anonim, 2011:1).

Honaz dağı bölgenin en yüksek dağı olup, Büyük Menderes ve Çürüksu en alçak ovalardır. İl sınırından dışarıya akan Büyük Menderes ile il içine doğru akan Çürüksu, Gökpınar, Kaklık çayları ilin en verimli topraklarını sulayan akarsulardır.

1.2. Coğrafi Konum

Denizli, Anadolu Yarımadası'nın güneybatı, Ege Bölgesi'nin doğusunda yer almaktadır. Ege, İç Anadolu ve Akdeniz Bölgeleri arasında bir geçit durumundadır. Denizli İli'nin her uç bölge üzerinde de toprakları vardır. Denizli ili 28o38' - 30o05' doğu meridyenleri (doğu uç noktası; Çivril ilçesi Gümüşsu - Gökgöl Koyu Dinar sınırında Efekli Tepe, bati uç noktası; Buldan ilçesi Alandız Koyu, Manisa - Sarıgöl sınırında Tezek tepe) 38o29' - 38o52' kuzey paralelleri (Kuzey uç noktası; Çivril Çapak Koyu, Afyon sınırında Avgan Damları mezarlığı, güney uç noktası; Çameli - Muğla sınırında Karabayır Koyu) arasında yer alır. Denizli ili doğuda Burdur, Isparta, Afyon; batıda Aydın, Manisa; güneyde Muğla; kuzeyde Uşak illeri ile komşudur. Yüzölçümü 11.868km2, denizden yükseltisi ise 428m'dir (Anonim, 2011:3).

1.3. Tarihi

Aydın-Karacasu-Muğla yol güzergahında bulunan ve 1912 yılında kasaba

olmuş, yaklaşık 6.000 nüfuslu ve köklü bir tarihe sahip olan bir yerleşim yeridir. Kasabanın ilk kuruluşunda bölük bölük ve ilk yerleşim yerleri Kırmızı topraklı olduğu, atalarımızdan nelerimizin başlarına kırmızı bürgü örtükleri, dedelerimizinde başlarına kırmızı, baş giysilerinden dolayı ‘Kırmızı bürgülü insanların yaşadığı yer’

(34)

5

anlamına gelen Kızılbörgü-Kızılcabörklü adları konmuş, zamanla bu adlar KIZILCABÖLÜK şeklini almıştır (Anonim, 2012:5).

Kasaba idari yönden 1883yılına kadar Muğla Menteşoğulları beyliğine bağlı kalmış ve 1883 yılında yapılan bir yönetim değişikliği nedeniyle Tavas ilçeleriyle birlikte Denizli iline bağlanmıştır.

Çivril ilçesindeki Beycesultan Höyüğü ‘nde yapılan kazılarda elde edilen

buluntular, yöredeki ilk yerleşim yerinin Bakır Çağında (İ.Ö. 5500-3500) kurulduğunu gösterir. İlkçağda Milyas adıyla anılan yöre Hititler ‘in batı komşusu olan Arzava Krallığı ‘nın yönetimindeydi. İ.Ö. 12. Yüzyılda Lidya egemenliğine giren bu topraklarda yaşayan halk, Anadoluyu ele geçiren Persler ‘e karşı uzun süre direndi. Daha sonra Makedonya Krallığı ‘na bağlanan yöre, Büyük İskender ‘in ölümünden sonra Selevkoslar ‘ın yönetimine girdi. Selevkos Kralı II. Antiokhos İ.Ö. 3. Yüzyılda karısı Laodike ‘nin adını vererek Laodikcia kentini kurdurdu. Bölge daha sonra Bergama Krallığı ‘nın emrine girdi. İ.Ö. 190 ‘ da Kral II. Eumenes de burada Hierapolis kentini kurdurdu. Kısa bir süre Rodoslulara bağlanan yöre sonraki yüzyıllarda Araplar ‘ın, Bizanslılar ‘ın, Haçlılar ‘ın ve Selçuklular ‘ın eline geçti. Germiyanoğulları ve İnançoğulları yönetiminden sonra Osmanlı Devleti ‘nin topraklarına katılan Denizli yöresi, 1402 ‘de Ankara Savaşı ‘nda Yıldırım Beyazıd ‘ı yenen Timur tarafından yine Germiyanoğulları ‘na verildi. 1429 ‘da Osmanlı topraklarına katılan Denizli, 19. Yüzyılın sonlarında Aydın vilayetine bağlı bir sancak olarak yönetilirken, 1910 ‘da Bağımsız Mutasarrufluk ve 1923 ‘te de il olmuştur. Halen merkez ilçe ile birlikte 11 ilçesi vardır (Anonim, 2011:2).

Kızılcabölük, Aydın - Karacasu - Muğla yol güzergahında 1912 yılında kasaba olmuş, yaklaşık 6.000 nüfuslu bu şirin kasaba köklü bir tarihe sahiptir.

Kayı kolunun Üçok boyundandır. Orta Asya’dan göç etmişlerdir. Beyin üç oğlundan biri Kızılhisar (Serinhisar) yönüne giderek burada yerleşmiş, ikinci oğlu Tavas Kızılca Kasabası’nda kalmış, Bey ile üçüncü oğlu da Kızılcabölük Kasabasının temellerini atmışlardır (Anonim, 2012:6).

Kızılcabölük, önceleri dağınık bir yerleşim düzenine sahipmiş. Çobanlıkla geçinen halk, oba denilen 7-8 bölükte yaşarmış. Zamanla buralara hırsızlar dadanmış. Halkın dirlik ve düzenliği bozulmuş. Can ve mal güvenliği kalmamış. Bu durumdan rahatsız olan halk,zamanın Muğla valisi Cevher Paşa’ya şikayet etmişler. Cevher Paşa Kızılcabölük’te incelemelerde bulunmuş. Halkın şikayetlerinin giderilmesi için bir yerde toplanmasını istemiş. Günümüzde de kullanılan Kavak Camii’ni yaptırtmış. Dağınık olan halk zamanla bu camiinin etrafında toplanmaya başlamış ve bugünkü Kızılcabölük Kasabasının temelleri böylelikle atılmıştır (Anonim, 2012:13).

(35)

6

1.4. İklimi

Denizli ili Ege Bölgesinde olmasına rağmen, Ege Bölgesinin iklimi tamamen görülmez. Kıyı kesimlerinden iç bölgelere geçit yerinde olduğundan az da olsa iç bölgelerin iklimi hissedilir. Ege Bölgesi ikliminden sıcaklık olarak biraz düşük farklılıklar görülebilir. Denizli'de dağlar genel olarak denize doğru dik olduğundan, denizden gelen rüzgarlara açık bulunmaktadır. Kışlar ilik ve yağışlı geçmektedir (Anonim, 2011:4).

1.5. Sosyal Yapı ve Geçim Kaynakları

Türk aile yapısı dikkate alındığında bir hanede büyükbaba, büyükanne, oğullar,

gelinler ve torunlar çoğu kez aynı çatı altında ve birer göz odalarda kalırlardı. Her bir oda; musandıra adı verilen banyosu, mutfak için kullanılan ocağıyla (şömine) beraber aynı zamanda oturma ve yatak odasıydı. Böylece her bir evde ortalama bu şekilde 4-5 oda mevcut olup her birinde de bugünkü anlamda bir aile kalmaktaydı. Dolayısıyla hane denildiği zaman bu evin tamamı anlaşılmaktadır. Temettuat kayıtlan hane reisi üzerinden yapılmıştır. Dolayısıyla biz bazılarının yaptığı gibi hanelerdeki nüfusu 5 değil ortalama 10 almak zorundayız. Bazı hanelerde tek başına yaşayanlar olduğu gibi, 20’nin üzerinde kişinin yaşadığı da oluyordu (Anonim, 2012:7).

Görüldüğü gibi Kızılcabölük o tarihlerde nüfusu 5000 civarında olan önemli bir yerleşim merkezidir. Bu nüfusuyla o zaman Tavas ovasının ilçe merkezi Kale Tavas’ dan sonra en büyük yerleşim yeri denilebilir.

Mesleki yapıya gelince; 1844’lerde Kızılcabölük’ün %50’si çulha yani dokumacılıkla meşgul olmaktadır. 119’u Kavaklı, 93’ü Yukarı ve 42’si Demirci Mahallesinde olmak üzere toplam 254 hanenin geçim kaynağı ve temel uğraş alanı dokumacılıktır. Bunun böyle olması dokumacılığın Kızılcabölük’ün en eski uğraş alanı ve geçim kaynağı olduğunun bir ifadesidir. Zira Türk toplumlarında hakim meslekler genelde babadan oğula tevarüs ede gelmiştir. Günümüz koşullarında okuyan gençlikte bu yapı bozulsa da birçok iş dalında devam etmektedir.

1.6. İnanç Örf ve Adetler

Kızılcabölük'te eskiden görücü usulüyle evlenilirdi. Uzun savaşlar, ailelerin çiftçilik ve hayvancılıkla geçinmeleri erken evlenmeyi zorlamış ve kalabalık aile yaşantısı vardı. 1950'li ve 1960'11 yıllara kadar oğlan 16-17 yaşına gelince evlendirilirdi Aile kız aramaya başlar. Oğlanın beğendiği kız varsa sorulur, aile beğenir, uygun görürse istenir. Genellikle ana ve babanın istediği kız oğlan beğense de beğenmese de alınır. Oğlanın görüşü sorulmazdı. Bu kızlar da akraba veya komşu

(36)

7

kızları olurdu. Oğlanın kızı görmesi veya tanıması önemli değildi. Eşini ancak gerdek gecesi görürdü(Anonim, 2011:3).

Kız oğlan tarafından, ailece beğenilir, karar verilirse, kız evine bilgi vermek, duyurmak için iki ailenin tanıdığı inanılır, güvenilir bir kişi elçi olarak gönderilir. Oğlan evinin isteğini kız evine bildirir. Birkaç gün sonra tekrar geleceğini söyler. 2. gelişinde kız verilmeyecekse durum bildirilir, bu konuda tekrar gelmemesi söylenir. Kız verilecekse 2.gelişinde daha samimi durulur. Tekrar gelmeleri istenir. Daha sonraları oğlan yakınları ile gelirler. Kızın verileceği, söz verem ve nişan günleri konuşulur. Bu arada kıza takacakları takılar da istenirdi. Bazı aileler çok takı istedikleri için oğlan evi bunu yapamazsa, bu iş kalır. Başka kız istenirdi. Kabul edilirse gelip, gitme sürerdi.

Söz alma günü belirlenince, o akşam oğlan yakınları ve akrabaları kız evine giderler, sohbet edilir, helva, fındık, fıstık yenir, getirilen hoca kuran okur. Böylece söz alınmış olur. Gelen konuklar taraflara kutlar. Artık kız verilmiştir.

Düğüne yakın nişan yapılır. Nişan kız evinde olur. Oğlanın yakınları ve komşuları davet edilir. Kız evine gidilir. Gelen akı:aba kadınlara geline takı, (altın, bilezik ve para) takarlar. Takılar takınca tellal olan bir kadın kimin ne taktığını bağırarak duyurur. Nişandan sonra artık düğün yakındır. Hazırlıklar hızlanır. Bu arada kız ve oğlan yakınlarının ve komşularını düğünü olur. Bu düğüne oğlan anası gelinliğine götürür. Kız burada oynatılır. Kız oynarken oğlan anası altın takar. Böylece kızın nişanlı olduğu herkese duyurulmuş olur. Başkaları istemez.

Günümüzde oğlan beğendiği kızı almakta. Bazıları konuşarak anlaşarak almaktadır. Oğlanın beğenmediği kız kesinlikle alınmaz. Beğenilen kız evine, duyurulur, söz alınır, nişan olur (Anonim, 2012:5).

Artık düğün başlamıştır. Hafta boyu kız ve oğlan evinden yemek yenir. Geceleri saz çalınır oyunlar oynanır. Kız evinde geceleri kızlar toplanır oyunlar oynar, eğlenceler düzenlenirdi. Çarşamba günü kız evinde çeyiz serilir. Kızın eşyaları düzenli bir şekilde asılır düğüne gelenler hem oynar, eğlenir, hem de bu eşyalara bakarlardı. Buna çeyiz denir. Oğlan evinde çarşamba sabahı keşkeklik buğday dövülür. Oğlanın arkadaşları toplanır türküler söyleyerek buğdayı döverlerdi. Öğleden sonra gençler harman yerinde nişan atarlardı. Hedefi vuranlara ödül olarak çevre, yazma, verilirdi. Zengin aileler güreş düzenlerler. Kazananlara ödül olarak koyun verirlerdi. Çarşamba akşamı köy veya mahalle meydanına üç sopa çakılır. Üstüne saç konur. Burada çıralı odunlar yakılır. Buna maşalı denir. Gençler bu ateş etrafında oynar, çeşitli eğlenceler düzenlerlerdi. Bunlar: Kız kaçırma, köçek oynatma, bazı hayvan taklitleri yapılırdı.

(37)

8

Oğlan evinde Perşembe sabahı keşkek yapılır, yenir. Oğlanın komşu ve akrabalarının yeni gelinleri ve genç kadınları güzel giysilerini giyer. Kocalarının hazırladıkları süslü atlara binerler. Bu kadınlara yenge denir. Yengelerin atları çocuklar tarafından para ile kesilir. Hazırlıklar tamamlanınca oğlanın eşyaları bir deveye sarılır. Girit oynanır. Oyun sonunda, öte-de gençler, davulcular, yengeler, yüklü ve yüksüz develer gelin almaya gidilir. Kız evinde oyun ve eğlenceden sonra gelin ata bindirilir. Gelin ata binerken anası ve babası para ile şeker atar. Bu bereket ve mutluluk içindir. Gelin eve getirilir.

Oğlan evi gelin almaya gidince, oğlan sağdıcıyla bir evde kalır. Hazırlanır beklerlerdi. Gelin gelince oğlanın arkadaşları ev, ev dolaşarak damadı ararlardı. Damadı bularak ödüllendirilirdi. Sonra topluca kahveye gidilir, düğüne katılanlara teşekkür için çay, kahve ikram edilir. Akşam oğlan evinde komşu ve. akrabalar toplanır, yemek yenir, oğlana öğütler verilir. Dini nikahtan sonra oğlan gerdeğe girer. Cuma günü de gelin bakılır. Oğlan evinde kızlar ve gelinler oynar eğlenir.

Günümüzde Cuma günü başlayan düğün pazar günü sürüyor, artık araçlarla, oğlanın da katıldığı toplulukla gelin getiriliyor. Pazartesi günü gelin bakılıyor. Böylece düğün bitiyor (Anonim, 2012:16).

Düğünden sonra önce oğlan evi komşu ve akrabaları ile kız evine birkaç gün sonra da kız evi oğlan evini kutlama ve tanışma gezisi yapar. Buna art ön denir. Bundan sonra oğlanın akraba ve komşularına tanışma gezileri yapılır. Bu gezilere gelin gezdirme denir. Akrabalara yapılan gezilerde, düğüne katıldıkları için hediye ile gidilir buna dürü denir.

Kız evinde 5 gece düğün olur. Kadınlar oynar ve eğlenirler. Salı günü oğlan evinden kız evine kadınlar şeker getirirler. Şeker getiren kadınlara kız evi mendil hediye eder. Bu gelenler kız tarafı kadınları ile oynayarak düğünü başlatmış olurlar. Salı akşamı komşu ve akrabalar toplanır oyun ve eğlenirler. Perşembe akşamı kız evi düğünü gelenlere buğday haşlaması verir. Buna tuzlama denir. Cuma akşamı üzüm ile karışık yiyecekler verilir. Bu nedenle ÜZÜM-BEBE akşamı denir. Bu yiyecekler oğlan evinden gelir. Cumartesi akşamı kına yakılır. Kına yakarken şarkı, türkü ve

kına havaları söylenir.

Çoğu kez hıdrellez günü bir evde komşu kadın ve kızları toplanır. Getirdikleri yüzük gibi kendilerini tanıtan küçük eşyalarını gül çiçekleriyle birlikte bir küpçüğün içine koyarlar. Bu küpçük su ile doldurulur. Günü gelince bahtiyarın açılacağı eşya sahiplerine duyurulur. Herkes küpçüğün bulunduğu evde toplanır. Gülme çeşitli manilerle ve neşe içinde küpçük getirilir. Güzel mani söyleyen kadınlar öne oturur. Küpçükten her eşya çıkışta bir mani söylenir. Bu mani eşya sahibine armağan edilir. Birkaç gün sonra da küpe konan,yüzük, küpe, saç tokası, anahtar ve gül tomurcukları (gül tomurcuklarına bahtiyar denir.) bir el terazisine konarak kendi etrafında hızlıca

(38)

9

döndürülür. Bu anda kimin eşyası düşerse o yıl eşya sahibi için uğursuzluk sayılırmış.

1.7. El Sanatları

Yörede dokuma sanatında ustalaşan Kızılcabölük halkı, eski zaman insanlarıyla birlikte, bu sanatsal çalışmalarına günümüzde de devam etmektedirler. Dokumacılığın yöreye Kafkaslardan göç ettiği bilinen insanlar tarafından getirilmiş olduğu sanılıyor. 16. Asırdan 19. Asrın ortasına kadar mekiği el ile atılan tezgahlarda dokuma yapılmış ve mamül madde olarak yalnız düz beyaz bezler dokunmuştur. 19. Asrın ortasından itibaren desenli alacalar dokunmaya başlamış, 1870 senesinden sonra dış elbiselikler dokunmuştur (Anonim, 2011:2).

El dokumacılığında Has boya olarak kullanılan maddeler Kan ot kökü, zeytinyağı, sirkenotu (mahalli ismi) ve keçi karnından çıkarılan bir maya ile kırmızı ve şarabi boyalar yapılmakta iken 1880 senelerine doğru Avrupadan Alizar, şarabi, sarı, yeşil, siyah, çivit has boyaları 1910 senesine kadar kullanılmış, bundan sonra gene Avrupadan, solan boyalar ucuz fiyata alındığı için has boyalar terk edilmiş.

1.7.1. Dokumacılık

Denizli’de dokumacılığın kökeni, Antik dönemlere dayanır. Bu temel uğraş, Çürüksu ve Büyük Menderes vadilerinin, Türkler tarafından iskân edilmesinden sonra da gelişerek devam etmiştir. Dokumacılığı, genellikle kadınlar yapmaktaydı. Çürüksu ovasında yetiştirilen kaliteli pamuklar, iplik haline getirilir; ceviz yaprağı, soğan kabuğu, palamut, sumak, mazı, birçok ot ve köklerden elde edilen boyalarla renklendirilmekte, yörede beslenen uzun ve ince tüylü bir koyun cinsinden elde edilen yünlerden de zarif yünlü kumaşlar dokunurdu. Her iki türdeki iplik elyafının iyi nitelikli oluşu ve kuvvetlice eğrilmesi, kumaşın kaliteli ve uzun süre dayanmasını sağlıyordu (Anonim, 2012:15).

Kalem Çıkrığı: Günümüzde kullanım alanı oldukça az olan bir dokuma öncesi hazırlık aracıdır. Kasabamızda genellikle 45 yaş neslin daha çok hatırlayacakları ve onların çocukluklarında daha çok kullanılan bir araçtır (Anonim, 2011:3).

Çıkrık: Geniş kasnak veya tekerlek yada kol yardımıyla belli bir uzaklıktaki mil vb gibi aygıtları hareket ettirmek özelliğine sahip basit makinelerdir.

Kalem Çıkrıkları: El tezgahlarının yaygın olduğu dönemlerde motorlu tezgahların ilk çıkış dönemine rastlayan tarihlerde yaygın kullanım alanı vardı. Günümüzde çok az da olsa hala kullanılmaktadır.

(39)

10

Kasabamızda çıkrıklar genellikle kalem adı verilen bir nevi kapaklar üzerine iplik sarma işlemi gerçekleştiren araçlardı. Geniş teker biçiminde çizgi çizgi hoş görünümü olan bu araçlar kalem sarmada ya da ipliği bükmede kullanılırdı. teknolojinin gelişmesi neticesi bobin var makinelerinin çıkmasıyla yavaş yavaş ortadan kalktı. Anılarda eski günlerden birer hatıra olarak yerlerini aldılar, Kalem sarma işlemi şöyle başlar: Tezekirden alınan ağızlık iplikler, aharlarda deterjanla güzelce yıkanır. Çizmelerle çiğnenir ve ipliğin açık kahverengi suyu akıtılır. İplik temizlenir. Hain iplik eğer boyanacaksa toprak dağarlarla boyanır. Uzun sırıklara geçirilip sokaklara asılıp kurutulurdu. Kimi zaman haşıl tutkunu olur onları da ıslatıp sarılırdı. Haşıl tutkunu ise ipliğin haşıllama sırasında kimyasal maddelerle oluşan kristal tuz biçiminde ipliğin birbirine yapışmasına denirdi. Gerek kuru, gerekse yaş kullanılmasına rağmen genelde kalem yaş sarılırdı. Haşıl tutkunu zorluk çıkarmaması için yaş sarılırdı. İplik ağızlıkları ikili üçlü çaralara takılır. Kalemler iğlere takılır. Ağızlığın (ipliğin) ucu kalemlere ardılır. Çıkrığın kolu saat yel kovanı yönünde çevrilir ve sarım işlemine haşlanır (Anonim, 2012:16).

Kalemlerin kullanım yerlerine göre ikişer veya üçer ağızlıklı kalemler sarılır. Sarma işlemi bitirilirdi. Kalemler toplanıp sıra çözgüye götürülür. Zamanın el çözgülerinde yumaklar koşulurdu.

Çıkrığın yerine bobin var makineleri almıştır. İnsan gücüne dayanmayan elektrikle çalışan genelde 6- 12 gözlü. kapasitesi fazla, her ebat pamuk ipliğini bobin haline getirebilen makineler çıkrıkla kıyaslanmayacak kadar hızlı çalışmaktadır. Çıkrık yaşantımızda o kadar çok yer etmişti ki bazı ananelerin doğmasına sebep olmuştur.

Beldemizin geçmişinde Çıkrık gecesi yapılırdı. Çıkrık Gecesi: Her evlenen kızın anne babası düğünden 15 gün sonra yakın akrabalarla toplanıp bir çıkrık ve birde çıkrık döşeği(beldemizde yaygın olan bir nevi döşek) götürürler, oturulur sohbet edilir. Tuzlama pişirilir, hep birlikte yenirdi. Çıkrık kullanım alanı daraldıkça geleneklerde kalkmış, yok olmuştur.

(40)

11

Seyrek dişli taraklardan geçirilen ipliğin ucu dokunacak kumasın kaç dişli olacak ise bu hususu dokumanın içinde o gayet iyi bilirler Örneğin, dokuma aşamasında 1.cm ye düşen ipliğin sayısı kaç ise; çarşaflar piyasa olarak 9 tarak 10 tarak diye adlandırılır.) istenilen dişli taraklardan geçirilir. ipliklerin uçları hepsi bir arada toplanıp ağaç bobinlere bağlanır. Kolu çevirerek çözme işlemine geçilir. Yumaklara çözülecek ipliğin metre olarak eski saatlerden bir mekanik kurulur ve zamanlama

yapılır.Burada dikkat edilecek diğer husus, ağızlık dediğimiz olayın

gerçekleşmesidir.Ağızlık, tezgahlarda ipliklerin tarak ile işlenti arasında yaklaşık olarak 30 derecelik açıdır.Bu konu çok önemlidir.Beldemizde tek numunelik Tekstil Lisemizde vardır (Anonim, 2012:5).

MASURA ÇIKRIĞI

Masura: Üzerinde atkı ipliği sarılan mekiklere takılıp tezgahlarda kullanılan boyu 18- 20 cm çapı 8 mm başlangıç yarı konik ağaç ve plastik araçlardır (Anonim, 2012:17).

ÇIKRIK:

Kullanılan alanı bakımından iki tip çıkrık var: Birincisi kalem çıkrığı, ikincisi Masura çıkrığıdır. Bunlar hem yaptığı iş hem de şekil bakımından değişik tiplerde yapılmış basit tarihi dokuma araçlarıdır. Kalem çıkrığı malzeme olarak ağaç kullanılmış masura çıkrığında ise gövde ve ayaklar üzerinde kanalı olan tekerlek ağaç modellerden yapılmış diğer kısımları madeni malzemelerden yapılmıştır. Çıkrık çağı olarak el tezgahları çağında önemli bir yer edinmiştir.Teknoloji geliştikçe modern makineler tasarlanmış ve üretilmeye başlanınca çıkrıklar birer birer yok olmuş, maziye karışmıştır.

Bu çıkrıklar bir bisikletin çalışma prensibinden yola çıkılarak yapılmıştır.

Sarma işlemi: Masuralar iğlere takılır Yine ağızlıklar çaralar takılıp masuraları iplik dolanır. Çaralardan gelen iplik sağ el ile hareket kolu sol ile sağdan sola (resimdeki ok yönünde) çevrilir. Sağ el ipliği masura bakımından 4-5 cm. zik zak hareketler yaptırarak Mekiği sığacak Ölçülerde sarılır. Bu işleme masır sarma olarak tanımlanır.

Çıkrıkta bazı önemli noktalar şöyle imiş.

*Masura (Masır olarak halkın dilinde söylenir) Masura mekiğin içine sığacak kalınlıkta ve belirli ölçülerde sarılmalı.

(41)

12

*El tezgahlarında kullanılan masırlar genellikle yaş olarak sarılır. Yaş sarmanın sebebi masuranın üzerine ipliğin yıkılmaması için yaş sarılmış.

Fotoğraf No-2: Kızılcabölük Yöresi Masura Çıkrığı.

ÇIKRIK DÖŞEĞİ

Yurdumuzun çeşitli yörelerine özgü kilimler olduğu gibi; Beldemiz de o kilimlerin, çulların eşdeğerinde eski giyeceklerin işe yarayan kısımlarından mesela bir gömleğin arka kısmını yamayarak birleştirerek hatalı çıkmış kumaşlarda, çarşaflardan, dört beş katlı birleştirip diktiklerinde güzel bir döşek oluyor.

Kasabamızda hala çıkrık döşeklerini özellikle özellikle yaşlı ninelerimizin evlerinde bulunur.

(42)

13

İKİNCİ BÖLÜM

KIZILCABÖLÜK YÖRESİ GELENEKSEL KADIN GİYİMLERİ

Giyim, tabiatın etkilerinden korunmak, örtünmek amacı ve süslenmek duygusu ile yörelerde, medeniyetin ilerlemesine ve günün modası ile insan vücuduna göre değişik şekiller alabilen giysilerin tümüdür (Bayraktar, 1988:1).

İnsanlar, grup ve bireysel ayırımı yapmak için de giyinmişlerdir (Bush, 1960:360). Güzel görünme ve giyinme arzusu kadınlarda erkeklere nazaran daha fazla olması, kadın giyimlerini daha zengin ve daha detaylı yapmıştır (Aktaran: Kılınç, 2008:19). Bunun yanında sosyal statü yönünden bakıldığında, evli kadınların gösterişli giysi ve takıları seçtikleri, genç kızların sade dul kadınlarında gösterişsiz ve koyu renk giysi tercih ettikleri görülmüştür (Sevim, 1999:32).

Geleneksel kıyafet, dünyada birçok milletin benimsediği milletler arası kıyafet moda kıyafetler dışında; her milletin tarihinden gelen günümüzde sadece halk oyunları ekiplerinin üzerinde görülen veya bazı köylerde yaşatılan, çoğu müze vitrinlerine kaldırılmış kıyafetler anlaşılmaktadır (Özel, 1992:11).

Kızılcabölük yöresi geleneksel Türk kadın giyimleri incelendiğinde, bunların sandık veya özel dolaplarda saklanmış olduğunu, fakat bazı giysilerinde zamanla yok olması nedeniyle geçmişe ait çok fazla eserin günümüze kalmadığı görülmüştür. Buldan ve Ödemiş yöresinde dokunan ipeksi biçiminde ‘’BÜRÜNCÜK GÖYNEK’’ tabir edilen bolca, kollu, yakası biraz açık ‘’GÖYNEK’’ giyilir. Bürüncük Göynek üzerine ‘’GONCALI İŞLİK’’ adı verilen yaka ve kol uçları işlemeli ‘’İÇLİK’’ giyilir. Goncalı İşlik üzerine ‘’ ÜÇ ETEK’’ yani ‘’HENTERİ’’ giyilir. (Henterinin HZ.Fatıma’dan kaldığı inancından dolayı hanımların hayatları boyunca bir kez olsun henteri giymelerinin sevap olduğuna inanılır.) Üç etek kumaşları saten türü canlı ve parlak kumaşlardır. Üzerleri ‘’SIRMA’’ denilen parlak iple işlenmiştir. Üç Eteğin üzerine kışın ‘’İBADE’’ adı verilen ‘’V’’ yakalı, sırma işlemeli bol ve uzun kollu, kol yenleri de ağır işlemeli kadife ceket giyilir (Anonim, 2012:6).

Bele halk arasında ‘’EPİR’’ adı verilen ‘’ŞAL KUŞAK’’ bağlanır. Üç Eteğin altına aynı kumaştan yapılma, bel ve bilek kısımları lastikli bol dökümlü ‘’ŞALVAR’’ giyilir. Şalvarın alt ucu diz üstünden bağlanarak diz altına doğru bol dökümlü durması sağlanır.

(43)

14

Kızılcabölük’ de ulaşılabilen 19. ve 20. Y.y. örneklerinden oluşan giysiler ve bu alandaki literatür bilgilerinden yola çıkarak oluşturulan, geleneksel Kızılcabölük Türk kadın giysilerinin özellikleri ve giyiniş şekilleri dikkate alınarak; içe giyilenler, üste giyilenler, başa giyilenler ve tamamlayıcı aksesuarlar olmak üzere dört seksiyonda incelenmiştir.

Fotoğraf No-3: Kızılcabölük Yöresi Geleneksel Üçetek, Şalvar ve Göynek Örneğinin Önden Görünüşü.

Fotoğraf No-4: Kızılcabölük Yöresi Geleneksel Üçetek, Şalvar ve Göynek Örneğinin Yandan Görünüşü.

(44)

15

Fotoğraf No-5: Kızılcabölük Yöresi Geleneksel Üçetek, Şalvar ve Göynek Örneğinin Arkadan Görünüşü.

Fotoğraf No-6: Kızılcabölük Yöresi Geleneksel Üçetek, Şalvar ve Göynek Örneğinin Önden Görünüşü.

(45)

16

Fotoğraf No-7: Kızılcabölük Yöresi Geleneksel Üçetek, Şalvar ve Göynek Örneğinin Yandan Görünüşü.

Fotoğraf No-8: Kızılcabölük Yöresi Geleneksel Üçetek, Şalvar ve Göynek Örneğinin Arkadan Görünüşü.

(46)

17

Fotoğraf No-9: Kızılcabölük Yöresi Geleneksel Peştamal Örneğinin Önden Görünüşü.

Fotoğraf No-10: Kızılcabölük Yöresi Geleneksel Peştamal Örneğinin Yandan Görünüşü.

(47)

18

2.1. İçe Giyilenler

İç giyim, vücudu dış etkenlerden koruyan, dış görünümlere estetik görünüm kazandıran ve dış giysilerin altına giyilen giysilerdir (Çağdaş, 1996:5).

Kızıcabölük yöresinin geleneksel kadın giyiminde içe, şalvar, yakasız göynek ve göynek giyilmiştir.

2.1.1. Şalvar

Uzun gömlek altına giyilen don, bazı yörelere göre, paça don veya iç don, könçek ve şalvar olarak da adlandırılmıştır (Altuntaş, 2000:3; Sürür a, 1983:40 ). Paça don veya iç don, pamuklu dokumadan ve ketenden dikilmiştir. Bunların en büyük özelliği, kalçadan diz altına kadar düz keten ve dizden aşağısı mavi-kırmızı çubuklu dokumadan yapılmış olmasıdır. Ağ kısmı muska denilen ek parça ile genişletilmiş, boyu dize kadar ve beli uçkurludur. Bazı Yörük köylerinde şalvarın paçalarının üzerine,’’yanış’’ denilen işlemeler yapılmıştır (Altuntaş, 2000:3).

Könçek, gömlek altına giyilen ve topuklara kadar uzun, paçaları büzmeli bol bir don’dur. Bir nevi şalvardır. Beyaz pamuklu dokumadan yapılan, paçaları el işleriyle süslenmiş bir alt giysidir. ‘’Paçalık’’ adı verilen işleme, mavi ve kırmızı renklidir. Ağ kısmı çok kısadır. Bir nevi üstten bikinidir. Kalça üzerinde uçkurlarla bağlanarak giyilir (Tansu, 1977:107; Sürür a, 1983:40).

Şalvar, boyu ayak bileğine kadar, eni oldukça geniş, ağ uzunluğu şalvar boyunda veya yöreye göre değişen, yalnızca ayak yerleri açık dökümlü bir dondur (Önder, 1961:30; Elibol, 1992:9).