T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
ÖZEL HUKUK ANABİLİM DALI
ÖZEL HUKUK BİLİM DALI
TÜRK HUKUKUNDA KÜÇÜKLERİN EVLAT
EDİNİLMESİ
Gökhan KARACA
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Danışman
Dr.
Öğr. Üyesi Sinan Sami AKKURT
İÇİNDEKİLER
İÇİNDEKİLER ... i
BİLİMSEL ETİK SAYFASI... vi
YÜKSEK LİSANS TEZİ KABUL FORMU ... vi
ÖZET ... viii
SUMMARY ... x
KISALTMALAR ... xii
GİRİŞ ... xiii
BİRİNCİ BÖLÜM KAVRAMSAL ÇERÇEVE, EVLAT EDİNMENİN ŞARTLARI, ŞEKLİ VE USULÜ § 1. KONUNUN TAKDİMİ, ÖNEMİ VE SINIRLANDIRILMASI ... 15
I. Konunun Takdimi ve Önemi ... 15
II. Konunun Sınırlandırılması ... 16
§2. EVLAT EDİNME KAVRAMI, HUKUKİ NİTELİĞİ, TARİHİ GELİŞİMİ VE BENZER MÜESSESELERLE KARŞILAŞTIRILMASI ... 17
I. Evlat Edinme Kavramı ... 17
II. Evlat Edinmenin Hukukî Niteliği ... 18
A. 743 Sayılı EMK’da Evlat Edinmenin Hukukî Niteliği ... 19
B. 4721 Sayılı Sayılı TMK’da Evlat Edinmenin Hukukî Niteliği ... 21
C. Türk Hukukunda Evlat Edinme Sistemi ... 22
III. Evlat Edinmenin Tarihî Gelişimi ... 24 i
IV. Evlat Edinmenin Benzer Müesseselerle Karşılaştırılması ... 25
A. Beslemelikle Karşılaştırılması ... 26
B. Kan Bağına Dayanan Soybağı İle Karşılaştırılması ... 27
C. Koruyucu Aileyle Karşılaştırılması ... 28
D. Manevî Evlatlıkla Karşılaştırılması ... 31
E. Süt Evlatlığıyla Karşılaştırılması ... 31
§ 3. EVLAT EDİNMENİN ŞARTLARI... 32
I. Küçüklerin Evlat Edinilmesinin Şartları ... 33
A. Küçüğün Bakılmış ve Eğitilmiş Olması ... 33
B. Evlat Edinmenin Küçüğün Yararına Olması ... 38
C. Diğer Çocukların Yararının Zedelenmemesi ... 39
D. Küçüğün Rızası ... 41
E. Küçüğün Ana Babasının Rızası ... 44
1. Ana Baba Rızasının Gerekliliği ... 44
2. Rızanın Şekli ... 46
3. Rızanın Zamanı ... 48
4. Rızanın Aranmaması ... 51
a. Ana Babanın Kim Olduğu veya Uzun süreden Beri Nerede Oturduğu Bilinmiyor Olması veya Ayırt Etme Gücünden Sürekli Yoksun Olunması ... 52
b. Küçüğe Karşı Özen Yükümlüğünün Yeterince Yerine Getirilmemesi 54 c. Rızanın Aranmamasına İlişkin Karar ... 55
F. Vesayet Dairelerinin İzni ... 57
II. Evlat Edinene İlişkin Şartlar ... 59
A. Evlat Edinen Gerçek Kişi Olmalıdır ... 59
B. Evlat Edinen Sağ Olmalıdır ... 59
C. Evlat Edinenin Ehliyeti ... 60 ii
III. Birlikte Evlat Edinme ... 61
A. Evli Kişilerin Evlat Edinmesi ... 62
B. Eşlerden Birinin Diğer Eşin Çocuğunu Evlat Edinmesi ... 63
C. Evli Kişilerin Tek Başına Evlat Edinmesi ... 64
IV. Evli Olmayan Kişilerin Evlat Edinmesi (Tek Başına Evlat Edinme) ... 66
V. Evlat Edinmede Yaş ve Süre Şartları ... 68
A. Evlatlığın Yaşı ... 68
B. Evlatlık ile Evlat Edinen Arasındaki Yaş Farkı ... 69
C. Birlikte Evlat Edinmede Eşlerin Yaşı ve Evlilik Süresi ... 70
1. Yaş Şartı ... 70
2. Süre Şartı ... 71
3. Eşlerden Birinin Diğer Eşin Çocuğunu Evlat Edinmesinde ... 72
a. Yaş Şartı ... 73
b. Süre Şartı ... 74
4. Evli Kişilerin Tek Başına Evlat Edinmesinde ... 74
a. Yaş Şartı ... 75
b. Süre Şartı ... 75
§ 4. EVLAT EDİNMENİN ŞEKLİ VE USULÜ ... 77
I. Evlat Edinme Davasında Başvuru ... 77
II. Evlat Edinme Davasında Araştırma ve Dinleme ... 79
A. Evlat Edinme Araştırması ... 80
B. Evlat Edinmede Dinleme ... 83
C. Evlat Edinmede Görüş Alma ... 84
III. Mahkeme Kararı ... 85
IV. Başvuru Sonrasındaki Değişiklikler ... 86
V. Nüfus Kütüğüne Kayıt ... 87 iii
İKİNCİ BÖLÜM
EVLAT EDİNMENİN SONUÇLARI
§ 5. EVLAT EDİNMENİN ŞAHSİ SONUÇLARI ... 90
I. Evlat Edinilen Açısından Şahsi Sonuçları ... 90
A. Vatandaşlık ... 91
B. Yerleşim Yeri ... 92
C. Evlatlığın Adı Soyadı ... 93
D. Ana Baba Adı ... 97
E. Hısımlık ... 98
F. Oy Verme ve Katılma Yasağı ... 99
II. Evlat Edinen Açısından Şahsi Sonuçları ... 101
A. Velayet Hakkı ... 101
B. Bakım Yükümlülüğü ... 104
C. Evlenme Yasağı ... 105
§ 6. EVLAT EDİNMENİN MALİ SONUÇLARI ... 108
I. Evlat Edinmenin Mirasla İlgili Sonuçları ... 108
A. Evlat Edinenin Mirasçılığı ... 109
B. Evlatlığın Mirasçılığı ... 110
1. Evlatlığın ve Evlatlığın Altsoyunun Mirasçılığı ... 111
2. Çifte Miras Hakkı ... 115
II.Nafaka Yükümlülüğü ... 115
§ 7. EVLAT EDİNENİN EVLATLIĞIN MALLARI ÜZERİNDEKİ HAK VE ÖDEVLERİ ... 118
I. Evlat Edinenin Evlatlığın Malları Üzerindeki Hakları ... 119
II. Evlat Edinenin Evlatlığın Malları Üzerindeki Ödevleri ... 120 iv
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
EVLAT EDİNME İLİŞKİSİNİN KALDIRILMASI
§ 8. EVLAT EDİNME İLİŞKİSİNİN KALDIRILMASI HALLERİ ... 122
I. Yokluk ... 123
II. Butlan ... 126
III. İptal Edilebilirlik ... 128
A. Evlatlık İlişkisinin Kaldırılması Davası ... 128
B. Sebepleri ... 131
1. Rızanın Bulunmaması ... 131
2. Diğer Noksanlıklar ... 134
C. Hak Düşürücü Süre ... 136
§ 9. İPTAL HÜKMÜNÜN SONUÇLARI ... 137
I. Velayete İlişkin Sonuçları ... 138
II. Hısımlık İlişkisine İlişkin Sonuçları ... 139
III. Mirasa İlişkin Sonuçları ... 140
SONUÇ ... 141
YARARLANILAN KAYNAKLAR ... 142
T. C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü
Ö
ğr
enc
inin
Adı Soyadı Gökhan KARACA Numarası 164233001022
Ana Bilim / Bilim Dalı Özel Hukuk / Özel Hukuk
Programı Tezli Yüksek Lisans Doktora
Tez Danışmanı Dr. Öğr. Üyesi Sinan Sami AKKURT
Tezin Adı Türk Hukukunda Küçüklerin Evlat Edinilmesi
ÖZET
Tezimizin konusu “Türk Hukukunda Küçüklerin Evlat Edinilmesi” kurumudur. 743 Sayılı Türk Kanunu Medenisinin yürürlüğe girmesiyle birlikte hukukumuza giren evlat edinme müessesi 4721 Sayılı Türk Medeni Kanunuyla ciddi değişikliklere uğramıştır.
Çalışmamız içerisinde evlat edinmenin gerekliliği, önemi, yararları ve sakıncaları üzerinde durularak böyle bir düzenlemenin kanun koyucu tarafından düzenlemesi amacı anlatılmaya çalışılmıştır.
Evlat edinme işlemi her ne kadar iki taraftan meydana gelmiş olsa da gerek kurulmasından önce bu kimseler dışındakilerinde sürece müdahil olabilmeleri, gerekse de bizim hukukumuza göre evlat edinme işlemi neticesinde evlatlığın öz ana babasıyla tüm ilişkisinin kesilmiyor olması sebebiyle kuruluşu ve sonuçları itibariyle özellikli bir kurumdur.
Küçüğün evlat edinmesi küçük yönünden özetle tüm hayatını maddi ve manevi yönden değiştirecek bir kurum iken evlat edinen yönünden özellikle çocuk sahibi olamayan kimselere bu duyguyu tattırması sebebiyle önem arz etmektedir. Burada öncelikli korunması gereken kimse küçük olduğundan kanun koyucu evlat edinme sistemini küçüğün menfaati temeline inşa ederek düzenlemiştir.
Çalışmamızda 4721 Sayılı Kanunun 305 ile 320 maddeleri arasındaki kanun hükümleri esas alınmak üzere küçüklerin evlat edinmesine ilişkin hükümler anlatılmıştır. Burada gerekli yerlerde 743 Sayılı Kanun hükümleri de ele alınarak özellikle Yargıtay kararları ve doktrin görüşlerine de ayrıntılı şekilde yer verilmiştir.
T. C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü
Ö ğr enc inin
Adı Soyadı Gökhan KARACA Numarası 164233001022
Ana Bilim / Bilim Dalı Özel Hukuk / Özel Hukuk
Programı Tezli Yüksek Lisans Doktora
Tez Danışmanı Dr. Öğr. Üyesi Sinan Sami AKKURT
Tezin İngilizce Adı Adopting Youngsters In The Turkish Law
SUMMARY
Our thesis focuses on the institution of adopting youngsters in the Turkish Law. The institution or practice of adoption which found its way into our legislation with the introduction of the Turkish civil law no: 743 has been significantly amended by the Turkish civil law no: 4721.
Our study dwells on such aspects of adoption as the need for adopting a child, its significance, benefits and drawbacks. We have also attempted to relate why such an institution has to be regulated by the lawmaker.
Even though adopting a child is realized by the mutual will of two parties, this institution has worthwhile qualities not only because the outsiders can interfere in the process before this institution is established but also the relationship between the adopted child and his/her biological father is not completely terminated as a result of the process of adoption according to our law.
Adopting a child is of great importance as it helps those who cannot have children to experience the feeling of having a child. Besides, it changes the entire life of the adopted child materially and spiritually. Because it is the little child who needs to be protected, the lawmaker has established this institution in a way to protect the interests of the child.
In our study, we have dealt with the regulations concerning the adoption of youngsters based on the acts 305 and 320 of the code no: 4721. Our study refers to the provisions of the code 743, wherever necessary, and gives the rulings of the Supreme Court and doctrinal views in detail.
KISALTMALAR
AMKDK : 4787 Sayılı Aile Mahkemelerinin Kuruluş, Göreve ve Yargılama Usullerine Dair Kanun
AÜEHFD : Atatürk Üniversitesi Erzincan Hukuk Fakültesi Dergisi
BGK : Büyük Genel Kurul
ÇEEDAKS : Çocukların Evlat Edinilmesine Dair Avrupa Konseyi Sözleşmesi ÇHS : Birleşmiş Milletler Çocuk Haklarına Dair Sözleşmesi
E : Esas
EMK : 743 Sayılı Tük Kanunu Medenisi
GÜHFD : Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi
HD : Hukuk Dairesi
HSK : Hâkimler ve Savcılar Kurulu
İÜHFM : İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası
K : Karar
KAY : Koruyucu Aile Yönetmeliği
KEEAFYİT : Küçüklerin Evlat Edinilmesinde Aracılık Faaliyetlerinin Yürütülmesine İlişkin Tüzük
Md : Madde
NK : 1512 Sayılı Noterlik Kanunu
NHK : 5490 Sayılı Nüfus Hizmetleri Kanunu
S : Sayfa
SHK : 2828 sayılı Sosyal Hizmetler Kanunu
SUHFD : Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi TBB : Türkiye Barolar Birliği
TBK : 6098 Sayılı Türk Borçlar Kanunu
TMK : 4721 Türk Medeni Kanunu
TVK : 5901 Sayılı Türk Vatandaşlığı Kanunu Vd : ve devamı
YHGK : Yargıtay Hukuk Genel Kurulu
GİRİŞ
Evlat edinme müessesi meydana gelmesi açısından evlat edinen ve evlatlık olmak üzere iki taraf üzerine kurulan bir hukuki ilişki olsa da sonuçları sadece bu kimseleri değil başta bu kimselerin hısımları olmak üzere tüm toplumu ilgilendiren sonuçlar meydana getirmektedir. Hukukumuzda en temel düzenlenme amacı çocuk sahibi olmak isteyen kişilere evlat sahibi olma duygusunu tattırmak ve herhangi bir sebeple aile ortamında yetişemeyen veya yetiştiği aile ortamı onun için sağlıklı olmayan çocuğun sıcak bir aile ortamında yetişmesini sağlamaktır.
Evlat edinme ilişkisi özellikle çocuk açısından ciddi sonuçlar doğuracağından kanun koyucu tarafından ayrıntılı şekilde düzenlenmiş, belirli şartlar ve şekil çerçevesinde ele alınmıştır. Evlat edinme ilişkisinin gerçekleşmesi halinde meydana gelen ilk ve belki de en önemli sonucu evlatlık ile evlat edinen arasında mahkeme kararına dayalı bir soybağı ilişkisi kurmasıdır.
Tezimizin konusu “Türk Hukukunda Küçüklerin Evlat Edinmesidir”. Kanun koyucu evlat edinme kurumunu küçüğün evlat edinmesi esas olmak üzere ele almıştır. 4721 Sayılı Kanunun “Erginlerin ve kısıtlıların evlât edinilmesi” başlıklı 313. Maddesinin son fıkrasında evlat edinme ilişkisinde esas kuralların küçüklerin evlat edinmesi üzerine kurulduğu anlaşılmaktadır. Kanunun 305. ve 312. maddeleri arasında küçüklerin evlat edinilmesine ilişkin şartlar yer almakta iken, 314. ve 320. maddeleri arasında evlat edinmenin sonuçları ve kurulan evlatlık ilişkisinin kaldırılmasına ilişkin hükümler yer almaktadır.
Kanun koyucu evlat edinme müessesini çocuğun menfaati esas alarak düzenlemiş, temelde çocuğun menfaatine olmayan hiçbir durumu mazur görmemiştir. Aksine çocuğun menfaatinin kanun hükümlerinin üzerinde yer aldığı düzenlemelere yer vermiştir.
Gerek evlat edinme kurumunun özelliği gerekse kanunun düzenlenme şekli evlatlık yararını esas alan bir evlatlık ilişkisidir. Bizde çalışmamızda bu durumu başlangıç noktası alacağız, ancak kanun tarafından daha az korunan evlat edinenin menfaatlerini de göz ardı etmemek gerekir. Evlat sahibi olmak gibi gayet masum ve
insani gerekçelerle bir kimsenin sorumluluğunu almakta hukuk tarafından korunmalı ve evlat edinme işleminin evlat edinen açısından doğurduğu sonuçlarda göz ardı edilmemelidir.
Çalışmamızda hukukumuzda küçüklerin evlat edinmesi hususu; evlat edinme kurumunun temel özelliklerinin ve evlat edinme ilişkisinin kurulmasına ilişkin şartların anlatıldığı birinci bölüm, evlat edinme ilişkisinin sonuçlarının anlatıldığı ikinci bölüm ve evlat edinme ilişkisinin sona ermesine ilişkin hususların açıklanacağı üçüncü bölüm olmak üzere üç ana başlık altında incelenecektir.
BİRİNCİ BÖLÜM
KAVRAMSAL ÇERÇEVE, EVLAT EDİNMENİN ŞARTLARI, ŞEKLİ VE USULÜ
§ 1. KONUNUN TAKDİMİ, ÖNEMİ VE SINIRLANDIRILMASI I. Konunun Takdimi ve Önemi
4721 Sayılı Türk Medeni Kanununun1 (TMK) 305. ve 320. maddeleri arasında düzenlenen evlat edinme müessesesi çalışmamızda inceleyeceğimiz konudur. Konu içerisinde genel olarak Türk Hukukunda evlat edinme kurumu anlatılacak ardından özel olarak küçüklerin evlat edinilmesinin şartları ve sonuçları hakkında bilgi verilecektir.
Evlat edinme, belli usul ve şartlar içinde gerçekleştirilebilen, evlat edinenle evlatlık arasında yapay soybağı kuran ve mahkeme kararına dayalı olarak kurulan medeni hukuk ilişkisidir. Evlat edinme müessesesi, bir taraftan küçüğün aile ortamında yetişip sağlıklı bir birey olarak gelişmesini sağlamakta, diğer taraftan da çocuk sahibi olmayan veya çocuk sahibi olmasına rağmen evlat edinerek çocuk sevgisini pekiştirmek isteyen eşler ile evli olmayan kişilerin bu isteklerini gerçekleştirmeleri için önemli bir amaca hizmet etmektedir. Yargıtay bir kararında2 evlat edinme müessesini evlat edinen açısından değerlendirmiş ve bu kurumun evlat sahibi olamayışın üzüntüsünü giderme ve evlat sevgisinin tatminine hizmet eden ve taraflara karşılıklı hak ve yükümlülükler getiren bir müessese olduğunu belirtmiştir.
Çocuğun zihinsel ve bedensel yönden sağlıklı gelişimini sağlamak için en uygun ortam, çocuğun kendi öz ailesinin yanıdır bu sebeple normal şartlar altında çocuk için en doğrusu kendi öz ailesi içinde yetişmesidir. Fakat bazen işsizlik, ölüm, boşanma, aile içi ilişkilerin zayıf olması ve ailenin bireylerinin kötü alışkanlıklara sahip olması veya başkaca nedenlerle küçüğün öz ana babasının yanında sağlıklı bir
1 Kanunun Kabul Tarihi: 22/11/2001, Yayımlandığı Resmî Gazete: Tarihi :8/12/2001 Sayı: 24607. 2 YHGK. E: 1968/2-117, K:1968/462 ve 15.06.1968 tarihli kararı, Aktaran; ERKOÇ, H. Mutlay, Evlat
Edinmenin Devlerler Özel Hukukunda Kuruluşu ve Hükümleri, İstanbul, 1987, s.1.
15
ortamda yetişmesi mümkün olamamaktadır. Bu gibi durumlarda küçüğe geçici veya sürekli olarak aile ortamını sağlayabilecek olan evlat edinme akla gelmektedir.
Toplumun geleceğinin inşasında çok önemli bir yerde bulunan çocukların sağlıklı bir ortamda yetişmesi gerekmektedir. Bu sağlıklı ortamı sağlama hususundaki yasal düzenlemeler en az bireyin yetiştirilmesi kadar önemlidir. Buradan hareketle kanun koyucu mahkemelere ciddi sorumluluklar vererek çocuğun yararı üzerine kurulu bir evlat edinme müessesesi öngörmüştür.
Kanun koyucu evlat edinme müessesinin hassas olması ve nispeten evlat edinene göre daha az korunması olan evlatlık üzerine, evlatlığın yüksek menfaati üzerine bir hukuksal sistem öngörmüştür.
Mevcut yasal durum ve uygulamalarla toplum ve kişi yönünden çok farklı sonuçlar doğuran evlat edinme kurumu çalışmamızda tüm ayrıntılarıyla anlatılacaktır.
II. Konunun Sınırlandırılması
Çalışmamız giriş bölümü dışında üç ana başlık altında yapılacaktır. Evlat Edinmenin Şartları, Evlat Edinmenin Şahsi ve Mali Sonuçları ve Evlat Edinme İlişkisinin Kaldırılması olmak üzere toplamda üç farklı ana başlık altında çalışma tamamlanacaktır.
Bu çalışmanın konusunu küçüklerin evlat edinilmesi oluşturmaktadır. Konu 4721 Sayılı Türk Medeni Kanun esas olarak ele alınacaktır. TMK’ da 305. ve 320. maddeler arasında evlat edinme kurumu düzenlenmiştir. Ancak bu çalışmamızda sadece küçüklerin evlat edinmesi konusunu ele alacağımız için erginlerin ve kısıtlıların evlat edinilmesi başlıklı 313. madde incelememizin dışında kalacaktır. Ayrıca temel maddeler dışında evlatlık ilişkisi özellikle Miras Hukuku alanında ve diğer yasalardaki özel maddeler çerçevesinde anlatılacaktır.
Çalışmamız içerisinde Medeni Hukuk dışında evlat edinme ilişkisi ile ilgili olan diğer hukuk dallarına da ele alınacak gerekli yerlerde 743 Sayılı Tük Kanunu Medenisi3 (EMK) hükümlerine de atıfta bulunulacaktır.
Konuya ilişkin açıklamalara girmeden önce çalışmanın öznesi olan “küçük’ ten” ne anlaşılması gerektiğine değinmenin doğru olacağı kanaatindeyim. Ele alınacak 3 Kanunun Kabul Tarihi: 17/2/1926, Yayımlandığı Resmi Gazete: Tarih:4/4/1926 Sayı: 339.
16
küçük kavramı Medeni Hukuk kapsamında olup bu manada Ceza Hukuku içinde yer alan küçük/çocuk kavramları çalışmamızda yer almayacaktır.
§2. EVLAT EDİNME KAVRAMI, HUKUKİ NİTELİĞİ, TARİHİ
GELİŞİMİ VE BENZER MÜESSESELERLE KARŞILAŞTIRILMASI
4721 Sayılı kanunun 282/3. maddesinde evlat edinme ilişkisi soybağını kuran durumlardan biri olarak açıkça belirtilmiştir. EMK ile birlikte hukukumuza giren bu müessese çeşitli gerekçelerle geçmişten beri var olan bir kurumdur. Evlat edinme kurumunda zamanla hem ortaya çıkış gerekçelerinde hem de bu ilişkiye bağlanan sonuçlarda değişiklikler meydana gelmiştir.
Evlat edinme kurumunda zamanla değişimler meydana gelmiştir bizim hukukumuzda da bu gelişim ve değişimi kendini göstermiştir. Burada kurumun hem EMK hem de TMK düzeni içerisindeki tanımı ve değişimine değinilecektir.
Bunun evlat edinme ilişkisinin aşağıda açıklanacak diğer kurumlarla en temel farkı kişiler arasında soybağının kurulmasıyla birlikte hısımlık ilişkisi doğurmasıdır. Ayrıca be benzer kurumlardan bir kısmının kaynağı evlat edinme de olduğu gibi yasal düzenlemeler olup buna ilişkin hukuk kuralları daha açıkken, bir kısmının kaynağı örf adet hukukuna dayalı olup doğrudan hukuk alanında düzenlenmemiştir. Kaynağı örf adet olan müesseseler genelde manevi yönü ağır basan ilişkiler olup ortaya çıkan uyuşmazlıkların çözümünde bu konularla ilgili daha çok yazılı olmayan hukuk kuralları devreye girmektedir.
I. Evlat Edinme Kavramı
Evlat edinme, kan bağından farklı olarak, mahkeme kararı ile kurulan ve evlatlık ile evlat edinen arasında soybağını kuran bir hukuki ilişki olarak düzenlenmiştir4. TMK’ nın Aile Hukukuna ilişkin İkinci Kitabının, “Hısımlık” başlığını taşıyan ikinci kısmının birinci bölümünün, dördüncü ayrımında düzenlenmiştir. Soybağını kuran diğer yollardan (doğum, babalık hükmü, evlenme, tanıma) farklı olarak, evlat edinme yoluyla kurulan soybağı kan bağına dayanmaz.
4 DURAL, Mustafa / ÖĞÜZ, Tufan / GÜMÜŞ, Alper, Türk Özel Hukuku, İstanbul, 2005, s.481. 17
Evlat edinmeye dayanan soybağı, doğrudan doğruya evlat edinme ilişkisini kuran mahkeme kararıyla meydana gelir.
Evlat edinme, EMK’ nın kabulü ile birlikte hukuk hayatımıza girmiş bir hukuki işlemdir5. Yargıtay bir kararında6 bu durumu şöyle açıklamıştır; “31 Aralık 2001
tarihinde yürürlükten kaldırılan Türk Kanunu Medenîsinin 4 Ekim 1926 tarihinde yürürlüğe girmesinden önce, Mecelle-i Ahkâmı Adliye döneminde evlat edinme müessesesi olmadığından, nüfus siciline her ne sebeple olursa olsun yapılan evlatlık kaydı hukukî bir hüküm ifade etmez.”
Evlat edinme müessesi çocuğu olmayan eşlere veya çocuk sahibi olmak isteyen bireylere bu imkânı sağlamanın yanı sıra herhangi bir sebeple ailesinden ayrılan kimselere bir aile içinde olma imkânı sağlayan hukuki bir müessesedir.
TMK’ da evlat edinmenin tanımı verilmemiştir. Bu konu doktrine bırakılmıştır. Bununla birlikte kanuni düzenlemeler ışığında evlat edinmenin; “evlat edinen ile evlat edinilen arasında soy bağı ilişkisinin kurulmasına, ancak belirli şartların gerçekleşmesi üzerine verilecek mahkeme kararı ile imkân sağlayan bir medeni hukuk işlem” olarak tanımlanması mümkündür7.
II. Evlat Edinmenin Hukukî Niteliği
Hukukumuzda 743 sayılı EMK’ nın kabulü ile yer alan evlat edinme müessesesi EMK’ da taraf iradeleriyle kanun hükümlerinin aksine sonuçlar doğurabilen sözleşme niteliği ağır basan bir kurumdu. Nitekim bu kapsamda evlat edinme ilişkisi tarafların buna ilişkin alacakları mahkeme kararından sonra yapacakları resmi senetle kuruluyordu.
Ancak TMK ile birlikte evlat edinme işleminin kurucu unsuru sadece mahkeme kararı olarak belirlenmiş, ilişkinin taraf iradelerine bırakılması hususu terkedilmiştir.
5AKINTÜRK, Turgut, Türk Medeni Hukuku, İstanbul, 1998, s.319, ZEVKLİLER, Aydın /
ACARBEY, M. Beşir / GÖKYAYLA, K. Emre, Medeni Hukuk, Ankara, 1999, s.1073, ŞIPKA,
Şükran, 4721 Sayılı Türk Medeni Kanunu'nun "Evlat Edinme"ye İlişkin Hükümlerinin İncelenmesi, 1999, s. 301.
6 Yargıtay 2.HD. 08.11.1982 tarihli ve 1982/7912 E. ve 1982/8113 K. Sayılı kararı, Aktaran, KİZİR,
Mahmut, Türk Hukukunda Evlat Edinme, 2009, s.176.
7ŞAHİN, Onur, Küçüklerin Evlat Edinilmesi, Ankara, 2013, s.3. 18
Bunun sonucu olarak tarafların kanun hükümleri dışında yapacakları anlaşmalar geçersiz sayılmış ve bu hususlar taraf iradelerine bırakılmamıştır.
Bu başlık altında evlat edinme müessesesinin hukuki niteliğinin EMK ve TMK’ da ki karşılığı anlatılmaya çalışılacak ardından hukukumuzda yer alan evlat edinme müessesesin hangi esaslara dayandığı hangi sonuçları doğurduğu anlatılacaktır.
A. 743 Sayılı EMK’da Evlat Edinmenin Hukukî Niteliği
Yukarıda da belirtildiği üzere evlat edinme müessesesi 743 sayılı kanunla birlikte hukukumuzda yer almaya başlamıştır. EMK’da evlat edinme hükümleri 1907 tarihli İsviçre Medeni Kanunundan alınarak orada kabul edilmesinden yaklaşık 20 yıl sonra ülkemizde yürürlüğe girmiştir8. 743 Sayılı kanun, evlat edinmeyi Aile Hukukunu düzenlendiği “Hısımlık” başlığını taşıyan ikinci kısmın “Nesebi Sahih Çocuklar” başlığını taşıyan yedinci bap altında “Evlat Edinme” başlığını taşıyan üçüncü faslında düzenlemiştir. Evlat edinme ile ilgili düzenlemeler kanunda 253 ila 258’inci maddeler arasında bulunmaktadır.
Bu dönemde evlat edinme işleminin hukuki niteliği konusu doktrinde tartışmalıydı ve dört temel görüş bulunmaktaydı. Bunlar; evlat edinme bir medeni hukuk sözleşmesidir, evlat edinme şart tasarrufudur, akdi temele dayanan hukuki bir kurumdur, evlat edinme hukuki bir işlemdir9. Doktrinde baskın görüş evlat edinmeyi bir sözleşme olarak benimseyen görüştü10. Bize göre de bu görüş isabetli olan görüştür.
Bu ilişkinin doğması için mahkemece her iki kimsenin rızasının alınmasından sonra belli şartlar içinde bir sözleşmenin varlığını gerekliydi. Bu dönemde Yargıtay da doktrinde baskın olan görüşü kabul etmektedir. Yargıtay bir kararının gerekçesinde evlat edinmeyi “…aile hukukuna ait özel bir sözleşmeyle evlat edinen ile evlatlık
arasında ebeveyn ve evlat rabıta ve münasebetinin tesisinden ibaret bir hukuki müessese” olarak tanımlar11.
8 ANSAY, Tuğrul, Türk Hukukunda Evlatlık İlişkisinin Kurulması ve Bunun Sınır Ötesine Yansıması,
Prof.Dr. Bilge Öztan'a Armağan Ankara, 2008, s.86.
9KALELİ, Şakir, Evlat Edinmenin Koşulları, 1979,s.68, ŞAHİN, 5. 10 AKINTÜRK, 1998, 320.
11Yargıtay BGK E:1954/17, K:1954/24 ve10.11.1954 tarihli kararı. 19
743 sayılı EMK madde 256’da evlat edinme işleminin, şekli koşulları sıralanmıştır. Buna göre bu işlemler sulh hâkiminin izni, izin üzerine yapılacak resmi senet ve evlat edinme işleminin doğum kütüğüne yazılmasıdır. Evlat edinmede izin verecek olan yetkili mercii evlat edinenin oturduğu yer sulh hâkimidir. Re’sen düzenleme şeklinde resmi senedi düzenleme yetkisi 1512 Sayılı Noterlik Kanunu12 (NK) md. 89 uyarınca noterdi. Bu resmi senedin hem evlat edinen hem de evlatlık tarafından imzalanması gerekliydi13. Kanunun açık hükmünde bu senedin hâkim kararından sonra düzenleneceği yer alsa da, doktrinde hâkimin izninin sözleşmeden sonra da alınabileceği14, her ikisinin de yapılmış olması yeterli olacağı kabul edilmekteydi15.
Bu şartlardan hâkim izni ve resmi senet yapılması evlat edinme kurumunun kurucu unsuru iken16 evlat edinme işleminin nüfusa kütüğüne kayıt edilme hususu, evlat edinmenin kurucu şartlarından olmayıp sadece açıklayıcı mahiyette idari bir işlem17 niteliğindedir. Nitekim resmi senet yapıldıktan sonra evlat edinme işlemi nüfusa tescil edilmeden taraflardan biri ölürse ölüm nüfusa tescile engel değildir18.
Bunların dışında EMK’ da evlat edinme işleminin esasına yönelik önemli bir hususta evlat edinebilmek için evlat edinenin sahih nesepli füruu19 yani çocuğu torunu veya torununun çocuğu bulunmamalıydı20. Ancak doktrinde İsviçre ve Alman mevzuatında bu şartın kısmen de olsa kaldırıldığı göz önüne alınarak bizim hukukumuzda da belli ölçüde kaldırılması savunulmaktaydı. Nitekim TMK’ da yapılan değişiklik bu yönde olmuştur.
Düzgün nesepli altsoyu olamama şartı evlat edilme işleminin yapılması sırasında aranacağı, bir kimsenin evlat edindikten sonra çocuğunun olmasının evlat edinmeye engel olmadığı sahih nesepli altsoyu ölen kişinin de evlat edinebileceği 12 Kanunun Kabul Tarihi: 18/01/1972, Yayımlandığı Resmi Gazete Tarihi: 05/02/1971 Sayısı: 14090. 13 AKINTÜRK, 1998,329, GÖKTÜRK, H. Avni, Aile Hukuku, Ankara, 1943,s.143.
14 AKINTÜRK, 1998, 327.
15TEPECİ, Kamil, Nesep Hukuku. Ankara, 1943, s.50. 16KALELİ, 76.
17 ERKOÇ, 12, AKINTÜRK, 1998, 326, ZEVKLİLER / ACARBEY / GÖKYAYLA,1080, RUHİ,
A. Cemal, 743 Sayılı Türk Kanunu Medenisi ile 4721 Sayılı Türk Medeni Kanunu'nda Yer Alan Evlat Edinmenin Şekli Şartlarının Mukayeseli Olarak İncelenmesi, 2001, s. 457.
18ARCAK, Ali, Evlat Edinme, Mersin, 1957, s.54.
19Füru=füruğ, füruğ=altsoy YILMAZ, Ejder, Hukuk Sözlüğü, Ankara,1996, s.273. 20TEPECİ, 46, AKINTÜRK, 1998, 321.
20
kabul edilmekteydi21. Ayrıca Yargıtay bir kararında22 sahih nesepli altsoyu bulunmaması koşulunu, evlat edinme ehliyetine ve kamu düzenine ilişkin olarak kabul etmiştir.
B. 4721 Sayılı Sayılı TMK’da Evlat Edinmenin Hukukî Niteliği
Evlat edinme 4721 Sayılı Medeni Kanunun, Aile Hukuku başlıklı İkinci Kitabının “Hısımlık” başlıklı ikinci kısmında “Soybağının Kurulması” başlıklı birinci bölümün “Evlat Edinme” başlığını taşıyan dördüncü ayırımında, 305 ila 320. maddeleri arasında düzenlenmiştir.
4722 sayılı Türk Medeni Kanununun Yürürlüğü ve Uygulama Şekli Hakkında Kanunun23 14. maddesinde TMK’ nın yürürlüğe girmesinden önce kurulmuş olan evlat edinme sözleşmeleri, bütün hükümleri ile birlikte geçerliliğini korur hükmü yer almaktadır. Bunun dışında aynı kanunun 4. maddesinde EMK yürürlükte iken gerçekleşmiş olup da TMK’ nın yürürlüğe girdiği sırada henüz herhangi bir hak doğurmamış durumlarda TMK hükümlerinin uygulanacağı düzenlenmiştir. Buradan da anlaşılacağı üzere, TMK’ nın yürürlüğe girmesinden önceki bir tarihte mahkemeden izin alındıktan sonra noterde usulüne uygun olarak resmi sözleşme düzenlenerek evlat edinme işleminin tamamlanmış olması halinde, söz konusu evlat edinme, kendisine bağlanan tüm hüküm ve sonuçları ile geçerli olacaktır. Ancak, TMK’ nın yürürlüğe girmesinden önce mahkemeye başvurarak izin alınmış olsa dahi, eğer 01.01.2002 tarihine kadar resmi sözleşme düzenlenmemiş ise, bu durumda 4721 sayılı kanunun evlat edinme hükümleri uyarınca evlat edinme işlemi gerçekleştirilmelidir24.
EMK döneminde geçerlik şartı olarak yer alan resmi senet düzenlenmesi TMK’ nın yürürlüğe girmesiyle kaldırılmış ve evlat edinme işleminin kurulması için mahkeme kararı varlığı kurucu şart olarak düzenlenmiştir25. Bu durum TMK’ nın 315. 21 AKINTÜRK, 1998, 322, ZEVKLİLER / ACARBEY / GÖKYAYLA, 1075.
22 Yargıtay 2.HD. E:2000/10143 K:2000/12199 ve 13.10.2000 tarihli kararı.
23Kanunun Kabul Tarihi: 03/12/2001, Yayımlandığı Resmi Gazete Tarihi: 08/12/2001 Sayısı: 24607. 24 KOÇ, Evren, HMK ve TMK Çerçevesinde Evlat Edinme ve Evlatlık İlişkisinin Kaldırılması
Davasına İlişkin Bazı Tespitler, 2015, s.366.
25 ŞIPKA, 316, DURAL / ÖĞÜZ / GÜMÜŞ, 498, ZEVKLİLER, Aydın / HAVUTÇU, Ayşe /
GÜRPINAR, Damla, Medeni Hukuk, Ankara, 2008,s.379, AKINTÜRK, Turgut / ATEŞ KARAMAN, Derya, Medeni Hukuk, İstanbul, 2009, s.294, KİZİR, 2009, 154.
21
maddesi birinci fıkrasında “…Mahkeme kararıyla birlikte evlâtlık ilişkisi kurulmuş
olur.” ifadesiyle belirtilmiştir. Mahkeme kararının kurucu unsur olması yanında, diğer
bir özelliği, bir hukukî ilişki kurması dolayısıyla, "yenilik doğuran karar" olmasıdır26. Bu yenilik doğuran hakkın kullanılmasıyla yeni bir hukuki durum, yeni bir hukuki ilişki meydana geldiği için bu durumda “kurucu yenilik doğuran hak”27 söz konusu olacaktır. Evlat edinme kararı sonucunda, evlatlık ile evlat edinen arasında soybağı ilişkisi kurulmaktadır.
TMK evlat edinmeyi, tarafların arasında bir özel hukuk sözleşmesi ile soybağını kuran bir müessese olmaktan çıkarmış ve bu soybağı ilişkisine kamu gücü karakterli bir nitelik kazandırmıştır28. Bu yeni düzenleme ile birlikte, EMK döneminde yapılan evlat edinmenin hukuksal niteliğine ilişkin tartışmalar son bulmuş ve artık evlat edinmenin hukuki niteliğinin sözleşme olduğunu kabul etme imkânı kalmamıştır29.
TMK’ nın kabulü ile evlat edinme ilişkisi; kanunun aradığı şartların yerine getirilmesi ile kurulan, evlatlık ile evlat edinen arasında soybağı ilişkisi kuran hukuki bir ilişki olarak kabul edilmektedir30.
Kanaatimizce evlat edinme kurumu, evlatlık ve evlatlığı rızalarının gerekli olduğu ancak geçerli olarak kurulması mahkeme kararına bağlı olan ve aile hukukundan doğan bir medeni hukuk işlemidir.
C. Türk Hukukunda Evlat Edinme Sistemi
TMK md. 314/1 hükmünde belirtildiği üzere; evlat edinilen küçüğün asıl ana babası ile bağları kopmamakta, ancak ana babaya ait haklar ve yükümlülükler ile velayet hakkı evlat edinene geçmektedir.
26DURAL / ÖĞÜZ / GÜMÜŞ, 498, TÜRKERİ, Ahmet, Türk Hukukunda Evlat Edinmenin Hukuki
Sonuçları, 2007, s.5, SALEH, Muhsen, Türk Hukukunda Küçüklerin Evlat Edinilmesi, Ankara, 2009, s.14, KOÇ, 380.
27ERDOĞAN, İhsan / KESKİN, A. Dilşad, Türk Medeni Hukuku (Başlangıç Hükümleri- Kişiler
Hukuku), Ankara, 2018, s.119.
28 TÜRKERİ, 5.
29 OTLU, Ayşen, Küçüklerin Evlat Edinilmesi, Ankara, 2009, s.9.
30DURAL / ÖĞÜZ / GÜMÜŞ, 481, ZEVKLİLER / HAVUTÇU / GÜRPINAR, 374, AKINTÜRK
/ ATEŞ KARAMAN, 292.
22
Bunun yanı sıra TMK md. 500/1’e göre evlat edinilenin asıl ana babasına olan miras hakkı sona ermediği gibi, evlat edinene de tek yönlü mirasçı olarak bağlanmaktadır burada ayrıca evlat edinilenin altsoyu da evlat edinene kan hısımı gibi mirasçı olacağı açıkça düzenlenmiştir. Buradan da anlaşılacağı üzere evlat edinen evlatlığa mirasçı olamazken evlat edinilenin ve altsoyu evlat edinenin mirasçısı olabilmektedir31.
Yukarıda belirtildiği üzere TMK’ nın kabulü ile evlatlık ilişkisi mahkeme kararıyla kurulan bir müessese haline gelmiştir. Bu sebeple taraflar evlat edinmenin kuruluşu ve sonuçlarına ilişkin hükümleri, aralarında yapacakları bir sözleşme ile değiştirmeleri mümkün olmadığı gibi kanunda öngörülen sebepler dışında, evlat edinme ilişkisinin kurulduktan sonra ortaya çıkan sebeplerle ortadan kaldırılması da mümkün değildir32.
TMK ile tam evlat edinmenin özelliklerinden olan evlatlık ilişkisinin kanunda sayılı sebepler dışında kaldırılmaması ve kesin evlenme engeli kabul edilmişken, tam evlat edinmenin bir diğer önemli özelliği olan asıl ana babayla tüm ilişkilerin kesilmesi kanunda yer almamıştır33.
EMK döneminde kabul edilen sistem sınırlı evlat edinme sistemiydi, buna göre evlatlık ile asıl ailesi arasındaki ilişki sınırlı olarak devam etmekte iken, evlat edinen ile evlatlık arasında da sınırlı bir hısımlık ilişkisi doğmaktaydı. Böylece evlat edinme, sınırlı olarak sonuç doğurmakta ve taraflar anlaşarak aralarındaki evlat edinme ilişkisini sona erdirebilmekteydi.
TMK ile sözleşme sisteminden karar sistemine geçilmiş, ancak sınırlı evlat edinme sistemi korunmuştur34. Sınırlı evlat edinme rejimiyle asıl ana babanın aile kütüğü ile evlat edinenin aile kütüğü arasında her türlü bağ kurularak, evlatlığın asıl ana babası ile kişisel ilişki kurma ve miras hakkı gibi birtakım hakları korumaya alınmıştır.
31DENİZ, Hande, Küçüklerin Evlat Edinilmesinin Şartları, İstanbul, 2007, s.33-34.
32 ATALAY, Kadriye, 4721 Sayılı Kanun Hükümlerine Göre Evlat Edinmenin Şartları, İstanbul, 2008,
s.35.
33 OTLU, 19. 34 OTLU, 19.
23
III. Evlat Edinmenin Tarihî Gelişimi
Evlat edinme sosyolojik, ekonomik veya siyasal gerekçelerle çok eskiden beri varlığını koruyan canlı kurumdur. Zamanla gelişen ve var oluş amacında değişiklikler gösteren bu kurum Eski Çin, Hint, Babil, Asur, Sümer, Mısır, İran, Yunan ve Roma hukuk sistemlerinde bilinmekteydi35.
Roma hukukunda baba hakimiyetine girmenin yollarından biri36 olarak yer alan evlat edinmenin buradaki en önemli işlevi evlat edinilen kimseyi evlat edinen kişinin egemenliği altına almasıydı. Roma hukukunda doğumla ortaya çıkan evlatlık ilişkisi ile geçerli hukuki işlemle kurulan evlat edinme işlemi neticesinde kazanılan evlatlık ilişkisi hukuki sonuçlar doğurma açısından eşdeğerdir37.
Roma hukukuna göre evlat edinme iki şekilde olabilirdi38. İlk şekli olan adaptio (arrogatio)’ da bir baba egemenliği altında bulunan kimse başka bir baba egemenliği altına girmekteydi. İkinci şekil olan adrogatio’ da ise aile babası statüsünde olan bir kimsenin başka bir baba egemenliği altına girmesi şeklindeydi39.
İslamiyet öncesi Türk Toplumlarında da kendisine yer bulan ve hem hukuk hem de örf adet ile desteklenen evlat edinme müessesesi, bugünkü evlatlık ilişkisine yaklaşan bir tarzda sürdürülmekteydi40.
İslamiyet Öncesi Dönemde Türk Toplumunda evlat edinme kurumu “tutuncu” olarak tabir edilmiş, bu ilişkide evlatlığın evlat edinenin diğer çocuklarıyla aynı haklara sahip olması kabul edilmiştir41. Bu konuda örnek teşkil eden bir Uygur belgesinde evlatlık ilişkisinin, evlat edinen ile çocuğunu evlatlık olarak veren baba arasında yapılan bir sözleşme ile yapıldığı ve sözleşmede, evlatlığın evlat edinenin evindeki konumu, hak ve ödevleri ayrıntılı bir şekilde düzenlenmiştir42.
35TÜRKERİ, 6.
36ÇELEBİCAN, Ö. Karadeniz, Roma Hukuku, Ankara, 2014, s.162, AKINCI, Şahin, Roma Hukuku
Dersleri, Konya, 2016, s.183.
37ÇELEBİCAN, 162, AKINCI, 183.
38ARCAK, 10, GÜVEN, Kudret, Evlat Edinmeye İlişkin Türk Medeni Kanunu Hükümlerinin
Değerlendirilmesi, 2006, s.531, ÇELEBİCAN, 162, AKINCI, 183.
39TÜRKERİ, 7, OTLU, 6, ÇELEBİCAN, 162. 40 GÜVEN, 536, OTLU, 5.
41TÜRKERİ, 7, DENİZ, 5, OTLU, 5. 42 GÜVEN, 536, TÜRKERİ, 7-8, DENİZ, 4.
24
İslamiyet öncesi Araplar arasında da evlat edinmenin olduğu görülmüştür. Buradaki sistemde kabul edilen evlatlık ilişkisi evliliğe engel teşkil etmekte ve bununla birlikte evlatlık evlat edinenin varisi oluyordu43. Hatta Hz. Muhammed’in bile bir evlatlığı bulunduğu bilinmektedir44. Ancak İslam hukukunda evlat edinme kurumu mevcut değildir45. Bunun sebebi de Kur’an-ı Kerim Ahzab Suresi 4. Ayeti46gereğidir. Ancak evlat edinme kurumu ile güdülen amaçlar bu ilişkiye benzer başka kurumlarla gerçekleştirilmiştir47.
Yukarıda da belirtildiği üzere evlatlık müessesesi hukukumuza 743 Sayılı EMK ile girdiğinden kanunun kabulünden önce kişiler arasında evlat edinme ilişkisinin varlığından bahsedilemez. Nitekim Yargıtay bir kararında48 “…Medeni
Kanunun yürürlüğünden önceki hukukumuzda evlat edinme tebenni (evlat edinme) müessesesi mevcut değildir. Bu bakımdan nüfus siciline her ne sebeple olursa olsun bu yolda geçen kayıt ve yapılan şerhler hukuki değer taşımaz. Onun için nüfusta bu tür kayıtların varlığı, bu gibilere evlatlık imiş gibi miras payı verilmesini mümkün kılmaz.” tespitiyle EMK’nın yürürlüğe girmesinden önce yer alan kurumların her ne
ad altında olursa olsun hukuken evlat edinme hükmünde olmayacağını ve hukuki bir karşılığı olmadığından evlat edinmenin hükümlerinin uygulanamayacağını açıkça belirtmiştir.
IV. Evlat Edinmenin Benzer Müesseselerle Karşılaştırılması
Evlat edinme ilişkisi ile benzer amaçlara hizmet eden veya benzer gerekçelerle ortaya çıkan bu müesseselerin evlat edinme kurumundan en temel farkı evlat edinme ile kişiler arasında kurulan hısımlık ilişkisinin diğer müesseselerden hiçbirisi için söz konusu olmamasıdır.
43 SARIÇAM, İbrahim, Hz. Muhammed ve Evrensel Mesajı, Ankara, 2004, s.40. 44 ARCAK, 12, GÜVEN, 538.
45 ARCAK, 11.
46 GENÇCAN, Ö. Uğur, 743 ve 4721 Sayılı Türk Medeni Kanununa Göre Soybağının Kurulması
Reddi-Düzeltilmesi İtiraz Davaları ve Soybağının Hükümleri, Ankara, 2002,s.52, “Allah bir kişinin göğüs boşluğunda iki kalp yaratmamıştır, annelerinize benzeterek haram olsun dediğiniz eşlerinizi anneleriniz kılmamış, evlâtlıklarınızı da gerçek oğullarınız yapmamıştır. Bunlar sizin kendi iddianızdır; hak ve hakikati Allah söyler, doğru yolu da O gösterir.” (https://kuran.diyanet.gov.tr Erişim tarihi:
03.05.209)
47 GÜVEN, 539, TÜRKERİ, 9, DENİZ, 5.
48Yargıtay 2.HD. E:1982/7912 K:1982/8113 ve 08.11.1982 tarihli kararı. 25
Burada bu temel farkın dışında evlat edinmeye benzer kurumların ortaya çıkış sebepleri ve hizmet ettiği amaç ile evlat edinme kurumunun bu yönlerden benzerliği dikkat çekici olacaktır.
A. Beslemelikle Karşılaştırılması
Beslemelik, varlıklı ailelerin kimsesiz ya da yoksul aile çocuklarını, verdikleri hizmet karşılığında bakıp yetiştirdikleri geleneksel bir kurumdur. Beslemelik, pozitif hukuk tarafından düzenlenmediği halde, örf ve adet hukukuna dayanan, toplum hayatımızda orta halli ve zengin aileler arasında süregelen bir müessesedir49. Hukuki açıdan düzenlenmeyen bir kurum olduğu için, yükümlülükleri vicdani olmuş ve yaptırımlarını da ahlak kuralları düzenlemiştir. Beslemelik müessesesinin topluma yerleşmesinde büyük ölçüde İslam Hukukunda evlat edinmenin yasak olması rol oynamıştır50. Yukarıda açıkladığımız üzere evlat edinmeyi yasaklayan İslam Hukuku hükümlerinin varlığı evlat edinme dışında buna benzer kurumların gelişmesine sebebiyet vermiştir.
Beslemeliğin hukuki niteliği konusunda doktrinde farklı görüşler ileri sürülmüştür. Hukuki niteliğin “fiili durum”, “ahlaki bir borcun ifası”, “kölelik” olduğunun ileri sürenlerin yanı sıra “hizmet sözleşmesi” olduğu da doktrinde yer almıştır51.
Beslemelik müessesi ile evlat edinme kurumu birbirlerinden oldukça farklıdır. Beslemelik ilişkisi, birisini besleme olarak alan kimseye ahlaki borç olarak kabul edilen bakım borcu yüklerken, beslemeye de bu bakım karşılığında iş görme borcu yükleyen bir fiili borç ilişkisidir52. Yukarıda da açıklandığı üzere hukuk düzeni içinde düzenlenen evlat edinme kurumuna karşılık beslemelik örf adet hukuku bünyesinde kendisine yer edinmiştir. Bu sebeple beslemelik evlatlığın sahip olduğu haklara değildir. Beslemeliğin miras hukuku alanında herhangi bir şey talep etme hakkı yoktur. Besleme ile yanında barındığı aile arasında hısımlık ilişkisi de meydana
49TÜRKERİ, 10.
50 ATALAY, 22, DENİZ, 21.
51 USTA SAYITA, Sevgi, Türk Hukukunda Çocuğun Koruyucu Aile Yanına Verilmesi, İstanbul, 1996,
s.38.
52 DURAL / ÖĞÜZ / GÜMÜŞ, 481.
26
gelmemektedir. Beslemeliğin meydana gelmesi ve sona ermesi herhangi bir şekle veya işleme bağlı değildir53.
B. Kan Bağına Dayanan Soybağı İle Karşılaştırılması
4721 sayılı TMK’ nın soybağının kurulmasını düzenleyen 282. maddesi
“Çocuk ile ana arasında soybağı doğumla kurulur. Çocuk ile baba arasında soybağı, ana ile evlilik, tanıma veya hâkim hükmüyle kurulur.” hükümlerine yer verirken aynı
maddenin 3. fıkrası “ Soybağı ayrıca evlat edinme yoluyla da kurulur.” şeklindedir. Burada çocuk ile ana arasında doğumla kurulan soybağı ve çocuk ile baba arasında ana ile evlilik, tanıma veya hâkim hükmüyle kurulan soybağı kan bağına dayalı54 soybağı iken, evlat edinme yoluyla kurulan soybağı kan bağına dayanmayan mahkeme kararı ile kurulan bir soybağıdır55.
Buradan da anlaşılacağı üzere kan bağına dayanan soybağı ile evlat edinme yoluyla kurulan soybağı arasındaki en temel fark, evlat edinme ile kurulan soybağının kan bağına dayanmamasıdır. Evlat edinme ile kurulan soybağı, kan bağına dayanmaması nedeni ile doktrinde “yapay soy bağı”56 olarak da anılmaktadır
TMK md. 314 hükmünden anlaşılacağı üzere; evlat edinmeden doğan soybağı kısıtlı olarak kurulur, yani evlat edinenle, evlatlık ve onun altsoyu arasında ilişki meydana gelir. Bunun sonucu olarak da evlat edinenin hısımları ile evlatlığın, evlatlığın hısımları ile de evlat edinenin hısımlığı söz konusu olamaz57. Sadece evlatlığın altsoyu evlat edinenin hısımı olur. Bu hâl evlat edinmenin şahsilik özelliğinin tabiî bir sonucudur58. Gerçek soybağı şahsilik özelliğine sahip olmadığı için, bundan doğan hısımlık bağı da tek taraflı değildir.
Kan bağına dayanan soybağı ile evlat edinme yoluyla kurulan soybağı arasında, meydana getirdikleri hükümler bakımından farklılık teşkil eden bir husus da
53 ATALAY, 22.
54 DURAL / ÖĞÜZ / GÜMÜŞ,480, HELVACI, Serap / ERLÜLE, Fulya, Medeni Hukuk, İstanbul,
2011, s.188.
55 DURAL / ÖĞÜZ / GÜMÜŞ, 481, HELVACI / ERLÜLE, 188.
56 ACABEY, M. Beşir, Soybağı Kurulması Genel Olarak Sonuçları Özellikle Evlilik Dışında Doğan
Çocukların Mirasçılığı, İzmir, 2002, s.169, ZEVKLİLER / HAVUTÇU / GÜRPINAR, 374, USTA,
Sevgi, Çocuk Hakları ve Velayet, İstanbul 2012, s.58.
57 GENÇCAN, Ö. Uğur, 4721 Sayılı Türk Medeni Kanunu, Ankara, 2007, s.2317. 58TÜRKERİ, 11, ATALAY, 20, OTLU, 11.
27
vatandaşlık hukukundan doğmaktadır. Evlat edinme evlatlığın vatandaşlığına tesir etmediği halde59, gerçek soybağı çocuğun vatandaşlığını tayin eder60. Bu durumu aşağıda ayrıntılı şekilde açıklayacağız.
C. Koruyucu Aileyle Karşılaştırılması
Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesi’nin 20. maddesinde; geçici ve sürekli olarak aile ortamından yoksun kalan veya kendi yararı için bulunduğu aile ortamında bakılmasına izin verilmeyen her çocuğun, devletten özel koruma ve yardım görme hakkına sahip olduğu, sözleşmeye taraf devletlerin bu durumdaki çocuklar için kendi ulusal mevzuatları çerçevesinde bu duruma uygun bir bakım şeklini sağlamaları gerektiği hususu düzenlenmiştir61.
Benzer şekilde Anayasamızın 61. maddesinde “…Devlet, korunmaya muhtaç
çocukların topluma kazandırılması için her türlü tedbiri alır. Bu amaçlarla gerekli teşkilat ve tesisleri kurar veya kurdurur.” denilmek suretiyle, korunmaya muhtaç
çocuklara ilişkin gerekli tedbirleri alma hususunda devletin görevi açıkça düzenlenmiştir. Devletin bu yükümlülüğünü yerine getirme noktasında önemli kurumlardan bir tanesi de koruyucu aile kurumudur. Bu konuya ilişkin TMK’ nın 347. maddesi “Çocuğun bedensel ve zihinsel gelişmesi tehlikede bulunur veya çocuk manen
terk edilmiş hâlde kalırsa hâkim, çocuğu ana ve babadan alarak bir aile yanına veya bir kuruma yerleştirebilir.
Çocuğun aile içinde kalması ailenin huzurunu onlardan katlanmaları beklenemeyecek derecede bozuyorsa ve durumun gereklerine göre başka çare de kalmamışsa, ana ve baba veya çocuğun istemi üzerine hâkim aynı önlemleri alabilir.
Ana ve baba ile çocuğun ödeme gücü yoksa bu önlemlerin gerektirdiği giderler Devletçe karşılanır.” hükmü bu amaca hizmet eden kurumlarla ilgili olarak temel
dayanaklardan bir diğeridir. Bununla ilgili olarak 2828 sayılı Sosyal Hizmetler Kanunu62 (SHK) md. 23 “Mahkemece korunma kararı alınan korunmaya ihtiyacı olan 59 DURAL / ÖĞÜZ / GÜMÜŞ, 504.
60TÜRKERİ, 11, OTLU, 12. 61 ATALAY, 24.
62 Kanunun Kabul Tarihi: 24/5/1983, Yayımlandığı Resmî Gazete: Tarih: 27/5/1983 Sayı: 18059, Bu
Kanunun adı “Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Kanunu” iken, 3/6/2011 tarihli ve 633 sayılı KHK’nin 35 inci maddesiyle “Sosyal Hizmetler Kanunu” şeklinde değiştirilmiştir.
28
çocuğun bakımı ve yetiştirilmesi bu Kanuna göre kurulmuş kuruluşlarda olduğu kadar Kurumun denetim ve gözetiminde bir "Koruyucu Aile" tarafından da yerine getirilebilir. Koruyucu aileye, korunmaya ihtiyacı olan çocuğun bakımı ve yetiştirilmesine karşılık olarak ikinci fıkra kapsamında ödeme yapılabileceği gibi koruyucu aile bu işi gönüllü olarak da üstlenebilir…” hükmü kanun koyucu tarafından
koruyucu aile kurumunun yasal dayanağı olarak düzenlenmiştir.
Koruyucu aile müessesi bünyesinde tesis edilecek iş ve işlemler idari işlemlere dayalı olarak tesis edildiğinden ayrıca SHK md. 22 ve 23 esas alınarak Koruyucu Aile Yönetmeliği63(KAY) çıkarılmış ve koruyucu aile kurumu burada ayrıntılı şekilde düzenlenmiştir.
Korunmaya muhtaç olan çocuklara yönelik bir sosyal hizmet şekli olan koruyucu aile bakımı, çocuğa öz ailesinin bakamadığı durumlarda veya çocuğun evlatlık olarak verilmesinin mümkün olmadığı ya da uygun görülmediği durumlarda, devletin sağlayacağı destek ile bu çocuğun öz ebeveyninin yerini alabilecek bir aile yanında geçici ya da sürekli olarak bakımının sağlanmasıdır64.
Koruyucu aile bakımı, çocuğun korunması amacını güden ve Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumunun denetimi ve gözetimi altında yürütülen çocuk bakım hizmetidir. Çocuk koruyucu aile yanına kısa ya da uzun bir süre veya kimsesiz ise reşit oluncaya kadar yerleştirilir. Koruyucu aile yanına yerleştirme çocukla koruyucu aile arasında hısımlık bağı oluşturmaz, çocuk koruyucu ebeveynin velayeti altına girmez. Bununla birlikte eğer çocuğun velisi yoksa hâkim koruyucu ana–babayı ya da bunlardan birisini çocuğa vasi atayabilir65.
Koruyucu aile ile evlat edinme müessesesi arasındaki bir takım benzerlik ve farklılıklar olduğu açıktır. Koruyucu aile hizmetinin evlat edinme ilişkisiyle benzerlik teşkil eden tarafları özellikle evlat edinme ilişkisi gerçekleşmeden önce küçüğün evlat edinilmesi için TMK md. 305 hükmü uyarınca bir yıllık bakım ve eğitim süresi içindeki dönemdir. Evlat edinme sürecinde bu bir yıllık bakım dönemine ilişkin
63 Yönetmeliğin Yayımlandığı Resmî Gazete: Tarih: 14/12/2012 Sayı: 28497.
64ŞENOCAK, Hasan, Korunmaya Muhtaç Çocuklara Sağlanan Bakım Yöntemleri, 2006, s.192. 65ŞENOCAK, 198.
29
idarenin de iş ve işlemleri olduğu için bir tüzük66 çıkarılmıştır. Bu tüzükte evlat edinmeye aracı kurum Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlüğü olarak düzenlenmiştir. Koruyucu aile ile evlat edinme müessesesi arasındaki farklılıklar ise şu şekildedir;
- Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından korunma ve bakım tedbiri alınan çocuk ile koruyucu ailenin eşleştirmesi usulü varken, evlat edinmede tarafların iradesi neticesinde mahkeme kararı ile kurulan bir hukuki ilişki söz konusudur. Burada evlat edinme ilişkisinin gerçekleşmesinden önce kişilerin birbirini tanıyıp kabullenmesi esasken, koruyucu aile hizmetinde bu şekilde bir durum söz konusu değildir.
- Eşleştirme sonrasında koruyucu aile hizmetinin amaçları ve esasları kapsamında Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı il veya ilçe müdürlüğünde oluşturulan komisyonca değerlendirilir. Çocuk, komisyonca uygun görülen koruyucu aile yanına, koruyucu aile sözleşmesi imzalanarak, mahalli mülki amirin onayı ile yerleştirilir. Böylece koruyucu aile kurumu idari bir işlemle kurulur. Evlat edinme ise mahkeme kararı ile kurulan hukuki bir işlemdir.
- Koruyucu ailenin Türkiye’de sürekli ikamet etmesi, 25-65 yaş aralığında bulunması, en az ilkokul düzeyinde eğitim almış olması, düzenli gelire sahip olması şartları aranırken evlat edinecek kişide ise temel olarak evli kişilerin en az beş yıldan beri evli olmaları veya otuz yaşını doldurmuş bulunmaları, evli olmayan kişinin ise otuz yaşını doldurmuş olması şartı aranır. Bunun dışında evlat edinme ile evlatlığın bakımı da evlat edinen sorumluluğunda olduğu için evlat edinme kurumunda da evlat edinenin mali durumu önemlidir.
-Evlat edinmede küçüğün evlat edinecek kişiden en az 18 yaş küçük olması şartı aranırken koruyucu ailede böyle bir yaş farkı şartı söz konusu değildir.
- Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı tarafından koruyucu ailenin eğitimi ve denetlenmesi söz konusu iken, evlat edinecek kimselerin mahkeme kararı öncesi veya sonrasında eğitimi veya denetimi gibi bir usul bulunmamaktadır. Ancak mahkemenin
66Küçüklerin Evlat Edinilmesinde Aracılık Faaliyetlerinin Yürütülmesine İlişkin Tüzük, Yayımlandığı
Resmi Gazete Tarihi : 15/3/2009, No : 27170.
30
evlat edinme kararı vermeden önce evlat edinilenle ilgili araştırma yapma zorunluluğu vardır67.
-Evlat edinen kişi ile evlatlık arasındaki bakım ve eğitim ilişkisinin karşılıksız olması gerekirken, koruyucu aile bu bakım ve gözetim ilişkisi için gönüllü olabilir ya da belirli bir ücret talep edebilir.
D. Manevî Evlatlıkla Karşılaştırılması
Manevi evlatlık tıpkı beslemelik gibi hukuk düzeninde yer almayan ancak geleneklerin ortaya çıkardığı, toplumda bilinen ve tarafları açısından maddi boyutu değil manevi yönü olan bir kurumdur. Manevi evlatlık hukuk düzenince tanınmayan, gelenekler ve bazı insani düşüncelerle ortaya çıkan bir kurumdur. Beslemelik kurumundan temelinin iktisadi sebeplere dayanmaması nedeniyle ayrılmaktadır68.
Manevi evlatlığın evlat edinmeden farkı, hukuki bir dayanağının olmamasıdır. Nitekim Yargıtay bir kararında69 bu tespiti doğrulayarak “…Kişilerin yanlarına alıp
büyüttükleri çocuklar manevi evlat olarak nüfus siciline kayıt edilmiş olsalar bile bu olgu, manevi evlada miras hakkı tanınmasına yol açmaz. (Y.2.H.D.nin 1.11.1937 gün 2856 - 3800 sayılı, 28.5.1971 gün 3316/3466 sayılı kararları) Medeni Kanun'un yürürlüğünden önce evlat edinme müessesesi bulunmadığından (8 Şevval 12982 Eylül 1881 tarihli Nüfus Nizamnamesi) eski hukuku zamanından gelen "manevi evlat" kaydının hukuki dayanağı yoktur.” şeklinde hüküm tesis etmiştir.
E. Süt Evlatlığıyla Karşılaştırılması
Süt evlatlık, bir kadının kendisinden doğmayan bir çocuğu emzirmesiyle oluşan geleneksel bir kurumdur. Burada amaç, yeni doğmuş bebeğin süt ihtiyacının karşılanmasıdır. Süt evlatlığının da meydana gelmesi ve sona ermesi herhangi bir şekil ve şarta bağlı değildir. Tamamen fiili bir durum olan, hukuki önemi haiz olmayan, hukuki sonuç doğurmayan ve evlat edinme kurumundan tamamen farklı bir ilişkidir70.
67 USTA, 61.
68TÜRKERİ, 13, OTLU, 13.
69Yargıtay 2.HD. E:1999/5806 K:1999/6362 ve 06.07.1999 tarihli kararı. 70 TÜRKERİ, 14, OTLU, 13, DENİZ, 23, ATALAY, 24.
31
§ 3. EVLAT EDİNMENİN ŞARTLARI
4721 sayılı TMK evlat edinme kurumunu esasa ve şekle ilişkin koşullar dışında evlat edinen ve evlatlık açısından da belli şartlara tabi tutmuştur. EMK’ dan farklı olarak TMK ile değişen en önemli şart evlat edinmek isteyen kişiler için aranan “sahih nesepli alt soyunun” olmaması koşulunun kaldırılmış olmasıdır. Bunun dışında evlatlık ilişkisinin kurulması mahkemeden alınacak izin sonrası taraflar arasında düzenlenen resmi sözleşmeye dayalı olmaktan çıkarılmış ve doğrudan mahkeme kararına dayalı hale gelmiştir.
Evlat edinmede kural, küçüklerin evlat edinilmesiyken, istisna ergin veya kısıtlıların evlat edinilmesidir71.
TMK md. 305 hükmünde evlat edinilecek küçükten bahsedildiği halde “küçük” terimi açıklanmamıştır. Ayrıca TMK’ da küçük ifadesinin geçtiği maddelerde küçük terimi kullanılmış ancak buna ilişkin bir tanım veya açıklamada bulunulmamıştır. Doktrinde md. 305 hükmünde kullanılan “küçük” terimi 18 yaşını doldurmayan kişileri ifade ettiği belirtilmiştir72.
Bunun yanında TMK md. 11 ve 12 hükümleri yorumlandığında küçüklüğün erginlikten önceki dönem olduğu anlaşılmaktadır. Bu sebeple kanunen ergen olunmadan önceki dönemin “küçüklük” olarak düzenlendiği kanaatindeyim.
Bu sebeple TMK’ da düzenlenen ergin olma şartlarından yola çıkarak “küçük” kavramını açıklamak doğru olacaktır. TMK md. 11’de 18 yaşını dolduran ve evlilik yapan kimsenin ergin olacağı düzenlenmiş, md. 12’de ise 15 yaşını dolduran küçüğün kendi isteği ve velisinin rızasıyla mahkemece ergin kılınacağı hüküm altına alınmıştır. Böylece 18 yaşını doldurmayıp evlenme yoluyla ya da mahkeme kararıyla ergin olmayan kimse “küçüklerin evlat edinilmesi” başlığı altında değerlendirilmelidir73. Buradan anlaşılacağı üzere TMK md.305’ te yer alan “küçük” terimini yasal olarak ergin olmayan kimse olarak belirleyip çalışmamızı tamamlayacağız.
71ŞAHİN, 13,TÜRKERİ, 17.
72 DURAL / ÖĞÜZ / GÜMÜŞ, 482-483.
73 BALKAR, Süheyla, Türk Hukukunda Evlat Edinme, 2004, s.243. 32
I. Küçüklerin Evlat Edinilmesinin Şartları
Çalışmamızın konusunu oluşturan küçüklerin evlat edinmesi hususu kanunda ayrıntılı şekilde düzenlenmiş ve sıkı şartlara bağlanmıştır. Çalışmamızda esasa ilişkin şartlar evlat edinen ve evlat edinilecek küçük açısından ayrı bir başlık altında, şekle ilişkin şartlar ayrı başlık altında incelenecektir.
A. Küçüğün Bakılmış ve Eğitilmiş Olması
TMK md. 305 hükmünde açıkça yer alan ifadeyle evlat edinmek isteyenin evlat edinmek istediği küçüğü bir yıl bakması ve onu eğitmesi şarttır. Buna göre “Bir
küçüğün evlât edinilmesi, evlât edinen tarafından bir yıl süreyle bakılmış ve eğitilmiş olması koşuluna bağlıdır.”
Buna göre bir küçüğün evlat edinilebilmesi için en az bir yıl süreyle bakılmış, eğitilmiş ve olumlu olarak sona erdirilmiş olması gereklidir74.
Bu şart 743 Sayılı EMK’ da yer almayıp TMK’ nın kabulü ile hukukumuzda yer almıştır75. Ancak her ne kadar EMK’da böyle bir düzenleme doğrudan yer almasa da 3678 sayılı kanunla 1990 yılında yapılan değişiklikten önce evlat edinme işleminden gerçekleşebilmesi evlat edinenin evlatlığı önceden görüp gözetmiş olması ya da haklı sebebin gerçekleşmiş olması gerekliydi76.
Madde gerekçesinde düzenlemenin İsviçre Medenî Kanununun 264. maddesinin örnek alındığı belirtilmiştir. Yine madde gerekçesinde İsviçre Medenî Kanununun 264. maddesinde, henüz ergin olmayanların evlat edinilmeleri, onların evlat edinen tarafından iki yıl süreyle bakılmış ve eğitilmiş olmaları koşuluna bağlandığı açıklanmıştır. Bu şartın getirilme amacının, bir kimsenin bakmadığı ve eğitimine hiçbir katkısı olmadığı herhangi bir küçüğü evlat edinmesi engellenmek ve bir çeşit deneme süresiyle, tarafların birbirlerini tanımalarına da olanak sağlanacağı olduğu açıklanmaktadır. Öznesi insan olan ve her iki tarafında hayatını şekillendirecek böylesine önemli bir müessesede tarafların birbirini tanıması, ısınması en önemlisi
74AYDOĞDU, Murat, Çağdaş Hukuki Gelişmeler Işığında Evlat Edinme, İzmir, 2006, s.181. 75 BALKAR, 247, DEMİRCİ, Günseli, Türk Hukukunda Çocuğun Korunması, Konya, 2010, s.52. 76AYDOĞDU, 184.
33
sorumluluk ve yükümlülüklerini anlayabilmesi için süre şartının getirilmesinin yerinde olmuştur.
Madde gerekçesinde de belirtildiği üzere hükmün dayanağı olan İsviçre Medeni Kanunu 264. maddesinin ilk halinde bakım ve gözetim süresi iki yıldır. TMK tasarısında, bakım ve eğitim süresi şartı, iki yıl olarak düzenlenmişken Türkiye Büyük Millet Meclisi Adalet Komisyonunda bu süre fazla bulunarak bir yıla indirilmiştir77. İsviçre Medeni Kanununda da bizim hukukumuzda da olduğu gibi 1 Ocak 2003’ten itibaren bir yıla indirilmiştir78.
27.11.2008 tarihli Çocukların Evlat Edinilmesine Dair Avrupa Konseyi Sözleşmesi79 (ÇEEDAKS) 19. maddesi “… evlat edinmenin onaylanmasından önce,
evlat edinme onaylanmış olsaydı gelecek ilişkilerinin nasıl olabileceğine ilişkin yetkili makam tarafından makul bir değerlendirme yapılması için yeterince uzun bir dönem boyunca çocuğun, evlat edinenin bakımına bırakılması koşulunu arayabilir.” hükmü
ile çocuğun üstün yararı için bakım şartının gerekli olduğunu belirtmektedir.
Ayrıca evlat edinen yönünden baktığımızda insan, uğrunda emek harcadığı kimseyi sever ve bu kimseyle birlikteliğini devam ettirmek ister. Evlat edinmenin kanunda öngörülen durumlar haricinde kaldırılması mümkün olmadığından kişilerin daha evlat edinme ilişkisi kurulmadan önce birbirlerini tanıması, bu ilişkiyi hayatları boyunca devam ettirip ettirmeyeceğini anlayabilmesi açısından oldukça önemlidir. Ayrıca, evlat edinenin bakım ve eğitime yaptığı bu katkılar, gelecekte yapacaklarına dair bir karine teşkil eder80. Bu sebeple evlat edinme ilişkisinin kurulmasına karar verecek olan mahkeme kanun gereği yapmak zorunda olduğu araştırmada; bir yıllık eğitim ve bakım sürecini esas alarak evlat edinecek kimseyle ilgili tespitlerde bulunabilecektir.
Yargıtay kararlarında “bakım ve eğitim” şartı üzerinde durulmuş bu şartın gerçekleşip/gerçekleşmediğinin detaylıca araştırılmaması bozma gerekçesi sayılmış ve şartın gerçekleşmemesi halinde evlat edinme işleminin geçerli olmayacağı 77 AKINTÜRK, Tugut, Türk Medeni Hukuku,İstanbul, 2002,s.363, s.20, DENİZ, 41, SALEH, 36. 78AYDOĞDU, 182.
79Strasbourg, 27.11.2008, Türkiye ise 1967 Sözleşmesi’ni imzalamadığı için bu sözleşmeyle bağlı
değildir. 2008 Sözleşmesi’ni de henüz imzalamamıştır, Aktaran; AYKAÇ, A. Can, Çocukların Evlat Edinilmesine Dair Gözden Geçirilmiş Avrupa Konseyi Sözleşmesi'ne Dair, 2009, s.390.
80 AYDOS, O. Sadık, Yeni Medeni Kanuna Göre Evlat Edinme, 2000, s.121, AYDOĞDU, 183. 34
belirtilmiştir81. Zaten bu husus evlat edinme kurumu için kanunun emredici hükümlerinden sayılmaktadır.
TMK’ nın 305. maddesi ikinci fıkrasının gerekçesinde belirtilen ve evlat edinme işleminin olmazsa olmaz koşulu olarak nitelenen “işlemin küçüğün yararına olması gerektiği” hususunun tam olarak tespit edilebilmesi için bu süre yardımcı olabilecek önemli bir veri kaynağı teşkil eder82. Bu sebeple evlat edinmenin esasa ilişkin şartlarından olan bakma ve eğitme süresi evlat edinenin genetik ana baba gibi davranmasını gerektirir. Bu sebeple evlat edinen küçüğün bakımını ve eğitimini özenle yerine getirmek zorundadır, bu nitelikten uzak olan bakma ve eğitme evlatlık ilişkisinin kurulmasına engel olacaktır83.
Kanun koyucu küçüğün ve ergin kimsenin evlat edinilmesinde farklı bakım süreleri öngördüğünden küçüklerin evlat edinilmesi hükmünün uygulanabilmesi için en geç ergin olma anına kadar evlat edinenin küçüğe bakması ve eğitmesi hususundaki bir yıllık sürenin dolmuş olması gerekir84. Bir yıllık süre mutlak bir süredir, bu sürenin taraflarca anlaşılarak kısaltılması ya da kaldırılması ilişkin anlaşmalar hukuki sonuç doğurmayacağı gibi aile mahkemesinden bunları talep etmekte mümkün olmayacaktır85. Ancak küçüğün yararının gerçekleşip gerçekleşmediğinin saptanması açısından bu süre yeterli bulunmazsa evlat edinmek isteyen kişinin küçüğe daha uzun süre bakması ve eğitmesi istenebilecektir86.
81 Yargıtay 2.HD. E:2005/7729 K:2005/10050 ve 27.06.2005 tarihli kararı “…Kanada'da ikamet ettiği anlaşılan davacının küçükler Merve ve Mehmet'e bir yıl süre ile baktığı ve eğittiği konusunda herhangi bir delil bulunmadığı anlaşılmaktadır… Mahkemece, sözü edilen madde de öngörüldüğü şekilde kapsamlı bir araştırma yapılmaksızın ...”(https://www.sinerjimevzuat.com.tr. Erişim Tarihi: 14.04.2019) ve Yargıtay 2.HD. E:2004/12771 K:2004/14510 ve 06.12.2004 tarihli kararı “…bir yıl süreyle bakma ve eğitme şartı gerçekleşmediğinden davanın reddine karar verilmesi gerekirken yazılı şekilde karar verilmesi usul ve yasaya aykırıdır.”(https://www.sinerjimevzuat.com.tr. Erişim Tarihi: 14.04.2019)
82 BALKAR, 247.
83 GENÇCAN, Ö. Uğur, Aile Hukuku, Ankara, 2011, s.1266. 84 DURAL / ÖĞÜZ / GÜMÜŞ, 483.
85 GENÇCAN, 2011, 1263, KÖSEOĞLU, Bilal / KOCAAĞA, Köksal, Aile Hukuku ve Uygulaması,
Bursa, s.484.
86 BELEN, Herdem, Yeni Medeni Kanun Hükümleri Uyarınca Evlat Edinme, İstanbul, 2005, s.49,
AYDOĞDU, 201.
35
Küçüğün bakımı ve eğitimi şartının gerçekleşebilmesi için küçük ile evlat edinen arasında sürekli bir ilişki bulunmalıdır87. Bu nitelikte olmayan boş zamanları birlikte değerlendirme sürekli bir ilişkinin varlığı için yeterli değildir88.
Kural olarak bir yıllık sürenin kesintisiz sürmesi gerekir ancak zorunluluklar nedeniyle kesintisiz sürmemesi de evlat edinmeyi engellemez89.
Bunun dışında bakma ve eğitme; evlat edinme işleminin gerçekleşmesi halinde olduğu gibi karşılıksız olmalı, bu süre içindeki masraflar karşılanmalı ve özenle gerçekleştirilmelidir90. Ayrıca Yargıtay kararında91 da belirtildiği üzere bakma ve eğitme olgusu evlat edinme amacına yönelik olmalıdır. Bu amaca uygun olmayan ve başka gerekçelerle küçüğün ihtiyaçlarının giderilmesi özünde evlatlık ilişkisi amacıyla yapılmadığı için evlat edinme işlemlerine esas alınmayacaktır.
Yukarıda evlat edinmenin koruyucu aile kurumundan farkı anlatılırken evlat edinme işleminin maddi bir karşılık olmadan gerçekleşeceği belirtilmişti. Bu sebeple Yargıtay kararında92 da belirtildiği üzere eğer evlat edinmek istenen küçüğün ücret karşılığı bakılması söz konusu ise bu bakma TMK md. 305 kapsamında değerlendirilemeyecektir.
TMK’ da evlat edinme amacıyla bakma ve eğitme ilişkisinin mahkeme kararıyla olacağına ilişkin bir hüküm bulunmamaktadır93, bu sebeple evlat edinme başvurusunu inceleyen mahkeme bu durumun gerçekleşip gerçekleşmediğini ayrıca incelemelidir.
Bakım ve eğitim süresi bakılan küçüğün veya evlat edinenin ölümü ya da ayırt etme gücünü kaybetmesi halinde ya da mahkeme kararıyla bakım ilişkisine son verilmesi halinde sona erer94.
87 DURAL / ÖĞÜZ / GÜMÜŞ, 483, AYDOĞDU, 192-193, GENÇCAN, 2011,1264.
88 DURAL / ÖĞÜZ / GÜMÜŞ, 483, ŞENGEL, M. Ahmet, Medeni Hukuk, Ankara, 2018, s.213. 89 DURAL / ÖĞÜZ / GÜMÜŞ, 483, GENÇCAN, 2011,1264.
90 GENÇCAN, 2011, 1261-1262.
91Yargıtay 2. HD. E:2002/8862, K:2002/9547 ve 16.07.2002 tarihli kararı “…bir yıl süre ile bakılmış ve eğitilmiş olması koşulunu bu çerçevede yorumlamak gerekmesine; böylece bakma ve eğitme olgusunun evlat edinme amacına yönelik olması zorunluluğunu ortaya çıkarmasına...”(https://www.sinerjimevzuat.com.tr. Erişim Tarihi: 23.04.2019)
92Yargıtay 2. HD. E:2010/4731, 2010/10095 ve 25.05.2010 tarihli kararı, Aktaran GENÇCAN, 2011,
1273.
93AYDOĞDU, 195. 94AYDOĞDU, 209.
36
