Yukarıda belirtildiği üzere evli kişilerin evlat edinmesinde kural birlikte evlat edinmeleridir. Eşlerin tek başına evlat edinemeyecekleri kuralının ikinci istisnası ise TMK md. 307/2’ de düzenlenmiştir.
TMK md.307/2 hükmüne göre; “Otuz yaşını doldurmuş olan eş, diğer eşin
ayırt etme gücünden sürekli olarak yoksunluğu veya iki yılı aşkın süreden beri nerede 249 DURAL / ÖĞÜZ / GÜMÜŞ, 485.
250 BAYGIN, 609.
251 SEROZAN, Rona, Soybağı Üzerine Çeşitlemeler Prof.Dr. Bilge Öztana Armağan, Ankara, 2008,
768.
252ŞIPKA, 310, KİZİR, 45.
253 BAYGIN, 610, AYDOĞDU, 341.
64
olduğunun bilinmemesi ya da mahkeme kararıyla iki yılı aşkın süreden beri eşinden ayrı yaşamakta olması yüzünden birlikte evlât edinmesinin mümkün olmadığını ispat etmesi hâlinde, tek başına evlât edinebilir.”
Evlat edinme ilişkisi özelinde ayırt etme gücünden sürekli yoksunluk, evlat edinme ilişkinin anlamını kavrama ve çocukla ilişkisini sağlıklı şekilde sürdürme hususunda gerekli akli yeteneğe sahip olmamayı ifade eder254.
Eşlerden birinin ayırt etme gücünden sürekli yoksun olması halinde birlikte evlat edinme hukuken mümkün değildir çünkü ayırt etme gücü olmayan tam ehliyetsiz olacağından evlat edinmeye ilişkin ehliyet şartını taşımıyor olmaktadır255. Yukarıda açıklandığı üzere evlat edinmek isteyen kişinin tam ehliyetli olması veya kısıtlanmış olsa bile vesayet dairelerinin iznin alması şarttır. Evlat edinmek isteyen eş diğer eşin sürekli olarak ayırt etme gücünden yoksun olduğunu sağlık raporu ile ispat etmelidir256.
Ayırt etme gücünden yoksunluk söz konusu olduğunda eşler arasındaki evliliğin süresinin bir önemi yoktur, çünkü burada birlikte evlat edinme söz konusu değildir. Önemli olan ayırt etme gücünden yoksun olmanın süreklilik arz etmesi gerekmektedir. Ayırt etme gücünü kaybeden eş, evlat edinme ilişkisi gerçekleşmeden evlat edinme başvurusu öncesinde veya sonrasında ayırt etme gücüne yeniden kavuşur ise, artık birlikte evlat edinmeye ilişkin kuralların uygulanması gerekecektir257.
Eşlerden birinin belli süreden beri nerede olduğunun bilinmemesi halinde diğer eş tek başına evlat edinebilecektir. TMK hükümleri ortadan kaybolma durumunun bir gaiplik kararı ile ispatlanması şartını aramamaktadır258.
Kanunda bir zaman dilimi öngörülmüş olması nedeni ile bu sürenin ne zaman bittiğinin yanı sıra ne zaman başladığının tespiti de gereklidir. Buna göre eşin bilinmeyen bir yere gittiği andan itibaren iki yıllık süre işlemeye başlayacak ve bilinmeyen yere giden eşin nerede olduğunun kimse tarafından bilinmemesi gerekecektir. Nerde olduğu bilinmeyen eşin, adresinin araştırılması için gerekli
254 DURAL / ÖĞÜZ / GÜMÜŞ, 485. 255 BAYGIN, 610. 256 BAYGIN, 611. 257ŞAHİN, 57. 258 BAYGIN, 611, DURAL / ÖĞÜZ / GÜMÜŞ, 486. 65
çalışmaların yapılmış olması ve tek başına evlat edinmek isteyen eşin, eşine ulaşılamadığını mevcut her türlü delille mahkemede ispat etmesi gerekmektedir259.
Evli kişilerin evlilik birliğini korumak maksatlı TMK md. 197 hükümleri uyarınca ayrı yaşıyor olmaları tek başına evlat edinmek için yeterli değildir260, bu ayrı yaşamanın TMK md. 170 ve 171 kapsamında mahkeme kararına dayanıyor olması gerekir261. Ayrıca boşanma davasının reddi nedeniyle, bir araya gelemeyip, üç yıllık sürenin geçmesini bekleyerek boşanmayı planlayan eşin bu hükümden yararlanması mümkün değildir262.
Eşlerin bir mahkeme kararına istinaden yasada öngörülen süre boyunca ayrı yaşamaları ve halen ortak hayata dönememeleri durumunda onların ayrı yaşama eğilimlerinin kökleştiği ve evlilik birliğini sürdürmek konusunda istek ve inançlarının kalmadığı kabul edilmektedir263.
IV. Evli Olmayan Kişilerin Evlat Edinmesi (Tek Başına Evlat Edinme) TMK md. 307/1’de yer alan düzenlemeye göre evli olmayan kişi otuz yaşını doldurduğu takdirde tek başına evlat edinebilecektir.
EMK’ nın ilk halinde tek başına evlat edinme yaşı kırk olarak yer almaktaydı. Bu durum çeşitli gerekçelerle açıklanmaktaydı; buna göre özellikle evlilik kurumunun zarar görmemesi, evlilik içinde doğan çocukların menfaatinin korunması ve evlat edinme kurumunun ahlaki bakımdan hoş görülmeyecek gayelerin gerçekleştirilmesine aracılık eden bir kurum haline gelmemesi için tek başına evlat edinme hakkı yaşı ilerlemiş olanlara tanınmalıydı264. Buna göre evlat edinme hakkı bizzat çocuk sahibi olması mümkün olmayan kimselere tanınmalıdır265.
Hukukumuzda 16.06.1983 tarih ve 2846 sayılı yasa ile EMK’ da tek başına evlat edinme de yaş sınırı otuz beş olarak belirlenmiştir. Ancak burada evlat edinecek kişinin otuz beş yaşına girmiş olması mı yoksa otuz beş yaşını doldurmuş olması mı 259ATALAY, 87. 260DENİZ, 96. 261 DURAL / ÖĞÜZ / GÜMÜŞ, 486. 262 ATALAY, 88. 263 BAYGIN, 611. 264 BAYGIN, 611-612, OTLU, 69. 265 BAYGIN, 612. 66
gerektiği tam olarak belli değildi266. Yargıtaya göre267 evlat edinmek için otuz beş yaşın doldurulmuş olması gerekliydi.
Kanun koyucu, insanların daha erken yaşta evlat edinmek isteyebileceklerini, genel olarak küçüklerin evlat edinildiğini ve evlat edinme işleminin gerçekleşebilmesi için evlat edinenin altsoyunun bulunmaması koşulunun kaldırıldığını dikkate alarak, evlat edinme yaşını küçültmüştür268.
Evlat edinme kararı verilinceye kadar evlat edinecek kişinin otuz yaşını doldurmuş olması gerekmektedir269.
TMK md. 307’de ayrıca belirtilmemiş olsa da yukarıda açıklandığı üzere tek başına evlat edinmek isteyen kimse, hak ve fiil ehliyetine sahip olmalıdır. Bunun dışında küçüğün evlat edinmesine ilişkin olarak yukarıda açıklanan diğer şartların da yerine getirmesi gerekmektedir.
TMK evlat edinecek kişi için asgari yaş sınırından başka ayrıca bir azami yaş sınırı getirmemiştir. Evlat edinme hususunda ayırt etme gücüne sahip olmak ve TMK md. 305 hükmünün öngördüğü koşulların yerine getirilmesi kaydıyla her yaşta evlat edinmek mümkündür270.
Evlat edinme ilişkisi açısından ayırt etme gücüne sahip olma, ilişkinin anlamını kavrama ve çocukla ilişkisini sağlıklı şekilde sürdürme hususunda gerekli akli yeteneğe sahip olmayı ifade eder271.
Yukarıda açıklandığı üzere eşlerin kural olarak birlikte evlat edinmesi zorunludur. Bu sebeple TMK md. 306/3 ve md. 307/2 hükümleri dışında ancak evli olmayan kimseler tek başına evlat edinebileceklerdir.
266 DURAL / ÖĞÜZ / GÜMÜŞ, 486- 487.
267Yargıtay 2. HD. E:1989/2306, K:1989/4622 ve 15.05.1989 tarihli kararı, Aktaran; OTLU, 70. 268 OTLU, 69-70. 269 SALEH, 56. 270 DURAL / ÖĞÜZ / GÜMÜŞ, 487. 271 DURAL / ÖĞÜZ / GÜMÜŞ, 487. 67
V. Evlat Edinmede Yaş ve Süre Şartları
Kanun koyucu evlat edinmenin maddi şartları içinde evlat edinmek isteyen kişilere ilişkin yaş ve evlilik süresi hususlarını ayrıca düzenleyerek kurumun hassasiyetine ve düzenlenme amacına uygun olacak şekilde hükümler öngörmüştür. Burada ele alacağımız yaş ve evlilik süresi şartları küçüğün evli kimseler tarafından evlat edinme müessesi açısından incelenecektir. Bunun dışında kanun koyucu evlat edinecek kimse ile evlatlık arasında belli bir yaş farkının olmasını şart koşmuştur.
Bu başlık altında evli kimselerin evlat edinmesi hususunda ilişkinin taraflarıyla ilgili yaş ve süreler incelenecektir.