Binbir gece masallarının kaynakları

Marnara lletisin Dergisi, Sn1,r:3, Tcnau: 1993

BTNBIR GECE

MASAI,I,ARININ KAYNAKLARI

Yatan: Emile-Frangois

JULIA

(1) Qeviri: Prof. Dr. Alim gerif ONARAN*

MARMARA UNIVERSITESI

Iletigim Fakliltesi

Bir zanranlar. _{9a!lann dcrinliklerinde.} gtineg tilkelerinin bir yerinde. goldeki basit bir gadrnn allnda. ya da goktan beri yitip _{-ritrniq olan} koyiin birinde, nrasal

turla-tanlarrn ilki olan deha sahibi biri varrnrg.

Kuqkusuz bu Sbz Biiy[ciisii. aynr zamanda diiqlenteyi coqturrnak vc

duy_*u-lart aqrt bigimde uyandrrnak iq'in yaratrlmrg, dizginlenerncz atlann

binildi!i

krrsal griqebelerin _-qeni$ topraklarrnda bol bol sahip oldulu Eairlerin en eskisi oh'nuqrur. Bu tnasalct. Dolu'nun etr cattlt renkleriyle dolu. krisni.il. iuce vc ruhunun lrcyecanlzurur gorkernle aktarnraya dolal olarak

cgilinrli

olan atu;li rrklardan birine aitti.

Ve bu kirnse, "Avrupa'rntza tcrnellerini. tiusel eksenini, tanrrlannr vc

bcslen-dili

ahliksal htrvaya kadar ulaqan

pk

_{gok geyini vennig olau $athgur bu} halklan" ara-srnda dogmu$tu.

Olasrhkla, ayrrksr bir yaz.ursal cinenri olan Kur'an adr verilen dinscl kitapta birdenbire yetkinli$ini kendiierine 96stererek dil bilirncilcri agrrr zcnginli[iyle hay-ran brakan gu Arap diline oldukga yakrn bir dildc rneramrnr anlahyordu.

Her ne kadar B inbir Gct:c kitabr, gok daha sonralan Arap Imparatorlugu'nun siyasal bakrmdan gokti.igii yrllzuda bagdagft bir derleme olultunnu;sa da. pek gok ku-qaklarur iqbirliliuc dayanan halk kitabr ohna nitelili; onu, Nil'den Dicle'ye kadar

uza-nau Akdcniz ydresindeki topraklarda y:rlayan ilkin gezgin, sonra da oturgan topluluk-lann uzakta kalmrg kaynaklanna ba!lar.

"Saba _{Melikesi " adh yaprtrnln dnsdzi.inde Dr.J.C.Mardrus, bize.} "Gelenek-lerinden higbir gey yitirmemig olan ijlkelerde bu gelenele balhhk o denli belir_qindir ki, ulusal rnasalcr utrk rnasalcr olarak delil. gelenekgi (traditionnaire) (Bu sciz-ciik,

as-lrnda. Incil'i agdilarnak igin Tevrad'a baqvuran Yahudilere verilen addr.'Bkz.:Petit

5r

Laro

ssc

llluslt6

J

^ttlamrndr ravi olilrak anlhr. " diyor'

Sdzlii rl1latlmtr yazlnsxl anlttmrdln qok itnce gellncsivc insanlnrm l)laddesel zengirliklere vc dclcrli tallnrrlla bagLl*laludaD gok daha fat'.lir klskinqhkla bagh kaldrlr ruhsal hazincsilin uzun yrllar boyurtca irtarak biiyiirncsini ve calllt knlmasrnr

sadece buuui sa!lalnlsr. insartlrlrn gcnelyasasldlr. Amil

valhgl

do{al ko;ullan vc her zarnan sikin. lykla yrkanln. aqlk havanrn genil nlckelllanllda dzg0r colkular uyardrrdmirya yalkrtr parlnk bir gdgiirl yol gijstcrnlesi, Dogu'yr'I. imSelemin ve Siirin zengin agrlurlart iqirt segkin bir toprdi oluak belirtrn{ olmahdr'

''l)os{larnn. bu _{harika 5cylerin dalttrrntna ballanlak i9ilr. Putpercstlik} dcine

minde yir$ayan bizinr Arap ccdlerirrrizin. o gcrgek qdl Araplarfirn ya!arrlirmdan allnmrl; mrirckkep vc kalenl kullarltlladaD ve de engcl talllllladrn tiinr dillerdcn iistirn olan vc Tanrinur kcndi silzlcrini _Berrq ve duasl vc en seqkin kulsalnillarl iizcrille ola-sr- Pcygarnber'c duyurrnak iizcrc rracr krldrlr bizirrr _;u Arap dilirnizi

kull

liitak anla-tacalnn kiuri iiykiilcrdcrl salduyunuzu yalarlandlrlnaklan dnha iyi bir yol bilmiyo-runr." ("Bilgiye ve Tarihc Agrlan Pcnccrcler" 'B

inbi

_{Gtcc Masallarr.}

l6

kilap')'

Drqsal agrhurlara adanrnrl boylcsi loplurrllrrdi! dykiicil vc _sai.

ba{langrcnt-dan bcri zckiin r hiikijrDdan olrnu.\lur' Sdzlii yxzln. bunliudl. yazrcllar ortaya qrkma-dan gok.latru dncclt'ri \orl kcrledc

_!clilnrlti.

Qrplak, deha canL, dnha dokunakh vc dunn.kslzln ycnidcD yarattl0n sdzirn yanrbaqrndl yazr. nc k:diu solguo Sijrtittiiyor olmirhydr. Gdziitlk sdz! Kcsinlili igin-deki lilln giicil ilc genq _$ellrazrd\n tck ctkili silAhr! _Qailar boyunca durmaksrzrn can-innan.

du

rlirksrz-lrr yenilencn. zcnBinlc\en siislencn. _Sijzellqcn ve acnilasrz vc yola gelrrez bir sultanr uslanduan s6zgcnlik!

Bc;cri bilirnin dtizcnli bifirnde ka-irtlua d6kiildii-iii zamuttmzda s<izsel

bcl-lc!in

ve anlatr sdn'atrlrllr bu qok eski

iist0rlliilii

hakkrnda nlsrl bir

fikir

cdinilir'l Zekinrn ve giirlUn rll1lrslz knyniklartnl asla liikclmcksizilr. en akll allnaz yeryiizli z.cn-uirrliklcrini grlgiip gitrni! bunca kulaklua ulaqtrrtnrl olan bu sozctiklcrin biiytisu-!lii. utkusu vc giicij igindc nasrl kavramalil Bu bilgccc bljyiikliik hcL giirliin ya{anllnda talDamhyrcr

bl

bdliin) olu{lurur; onnun ell dcgerli besini. tclnel _Srdasr olurdu; ve

ya-vaq yava5 delcrli ta;lara vc pnpiriislcre gcgirilerck taprnaklann gizcnli igil)dc kutsal ya da sadecc atulnaya dzBii fornliiller halilrde yer alrrdr'

Bitbir

Gae Mrtsallat?i1rn yiiz kadar bdltimiiniin biri. Araplarrn. lranhlaru ya da tiinl Dogulularan \iir vc dykiiye olan doyurnsuz lulkularuu alrlatr.

Iltsan

iil-Basri t'e Giu'keniin Seriivcnleri 'nde (Nlardrus gcvirisi). sultan $eltazad $iylc anlatrr:

altln-dil Hind. Sind ve

_C

t ijlkclei vc Anru Derya'nnr dtesindekibffbi{ topluluklann otur

dulu

iilkclerde bululall bir tah vanlll$. Adr Kandcnrir irrriq. _{Bu {ith,} !nv_rak savur, makta u\la; yanlrna. avlaDnu vc al iizerindc savalnla tutkunu; zabtolunntaz giiglc blr krhrarnin .

yiiitliii

yitcc bir savalqr irnig. Arna cn gok vc her qeyc ycflcycrck. konu..

nlllarr

lid

\'crcll segkin Lirnre'lerlc sohbetten ho;lanrr; vc qenliklcrde qairlcri vc riivilcri yanrndaki onur yerlcriuc

otu

unnul. Ve dahasr: Bir yabaucl, kouukscvcrli!i,

ni

. cliagrkhlllrur ve _{cdntc.tliliDin hayrxlr Stirdliktcn} soura. hcniiz duynlidr!r bir rDa,

srl. ya da hcrhangi giizcl br d) kri ar)latrsa.

_|ifi

K

ldcrnir ouu

lilullafl

vc atrlctlct iyle cjururtrnnrl. Hcr /an)irr hirlikt\.,\ldlr!Lt ri\ku.ulure v! _{I:lrlcrc, !r.hrrcc. rrrrl.rrl} vczilk,rr vc cntirlcrirr gdslcrdi!i

ilgillc

davranrnlrq. Vc tbylccc, sarlyr. dizclcr d0zcnlcurcy r.

gazcllcr tcrtipleneyi yr da u|utuhnu$ gcgnti!i vc

ijlii

_{leyleri canllndurnayr bilcnlcnn}

arandlgr bir topla lt ycd olurnu!.

Bdylece. ;ah K:rudernir'iD belli bir surc sonu da Araplnrca. Accntlercc.

Hirl

lilcrcc biliucD tiint lllasallffr duyup olrcnmil oldutuna ve onlan qairlcrin clcrlcrinden cn giilcl bdliintlcrlc vc cski zanan halklannl inccleyip saluiutclcrc gcgiicn vilk nllu vislcrirr anlittrklaflyla birlikrc bcllc!indc s*lrunrl olnlsure qa,irrnrl|nak gerckir.

(),-lc ki olrcndik(),-lcrurin liintiioij dzijlnscdikten sonra. aatrk 6!rcnece!i ve dinlcycce-ii higbir qcy

krlnirnll.

Kcndini bu dururnda buiunc:r, buviik bir kedere kaprhurl; vc ba\ hadulalasr na donup orrr. "aiit _{!.//) uk} hdna Ehu Ali'ti _{bul. ,qclil..,"} dclrit. Bu Ebu _{Ali. lllhxr} grtzdc nrasalclsr irnit; vc iiylcsiltc sdlscn vc yelcnckli irli5 ki. bir urlslrl. clinlevicilcnn tck bir gcce bile dilkirtlcrini dairlnradan.

kc!i

tisiz bir yrl anhr.rbilifliil.

A

)a o da. liirn arkuda;llrr gibi bildiklcrini vc saiz{cnlik

klynlklanu

riiketmi!\ vc epcy

zlrnaldr

yc,

rri d) kuhr..tllarn.Jir.i .rkrrrrr _ickrrrcktc rrrtri.

Haduna!.isr gidip qnbucak onu

bulnul

vc _{kcndisiri lahrn} huzuruna _frkarmr!. $rh dn onn. 'hte. cy sdzgculilin bablsr. bilgini

lijkc

ilt! Bcn dc seni. lrcr _{lcyc kaqur.} be0irn bilnrcdigm

olrliLndr

vc bcnz-crini hiq itiuncdilim bi! itykii bulntun kcsioliklc gcrcktili iqin gr!lrttfilr. qiinkii bykrilcri ve scriivcn anlahiartnr _Eok lcvcrirn.

Di

lclc

crlin

giizcl sdllcrlc t(,ni biiyiilcrscn.

kif:rll!

rda {-LD dc snnr {cni! ropirklir vc koru nikL knlclcrvc snrlylar vc scni liin) vergiler ve rlisuntda kurlaran fcrnrnt)jir bllttlla-tun; aynci srxli biiyiik vcziriut ytpanot. Vc halra, istcrsen. ololl]iinldcn sonra trhtrrDr dr sana lerkedcrirn.

AIla

bnhfrn, sxua a9&ladrlrm ve igirni hinl

driryay

sihip olmi

i,

ta

gok sarall nlzuyu doyurlllltiiyacik kadiu kodiysc; tiitndidcn yaklnlinna ycda el vc oulari krkrlaca!m kazllln selli beklcdiiini sitylel 'dcnri!.

Buuun ijzerine Ebu

Ali

okuyLrp yazrriak bilen. kavrayr!h vc yctcnekli bct mcnrl0k qa-irn4 ve orrlan| her birinc bc;cr bin alltn ditriu vcrnli! vc kcndiic[nc "Hcr biriniz ycryiiziiDiiu I0nl hiikiirnranl*lanln ve tijnl iilkelcriri dohlrnl En rinlij

_bil{ill

lcri. lairlcri vc ciyki-i aulntrcrlarrnr arlyrp buluu! Ve onlara. b:ura bildirrnek iiztrc. H:r sir)

iil

Brsri'nin dykiisiinij bilip bihnediklcrini soruu!" denri;. Soruu onliu-rt lterhir irrr: ayrr

ap

ycinclip binrrcisinc. "Sen Hind vc Sirld iilkcleriylc bunlara ba!h bulunan t'ya

Ier vc viliyetlere gidcceksin!"; ikincisinc. "Sctt. lran ve Qitr ile srnudal olan iilkelere gideceksiir!":

iigii

ciisiinc. "Scn. Horasan ilc balLsr ycrlcri dola5acakslnl ';

d6rdiin-iiisilne.

sen. Malrib'i. dogudal batiya gczeceksill ': vc beqirrciye' "Sanir _gc]ircc' ey Miibarck. Mrsrr ve Suriye tilkclcrini ziyaret cdeccksin! '

_derlil'

Bu boiinci melnlirk. $am'de kentir y0ce dykilciisii, diillylnnl en hadka

rnasal-larrrl L{rlatar iinlij lshak 0l-Miincbbi ye

rrstliu

Vc _Scrqekle! onun hayranhk uyandr-rirn rncslcliyle Bdzlcri kalrraritr vc ondan o _{dcnli liddetle} arzulanan

Hlsal

iil

Barri <iykiisiinti elde cdcr. "Arna". diye ekler $eyh hhd]<. Bu dykiiyn ka-irda gcQirccekscn' bunu ancak. yemin ederck ycrine Betircce-{il) bir kolulla saElayabilirsin! Bu dykti' kim olursa olsulr. hcrkese anlatrlacaklardan

olmadr!x

iu. sadecc scakin kimsclere arl.rtrln

aldr;

dolaytsiyle kerdi admA vc efendin adlra bunun lck sd/'ciiEiintin bilc _!u bc; tiir insaua silylenmenrcsini yc[rinlc tclnin ctrncni istryorum: Cahillcrc' giillkt ka-ba ruhlanyla dcgcrini anlanlayl bilcmczler; riylkirlara. giinktl onlu bunu

ililmcklc

gcrcunurlar; okuihocalanDa. gonkii yetcrsiz ve knbl olduklundan onu anlayarnazlat ;

Ludalalara. giinkii onlal da okul hocalan gibidirler; vc inanqsrzlara' qiinkri ondan ya-rarh bir sonuq _{Elkaralniv-lar!"} dcrnir;.

Ebu

Aliirin

lneml0ku da sonradnn cl'endisinc gotiirdtilri onurl da harika bir karlrl i.izerire soTciiklcr arasrni okumayr kohylaltlrrP zcvkli krlacak gcni5

aral

lar koyarak altrn suyuyla yazrlnlr$ harflelle ycnidcn *tardrEl dclerli itykiiyii kigrda 8e-qirmil.

Sah Kandemir hemen Sairler ve bilginlcrlc birlikle verirlcrini' ernirleriii ve

rurabcyirrcilcrini roplaunl; ve Ebu

Ali'ye,

fahlan[

sdzij yctine gelirilnlelidit!"

de-rniE.

Ebu Ali dykiiyii okurluS. Hayranhlrn srnrlirrna ulQalr !ah' itykiiciiyii kendi saltanar giysisine biiriirnti;. t0muylc

b

cyaleti on't balUlarru$ ve el yazmasrrrr hat i-ncsinil kAgrt dolablrila sallam4 vc stkntr rulrunun kapd'nlr zorladlgl her deta ora-dan glkararak oku ru$.

lr;te bciylcce el yazrnaolannln d6nemi ballamr!

Kugkusuz, ken<li elilinlerine kap arak bu el yazmalarrnr dtiz-cnlcycller ilkin buulan kendi anhytSlanna Sijre ytrzrya gegimrekten ba;ka bir gey yapmadrlal; ve bunlarr giizellcqtirerek ve

di\scl

yEamlannt devreye sokarak eserc kcndilerinderr

pek eok ley kattrld. Anta el yaznlilan artft siizsel agLrnl,urn solgun bir

yalrsnnasur-dan balka bir _5ey olnadr Bunlam aiykii tin o uEucu ahengiuden pek azr girdi Yazrya gegirme iste-(inin zoruyla artrk yelli keqiflerde bulunmak istenndi. Yazllaul! yeniden kagrdr gcginnek dcnlek, masallan, onlan her zaman gegcrli krlnak

igil

kirlisel

e!i-linlleri ile siirekli olarak yelidcn ydatrnak isteyc er igin gerekli sdzcillde.in

ritksn-dan olu$n canl kaynaklnn ortada| kaldrnnak demckti Bu da. tutkulu

duy:fl*lann

colkulannl mumyalamak dcnlekti...

Bizlcr. giizrl konulmasrnr bilcn. iisriin nitclikli _{ijykiicii $eluazadin} saycsinde Binbir Gcr:e Masallat'r' nr Gelenckqiler'in alzrDdan ilitebilmckte murluyuz. Hcro-dol'un Nil'iD kaynaklafl iizcrinc dcdi!i gibi. bunlann kaynilklafl uzakta ve gizcnrli

ol-salar. vc biz onlarn sitzgcne vc diilselc iistiiuliik lannnayr gllg rca beninrscycn toplu-rrun dcrinliklerinden y.val yava! belirdigini gdriiyorsak ve bunlarr Yakrn DoSuitull ddrl k6{csirden gclilii yiizlcrcc alrzdan ilitiyorsak da; bura<la, yakla*rIlarrn geSitli, li!ine _{krnjrn. briyiik bir rrmalrn. kollarryla kabardrlr gibi. sonu[cu} gdrii

ii[rii

iCiDde.

bu m.sallar. mucizevi bir bijtiinliiklc ortaya grkmaktadr. Bdylccc Gelenekgiler'in soluncusu Mardrus olmak!adrr.

Olulrna noklasurda. escrin bu tiimsel ve gbrkcmli gcrqcgine gdnlilnii kaptran tiirn Sii/-elliklcrc scvdal ruhlara. artrk. ninbir Gcccrnin ga-[lar boyr.ltca yioclcncn bir ses olarak aElzdan aglza gcqen ve kendi gijciinden gclen bir erdc rlc _lurisl burast zcn-girr)c5erck sollutda bir bijyiiciiDiin. bir _!airir yapltrDa ddnijtnlesinin zincirlcrne

gcli-lirrini

belirtrncklc _{yctincbiliriz. Bunlru. ;inrdide, dolduEu ijlkede} gOzden yirrnckle olan

ylkrl

raz

bir.rnlt

l

sonuncu _{qekli olarak Dr.J.C.Mardrus'iin hayranLk vcrici} Franslzca nrelnindc ddiillcriIli bulrDullardu..

Arna kolulhrrn, kronolojinin. az ya da qok giivenli tuihin. kimi yazmsal

qa-ballnn ve nihaycl dcrindcn derinc bilgir)in katkrlannrn savsaklaDnranrasrm dileycnler viu. Bunlar. elettiriyc sunuhlu; rrrclinlcr vc el yaznralan aracrhlr ile bir

yaplt

girdi-sini grktrsrnr lannnak isleycnlerdir ve

illc

bu koiuda Sunlar s6ylcnebili:

,l* *

Gallandin l7O1-1714 arasmda

yayrnlara

Cevirisi, yetersizlilinc karlrn, giighi bi-i yaprt olarnk, hakkrnda pek az qcy bilinen Dolu'ya kaqr Fransa ve Avrupada hAyranLk uyandrdr. Bu yaprtla. ttim bir uylarhlr iqcrcn vc yallsrtau insanlgm onemli yaprllanDdan biriylc karyr kar5rya bulululdu-iu anlarirldr. BOylece

bilgili

kiqiler ve

ara5tlrrnacrlar bu yeni alana yanllrcasma attldrlar. Henrencecik birbirine aykrrr dd-Itincclcr ortaya _{Q*tl. FraNlz} ya dayabnncr Dolu Bilirrcileri. yaprhn kaynalr hakkn-da scn uutryrtalan girdilcr. Sylvestre de Sacy, bir Arap edcbiyalr tarilrgisi olan Viya-ruah HannDcr-Purgstall. lngiliz E.D.W.Lane. Alman

bilgiri

ve arkcololu Noeldekc gdrii!lerini orlaya koydular. Acaba yaprna srrfAraplnra ait metinler nli 562 konusu idi. yoksa qcqitli kaynaklardan gclcn mctinlcrdc rrri vardt?

Fransa'da. Sylvestre de Sacy, bir _{9ok yandaqla} vc aykfr fikirde olanlarla

kar-l

altr. Gallird'rn gevirisini ba$ka qeviriler de izledi. Burdar golu zanran asrllarurd:rki dnsdzlcrlc balhyor ya da hcr gevifiIen sunutlarmda kcndi gdriillcrini sergiliyordu. Caussirr dc Pcrceval.lSO6'da. Binbir Gectr n in yazrlq rarilrini Hicret'in 955 973. yrl,

lan olarak saptryor; kendisine g6re pek bayalr olan bir Arap iislobunu yansrttrilln sdyliiyor vc bu dykiileri kaleme alanln o zamanlarda ya$amri bir Araptan ba;kasr

ola-mayacaEr sonucuna vanyordu. Buna bir batka Dof,u Bilirnci, LanglDs. bu oykiilerdc-ki oykiilerdc-kiqileril has isirnleri genellikle lral dau gelme olduEuna gdre, kitabm kcndisi in de

Lan kaynakl olnasr gerektigilri ileri siircrck yanrl veriyordu. Vc bir gok eklcmclenr

daha sonra yaprldrfut; ve b<iylece lrar kayuakh bir kitaba.,{raP gelenck ve ya5amt-nrn yansruldrlt vc Arap diiqiinccsini ag&ca hclincrl tliiliimlcrin sokuldulunu iddia ediyordu. Arna, iirnelin iinlii hiik0ntdiu Harun Rclid i koDu cdirren dykiilerirr goklu-Iu ve dncmi gdz6n0lrde tutulu$i\ bu kiliirnlcr sort aynradit gok olrDaLydr. Z":rnranrn-da yctkisi ol<lukga biiyiik olall Edouird Grulhier' bu gorijl larzrnr dellekliyor ve dy-kiilcrdekirolii agrkcn gtiriilcn

ccirlriler'in

Brahrrra dilliylc

ilgili

Hind

ilihiyal

sistc-mine ait oldugullu bclirliyor. Bununh birliklc Sylvcslre de S:rcy, do-laiistii

y{ratftla-11n yalarnlirxra qok cski zarnalrlitrdart bcri bu delrli bollukll kilrrtlnalarr keyliyetirri Araplafln kcrdilcriuc <layntNikladr. Zn(crl bir gok Arap y.rziLrlarrnln rllclinleri

dcli!-lirnrek z-ortxlda kaln:lliurnur ve qok qclitli k:falardxn _Trkan oykolcrin. el.sancleril vc ancklodlann bu harrttrnlanrqrrtn birbirini izlcycD ddncrnlcrdc mcydtnir geldi!i. bu

dolubilinrcinin gciziirllcn kagnar aklrdlr;9c;itli akt:urnacrlann tck bil noktada

bir-lcltiklcri;

bunun da qcrqcvcnirl

btiliinl0!i

oldulu {nh!rhnirktndr. Gcri kalaru

dil'

rer*. iislijp oliLrak kesillliHc delilkcndir' Sylvcstrc dc Sncy. siizijrlii bn!litrkcn. lu

so-nuca varryor: Hcr lruaflu okuyucufltlll Binbir Gact"lc

.bi

ya da birqok Arap vcya N{iisltimall yazarnl. pck de uzak ohnayan vc Arapgarnn sirl oluLrk yazrlntadril bir

ta-rihte yazrlnul iiykiilerin bir kollcksiyonu ohnnsrlrdlll1 balkir lcy giircccEini slnrntyo-rum. Boylc olunci da. bu mnsrllann lcrliPlcndiklcri srr da iqlcrindc liitiin vc kahvc igirnindcl soz cdihnediline gitrc. bu derlcrncnin kcsirl tiuiltinirt deha da giivcnlc sap

laracall s6ylcncbilir. Bu giizlenr. derlcntcllin Hiclct irt IX. yrhnrn ortalarrDa doiru rncvcut

bululdululu

ktnrtlar. ' diyor'

lranlr ktikenc dcler vercn HuIInDq Purgsllll\n gdrij!ii' Arap ttrihqi Ebul Ha-sarr el-N'lcs Lrdiirirr (Bt),

dllti

arllarlnr

gclcn)

llu:tt

El'ruut' ya

da lleLu

EJ\urc ad[ bir dcrlcrnenin bu lirr turn _{cscrlerirl Prolor]Tt} i (ilk ijrDcii) olduiu hakklldlki

ta-nrkLirDa duyantr.

6tc

yandan, Yr*ub el-V:rrak

lrkna

adrylA Multarnmcd

bil

lsh.rk iil-Ne-dirn'in 897 de yayrnlan at\

Kitth

iil

Fihrist bqhkh kitabr|rn

Vlll.

boliimurdc lu lnct-re r?stlaruyor:

''Biriuci boliim: Gccclcrin

_$kiilcri

ytrzarlarttun vc bu konularr clc alan kitap ba:;hklanyla giizcl scrijvellleri aniahnhnn lnrihi iizcriucdir. Slrldii;lemeye day.rnan konularr icad eden ilk yazarlar, bunlarr kitrtplara gcAiflnillcr vc kilapl*lara

sokrnul-lar;

bunlarm bazrlartnda gdriilcn yabnDll hnyvafil rxl alzrlldan alllalrlan ijykiilerrr) yaz-arlari cski lranllar ohruqtur. Askanya (Eskiden Anadolu'da

lzlik

Gdlii yakrnla-rurdnki bir bcilgcdc kuruhnul DLvlct) kallarl bunlara ba;ka ekiertreler yapmt;lu-

Sa-sanilcr zamanrldll da bunlar qo!altllnr$ vc geni{letilniltir. Araplnr bunlan Arapgaya gcvinni!lcr, dykiicil vc raviler de buttlal parlatrp giiT-clleltinlliller ve de dalra ba;ka bcnzerlerini yazmrllardr. Bu tiirden ilk ylprt" He:ur Efstutc Kitubt

bt\limr

talr

ki.

" _{AU llurafe (}

Binlnm

_Lnaz Oykii) KitaDt" anlamrna gelir; ve _{lu dykiiyii} ortaya

ko-yar: $ahlar iqindc bir;ah. lrcluna giden bir kdrn bulunca. onunla bir gecc yatar: ertesi 56

-{iiri kadnn dldiirtiirnlti$. O srada bir batka riahllt $cluazad idh biiyrik bir zckA vc bilgi sahibi krzt ilc evlenrnig. Krz

olunll

yatrnaya

-qidince, ket)disinc pcti masallan nulat

mak

fiki

akhna gehnig. Ve dahasr. gcccniu sonuna dolru rnasllr 6ylc bu yerirxlc kcs mi|i ki, _1ah. ertesi gecc onuD dcvamrnr bjrcnlllck iizcre klznt

yl\lurlur bl!rllirnrf;

ve

h')lL'\'c hiI| _{ir'cc SCqr)try.} Bu zarnut

zurl

dlj|ah onurrla hulrktc v.r1: lllltj

\urJiir

lu): so und:r kansr hntnilc kaltnrl: vc yha da onu bu durullrt nas,l

gclildrlitlr

lqrklanrrq; bunu izlcycrck

_lth

onun zrkislna ha),'raD olrnul. ona knrlt bir scvqi duvurul vc yela rnnr baft;larnrq. Bu q:rhrn. DiiuyazivJ adh. kansu)e bu dilzclrj kuflni&ta yirrJrnrcr olarr brr srittnirsl vannU. Bu kilabul Bchrncn in

kvl

Hlilnai iqin (ya dr onun liu.rllDdiu) lcr

lillcndiii

ve sonradau buia

pk

gok baqka rj;,krilcrin sokuldulu siiylcnir. Vc,

Alkh

i<,ir gergck qudur ki. bu Ge'cc

Oyklileriiri

ilitcrck yorsunluk _Sidcrcn ilk ki;idc. El-ls kendcr (Biiynk lskendcr) ollnul: o0a drt!scl oykiiler a0lllin vc onu eglcndirrnck irrc-ycn birgok kur]seler rnaiyclinde bulunuyonllu!; bununla birliklc o sadecc cllcnurck istc|lri),ori lcdhirlilik vc kalrrlrhk da cdirrlrck istivormur;. Onu izlcycrck. hi.ikiinrdar,

lrrr. ayni :;ckilde bu l/r,:ut

Elvnc

kirabrnr kullanrr oidulir. Krtap birr rcccyr iQrriyor-du.. _{iurir bir dykij gcDcllikie birkag geccdc rulatrldr!urdln igindc ikiyli/rlcn ditltil rz} dykij vardr. Onu birgok kcz baltan okudunl; ama asluda giiliinE _{tjyk!lerte blyalrln:j_}

nlJ

bir

killplr

bu."

"Qagda; birdolubilimci ol.rn Buon Cana cle Vaux. bizc. Arrp yazinlt sdzij_

nii

ctli!i

bu _{dcrlcricnin. bizirn bildilirnizin ayui ohnadrlrnr raclccr, l.crgcvenil bcozer} oldu!unu soyluyor."

Ama. rlte ayr)r tarihqitrin bizirn kitabrmrzh drha iyi

ililkili

olan bir brqka go-rii$u:

'Abdus el-Calariirin ollu Ebu

Aklullih

Mulrannncd (loplanrp bir arndr cgle-nerck gcairilen) Ar:rp. Accrl, Ruur ve dilcr toplululilarur gcccleri arasrudtn

bi|

qccc scgcrck. hcr h(ilun)ii digcllcrindcn ba!rnrsrz olan hrr kir.rf, duucnlcntcye b.r!l:rinrri. Oykiilcr anl.rtun birg(rk ki5ilcri qa!nrrrq vc onlara err iyi bildiklcri yevlci ar)lnltrlln!. Bdyiecc bu gccelcrdc anhtllaD en parlnk ve cn hnrika ijykri ve n|lelrlafl derlenrir;; vc

bLrnlarla dijrtyiiz gecc olu;rurnrur;; daha tirzlasrnr terlipleycnrcdcn dlijrrl _!elip garrnr$;

uf

ir birr geiclrk hir dir/cnlcIlru dulluyunnu\.'

Bu gelilli agrklaDralardan _{ro|ra. bdliin bunliut. Mardrus}

_ti

_{vityurcrlilrr',lr!r.} sorunu. r1a-trdaki biginldc 6zetlemcleriui dilha iyi dclerlendircbiliriz:

"Arap diilgriciiniin bu cdebiyxt drutuln ilk

dnrli

bir lran derlcmesi olan //c_ :or E irzn,'dir.

Bilbir

gece diizeni (yani _$elraz.rd rn rcrtibi) vc _{Oykiilcrir bir} b<iltinrri-niin konusu, bugiiu yitip gitrnig olan bu kitaptan almtnr$hr. Bu lcnlalar iizerinde !^alr r.ro bykbcul(r. dillin. AIap g.'lcrr,:Uclrnru vc ruhunun i\tcrlcrinc vc _{k..u,li hnt.zilcft_} De gdrc

dcliliklikicr

yaprnrltrr. Kcsinlikic lran kdkcnli oLn.lyan ba;ka clisuc,lcr,

srf

Arap ktikcnli olanlrrla birliktc dykii anlntrnlarrn repcrtuarlirrDda ycr aLnrlllr. $rmdan Kahirc ye. Baldaitalr Fas a kadar.

tii

l Sriuri Miishjrnln al eni. Binbir Gtct,

Mtrstllarr'rnn aynag;lra yanslnu$tr. Biiyle olunca'

biz

sadcc!

bi

temel escr kar$l_ surda

dclil;

a-Irrleli;ilni Qclitli uygun duurnlara baiti)h olan' tiirn lslirn folklorura girmiq

bi

esei kar5rsrrrdayrz. Qrkr; rroktast lran olsa da' Arapgadan Fiusqaya Tiirkge-!e vc Hindustani dillcre gevrihniq olan bu rttasallar. Arap escriolarak tiim Dofu'ya

yayrl

lltrr.

"Bu

iiykiilcri|

kcsii biqirniDi alrnasrnda dilbilimsel gdriillere dayanarak bir koken. bir tarilr snptanraya kalkr;mak ymrltrcr bir

gi

lirn olur; Eiirlkii yazan olmayan bir kitaptlr bu; ve iizcrir)dc Qahltftlarr el yitzlttalarnrn lchgesitre kendi doEull yerleri-nin lchqelerini sokmaya

elilinlli

yazlcilar

larafuld'! tckar tekat

kopye cdilctek Ar{pganm tiim lckillcrinin bir bulu;ma yeri olmur;tur.''

garon gturn ds Vauxitun r.ogrniil"'n"t" anyalral gallynasrna Sdrc (Rcl

rr'

lc Dctl Mo

rles dcrgisindc l9)0lcre <loltu

yaylrlarmrlllr)'

lblklorcular vc bilirn ndanrlai larafrndan Qelitli esitr kayruklarr orlaya kondu:

Kimiefsarteler lncilgrkr;Ldrr. kimileri Tevrat grkr;ltdrr; dilerleride cski ya da gllday YunaD ve

Mrst

sdylencelcrirtdc[

ih

nUtlr' Unlii halite Harun Rc;id ilr

ki

uamaur oldulu ddrrcm dykiileri

do!!ll*la

Araptr'

hrcil vc Hrristiyan[frn kulsal kaynaklln. bizc' Sulan (Suz:rn)'rn ve Danyal Peyg nber'in dykiisiiltii. nrazlum

Aziz

Eustachc'rn eylernlcriiive (lslarn drlcesi dii-nern'ieracki) qitiAraplannrn cedlcrinin yalarrr kesitleritti vcrirler' Bilge Ciurayrkrn\n itykiisii lskc;dcriyeii Azizc Cathcrinc in elslncsini

all

rsatrr: caniryrkrrl sultanrn huzurunda kenclisine

bili

lcr. ilihiyat. edebiyat. sauanq' rnusiki iizerine bilim

adam-IAnnur ydrelttiklcri tiirn sorularr. bclki dc prototype'i lskcndcriyeli Hypathie

(370-.115 yrlian arastnda lskcnderiyedc <lolrtru1 Yunanh filozof vc mltcmatikqi).olan Azii,e CarhcriDc'in tutumuyla. hig birinclcn bilgi noksanhlr gdstermeden doEru olarak vc tnm zarlanlrda yanrtlar. Aziz BraDdanln cfsancsi Gemici Sindbad\n ilk gezisirrdc sitriiliir (lkisi de bir balilanrn srhna Qrknrak orada ycr, iger ve dinlcnirler) '

Peyganrbcrlerle

ililkili

ctlatreler. tjzellikle diinyada olup bitcn her Wyi

yansr-uur sihirli biil0r vc firuze kupasl ve iizeindc iki iiggenirr

bi

yrldz olulturacak lekilde

gapraz oliuak tar;rna kazlndr-Er

ylilti!ii

ilc Siileyman Peygambere ail efsanelcr

Tev-raital

gelmiq olrnahdt. BaLkglnnr dykiisiinde 'ecirmi'nin iqitrc kapatlldrdl tcstibu rniihiirle miihiirlenrni!tir.

Ugan at dykiisii Yunarlistan'rn Pcgasus (karrath at) iiykiisiinii aDdrff ki' daha sorua Rabelai\. PaDtagruel'de Pocolet olarak konuya yakla5ltnda bulunmu;; 1690'da da Mnrc de S6vign6 bundan csilrleuni!tir. Polyphlme tekgdzliisii' Binbir Gece'de' yaladl$ topragn hyrlanna vuran gezgiulerle beslenen kara canavarda yeniden orta-va'qtt;u$rr.

fot)"llCne

adt

bile

Gul el-Feniun olarak Arapgalaqllrrlmrltu'

Sind-badin ditrdiinc0 gczisinde

Circiilin

bityiileyer) ,cpliklcrindcn biri bulunnrnkta: vol-dallin bclirli bir otu yu[uklan

roff|r:rk

larmr yitinrcktedi... Iskcnderiye ve eski'Mr, st da Binhir Ccce 'ye y,rck qok 6yk0 srglaf;

kini

vakit kcndi ycrini alnrak iizere bir tn:_ deviyi b0yiik bir kumazl*la kandrran

Fnt

kg

Dclilc'ninki gibi ellendirici. kimi vrkil de

bi

stitunlu lanlaNrik lrern Kenri ni gaErrlruan ttykn gibi...

Kitabrn bundan _{sonraki bdltimlcrinde yol alrrkcr. iizellikle de Harun RcIrl} ditrplnillin dyki.ilcrindeu sallannug krsunlar bulacalu: Biraz r;Iirilnri:; vc giizcllctrrr_

ihnil

aneklodlar gogu zaman _{Muslatrafve Sarkrlu Kitabr,rdaki rurckiodlarta}

_aoir,

lannlltfur.

Batriln gergek

yilirlik

rornanlarrnrr izlerinc dc. dzellikle bir gok bt*rmlar-dan gdze garptcr _{vc dtrerrliolan Omer iin-Ncman dykiisiindc rastlan;.}

Ve nihayet yeDi Oykiiler de bizi Riinesalsirnrzm gaIda! diiDcntlcrirN giitiiriir,

-

7-atc bu dykiilcriD herbiri iqin kesin bir kitken vc tarih sitptarnak gcrckrnclc de. zamanrmrzxr eleltirisi. oulara ltuih srrasrna giirc bir delcr bignrcktenlagruarak rnctirlcri. dzellikle de bunlann _{kirni hiiliimlcrini kryaslayarak biiyiik bir olasrl ilada} gerqektcn en cskileri olan oniig ttykiidcn

bi

gckirdek olu$lunnut vc ar;alrd*i sonuE,

larr grkannrghr:

(Rawe de Bkut<:ht' yayrnr olan) Mardriis'ii baskrsxrda ortaya konan bu6y, kiiler lunlardu:

1. (Araya sokulan bir iiyku ilc) girit bdliimii:

2. Tacirlc lfrir dyk0sii (araya iiq dykii sokulnrak)l 3. Bahkgr ile Ecinni <iykiisii (araya dijrl iiykii sokularak); 4. Hamal ve Geng vc Gcng Krzlff dykiisii;

5. Kcsilcrck Oldiiriilcn Kadlr. Ug Elma vc Zenci Reyhan dykiisi.t;

6. Vezir Nureddin Ali vc Bcdreddin Hasan itykiisU;

7. Terzi ile Karnbur ijykiisij (araya iki itykti sokularak); 8. Nureddin vc Enis -i.ic Celis dykiisii;

9. Eyiib oglu GaDem dykiisti (araya _{iki dykii sokularak);}

l0.Ali

ibn-i Bekkar iiykiisii (araya

_ikidykij

sokularak):

ll.

Kamcr iiz-Zamrn dykosii;

12. Abanoz Ar dykiisii;

13. Deniz Krzl Giilnar dykiisii.

Sindbadin iiykiisii ilc liah Ciliyadin dykiisii daha iircelcre aitrir. Alisine ikin-ci Kamer uz-Zaman'rnkiyle Eskiikin-ci Marufun

oykiilcri XVl.

yiizyrla airti!. Ve bu

iki

Brup arasrMa ycr alan tiirn dteki dykiiler yavaSyatE Elf Lzylc ve Lc.ylc (Birrbir6"_ ce) nin qergevesi igine sokulmuqtur.

Bel_eclcrneyi nltjmkiin mertebc tarnantlarnrk iqin B. Alcxandre ular'rn

(Rc-t,trc Blunchi dcrgi,sinin 1 Haziran 1ti99 tarihli sayrsurda yayrnlanan) kirni gtiriilleri kuqkusuz okuyucuuun ilgisini gekcccktir:

Ular dcnrektcdir ki. "Dcrlcnicnin doncnrini saptarnak igin tek olilnak. eserde talunlrnan ozdcnlikli yillalnln incclennlesiylc hundan sonur^lar gtkartnrttltn yoluuu trramaktrr. Vc i:;tc. gergcktcl. ( bu yoldln) sou kerledc iiuctrti olan vcrilcr buluruz-"' llkin, ,inb1. (]e<:c'<le adr anrlan oniig tcnrcl oykijde atclli sildhlarrn kullanrl-drlr g(iriihnez. Arapllr riit'efi ilkin Madrid'i rnulnsara ettiklcri srrlda kullandrltr. Bu-ra,Jan, Et!'Letlc,' nin onuncu yiiz.yrldan sonra yaz.thnr; olatnrtytrcalt ortaya 9rkar.

lkinci olarak. Binhir Gcce'de Eiirap bilinir

lrra,

inrbikten qckilmirl ispirtolu

iqkilcr bilinnrez. Imbikrcn qckmcyi eski Yunanhlar bilirdi. lrnbikten gekilcn igkilerirr kulhnunr XII vc XIII. yuzyrllardl btiyi.ik Arap istilllan striLstttda artrk ya)'grn traldcy-di. Boylc olunca

E/l'Lalc

'nin bundan <itrcc ortaya g.rktrlr anla,rrhyor'

Uqilnc'U olarirk, sadccc XVI. yilzyrlda ycr ala' cn

so'.ykiiler

drlrrrdaki

<iykil-lerdc kahvcdc.n soz

edildili

dc _-uoriilmcz. Kahvc bir Arap bitkisi dciildir.

Haberlis-ta1'ur gtincyindcki Kalla ijlkcsinden gelir. Ve ilk kcz" 1-119'dl Ycrnen'in N{oka kcntirt-dc yetiltirilir. ve akrlahnaz bir g,abuklukia _{1,ayrlrr. qarabur} ycrini

alr

vc Miisltjnranla-rrn-rnilti igkisi haline gelir. Dcrlcmedcki Karner it-T.trtturt Il oykusti dr;rndaki oykii-Icr bc;inci yiizyrldan orlccsinc aittir.

I)<irdiinc,ri olarak tiltUndcn sadcce bir kcz oyktilcrdcn birindc sciz.

cdilir.Arne-rikr'dan Avrupa'ya XVI. yiiz-yrlrn ortalarilra dolru gelmiS olan ttitiin. Binhir Gcce ddneurindc Doiu'da kulllnrlmryordu'

Sorruncu olarak da. Binbir Gacc'iin Araplarr. hastahktan kitapta slk srk stiz crclilse de ticngiyi rarlnnryorlardr. oyle anta;rhyor ki, biz. fren-uiden Avrupa'da ilkirt XIV. yiizyrlcla konu;uldugunu duydukl XVI. ytizyrlda bu hastahk

lslinr

Do$u'y'u gcr-gek bir urilli salgur nitcligiyle sarmt; bulunuyordu'

"Bijttjn _{bu verilerden,} " _diyerek sdziini.i _{l6yle balhyor} yazarnTlt/,i "Bittbir Cccc'ni1 belirli bohirnlerinin onuncu yiizyrldan sotrra yaztltntl olarlayacalr.

dteki-lerin XV ve XVI. yUzyrllarda yazrldrlr; b0yiik bir bol0rniinlin dc yava$ yaval vc

qeqit-li ycrlcrdc bu iki

tirih

arasrnda nrcttrc katrldrlr anlaqrlrrraktadrr." Boylece gegitli yerlerden aytri souucil vanlttlr5 oluyor.

***

Binbir Gccc'nin birbirinden oldukga _{farkh Ee;itli elyazmalarturu ve} basrh

ntishalannrn bulundu!unu sriylcdik. 60

.

XX.

l,uzyrldan once hiqbir cleritirel baskr. nc Dogudt. nc de Avrupll,clx go, lhncmillir. Bunlilnn riillri1$cyh

iil

ycnrenihin (lBl4-18llt'tte)

_ikicilr

_{hllurclc iiat_} kijlcde (lamanrlanlnakstzur) _{yrl,rnladr!r lariiltcn soDra ortaya grkmtltr.}

Sonritdu,t _!\u bn\krlnr

yiplrnr$tr:

lltl5

lcn I8J3

r

kadrr BrcsLru

dl

Habicht baskrsr:

lll30'dln

Ill-12'yc krdru Kalkijlad{ ddrr _{cilr halindc l\{c Nrughlcr baskrsr;} 1835ic Kahirc dc iki cill hrlindc Bulak brskrsl

Kaltirc'dc Ezbckil,e baskrlan:

Dijrt cilt halurdc Cczvit rahiplcrinur "krrlltrInrq. dcnerlcnerek

parqllornrl

baskrsr:

D6rt cill halindc Bonrbay baskrsr; Vc nilrdycl bilzal Dr. Mcrdrus 0n baskru.

llk Franrrz baskrsr P:uis tc Cltudc BarbiD,ill dul cqinczcli[dc

I7(N

l7l7,dc oniki pulrloluk harllcrlc kijgiik boyda onikicilr halinclc _{yayrnllnrrn Grlland,rnkidu..} Bu baskt. _{gcviri olnuklal) gok ctzgtrcc y.lpllmrl. cksik bir uyarlantldrr.}

Crzolle vc Chavis..Srtlkut

_$cltritur,n

Oattlc,r.i

ballr!r

alttttdi Cuhinct t!e

F<;r,s' dc (Ccncvrc clc 178.1-

l79l

rc)

_)l),ltildr!r

clcrleure _{ilc Cialhndi izlcuriltir_} Tributicn du Cacn. Plrislc lll2-llc sckiz purrroluk _{harllerle gcvirinirr gcvirisr} olarak

Binhi

Gecluirt Yt.ttluttnnntts Mus.///a/./ nt rjq cill halinde btstlrdl.

Callandin _{fck Qok} yenidcn blskrlirn nritsrnda en iyisi lllJO'da l)aris,tc sckrz_ punloluk lck c;lt hillindc yitytnl:tnlu1 Loiscut. Deskrnrchanrps,ur _r)ollnrrvli y:tvr0la_

tliltl

P 4 tt ! I t io u Li I I (i-uir.c blsktsrdrr.

Ve en sonunda _{Dr.J.C.NIiudru\'ijn sdrcu!rl sdzcllliiuc vc liult}

_fcvidri

_ortava grkrttr,sttr. Sckiz puntoluk hitrllcrlc _{):tyntllniul.} \onuncu

(tldi

l.l0J tu grkan. ,,n.ritt erlll('r)ulutaIhui\.!D_i.h.tyrr lrtrv.:rcDhirq.rh.r1lurrDuql:urrrrr-.,,lrrpJurryrrrtrneD.:ii-zcl yazrnsal anrtllrrnclan biridir.

N'lardrus rin gevirisitlirr _{resiurli bir brskrsr birkag yrl} gegrikrcn sonlr Fasqucllc Yayrncvi

tarrlrnduo

lyt

konur: N{inyalijrlerle. lrlD ve Hind clyazltralnr )Ln tlpkt blrsriliLnyla donallhp tczhipicncrck... Bu rcnkli rcsilnlcr

l})!u

yaytnlndll

sahnelcri {cmsil ediyordu. Hcur _{Scrqckgiliti.} lrerrr dc bu I)ogu lu yillirnun kcndi iisl0bul)u can-landrnyor; Mardrus iirt oykiilcriDin Arap ruhuyh itnlittls lllr ddniiltjrnlcriylc lant an lanrryla uyu;r.rnr saihyor: bu

di

ynztnll ytmba5rrrda ycr alan rcsirnle yazrnrn kcrrdisi arasrDda pck scvrck gdrijlcn uyunlu olu.sturuyordu. Bunlarln kaynaklarL. ruh. dai$iince

alcnlinin agllnn ga-llllda. AraP isilismdall sorua

_liir

ve sanatln

gelillili

yadadahada Vofrn Ult gotOo. ,lnr"gin Bab0r'tin saraytnda rcvaQ gdrdiig0 ve dolayrsryla HindJran Ekolii dcDcn gala ba!h lckliylc ortaya qftllrr$lr'

Son olarak Piazzir Yayrtrr. Biiyiileyiciirirr clevAsii cscrirri Can6irin

resimledi-!i

dijn puntoluk harllcrlc

oniki cill

halindc yaylnlarnlltrr'

Srrasr gclittce. Mardus iin Fransrzca mclni liirn dillerc qcvrilmi;tir' Oz-ellikle de lspanyolcay.r iinlil yazar Blnsco lbal:rcz taral'tndalr Gomcz Carilloirun 6nsdziiyle otuz cilt olarak gcvrillDirilir.

Scizscl gclencklcrlc ntasalctdatr rnasalclya krskangltkla aklartlao Oykiiler' sonralar kAtiplcr vc riivilcr tal.rl rdalr siryrstz defir;ikliklcri iqindc elyazrnalalna dii-Drilriiriihnii!; vc biiliill bunlar harika aoa dl-h,Dk vc c!it olnayan bir tir:(la geli;nri1 bir nralzcrne olu5lurlrrullur: vc i!rc h.llcn diinylDlll lliln dillcrillc yaylhnrg bulunau Binbit' Gecc 'nm gctgckli!i iginde zincirlcnre gcli;irnitri anntlsatmak iizcrc durum biiylc'cc yctcrincc ozrtlctrmig oldu.

Kattas

l)iillirrr

elcklcrirrin qok cski bir aksoylusunun ilkirt bir Baldat ycrlisi-rc, sorua da bir Kahirc yerlisinc dtjniiten. cn sonutrda d'r qalda1 vc Fralrslz olarak in_ sausr fonnuna biirijrren Dr.J.C Mrudus ijlr o toprak]alnt tcllliz aksarllyla soiuncu ke/ kesin bir sanrt cscd

_$kliylc

anlarlrgr bu n)asallar. biiyiik bir bcgri

hD*hlr

vurgula'

rrlllrr.

DIP^*O1.LAR:

* _{Onarrn, Alinr $crif. lstartbul vc} M.rrrnara Llnivcrsitelcri O!retirn Uycsi'

l

Yczarm. Ptu is lc SFELT Yayrncvince 1917 dc yayullannn l'€s l\{illes et Une Nu-it" adh yaprtmrr 13

ili

30. suylalamrda bulunan bdliinltiniin gevirisidir'