GAZĠ ÜNĠVERSĠTESĠ
EĞĠTĠM BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ
AĠLE EKONOMĠSĠ VE BESLENME ANA BĠLĠM DALI
TÜKETĠCĠLERĠN ALTERNATĠF TURĠZM TÜRLERĠNĠ SATIN ALMA
DAVRANIġLARINI ETKĠLEYEN FAKTÖRLER
DOKTORA TEZĠ
Hazırlayan
Aslı ALBAYRAK
Ankara Mayıs, 2011
GAZĠ ÜNĠVERSĠTESĠ
EĞĠTĠM BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ
AĠLE EKONOMĠSĠ VE BESLENME ANA BĠLĠM DALI
TÜKETĠCĠLERĠN ALTERNATĠF TURĠZM TÜRLERĠNĠ SATIN ALMA
DAVRANIġLARINI ETKĠLEYEN FAKTÖRLER
DOKTORA TEZĠ
Aslı ALBAYRAK
DanıĢman: Prof. Dr. M. Hamil NAZĠK
Ankara
JÜRĠ ÜYELERĠNĠN ĠMZA SAYFASI
Aslı ALBAYRAK„ın “Tüketicilerin Alternatif Turizm Türlerini Satın Alma
DavranıĢlarını Etkileyen Faktörler” baĢlıklı tezi 16.05.2011 tarihinde, jürimiz
tarafından Aile Ekonomisi ve Beslenme Eğitimi Ana Bilim Dalında Doktora Tezi olarak kabul edilmiĢtir.
Adı Soyadı Ġmza
Üye (Tez DanıĢmanı): Prof. Dr. M. Hamil NAZĠK ..……….
Üye : Prof. Dr. Cemal YÜKSELEN ..……….…………
Üye : Prof. Dr. Doğan YaĢar AYHAN .………..
Üye: Prof. Dr. Mehmet TAġPINAR .……….
ÖN SÖZ
Ülkemizde turistik faaliyetlerin baĢladığı zamanlardan bugüne kadar geçen süreç göz önünde bulundurulduğunda tüketiciler tatil amaçlı turistik faaliyetlerde deniz-kum-güneĢ olarak ifade edilen kitle turizmini gerçekleĢtirmekteydi ancak son yıllarda ülkemizde de ivme kazanmaya baĢlayan alternatif turizm, tüketicilerin tatil tercihleri üzerinde etkili olmaya baĢlamıĢtır. Dolayısıyla tüketicilerin alternatif turizm ile ilgili davranıĢlarını, davranıĢlarını etkileyen faktörleri saptamak gerek tüketicilerin alternatif turizm türlerini tanımaları ve rasyonel satın alma davranıĢı geliĢtirmeleri açısından gerekse alternatif turizm hizmeti sunan iĢletmelerin alternatif turizm pazarını tanımaları ve bölümlere ayırmaları açısından önemli bilgiler sunacaktır. Bu durum tüketicilerin alternatif turizm türleri ve bu turizm türlerini satın almaları konusunda eğitici ve bilgilendirici yol ve yöntemler gösterirken turizm iĢletmelerini de tüketicilerin istek ve ihtiyaçlarını en iyi Ģekilde karĢılayacak alternatif turizm hizmeti sunmaları konusunda bilgilenmelerini sağlayacaktır. Bu çalıĢma sayesinde tüketicilerin alternatif turizm türlerini tanımalarına, bu konuda bilgilenmelerine, kendilerine uygun alternatif turizm türlerini seçmelerine ve iĢletmelerinde tüketicilerin özelliklerine uygun turizm hizmeti sunmalarına yardımcı olacağına inanmaktayız.
Tüketicilerin alternatif turizm türlerini satın alma davranıĢlarını etkileyen faktörleri saptamak amacıyla yürütülen bu araĢtırmanın gerçekleĢtirilmesinde, tez çalıĢmasının planlanması ve yürütülmesine her zaman destek olan, fikir ve engin bilgileriyle yol gösteren danıĢmanım Prof. Dr. M. Hamil NAZĠK‟e, akademik hayatım ve tüm tez çalıĢmam süresince bilgisi, desteği, yardımları ve dostluğuyla hep yanımda olan Prof. Dr. Cemal YÜKSELEN‟e, bilgisi ve dostluğuyla her zaman olduğu gibi tez çalıĢmam sırasında da beni yalnız bırakmayıp destek olan dostum Yrd. Doç. Dr. Ayça GÜMÜġAY ġAHĠN‟e ve sadece bu tez çalıĢmam süresince değil hayatımın her evresinde bana inanan, güvenen ve destek olan annem, babam ve AyĢe-Erdal DEMĠREL‟e sonsuz teĢekkürlerimi sunarım.
ÖZET
TÜKETĠCĠLERĠN ALTERNATĠF TURĠZM TÜRLERĠNĠ SATIN ALMALA DAVRANIġLARINI ETKĠLEYEN FAKTÖRLER
ALBAYRAK, Aslı
Doktora, Aile Ekonomisi ve Beslenme Eğitimi Bilim Dalı Tez DanıĢmanı: Prof. Dr. M. Hamil NAZĠK
Nisan–2011, 212 sayfa
Bu çalıĢmanın amacı, turistik tüketicilerin alternatif turizm türlerini satın alma davranıĢlarını etkileyen faktörleri saptamak, alternatif turizm türlerini gerçekleĢtiren tüketicilerin çeĢitli özelliklerini ortaya koyarak tüketicileri alternatif turizm türleri ve özellikleri hakkında bilgilendirmek ve onlara turizm faaliyetleri hakkında önerilerde bulunmak; aynı zamanda iĢletmelere de alternatif turizm türlerini satın alan tüketicilerin özellikleri hakkında bilgiler vererek tüketicilerin ihtiyaç ve isteklerini en iyi Ģekilde karĢılayacak hizmet sunumlarına katkıda bulunmaktır.
ÇalıĢma öncesinde Ġstanbul Ġl Turizm Müdürlüğü internet sitesinden Ġstanbul ili BüyükĢehir Belediyesi sınırları içerisinde Kültür Turizmi, Kongre Turizmi, Botanik Turizmi, Ġnanç Turizmi, Deniz Turizmi, KuĢ Gözlemciliği Turizmi, Hava Sporları Turizmi, Golf Turizmi ile Sağlık ve Termal Turizm aktivitelerinin gerçekleĢtirildiği saptanmıĢ ve çalıĢma kapsamına Ġstanbul ili BüyükĢehir Belediyesi sınırları içerisinde gerçekleĢtirilen söz konusu alternatif turizm faaliyetlerine katılan 405 turistik tüketici alınmıĢtır. ÇalıĢma kapsamına alınan tüketicilere araĢtırmacı tarafından daha önceden hazırlanmıĢ olan görüĢme formları uygulanmıĢtır.
AraĢtırma sonunda, genç ve orta düzeyde gelire sahip olan tüketicilerin BotanikTurizmi, Kongre Turizmi ve Kültür Turizmini; 40 yaĢ altında, orta düzeyde gelire sahip tüketicilerin KuĢ Gözlemciliği Turizmi ve Hava Sporları Turizmini, 40 yaĢından küçük, yüksek düzeyde gelire sahip olan tüketicilerin Yat Turizmini, 40 yaĢından büyük düĢük düzeyde gelire sahip olan tüketicilerin Sağlık ve Termal Turizmi ile Ġnanç Turizmini ve 50 yaĢından büyük, yüksek düzeyde gelire sahip olan tüketicilerin Golf Turizmini gerçekleĢtirdikleri bulunmuĢtur. Diğer taraftan, tüketicilerin alternatif turizm türlerini gerçekleĢtirmeleri üzerinde etkili olan, onları alternatif turizm türlerini gerçekleĢtirmeye yönelten en önemli faktörün tüm alternatif turizm türleri için “Merak ve Öğrenme” olduğu, Golf Turizmi, Hava Sporları Turizmi, Kongre Turizmi,
Kültür Turizmi ve Yat Turizmi katılımcıları için “Kendini Ġyi Hissetme”nin ikinci dereceden önemli olduğu ve “Farklılık” faktörünün ise en az önemli olduğu bulunmuĢtur. Bu durumun aksine, Botanik Turizmi, Ġnanç Turizmi, KuĢ Gözlemciliği Turizmi ile Sağlık ve Termal Turizmi katılımcıları için ise “Farklılık” faktörünün ikinci dereceden önemli faktörken “Kendini Ġyi Hissetme”nin en az önemli olan faktör olduğu saptanmıĢtır.
ÇalıĢma sonunda tüketicilere kendi demografik özellikleri ile ihtiyaç ve isteklerine hangi alternatif turizm türlerinin uygun olduğuna iliĢkin önerilerde bulunulurken aynı zamanda iĢletmelere de alternatif turizm türlerine iliĢkin talebi yöneltmek için uygulanabilecek stratejiler hakkında önerilerde bulunulmuĢtur.
ABSTRACT
FACTORS AFFECTING CONSUMERS TO PURCHASE BEHAVIOURS ALTERNATIVE TOURISM TYPES
ALBAYRAK, Aslı
Doctorate, Family Economy and Nutrition Department Thesis Advisor: Prof. Dr. M. Hamil NAZĠK
April–2011, 212 pages
The objective of this study is to define the factors affecting the purchase behaviors of consumers for alternative tourism types; to provide information to the consumers about alternative tourism types and features by revealing the various properties of the consumers conducting alternative tourism types and to give advises on tourism activities; and, simultaneously, to provide information about the characteristics of the consumers purchasing alternative tourism types contributing consumers for provision of the services in the best manner to meet their needs and requirements.
Prior to the study, it is found that there are Culture Tourism, Congress Tourism, Botanic Tourism, Faith Tourism, Sea Tourism, Bird Observation Tourism, Air Sports Tourism, Golf Tourism and Healthcare and Thermal Tourism activities are rendered within the boundaries of the Metropolitan City of Istanbul from the website of Istanbul Provincial Tourism Directorate; and 405 tourism consumers who conduct the cited alternative tourism types within the boundaries of the Metropolitan City of Istanbul are included in the study. The consumers within the scope of the study are applied by the interview forms previously prepared by the researcher
At the end of the study, it is found that young consumers with medium income level prefer Congress Tourism and Culture Tourism; consumers under 40 with medium income level prefer Bird Observation and Air Sports Tourism; consumers under 40 with high income level prefer Yacht Tourism; consumers over 40 with low income level prefer Healthcare and Thermal Tourism and Faith Tourism; and consumers over 50 with high income level prefer Golf Tourism. On the other hand, it is revealed that the most important factor affecting on the preference of the consumers for alternative tourism types and leading them to conduct any of the alternative tourism types is “Curiosity and Learning” for all types; the second factor is “Feeling Good” for Golf Tourism, Air
Sports Tourism, Congress Tourism, Culture Tourism and Yacht Tourism, and “Difference” is the last factor for all types. Contrary to such finding, it is found for Botanic Tourism, Faith Tourism, Bird Observatory Tourism, and Healthcare and Thermal Tourism types that “Difference” is the second factor as “Feeling Good” is the least effective one.
At the end of the study we advised consumers on the alternative tourism types compliant with their demographic characteristics and need and requirements, and the businesses on the strategies to be applied in order to drive the demand for alternative tourism types.
ĠÇĠNDEKĠLER
JÜRĠ ÜYELERĠNĠN ĠMZA SAYFASI... Ġ ÖN SÖZ ... ĠĠ ÖZET ... ĠĠĠ ABSTRACT ... V ġEKĠLLER LĠSTESĠ ... XĠĠ KISALTMALAR LĠSTESĠ ... XĠĠĠ 1. GĠRĠġ ...1 1.1. AraĢtırma Problemi ...3 1.2. AraĢtırmanın Amacı ...3 1.3. AraĢtırmanın Önemi ...5 1.4. Varsayımlar ...6 1.5. Sınırlılıklar ...6 1.6. Tanımlar ...7 2. KAVRAMSAL ÇERÇEVE ...9
2. 1. Alternatif Turizmin Tanımı ve Turizmdeki Yeri ...9
2. 2. Alternatif Turizm Türleri ... 12
2.2.1. Kültür turizmi ... 14
2.2.2. Sağlık ve termal turizmi ... 17
2.2.3. KıĢ turizmi ve dağcılık ... 20 2.2.4. Mağara turizmi ... 21 2.2.5. Yayla turizmi ... 23 2.2.6. Kongre turizmi ... 24 2.2.7. Av turizmi ... 25 2.2.8. Golf turizmi... 26 2.2.9. Gençlik turizmi ... 27 2.2.10. Yat turizmi ... 28 2.2.11. Botanik turizmi... 29
2.2.12. Ġpek yolu turizmi ... 30
2.2.13. Ġnanç turizmi ... 31
2.2.14. Hava sporları turizmi ... 32
2.2.15. Akarsu turizmi ... 33
2.2.16. Sualtı dalıĢ turizmi... 34
2.2.17. KuĢ gözlemciliği turizmi ... 34
2.2.18. Rekreasyonel turizm ... 36
2.2.19. Kamp ve karavan turizmi ... 37
2.2.20. Spor turizmi ... 38
2.2.21. Kırsal turizm ... 38
2.2.22. Diğer bazı alternatif turizm türleri ... 40
2. 3. Tüketici DavranıĢları ve Tüketici DavranıĢlarını Etkileyen Faktörler ... 40
2.3.1. Kültürel Faktörler ... 45
2.3.1.1. Kültür... 45
2.3.1.2. Alt kültür... 46
2.3.1.3. Sosyal sınıf... 47
2.3.2. Sosyal Faktörler ... 48
2.3.2.1. DanıĢma grupları (Referans grupları) ... 48
2.3.2.2. Aile ... 50
2.3.3. KiĢisel Faktörler ... 52
2.3.3.1. YaĢ ve yaĢam dönemi ... 52
2.3.3.2. Meslek ... 53 2.3.3.3. Ekonomik özellikler ... 54 2.3.3.4. YaĢam tarzı ... 55 2.3.3.5. KiĢilik ... 56 2.3.4. Psikolojik Faktörler ... 57 2.3.4.1. Güdülenme (Motivasyon) ... 58 2.3.4.2. Algılama ... 61 2.3.4.3. Öğrenme ... 63 2.2.4.4. Ġnanç ve Tutum ... 65
2.4. Alternatif Turizm ve ĠĢletmelerin Pazarlama Stratejisi ... 66
2.4.1. Pazar Bölümleme ... 67 2.4.1.1. Coğrafi kriterler ... 71 2.4.1.2. Demografik kriterler ... 71 2.4.1.3. Psikolojik kriterler ... 73 2.4.1.4. DavranıĢsal kriterler ... 74 2.4.2. Pazar Hedefleme ... 75 2.4.3. Pazar Konumlama ... 76
2.4.4. Pazarlama Karması GeliĢtirme ... 79
2. 5. Alternatif Turizm Türleri ve Tüketici DavranıĢları ... 88
3. YÖNTEM... 106
3.1. AraĢtırmanın Modeli... 106
3.2. Evren ve Örneklem ... 107
3.3. Verilerin Toplanması ... 108
3.3.1. Veri Toplama Aracının Hazırlanması ... 108
3.3.2. Veri Toplama Aracının Uygulanması ... 114
3.4. Verilerin Analizi ... 115
4. BULGULAR VE YORUM ... 116
4.1. Tanımlayıcı Ġstatistiklere ĠliĢkin Bulgular ... 116
4.2. Alternatif Turizm Tüketicilerinin Demografik Faktörler ve BoĢ Zaman Faaliyetlerine Göre Ayırımına Yönelik Ayırma (Diskriminant) Analiziyle Ġlgili Bulgular ... 124
4.3. Tüketicilerin Demografik Özellikleri Ġle GerçekleĢtirdikleri Alternatif Turizm Türleri Arasındaki ĠliĢkiyle Ġlgili Bulgular ... 126
4. 4. Alternatif Turizm Türlerine Göre Psikolojik Faktörlere ĠliĢkin Bulgular ... 131
4.5. AraĢtırma Bulgularının Değerlendirilmesi ... 155
5. SONUÇ VE ÖNERĠLER ... 159
5.1. Sonuç ... 159
5.2. Öneriler ... 166
KAYNAKÇA ... 171
TABLOLAR LĠSTESĠ
Tablo 1. Kültür Turizminin Sınıflandırılması ... 16
Tablo 2. Maslow‟un Ġhtiyaçlar HiyerarĢisi Ġle Turistik DavranıĢ Arasındaki ĠliĢki... 60
Tablo 3. Dünya Turizm Örgütü Tarafından Kullanılan Güdü Listesi ... 60
Tablo 4. Alternatif Turizm Türlerini GerçekleĢtiren Tüketicilerin Demografik Özelliklerine Göre Dağılımı ... 117
Tablo 5. Alternatif Turizm Türüne Katılanların BoĢ Zamanlarını Değerlendirme Faaliyetlerine Göre Dağılımı ... 120
Tablo 6. Alternatif Turizm Türüne Katılanların Son Bir Ay Ġçinde GerçekleĢtirdikleri Faaliyetlere Göre Dağılımı... 123
Tablo 7. Diskriminant Analizi Sınıflandırma (Gruplama ) Sonuçları ... 124
Tablo 8. Alternatif Turizm Türlerine Göre Katılımcıların Cinsiyet Dağılımı ... 126
Tablo 9. Alternatif Turizm Türlerine Göre Katılımcıların YaĢ Dağılımı ... 127
Tablo 10. Alternatif Turizm Türlerine Göre Katılımcıların Öğrenim Durumları Dağılımı ... 128
Tablo 11. Alternatif Turizm Türlerine Göre Katılımcıların Gelir Dağılımı ... 129
Tablo 12. Alternatif Turizm Türlerine Göre Katılımcıların Meslek Grubu Dağılımı . 130 Tablo 13. Her Bir Psikolojik Faktör Ġle Ġlgili GeliĢtirilen DeğiĢkenlere ĠliĢkin Tanımlayıcı Ġstatistikler ve GeliĢtirilen DeğiĢkenlere Ait Ortalamaların Anlamlılık Testi ... 132
Tablo 14. Botanik Turizminde Her Bir Psikolojik Faktör Ġçin GeliĢtirilen DeğiĢkenlere ĠliĢkin Tanımlayıcı Ġstatistikler ve GeliĢtirilen DeğiĢkenlere Ait Ortalamaların Anlamlılık Testi ... 133
Tablo 15. Golf Turizminde Her Bir Psikolojik Faktör Ġçin GeliĢtirilen DeğiĢkenlere ĠliĢkin Tanımlayıcı Ġstatistikler ve GeliĢtirilen DeğiĢkenlere Ait Ortalamaların Anlamlılık Testi ... 134
Tablo 16. Hava Sporları Turizminde Her Bir Psikolojik Faktör Ġçin GeliĢtirilen DeğiĢkenlere ĠliĢkin Tanımlayıcı Ġstatistikler ve GeliĢtirilen DeğiĢkenlere Ait Ortalamaların Anlamlılık Testi ... 136
Tablo 17. Ġnanç Turizminde Her Bir Psikolojik Faktör Ġçin GeliĢtirilen DeğiĢkenlere ĠliĢkin Tanımlayıcı Ġstatistikler ve GeliĢtirilen DeğiĢkenlere Ait Ortalamaların Anlamlılık Testi ... 137
Tablo 18. Kongre Turizminde Her Bir Psikolojik Faktör Ġçin GeliĢtirilen DeğiĢkenlere
ĠliĢkin Tanımlayıcı Ġstatistikler ve GeliĢtirilen DeğiĢkenlere Ait Ortalamaların Anlamlılık Testi ... 138
Tablo 19. Kültür Turizminde Her Bir Psikolojik Faktör Ġçin GeliĢtirilen DeğiĢkenlere
ĠliĢkin Tanımlayıcı Ġstatistikler ve GeliĢtirilen DeğiĢkenlere Ait Ortalamaların Anlamlılık Testi ... 140
Tablo 20. KuĢ Gözelmciliği Turizminde Her Bir Psikolojik Faktör Ġçin GeliĢtirilen
DeğiĢkenlere ĠliĢkin Tanımlayıcı Ġstatistikler ve GeliĢtirilen DeğiĢkenlere Ait Ortalamaların Anlamlılık Testi ... 141
Tablo 21. Turizminde Her Bir Psikolojik Faktör Ġçin GeliĢtirilen DeğiĢkenlere ĠliĢkin
Tanımlayıcı Ġstatistikler ve GeliĢtirilen DeğiĢkenlere Ait Ortalamaların Anlamlılık Testi……….…..143
Tablo 22. Yat Turizminde Her Bir Psikolojik Faktör Ġçin GeliĢtirilen DeğiĢkenlere
ĠliĢkin Tanımlayıcı Ġstatistikler ve DeğiĢkenlere Ait Ortalamaların Anlamlılık Testi ... 144
Tablo 23. Alternatif Turizm Türlerine Katılanların YaĢ Ortalamalarının Dağılımı .... 145 Tablo 24. Alternatif Turizm Türlerine Katılanların YaĢları Arasındaki Farklılık
Sonuçları (ANOVA) ... 146
Tablo 25. Alternatif Turizm Türlerine Katılanların Gelir Ortalamaları Dağılımı ... 147 Tablo 26. Alternatif Turizm Türlerine Katılanların Gelirleri Arasında Farklılık
Sonuçları (ANOVA) ... 147
Tablo 27. Faktörlerce Açıklanan Toplam Varyans ... 148 Tablo 28. Faktör Matris Yapısı ... 149 Tablo 29. Analiz Ġle Elde Edilen Faktörlerin Puan Ortalamalarının Alternatif Turizm
Türlerine Göre Dağılımı ... 150
Tablo 30. Analiz Ġle Elde Edilen Faktörlerin Puan Ortalamalarının Alternatif Turizm
Türlerine Göre Farklılık Sonuçları ... 150
Tablo 31. Analiz Ġle Elde Edilen Faktörlerin Puan Ortalamalarının YaĢ Gruplarına
Göre Dağılımı ... 152
Tablo 32. Analiz Ġle Elde Edilen Faktörlerin Puan Ortalamalarının YaĢ Gruplarına
Göre Farklılık Testi (ANOVA) ... 153
Tablo 33. Analiz Ġle Elde Edilen Faktörlerin Puan Ortalamalarının Gelir Gruplarına
Tablo 34. Analiz Ġle Elde Edilen Faktörlerin Puan Ortalamalarının Gelir Gruplarına
ġEKĠLLER LĠSTESĠ
ġekil 1.Tüketici Satın Alma DavranıĢlarını Etkileyen Faktörler ... 44 ġekil 2.Pazar Bölümleme, Hedefleme ve Konumlama AĢamaları ... 69 ġekil 3.Hizmet ĠĢletmeleri Ġçin GeniĢletilmiĢ Geleneksel Pazarlama Karması ... 80 ġekil 4.Tüketicilerin Alternatif Turizm Türlerini Satın Almalarını Etkileyen Faktörler
KISALTMALAR LĠSTESĠ
WTO : World Tourism Organisation-Dünya Turizm Örgütü
FICC : Federation Internationale de Camping et de Caravanning-Uluslararası Kampçılık ve Karavancılık Federasyonu
BÖLÜM I
1. GĠRĠġ
Ġnsanların, tarihin her çağında değiĢik nedenlerden ötürü seyahat ettikleri bilinmektedir. Ancak seyahat, geçmiĢteki dini, askeri ve ticari nedenlerle yapılıĢının dıĢına çıkarak günümüzde sanayinin geliĢmesi, kiĢi baĢına düĢen gelirin artması, refah düzeyinin yükselmesi, insanların kullanabileceği boĢ zamanın artması, turizmin Ģekil değiĢtirmesi ve dinlenme, eğlenme, bir arada olma, kültürel geliĢim, sosyalizasyon, yeni yerler görme, vizyonunu geliĢtirme, doğa ile iç içe olma gibi isteklere hizmet eden bir hal almıĢtır.
Ülkemizde turistik faaliyetlerin baĢladığı zamanlardan bugüne kadar geçen süreç göz önünde bulundurulduğunda, tüketiciler tatil amaçlı turistik faaliyetlerde deniz-kum-güneĢ olarak ifade edilen kitle turizmini gerçekleĢtirmekteydi; ancak son yıllarda ülkemizde de ivme kazanmaya baĢlayan alternatif turizm, tüketicilerin tatil tercihleri üzerinde etkili olmaya baĢlamıĢtır. Alternatif turizm geleneksel kitle turizmine yeni bir yön vermek amacıyla bir bölgede ya da ülkede var olan tüm doğal, tarihi, turistik kaynakların turistik amaçlı kullanımını sağlayan, tüketicilerin bu bölgelere bilgi ve görgülerini arttırmak, yeni yerler görmek ve turizme konu olan diğer unsurları gerçekleĢtirmek amacıyla yer değiĢtirmelerine ve seyahat etmelerine olanak tanıyan bir turizm çeĢididir. Turizm tüketicilerine farklı imkanlar doğrultusunda yılın her ayında tatil yapma, özel ilgi ve zevklerini gerçekleĢtirme imkanı sunan alternatif turizm, kitle turizminden sıkılan, farklılık arayan tüketicilere farklı değerler sunan tüm alternatif turizmle ile ilgili turistik ürün ve hizmetler bütününün bir araya getirilmesi sonucu oluĢmuĢ bir turizm çeĢididir.
Kitle turizmine bir alternatif olarak geliĢen, doğal kaynakları koruyarak kaliteli bir sosyal çevre oluĢturmayı ve bölgesel istihdamı arttırarak ekonomik fayda sağlamayı amaçlayan, turizm faaliyetlerinin bütün bir yıla yayılmasına; tüketicilerin özel ilgi ve zevklerini gerçekleĢtirmelerine imkan tanıyan ve ülkemizde kısa bir süredir gerçekleĢtirilen alternatif turizmin, hem turizm faaliyetlerine katılanlara hem de ülke ekonomisine sağladığı ve sağlayacağı yararlar son derece önemlidir.
Ekonomik faktörler ile birlikte sosyolojik ve psikolojik faktörlerin geliĢmesiyle turizm faaliyetlerine katılanların oranı gün geçtikçe artmaktadır. Ekonomi ve sosyal alanda yaĢanan geliĢmelerle birlikte tüketici tercihlerindeki değiĢimler turizmde sunulan hizmetlerin çeĢitlendirilmesini zorunlu hale getirmektedir. ĠĢletmeler, bir taraftan tüketicilerin istek ve ihtiyaçlarına uygun turistik ürünleri sağlamaya çalıĢırken, diğer taraftan da sürekli yaĢanan değiĢimlere cevap verebilecek ürünleri geliĢtirmek zorunda kalmıĢ; kısa sürede alternatif turizm türleri ile ilgili önemli arz kaynakları yaratılmıĢtır. Diğer bir değiĢle, artan tüketici talebine ve yeterli alternatif turizm arz kaynakları olmasına karĢın tüketicilerin bu turizm türlerinin özelliklerini satın alma davranıĢının yeterli düzeye çıkmasını engellemiĢtir.
Bu bakıĢ açısıyla, tüketicilerin alternatif turizm ile ilgili davranıĢlarını etkileyen faktörleri, alternatif turizm türlerini satın alan tüketicilerin genel özelliklerini ortaya koymak gerek tüketicilerin alternatif turizm türlerini tanımaları ve rasyonel satın alma davranıĢı geliĢtirmeleri için bilgilendirilmeleri açısından gerekse alternatif turizm hizmeti sunan iĢletmelere alternatif turizm pazarını tanımaları ve bölümlere ayırmaları açısından önemli bilgiler sunacaktır. Bu durum tüketicilerin alternatif turizm türleri ve bu turizm türlerini satın almaları konusunda eğitici ve bilgilendirici yol ve yöntemler gösterirken, turizm iĢletmelerinin de tüketicilerin ihtiyaç ve isteklerini en iyi Ģekilde karĢılayacak alternatif turizm hizmeti sunmalarına katkı sağlayacaktır.
Diğer taraftan, turizm pazarlaması alanında çalıĢmalar yapan bilim insanları her ne kadar tüketici davranıĢlarını etkileyen faktörlerin tüketicilerin alternatif turizm türlerini satın alma davranıĢları üzerinde etkili olduğunu belirtseler de; tüketicilerin alternatif turizm türleri hakkındaki algı ve davranıĢlarının ölçülmesi, alternatif turizm türlerini satın alma davranıĢlarında etkili olan kriterlerin önem ve etkinliğinin ölçülmesi
ile tüketicilere tatil planlama ve alternatif turizm türleri ile ilgili önemli bilgiler vereceği gibi alternatif turizm hizmeti sunan iĢletmelerin de tüketicilerin alternatif turizme karĢı davranıĢlarını, tutum ve algılamalarını anlamalarını sağlayacaktır. Diğer bir değiĢle, alternatif turizm pazarının tüketicilerin tatil ihtiyaç ve isteklerine göre amacına uygun olarak daha iyi hizmet verir biçimde Ģekillenmesini sağlayacaktır.
1.1. AraĢtırma Problemi
Bu çalıĢma, aĢağıda belirtilmiĢ olan tüm araĢtırma amaçlarına ulaĢmayı hedefleyen üç araĢtırma sorusu tarafından yönlendirilmektedir:
1. Alternatif turizm türlerini satın alan tüketicilerin çeĢitli özellikleri nelerdir? Hangi faktörler satın almaya yönlendirmektedir?
2. Tüketicilerin alternatif turizm türleri ile ilgili bilgilendirilmesi gereken hususlar nelerdir?
3. Alternatif turizm hizmeti sunan iĢletmeler tüketicilerin ihtiyaç ve isteklerini en iyi Ģekilde karĢılamak amacıyla hangi stratejileri geliĢtirmelidir?
1.2. AraĢtırmanın Amacı
Bu çalıĢmanın amacı, turistik tüketicilerin alternatif turizm türlerini satın almalarını etkileyen faktörleri saptamak ve buna bağlı olarak alternatif turizm türlerini gerçekleĢtiren tüketicilere ait özellikleri ortaya koyarak diğer tüketicileri alternatif turizm türleri ve özellikleri hakkında bilgilendirecek önerilerde bulunmak, aynı zamanda iĢletmelere de alternatif turizm türlerini satın alan tüketicilerin özellikleri hakkında bilgiler vererek tüketicilerin ihtiyaç ve isteklerini en iyi Ģekilde karĢılayacak hizmetleri sunmalarına katkıda bulunmaktır.
ÇalıĢmanın amacına uygun olarak alternatif turizm tüketicilerinin satın alma davranıĢlarına iliĢkin araĢtırma hedefleri Ģu Ģekilde belirlenmiĢtir:
Alternatif turizm tüketicilerinin özelliklerini ortaya koymak,
Alternatif turizm tüketicilerinin boĢ zaman faaliyetleri arasındaki benzerlik ve farklılıkları ortaya koymak,
Alternatif turizm tüketicilerinin kendilerini değerlendirmeleri ile ilgili benzerlik ve farklılıkları saptamak,
Tüketicilerin, her bir alternatif turizm türünü satın almalarını etkileyen faktörleri belirlemek,
Tüketicilerin alternatif turizm türlerini satın almalarını etkileyen faktörler arasındaki farklılıkları saptamak,
Tüketicilerin satın alma davranıĢlarını etkileyen faktörler itibariyle alternatif turizm türleri arasındaki tüketici davranıĢları açısından farklılıkları ortaya koymak,
Alternatif turizm hizmeti sunan iĢletmeler için hedef alternatif turizm pazarlarının özelliklerini ortaya koymak,
ĠĢletmeler tarafından pazar bölümlendirmesi sırasında kullanılabilecek kriterleri belirlemek,
Tüketicilerin alternatif turizm türlerine iliĢkin konumlamalarını saptamak ve bununla ile ilgili tüketicileri eğitmek ve iĢletmeleri bilgilendirmek,
Tüketicilere alternatif turizm ile ilgili pazar bölümleri ve kendilerine uygun alternatif turizm türünü seçmelerini sağlayacak bilgiler sunmaktır.
1.3. AraĢtırmanın Önemi
1980‟li yıllardan itibaren Türkiye için hakim olan genel kanı, Türkiye‟nin sahip olduğu doğal, kültürel ve tarihi zenginliklerin yeterince rasyonel kullanılmadığı ve kitle turizmi odaklı olduğu yönündeydi. Bu dönemden sonra, 1990‟lı yıllarda tarihi, doğası, iklimi, tarihi gibi unsurlarla önemli özeliklere sahip olan ülkemizde bu unsurlar değerlendirilmeye baĢlanmıĢ; kitle turizmini tercih eden tüketicilere bir alternatif olarak alternatif turizm türleri sunulmaya baĢlanmıĢtır. Yine aynı dönemde Türkiye‟de tüketicilerin beklentilerinin değiĢmesi ve dünya görüĢlerinin giderek geliĢmesi onları yeni arayıĢlara itmiĢ ve bu durum tüketicilerin alıĢılagelmiĢ turizm anlayıĢının değiĢmesine neden olmuĢtur. Dolayısıyla sosyal, kültürel ve psikolojik özellikleri farklılaĢan tüketicilerin tatil seçimlerinde de farklılaĢma yaĢanmıĢ ve bu farklılaĢmaya bağlı olarak tüketicilerin tatil satın alma davranıĢlarında meydana gelen değiĢmelerin alternatif turizm türleri bazında incelenmesi; turistik tüketicilerin profilinin ve satın alma davranıĢlarını etkileyen faktörlerin belirlenmesi, hem tüketicilerin bilgilenmeleri açısından hem de turizm iĢletmelerinin ihtiyaca yönelik hizmet sunmasını sağlamak açısından büyük önem taĢımaktadır.
Turizmin kaynağı insandır ve turizm gelirlerinin kaynağını seyahat eden tüketicilerin harcamaları oluĢturmaktadır. Bu nedenle çalıĢma sonunda iĢletmelere alternatif turizm tüketicilerinin davranıĢları hakkında verilecek olan bilgiler ve önerilecek stratejiler hem tüketicilerin en üst düzeyde tatminine ve istenen özelliklerde ürünlerin planlanmasına olanak sağlayack hem de tüketicilerin turizm hareketlerine daha fazla katılarak turizm gelirlerini arttırmalarına yönelik önerilerde bulunulmasını sağlayacaktır.
Ayrıca, bu çalıĢmanın ilerleyen dönemlerde tüketicilerin alternatif turizm türlerini satın alma tercihlerini etkileyen faktörler ve/veya tüketicilerin alternatif turizm türleri konusunda bilgilendirilmesi ve bilinçlendirilmesi ve/veya iĢletmelerin alternatif turizm pazarı, pazar bölümleme stratejileri gibi konulara ilgi duyanlarca yapılacak olan çalıĢmalarda durumsal karĢılaĢtırmalar yapmak açısından da fayda sağlayacağına inanılmaktadır.
1.4. Varsayımlar
AraĢtırma kapsamında kabul edilen varsayımlar Ģunlardır:
Tüketicilerin satın alma davranıĢlarını etkileyen faktörler ile alternatif turizm türlerini tercihleri arasında iliĢki vardır.
AraĢtırmada bilgilerine baĢvurulacak olan cevaplayıcılar görüĢme formunda yer alan sorulara doğru cevap vermektedirler.
1.5. Sınırlılıklar
AraĢtırmanın planlanması ve uygulanması sırasında karĢılaĢılabilecek birtakım problemlerin araĢtırmaya bazı sınırlılıklar getireceği öngörülmektedir. Bu sınırlılıklar Ģunlardır:
AraĢtırma, araĢtırmacının kolay ulaĢabileceği bir bölge olması nedeniyle Ġstanbul ili ile sınırlandırılmıĢtır.
AraĢtırma kapsamına sadece Ġstanbul ili BüyükĢehir Belediyesi sınırları içerisinde gerçekleĢtirilen Kültür Turizmi, Kongre Turizmi, Botanik Turizmi, Ġnanç Turizmi, Yat Turizmi, KuĢ Gözlemciliği Turizmi, Hava Sporları Turizmi, Golf Turizmi, Sağlık ve Termal Turizm aktiviteleri alınmıĢtır.
ÇalıĢmanın yapıldığı dönemde mevsimsel koĢullar nedeniyle Kamp ve Karavan Turizmi çalıĢma kapsamı dıĢında bırakılmıĢtır.
ÇalıĢma kapsamına alınan turistik tüketiciler yerli turistlerle sınırlıdır.
ÇalıĢma sadece çalıĢma kapsamına alınan turistik tüketiciler ve onlara veri toplama aracıyla sorulan sorulardan alınan cevaplarla sınırlıdır.
Tüketicilere uygulanan görüĢme formunda yer alan sorular, alternatif turizm türleri ve tüketicilerin alternatif turizm türlerini tercihlerini etkileyen faktörlere iliĢkin sorularla sınırlıdır.
Tüketicilerden alınan cevaplar hazırlanan görüĢme formu ile sınırlıdır.
1.6. Tanımlar
Tüketici: Kendisinin ve/veya ailesinin ihtiyaç duyduğu mal ve hizmetleri üretici veya
satıcılardan satın alıp kullanan ya da satın alma potansiyeli bulunan gerçek kiĢilerdir.
Tüketici DavranıĢları: Tüketicinin mal ve hizmetleri seçme, satın alma ve kullanma
kararları ve bunlarla ilgili faaliyetleridir.
Turistik Tüketici DavranıĢı: Tüketicinin turistik mal ve hizmetleri seçme, satın alma,
ve kullanma kararları ve bunlarla ilgili faaliyetleridir.
Alternatif Turizm: Alternatif turizm, sosyal ve ekolojik uyuma, yerel ve yabancı
giriĢimcilerin iĢbirliğine ve geliĢmede yerli malzeme kullanılmasına öncelik verme amacını güden turizm çeĢididir.
Pazarlama Stratejisi: Hedef pazara yoğunlaĢmak amacıyla söz konusu pazarın özellik
ve beklentilerine uygun mal ve hizmetlerin tüketicilere sunulmasını sağlamak amacıyla gerçekleĢtirilen stratejidir.
Pazar Bölümleme: Tüketicilerin ihtiyaç ve istekleri itibariyle daha homojen gruplara
bölünmesi ve pazarlama stratejisini daha verimli ve etkin kullanmak üzere homojen grup/grupların özelliklerinin tanımlanmasıdır.
Hedef Pazar: ĠĢletmelerin pazarlama stratejilerini yöneltmekte oldukları pazar bölümü
Pazar Konumlandırma: Hedef pazarda tüketicilerin belleğinde yaratılmak istenen
BÖLÜM II
2. KAVRAMSAL ÇERÇEVE
2. 1. Alternatif Turizmin Tanımı ve Turizmdeki Yeri
Günümüzde kiĢi baĢına düĢen gelirin artması, insanların eğitim düzeyinin yükselmesi, boĢ zaman ve yaĢam standardındaki artıĢlar, ülkelerin izledikleri ekonomi politikaları, uluslararası entegrasyonlar gibi nedenler, turizmin, tarihi boyunca insanların ticari, dini ve askeri amaçlarla yaptıkları seyahatlerden farklı bir boyut kazanmasına ve sosyal ve ekonomik bir olay özelliği kazanmasına neden olmuĢtur.
Türk turizminin 20 yıllık süreçteki ağırlığı kıyı turizmi üzerineydi. Bu dönemde zaman zaman gerçekleĢtirilen kültürel geziler, kongreler, özel olarak bir bölgeye gidilerek gerçekleĢtirilen sportif faaliyetler, yat vb. ile gerçekleĢtirilen geziler, turizm kavramı içerisinde değerlendirilmemekteydi. Oysa ki, konu ile ilgili literatür incelendiğinde, pek çok çalıĢmada turizmin tanımı yapılırken, insanların sürekli olarak yaĢadıkları ve her zamanki olağan ihtiyaçlarını karĢıladıkları yerler dıĢına seyahatleri ve burada genellikle turizm iĢletmelerinin ürettiği mal ve hizmetlerin talep edilmesinden bahsedilmektedir. Dolayısıyla sözü geçen faaliyetlerin turistik faaliyetler olarak değerlendirilmemesi, turizm kavramının tanımına aykırı bir durumdur. Diğer taraftan, deniz-kum-güneĢ üçlüsü üzerine kurulu olan kitle turizmi, dünyanın pek çok yerinde rastlanabilen bir turizm türüdür. Bu durum, turizm pazarında yüksek rekabetin ortaya çıkmasına neden olmuĢ ve birbirine çok benzeyen ürünlerin arzından dolayı pazar kaybetme riskini ortaya çıkarmıĢ; ülkemizin de dahil olduğu dünyanın pek çok ülkesinde kitlesel özellik gösteren turizmin yaygın olarak gerçekleĢtirilmesi diğer doğal, kültürel ve arkeolojik değerlerin yeterince değerlendirilememesine neden olmuĢtur. Ġhtiyaç ve beklentilerin hızla değiĢtiği ve geliĢtiği turizm sektörü alternatif turizm
faaliyetlerini tüketici ihtiyaçlarını karĢılama açısından neredeyse zorunlu hale getirmiĢtir.
Türkiye‟de turizmin ivme kazanması 1980‟li dönemlere rastlamaktadır. 1980‟li yıllardan itibaren Türkiye‟de altyapı yatırımlarına önem verilmiĢ ve Avrupa‟da yeni destinasyonlar arayıĢında bulunan kitle turizmi talebi Türkiye‟ye doğru yönelmeye baĢlamıĢtır. Bu dönemden sonra Türkiye‟de turizm olgusunun, ekonomik, sosyal ve çevresel yönleri ile birlikte ele alınmaya baĢlandığı bir döneme geçilmiĢtir. Bu dönemde hakim olan genel kanı, Türkiye‟nin sahip olduğu doğal, kültürel ve tarihi zenginliklerin yeterince rasyonel kullanılmadığı yönündeydi. Bunun üzerine tarihi, doğası, iklimi, mutfağı gibi unsurlarla önemli özelliklere sahip olan ülkemizde bu unsurlar değerlendirilmeye baĢlanmıĢtır.
Aynı zamanda bu dönemde Türkiye‟de tüketicilerin beklentilerinin ve dünya görüĢlerinin giderek değiĢmesi, onları yeni arayıĢlara itmiĢ ve bu durum „alternatif turizm‟ adı altında yeni bir kavramın doğmasına ve alıĢılagelmiĢ turizm anlayıĢının değiĢmesine neden olmuĢtur. Alternatif turizm, geleneksel turizm anlayıĢına yeni bir yön vermek amacıyla yeni turistik ürünlerin bir araya getirilmesi ile oluĢturulmuĢ bir turizm çeĢididir. Alternatif turizmin temel amacı, bir yandan gün geçtikçe farklılaĢan insanların beklentilerine daha iyi Ģekilde cevap vermek, diğer yandan da ülkelerin potansiyellerini daha iyi kullanmalarını sağlayarak ekonomik, sosyal ve kültürel kazanımlarını arttırmaktır.
Diğer taraftan turizm hareketine katılan tüketicilerin eğilimleri de geçmiĢten bu güne değiĢmiĢtir. GeçmiĢte insanların sadece tatil olarak nitelendirdikleri turizm faaliyetleri, günümüzde daha anlamlı ve eğitsel deneyimlerin yaĢanabileceği, tüketicileri çoğu zaman dinlenme, öğrenme ve insanın kendisini geliĢtirmesiyle bağdaĢtırılan turizm faaliyetlerine yöneltmiĢtir. Bu nedenle tüketicilerin talebindeki bu değiĢimi karĢılamak için tur organizatörleri ve seyahat acentaları turizm sektöründe farklı turistik faaliyetleri içeren (Macera Turizmi, Kültür Turizmi, Ġnanç Turizmi, Spor Turizmi vb.) turizm faaliyetleri sunmaya baĢlamıĢtır. Artan ve değiĢen bu talebin sebebi ise, turizm hareketlerine katılan turistlerin değiĢen tatil eğilimleridir (Yıldız ve Kalağan, 2005: 42).
Tüm bu nedenlerden dolayı gerek ülkemizde gerekse geliĢmiĢ ve geliĢmekte olan pek çok ülkede turizm faaliyetleri kıyı turizmi egemenliğinden kurtarılarak ülkeler tarafından, ülkenin tüm bölümlerine yayılmaya çalıĢılmıĢ; yılın dört mevsimi turizmin getirilerinden faydalanma düĢüncesi turizmin çeĢitlenerek kitle turizmine (kıyı turizmine) alternatifler yaratılmasına neden olmuĢtur. Diğer taraftan gelir, kültür, öğrenim ve refah düzeyindeki artıĢ gibi nedenler, tüketicilerin turizmden beklentilerini de arttırmıĢtır. Artık turistler sadece dinlenmek, eğlenmek, gezip-görmek amacıyla değil, aynı zamanda kendilerini gerçekleĢtirmek, doğa ile iç içe olmak, sportif faaliyetlere katılmak, yeni kültürleri görmek ve tanımak istemektedirler. Bu nedenle alternatif turizm, turizm endüstrisinin vazgeçilmez bir parçasını oluĢturmaktadır. Öztürk ve Yazıcıoğlu (2002:184) da geliĢmekte olan ülkelerin turizm pazarından aldıkları payı arttırmanın ve ülke ekonomilerine katkıda bulunmalarının ancak sundukları turizm hizmetlerini ve türlerini geliĢtirmelerine bağlı olduğunu öne sürmektedir (s.184).
Bulut (2006)‟a göre, “alternatif turizm, kaynak olarak güneĢ, deniz ve sahillerin kullanıldığı kitle turizmine alternatif olarak geliĢen turizm türlerini ele alan bir turizm türüdür” (s.13). Kitle turizmine bir tepki olarak doğan alternatif turizm, Turizm Terimleri Sözlüğü‟nde “sosyal ve ekolojik uyuma, yerel ve yabancı giriĢimlerin iĢbirliğine ve geliĢmede yerli malzeme kullanılmasına öncelik verme amacını güden turizm çeĢidi” olarak tanımlanmaktadır (Balcı, Dağlar, Kara ve Avcı, 2003).
Kültür ve Turizm Bakanlığı‟nca yapılan tanıma göre “Alternatif turizm, sosyal ve ekolojik uyuma, yerel ve yabancı giriĢimcilerin iĢbirliğine ve geliĢmede yerli malzeme kullanılmasına öncelik verme amacını güden turizm türüdür” (www.turizm.gov.tr).
Alternatif turizm, doğal kaynakları koruyarak kaliteli bir çevre oluĢturmayı ve aynı zamanda alternatif turizm faaliyetlerinin gerçekleĢtiği bölgede yaĢayan yöre halkının turizm faaliyetleri kaynaklı ekonomik fayda elde etmelerini amaçlayan bir turizm çeĢididir (Oral ve BaĢarır, 1995: 180).
Alternatif turizm aktiviteleri katılımcıların yaĢantısını doğrudan etkileyebilme gücüne sahiptir; çünkü alternatif turizm aktiviteleri katılımcıların belirli konularda bilgi sahibi olmalarına ve kendilerini geliĢtirmelerine olanak sağlamaktadır. Alternatif
turizme katılanlar, tesadüfen alternatif turizm kapsamı içerisinde değerlendirilebilecek faaliyetleri yapanlardan farklı algılara ve inançlara sahiptirler (Burton, 1998: 757).
Temelde alternatif turizmin ortaya çıkmasının en önemli nedenlerinden biri de turistlerin profilindeki değiĢmedir. WTO (World Tourism Organization-Dünya Turizm Örgütü)‟ne göre yeni turist profilinin özellikleri Ģunlardır (http://www.world-tourism.org/projects/destinations/pres/coccossis.pdf:
- Turistler artık rekreasyonel, sportif ve macera içerikli aktivitelere katılmaya, ziyaret ettikleri yerlerin tarih, kültür, doğal hayat gibi özelliklerini öğrenmeye çok daha fazla isteklidirler.
- Yeni turist profili eskisine göre fiziksel ve entelektüel olarak çok daha aktif bir görünüm sergilemektedir.
- Bugün turistler, özel ilgi alanları ve hobileri doğrultusunda seyahat etmektedirler. - Turistler artık atalarının doğup büyüdüğü yerleri ziyaret etmeye daha fazla özen
göstermektedirler.
- Ġbadet amaçlı turizm hareketleri de önemli bir turizm türü olarak turistler tarafından tercih edilmektedir.
- Turistler sürekli olarak yeni destinasyonlar ve yeni turizm ürünlerini talep etmektedirler. Bu durum, yeni turizm destinasyonlarının geliĢmesine ve mevcut destinasyonların sundukları ürün ve hizmetlerin çeĢitlendirilmesine olanak sağlamaktadır.
- Yeni turist profili sağlık amaçlı turizm türlerine daha fazla önem vermekte ve zaman ayırmaktadır. Bu amaçla, sağlık turizmine yönelik destinasyonlar oluĢturulmuĢtur. - Günümüzde yaĢlı ve emekli insanların seyahat etme eğilimleri artmıĢtır. Genç insanlar
halen kalabalık gruplarla seyahat ederken, engelliler ise kendileri için gerçekleĢtirilen faaliyetlere katılmaktadır.
- Turistler artık seyahatlerinde daha bilgili ve deneyimlidirler. Bu nedenle, tatil deneyimi içerisinde ürün ve hizmet kalitesi, çok çeĢitli faaliyetler ve çekicilikler ödenen paranın karĢılığını alabilme gibi özellikler aranmaktadır.
- Turistlerin çevrenin korunması ile ilgili duyarlılıkları artmıĢtır.
Özetle, değiĢen turist profili, turistlerin ihtiyaç, istek ve beklentilerindeki farklılıklar ve ülkelerin turizm pazarından daha fazla kar elde etme istekleri, alternatif turizmi ortaya çıkarmıĢtır. Böylece alternatif turizm pek çok ülke tarafından gerçekleĢtirilen bir turizm türü haline gelmiĢtir.
2. 2. Alternatif Turizm Türleri
KiĢilerin turizm olayına katılmasını sağlayan nedenler çok çeĢitlidir. KiĢilerin hangi amaçla seyahate karar vermiĢ olduğunu belirlemek, amaçların birbirleriyle yakından iliĢkili ve çoğu zaman da iç içe olması nedeniyle oldukça güçtür. Bununla birlikte, seyahat ve konaklama süresince gerçekleĢtirilen faaliyetlerin ağırlığının hangi
noktalarda toplandığına bakılarak temel amacın belirlenmesi olasıdır. Buna göre turizm, dinlenme ve eğlence, sosyal ve kültürel, sportif, dinsel, ekonomik, politik ve ailesel olmak üzere yedi gruba ayrılabileceği gibi bu yedi grup içerisinde yer alan çok fazla sayıda alternatif turizm türünden söz edilebilmektedir.
Alternatif turizm türü adı altında geliĢtirilen farklı turizm türlerinin neler olması gerektiği konusu ilgili literatürde ele alınmıĢtır. Bu sınıflandırmada, genellikle ülkenin çekicilik (iĢletmeler, doğal güzellikler, sosyo-kültürel zenginlikler) özellikleri yanında, dünya konjonktüründeki moda eğilimlerinin de dikkate alındığı görülmektedir (Smith, 1992: 133).
Kültür ve Turizm Bakanlığı‟na göre ülkemizde gerçekleĢtirilebilen alternatif turizm çeĢitleri Ģunlardır (http://www.kultur.gov.tr/TR/Genel/BelgeGoster.aspx?):
Kültür Turizmi
Sağlık ve Termal Turizmi KıĢ Turizmi-Dağcılık Mağara Turizmi Yayla Turizmi Kongre Turizmi Av Turizmi Golf Turizmi Gençlik Turizmi Yat Turizmi Botanik Turizmi Ġpekyolu Turizmi Ġnanç Turizmi
Hava Sporları Turizmi Akarsu Turizmi
Sualtı DalıĢ Turizmi KuĢ Gözlemciliği Turizmi Rekreasyonel Turizm Kamp ve Karavan Turizmi
Spor Turizmi Kırsal Turizm
Diğer Alternatif Turizm Türleri
2.2.1. Kültür turizmi
Kültür turizmi, yeni kültürleri tanımak ve geçmiĢteki kültürleri merak etme temeline dayanan, insanların kendi kültürleri ile kültürlerinin diğer grupların kültürlerine de açık olan yanlarının bağdaĢtırılması ile ilgili turizm faaliyetlerinin tümünü kapsamaktadır” (Aksu ve Kayabalı, 2006: 32). Kültür turizmi, insanların kültürel açıdan zengin yöreleri görmek, gittikçe kaybolan ya da değiĢen yaĢam biçimlerini öğrenmek ve izlemek, kültürel değerleri bir anı olarak korumak amacıyla yaptıkları gezilerle ilgili turizm çeĢididir (Avcıkurt, 2003: 10).
Kültür kavramının barındırmıĢ olduğu özelliklerinden dolayı, birçok yerli ve yabancı turist, farklı toplumlara ait farklı kültürleri tanıma isteği içinde seyahat etmektedir. Ġnsanlar kendi kültürlerinin izlerini görme isteğinin yanı sıra kendi kültürleri dıĢındaki kültürlere de ilgi duymaktadırlar. Turistlerin bu farklı kültürleri görüp tanımak için yaptıkları seyahat ve konaklamalar ile burada gerçekleĢtirdikleri turistik faaliyetler kültür turizmi kapsamında değerlendirilmektedir (Arınç, 2002: 101). McCain ve Ray (2003: 714) de “farklı kültürleri tanıma isteğinin insanları tarih boyunca seyahat etmeye yönelttiğini, bilinen en eski organize seyahatlerin de Romalıların Nil Nehri‟ne düzenledikleri kültür turları olduğunu‟‟ belirtmiĢtir.
„„Kültür turizmi doğal çevreyi, kültürle bağlantılı çevreleri ve bu kültürlerde yaĢayanların ihtiyaçlarını tanımak ve korumak isteyen küçük grupların katıldığı turistik faaliyetler‟‟ olarak nitelendirilmektedir (Ryan, 2002: 953).
Kültür turizmi ile kastedilen, aktüel kültürün yaĢanmasıdır. Diğer bir değiĢle, bir grup insanın yaĢam tarzının o anki mevcut koĢullar altında yabancılar tarafından tecrübe edilmesidir. Kültür turizminin tüketiciler tarafından tercih edilmesini sağlayabilmek için bu alanlara tüketicilerin dikkatini çekebilecek, onların ilgisini uyandırabilecek, tatmin
olacakları bir deneyim yaratılması ve arz edilmesi gerekmektedir (Beeho ve Prentice, 1997: 76).
Az geliĢmiĢ ve/veya geliĢmekte olan ülkeler, ekonomilerine katkı sağlamak amacıyla sahip oldukları kültürel değerleri turistlere açarak ülkelerine gelecek olan turistlerden ekonomilerine katkı sağlamak istemektedirler. Bu durum, kültür turizminin ortaya çıkmasında etkili olan önemli faktörlerden biridir (Caffyn ve Lutz, 1999: 213).
Turistlerin kendi uygarlıklarını ya da kendi uygarlıkları dıĢındaki uygarlıkları tanıma istekleri, tarihi ve kültürel zenginlikleri yakından görmek, tanımak, bilgi sahibi olmak ve çeĢitli dönemlere ait uygarlıklar arasında karĢılaĢtırmalar yapabilmek turizm olayını doğuran ana faktörlerdir. Bu faktörlerin yanında bir ülkenin sahip olduğu folklor zenginlikleri de ülkede turizmin geliĢmesinde büyük önem taĢımaktadır (Akat, 2000: 15).
Kültür turizmi, turistlerin değiĢen seyahat eğilimleri ve beklentileriyle birlikte giderek büyümektedir. KiĢilerin artık daha farklı ve daha otantik yerleri ziyaret etme istekleri, kültürel alanlara yapılan gezilerde artıĢa neden olmaktadır. Turistler gezileri süresince kültürel anlamda keĢif yapma isteği içinde olduklarından, kültür turizmi giderek geliĢme göstermektedir (Wang, Fu, Sesil ve Avgoustis, 2006: 49-50). Kültür turizmi sayesinde sanat, müzik, dans, otantik ürünler topluca kültür olarak pazarlanırken, aynı zamanda ulusal, bölgesel ve yöresel boyutlarda kültürel aktiviteler ve sanat ürünlerinin yaĢatılması, sunulması da yerli ve yabancı tüm turistlerin ilgisini çekmektedir (Lanquar, 1991: 53).
Bireylerin kendi kültürel değerlerini ya da farklı kültürel değerleri görmek, tanımak ve bu konudaki birikimlerini arttırmak amacıyla turizme katılmaları, turizmi olumlu yönde etkilemektedir. Buna neden olanın kiĢilerin eğitim ve bilgi düzeylerinde meydana gelen artıĢa bağlı olarak seyahat eğilimlerinin de artması olduğu söylenebilir. Nitekim yapılan araĢtırmalar, eğitim düzeyi ile kültür turizmine katılma arasında yakın iliĢki olduğunu; eğitim düzeyinin yükselmesi ile bireylerin daha fazla seyahat ettiklerini ortaya koymaktadır. Çünkü eğitimi yükselen bireyler dünyanın çeĢitli bölgelerini, tarihini ve kültürel eserlerini yakından görmek ve irdelemek amacıyla seyahat etmektedirler (N.Kozak, M. A. Kozak ve M. Kozak, 2001: 39).
Tablo 1‟de görüldüğü üzere pek çok farklı faaliyet kültür turizmi kapsamında değerlendirilebilmektedir. Müzelere, sergilere, tarihi yerlere, tiyatro ve görsel sanatlar amaçlı, edebiyat, bilim ve teknoloji merkezlerine yapılan ziyaretler, yüksek kültür unsuru olarak; bunun yanında filmler, etkinlikler, gelenek ve görenekler birer halk kültürü olarak ve son olarak da dil, din, eğitim, giyim, süsleme ve lehçe ise, bir topluluğa ait belirgin kültürel unsurlar olarak ifade edilmektedir (Fagence, 2003: 57).
Tablo 1. Kültür Turizminin Sınıflandırılması
Örnek Yüksek
KurumsallaĢtırılmıĢ Kültür
Müzeler, sergiler, görsel sanatlar, tarihi yerler, tiyatro, edebiyat, bilim ve teknoloji merkezleri
Halk,
Popüler Kültür
Film, eğlence, spor, kitle iletiĢim araçları, alıĢveriĢ, etkinlikler, yemek, ürün, el sanatları, gelenekler, görenekler
Etnik Semboller Dil, eğitim, ulaĢım, din, giyim, süsleme, lehçe
(Fagance, 2003, s.57)
Önceleri kültür turizminin bir niĢ pazar olduğu düĢünülmekteydi; ancak artık kültür turizminden, kitle turizmi etkinlikleri gibi söz edilmektedir. Dünya Turizm Örgütü (WTO), yapılan turizm seyahatlerinin %37‟sini kültür turizminin oluĢturduğunu ve bu talebin her yıl %15 oranında artacağını tahmin etmektedir (McKercher ve Cros, 2002: 135). McKercher (2002) “Amerika‟dan Avrupa‟ya ziyaret eden turistlerin %70‟inin kültürel mirası görmek için bu ziyaretleri gerçekleĢtirdiklerini; Avrupa Birliği‟ni ziyaret eden turistlerin ise 2/3‟ünün gezilerinin bir parçası olarak kültürel turizm tecrübesi aradıklarını” (s.30) belirtmiĢtir. Görüldüğü üzere kültür turizmi talebi hızla artan Ģekliyle, önemli bir turizm türünü temsil etmektedir.
KiĢilerin hangi kültürel destinasyonu ziyaret edeceklerine karar vermeleri, kendilerini bu destinasyona yönelten nedenler ve kararlarında etkili olan faktörlerin yeni bir konu olması nedeniyle kültür turizm pazarının detaylı Ģekilde incelenmesi ve geliĢtirilmesi gerekmektedir (McKercher, 2002: 30).
Kültür turizmi kaynakları ve potansiyeli bakımından ülkemiz son derece zengin değerlere sahiptir. Turistik çekicilikler açısından kitle turizminden sonra ikinci sırayı oluĢturan kültür turizmi, kültürel değerlerin görülmesinin yanı sıra geçmiĢten bugüne çok farklı medeniyet ve kültürlerin karĢılıklı etkileĢimi sağlaması bakımından da önem taĢımaktadır (Tunç ve Saç, 1998: 32). Anadolu, binlerce yıldır kültürlerin buluĢma ve kaynaĢma merkezidir. Hititler, Urartular, Galatlar, Likyalılar, Lidyalılar, Ġyonyalılar, Helenler gibi pek çok medeniyet bu topraklarda yaĢamıĢtır. Bu nedenle XI. yüzyılın baĢlarından itibaren geliĢmeye baĢlayan Anadolu Türk kültür ve sanatı da, bu zengin miras ve katılımla beslenmiĢ ve Anadolu‟nun yeni ve egemen kültürü olarak ortaya çıkmıĢtır (Kızılırmak, 1999: 33).
2.2.2. Sağlık ve termal turizmi
Sağlık turizmi saç ekiminden, diĢ tedavisine, estetik ameliyatlardan tüp bebeğe kadar sağlıkla ilgili seyahatleri içeren çok geniĢ bir yelpazeyi kapsamaktadır. Sağlık turizmi insanların sağlıklarına kavuĢmaları amacıyla yapılabildiği gibi sağlıklı yaĢama durumlarını devam ettirme istekleri amacıyla da yapılabilmektedir.
Carrera ve Bridges (2006) “sağlık turizminin, kiĢilerin zihinsel ve fiziksel olarak iyi olma hallerini devam ettirmeleri ya da kendilerini yenilemeleri ile medikal tedaviyi de içeren bir turizm türü” (s.447) olduğunu belirtmektedir.
Günümüzde insanlar farkında olarak ya da olmayarak gün içerisinde sağlığını olumsuz yönde etkileyen pek çok olumsuzlukla karĢı karĢıya kalmaktadır. Büyük Ģehirlerde kentleĢme ve sanayileĢmenin ortaya çıkardığı ve günlük yaĢamın beraberinde getirdiği sorunlar insanlarda tatillerini doğaya yakın, bol güneĢli ve çeĢitli eğlence, kültür ve spor aktivitelerini içeren bir ortamda geçirme arzusunu ortaya çıkarmıĢtır. Bu durum, önemli bir turizm talebinin oluĢmasına yol açmıĢ ve bireyler sağlıklarının korunması ve rahatsızlıklarının giderilmesi amacıyla termal turizm talebinde önemli bir kaynak oluĢturmuĢtur (Aslan, 1993: 45).
“Sağlık turizmi klimatizm (temiz havadan yararlanma), termalizm (kaplıca) ve üvalizm (meyve-sebze kür tedavisi) gibi belirtilen biçimlerin doğmasına da yol
açmıĢtır” (Akat, 2000: 18) ve bunlara ek olarak daha çok tedavi ve cerrahi müdahale amaçlı seyahatleri içeren medikal turizm de son yıllarda sağlık turizminin önemli bir unsuru olarak turizm literatürüne girmiĢtir (Akkor, 2008: 9). Bazı araĢtırmacılar sağlık turizmi ile medikal turizminin kombine bir olgu olduğunu belirtmektedir; fakat farklı etkidedirler. Bu nedenle medikal turizmi ayrı tutmakta fayda vardır (Carrera ve Lunt, 2010: 28; Garcia-Altes, 2005: 264). Ancak konu turizm açısından ele alındığında, burada önemli olan hepsinin, insanların sağlıklarına kavuĢması ya da sağlıklarını koruması amacıyla turizmin yarattığı ortamları, aynı amaç için kullanılabilen ekonomik bir faaliyet olmasıdır (Bennett, King ve Milner, 2004: 126).
Sağlık turizmi kapsamında değerlendirilen turizm türlerinden biri de wellness turizmidir. “Wellness turizmi, sağlık turizminin içerdiği pek çok unsuru içermekle birlikte öncelikli olarak insanlarda esenliği ve rahatlamayı hedefleyen, sağlığı arttırmaktan çok korumakla ilgilenen ve tıbbi olmayan yöntemleri tercih eden bir turizm türüdür” (Ergüven, 2010: 589).
Medikal turizm ya da tıp turizmi, insanların tedavi ve cerrahi müdahale amacıyla ülkelerarası ya da aynı ülke içerisinde yaptıkları seyahatlerdir. Conell (2006) ise medikal turizmi “insanların tatil yaparken tıbbi ya da sağlık anlamında ameliyat olabilecekleri genellikle uzun mesafeli seyahatlerden doğan ve hızla geliĢen bir endüstri” (s.1094) olarak tanımlamaktadır. Yine aynı çalıĢmada Conell (2006: 1098) eğer kiĢilerin ülkelerinde tedavi maliyeti yüksekse, tedavi mümkün değilse ya da baĢka ülkelerde daha hızlı bir tedavi süreci gerçekleĢtirilecekse medikal turizme katıldıklarını belirtmiĢtir. Türkiye‟de sağlık sektörü ciddi bir değiĢim yaĢamaktadır. Özel alanlarda uzmanlaĢmıĢ hastanelerin sayısı gün geçtikçe artmakta; bu nedenle pek çok yabancı turist tedavi görmek amacıyla ülkemize gelmektedir.
Ülkemizde gittikçe önem kazanmaya baĢlayan medikal turizm sayesinde her yıl milyonlarca yerli ve yabancı turist Türkiye‟deki özel sağlık kuruluĢlarını tercih etmektedir. Bunun en önemli nedeni, orijin ülkelerde çağdaĢ yöntemlerle gerçekleĢtirilen tıbbi operasyonların ülkemizde de uygun fiyatlarla yapılmasıdır. Örneğin, son yıllarda sağlık turizmi kapsamında Türkiye‟ye gelen yabancı turistlerin ülkemize geliĢ amaçları incelendiğinde, öncelikli nedenlerinin göz ameliyatları olduğu
ve son yıllarda göz ameliyatı amaçlı gelen turistlerin sayısının yirmi bini aĢtığı belirtilmiĢtir (Ġçöz, 2009: 2271-2273).
Sağlık amacıyla yapılan turizm kapsamında değerlendirilen termal turizm de, doğal Ģekilde belirli sıcaklığa sahip olarak yer üstüne çıkan ve belirli mineralleri içeren Ģifalı suların ve Ģifalı buhar ve çamurların bulunduğu yörelerde yöreye özgü iklim Ģartları içerisinde gerçekleĢtirilen ve turistlerin ya sağlıklı olma durumlarını devam ettirmek ya da fiziksel sağlıklarına kavuĢmak amacıyla gerçekleĢtirdikleri turizm türüdür (Tutar, 1991: 222).
Termal turizminin bir turizm ürünü olarak sunulabilmesi için o bölgede termal turizm ile ilgili doğal bir altyapının bulunması, diğer bir değiĢle söz konusu bölgede doğal olarak belirli sıcaklıkta, içerisinde çeĢitli minerallerin bulunduğu suların çıkması gerekmektedir. Dolayısıyla termal turizm, her ülkenin veya bölgenin kolaylıkla rekabet üstünlüğü elde edebileceği bir alan olmamakla birlikte, termal kaynaklara sahip olan bölgeler için alternatif turizm faaliyetleri açısından üstünlük elde edebilecekleri bir konudur (Kanibir ve KaĢlı; 2007: 153).
Kültür ve Turizm Bakanlığı‟na göre ülkemizde termal turizm ile ilgili Ģu veriler bulunmaktadır (http://www.kultur.gov.tr/TR/belge/1-44101/turkiyede-termal-turizm.html):
Ülkemizde 46 ilde 190 civarında kaplıca tesisi bulunmaktadır. Kültür ve Turizm Bakanlığı‟ndan termal amaca yönelik olarak turizm yatırım belgesi almıĢ 10, turizm iĢletme belgesi almıĢ 30 tesisin bulunmaktadır. YaklaĢık 16.000 yatak kapasiteli 156 tesis ise yerel idare tarafından belgelendirilmiĢtir. Ülkemizde Turizm TeĢvik Kanunu uyarınca Afyon, Ağrı, Ankara, Balıkesir, Bolu, EskiĢehir, Kütahya baĢta olmak üzere farklı illerde 34 adet termal turizm merkezi bulunmaktadır.
Ülkemizde medikal turizm birçok bölgede termal turizmi ile birlikte yürütülebilmektedir ve bu da ülkenin çok önemli bir avantajıdır. Termal turizm açısından önemli bir jeo-termal kuĢak üzerinde yer alan Türkiye, bu alandaki kaynak zenginliği ve potansiyeli bakımından da dünyada ilk yedi ülke arasına girmektedir (Ġçöz, 2009: 2271).
2.2.3. KıĢ turizmi ve dağcılık
“KıĢ turizmi ve dağcılık, dağlık ortamlarda bulunma, dinlenme ve tatil ile dağ
sporları yapma uğraĢılarını kapsayan bir turizm hareketidir. Bu tür uygulamalar genellikle orta ve yüksek dağlık yöreler üzerinde planlanmakta ve geliĢtirilmektedir” (Ülker, 1999: 11).
“KıĢ turizmi, genellikle karlı ortamlarda karlı ve dağlık bölgelerde yapılan ve kıĢ sporları uygulamalarının ağırlıklı olarak geliĢtirildiği merkez ve alanlar üzerinde yoğunlaĢan bir turizm hareketidir” (Ülker, 1999: 12).
Çimen ve Kılıç (2003) kıĢ turizmini, „„kayak turizminin merkezinde bulunduğu ve buna uygun karlı ve eğimli alanlara yapılan seyahatler, konaklama ve diğer hizmetlerden oluĢan faaliyet ve iliĢkilerin bütünü‟‟ (s.118) olarak tanımlamaktadır.
Ġnsanların dinlenme ve tatil geçirme amaçlı yer değiĢtirme olayı, zamanla doğa araĢtırmaları, geziler, yürüyüĢ, tırmanma ve kıĢ sporları gibi sportif hareketleri de bünyesine alarak, dağ turizmi ve dağ sporlarının geliĢmesine neden olmuĢtur. Ġnsanların dağları dinlenme alanı olarak tercih etmelerine neden olan öncelikli etmen, dağların sahip olduğu sağlıklı iklimdir. Özellikle hava kirliliği gibi olumsuz etmenlerin yoğun olduğu büyük Ģehirlerde yaĢayanlar için dağlar temiz havası kiĢilere sağlıklı bir iklim sunmaktadır. Orta yükseklikteki dağlık alanlar yaz aylarında serin ve ılıman, kıĢ aylarında ise etkili güneĢ ıĢıması ile vadi ve ova tabanlarına göre daha sıcak olmaktadır (Sekirgen, 1998: 27).
Dağ turizmi ise dağda yapılan tüm spor aktiviteleriyle dağların temiz ikliminde bulunarak sakin bir tatil yapma gibi tüm olanakları kapsamaktadır. Bu açıdan kıĢ turizmi ile dağ turizmi arasında sıkı iliĢki söz konusudur. Çünkü kıĢ sporlarının en önemlisi olan kayak sporu için gereken kayak pistinin, dağların eğimli ve düzgün zeminli yamaçlarında kurulması gerekmektedir. Bu nedenle, genellikle kıĢ turizmi merkezleri dağlık yörelerde konumlandırılmıĢtır (Mursalov, 2009: 42).
Dağ turizminin gerçekleĢtirilebildiği bölgeler diğer pek çok alternatif turizm türü açısından sınırlı kaynağa sahip olmakla birlikte, bu bölgelerde gerçekleĢtirilen dağ
turizmi faaliyetleri sosyoekonomik açıdan bölgeye önemli katkı sağlayan bir turizm türüdür. Dağ turizmi gerek kiĢilerin yaĢam kalitesinin arttırması, gerek bölgenin ekonomik geliĢmenin sağlanması gerekse çevresel koruma açısından son derece önemlidir (Nepal ve Chipenik, 2005: 314).
KıĢ turizmi, karlı ortamlara bağlı olarak belirli sportif faaliyetleri kapsadığı için, belli yükseklik ve eğime sahip, kayak ve diğer yürüyüĢ, tırmanıĢ gibi alıĢkanlıkların yapılabilmesine imkan sağlayan alanların planlanmasını gerektirmektedir. Kayağa uygun kaliteli kar varlığı da, kıĢ turizminin en önemli bileĢenleri arasındadır. Bununla birlikte yapılan tanımlardan yola çıkarak kıĢ turizminin genel olarak belirli yükseklikte, kar alan ve yeterli eğimi olan dağlarda; kiĢilerin kayak vb. kıĢ sporlarını gerçekleĢtirebilmelerine olanak sağlayan bölgelerde yapılan; kiĢilerin sporun yanı sıra konaklama, dinlenme, yeme-içme, eğlenme gibi ihtiyaçlarını da karĢılayan ve yıl içinde karın bol olduğu dönemlerinde gerçekleĢtirilen faaliyetler bütünü olduğu da söylenebilir.
KıĢ turizmi turistik potansiyellerini değerlendirerek ve kıĢ turizmi pazarından pay almaya çalıĢan ülkelerden biri de Türkiye‟dir. Oldukça geniĢ dağlık alanlara sahip olan Türkiye‟nin kıĢ turizmi turistik arz potansiyeli oldukça zengin olmakla birlikte bu alanda yeterli deneyimi sağlayacak yatırımın yapılmamıĢ olması ve altyapı yetersizliği Türkiye‟nin kıĢ turizminde hak ettiği konuma gelmesini önlemiĢtir (Mursalov, 2009: 56).
Türkiye‟de 2000‟li yıllardan bu yana Palandöken, Ilgaz, Erciyes ve SarıkamıĢ baĢta olmak üzere çeĢitli kıĢ turizmi merkezleri açılmıĢtır. Bu merkezle farklı ülkelerden gelen yabancı turistlerin ilgi odağı olmuĢ; bu durum, özellikle Doğu bölgelerimizde açılacak kıĢ turizm merkezlerinin baĢarılı olabileceği kanıtlanmıĢtır (Yücel, 2005: 3).
2.2.4. Mağara turizmi
„„Mağaralar, yeryüzü ile bağlantısı, gün ıĢığının ulaĢamayacağı kadar derinliği
(Northup ve Lavoie, 2001: 200). Mağaralar, insanoğlunun doğada keĢfettikleri ilk barınakları olması açısından doğal ve kültürel özellikleriyle çekicilik unsuru oluĢturması açısından son derece önemlidir. Mağaralar, jeolojik ve klimatik özelliklerine göre barınak, hayvan barınağı, depo, ibadet mekanı ve tedavi alanı olarak yüzyıllardır kullanılmaktadır
Dünya genelinde pek çok mağara turizm amaçlı kullanılmakta, birçoğu da iĢletilmek üzere projelendirilmektedir. Mağaraların en önemli özelliği, her birinin oluĢumunun farklı Ģekilde gerçekleĢmesindir. Dolayısıyla, her mağara, ziyaretçilerine farklı deneyimler sunmaktadır. Zaman zaman sarkıt ve dikitler, zaman zaman göletler ve yeraltı nehirleri kiĢi ve aileleri farklı maceralara sürüklemektedir. Yine bazı mağaralar on binlerce yıl önce insanlara barınak olmuĢ ve bugün de geçmiĢin izlerini barındırmaktadır (Küçükaslan, 2007: 275).
Mağaralar genel olarak kırsal alanlarda bulunmaları nedeniyle kırsal alanların geliĢiminde önemli yere sahiptir. Ancak bu süreçte mağaraların doğal sistemlerinde, büyük turist gruplarının, mağaranın lokal iklimini ve çevresel koĢullarını, doğal yapılarını değiĢtirme olasılıkları da bulunmaktadır (Baker ve Genty, 1998: 165).
Ülkemizin sahip olduğu jeolojik, morfolojik, coğrafi ve klimatik özellikler farklı türlerde ve farklı konumda mağaraların oluĢmasına sebep olmuĢtur. Ülkemizde bulunan mağaraların bir kısmı geçmiĢte var olan farklı medeniyetlerin izlerini yansıtması nedeniyle her türlü özel ilgi gruplarının ilgisini çekmektedir (Nazik, 2008: 295-318). Bununla birlikte ülkemizdeki mağaralar, tür olarak da oldukça zengindir. Ülkemizde bulunan bazı mağaralar geçmiĢte yaĢamıĢ olan farklı dinlerin özelliklerini de yansıtmakta ve bu dinler için önemli sayılmaktayken (örneğin, Kapodokya‟daki Ihlara Vadisi), bazı mağaralar da benzersiz tarihi değerlere sahiptir (örneğin, Sinop: Boyabat yeraltı kenti, EskiĢehir: Han) (Kozak ve Bahçe, 2009: 252).
Kültür ve Turizm Bakanlığı‟na göre ülkemizde turizm amaçlı kullanılan mağaralara iliĢkin Ģu veriler bulunmaktadır (http://www.kultur.gov.tr/TR/belge/1-43089/magara-turizmi.html):
Turizm çeĢitliliği açısından ülkemizdeki mağaralar, önemli bir potansiyel oluĢturmaktadır. Ülkemizin % 40‟ı, mağara oluĢumları açısından önemli bir nitelik olan karstlaĢmaya uygun kayalardan meydana gelmiĢtir. Erimeye uygun kayaların kapladığı alan ve bu alanlarda tespit edilen mağara sayısının oranına göre Türkiye‟de 20.000‟den fazla mağaranın bulunabileceği öngörülmektedir. Bunlarda 800‟ü MTA, 450 tanesi de değiĢik kulüp ve derneklerce olmak üzere ancak 1250‟si incelenmiĢtir. Türkiye‟nin en uzun mağarası, 16 km‟den fazla olan Isparta‟daki Pınargözü Mağarası; en derin mağarası ise Mersin‟deki Peynirlikönü Mağarası‟dır. Türkiye‟de 20‟nin üzerinde mağara turizme açılmıĢ olup, bunların dıĢında yalnızca uygun ekipman sağlanarak rehber eĢliğinde girilebilecek özel ilgi gruplarına yönelik bir çok mağara bulunmaktadır. Bakanlığımızca bugüne kadar 13 adet mağara turizmin hizmetine sunulmuĢtur.
2.2.5. Yayla turizmi
Ġnsanların bulundukları yerlerden ayrılarak yaz aylarında yaylalara gitmeleri, burada günlük yaĢantılarını devam ettirirken bir taraftan da dinlenmeleri, doğa ile iç içe yaĢayarak temiz hava almaları, yaylalarda gerçekleĢtirilen etkinliklere katılmaları yayla turizmini oluĢturmaktadır. Yayla turizmine katılımda amaç, insanların sürekli yaĢadıkları yerlerden belirli bir süre uzaklaĢarak bir süreliğine burada konaklamaları olduğundan, bu turizm hareketi alternatif turizm Ģeklinde bir turizm çeĢidi olarak yayla turizmini ortaya çıkarmıĢtır (Bakırcı, 1992: 79).
Yayla turizmine katılanların genel özelliklerine bakıldığında, büyük gruplara kısa zamanda hızlı ulaĢım araçlarıyla, sabit programlarla, pasif bir Ģekilde yapılan ve kıyılarda yoğunlaĢan kitle turizmindeki tüketici çeĢitliliğinin aksine, aile ve arkadaĢ gruplarından oluĢan ve genellikle kıyı turizmine oranla daha uzun süre konaklamanın gerçekleĢtirildiği bir turizm türüdür. Yayla Turizminin gerçekleĢtirildiği alanlar, yerel mimari özelliklerin korunduğu, doğal çekiciliklerle üstün peyzaj değerlerine sahip, geleneksel kırsal yaĢam ortam özelliklerinin korunduğu alanlardır (Zengin, 2008: 140).
Coğrafi özellikleri nedeniyle Türkiye Yayla Turizminin geliĢmesi açısından önemli potansiyele sahiptir. Ülkemizdeki yaylaların eĢsiz manzaralarının olması, temiz ve ferahlatıcı havası, doğası, piknik spor aktiviteleri, kamping ve trekking gibi etkinliklere imkan veren geniĢ alanlara sahip olması Yayla Turizmine iliĢkin aktivitelerin ortaya çıkmasına neden olmuĢtur. Alternatif turizm kapsamında değerlendirilen Yayla Turizmi, Kültür ve Turizm Bakanlığı‟nın turizmi çeĢitlendirme çabalarının baĢında gelmektedir. Bakanlık pek çok alanı Yayla Turizmi Alanı ilan ederek, yaylaların turistik faaliyetlerde kullanılabilirliğini sağlayacak pek çok proje
