*8 OCAK 1968
Bir katolık rahibin
Fuzulî için yazdığı
eser ilgi bekliyor..
25oo sayfayı bulan üç ciltlik bu eserin
yayınlanması için çalışılıyor
Yazan: Fikret ŞAHOGLL
1929 y ü m d a V akit G azetesinde söyle bir yazı çıktı; «Ermeni K atolik B aşpapazı K evork T erzibaşyan E fendi evvelki gün ve la: etm iştir. K atolik e rm em ler d ün kendisi için büyük b ir eena ze alayı yap m ışlard ır.Terzi basyan Efendi Rom a’da ilah iy at ve felsefe tahsil etm iş nıiıteteb b ir bir rahipti. T ürkçe, A rapça ve B'arsı ile eeki Sam i li san lara v âk ıf oldu ğ u n d an T ü rk E debiyat T arihi h ak ın d a da tet- k ık a tta b u lu n m u ştu r. T erzibaşyan Efendi «Fuzuli» h ak k ın d a bu- y ü k b ir. eser yazm ağa teşebbüs e tm iş ve bu eserin ilk cildini de n eşretm iş tir. M üteveffa bu eserin .hazırladığı ik in ci ve üçüncü cildini neşredem em iştir.»
Bu yazının yayın lan m asın d an 32 yıl sonra. 28 H aziran 1961 ta rih li M illiyet G azetesinde, Refî Cevad Uluııay, bu M onsenyör T erzibaşyan ve büyük eseri konusunda şu s a tırla rı yazıyordu:
* M onsenyör T erzibaşyan E fen d i’nirı bu m uazzam eserin i Pa- lis te iken tanıdığım R ahip K ediciyan E fendide gördüm . Bu zât b ana bazı aksâm ını okudu ve tercü m e etti. H ayran oldum . M uh terem Âlim, Fuzeılî’yi ciltlere sığdıram am ıştır. M onsenyör’ü n bu m ühim eserin i dilim ize nakledecek zevatın m evcut olacağım ü- n.ıı ediyorum . Daha olm azsa, Ü stad Ali N ih at T a rla n ’ın riy aseti a ltın d a teşekkül edecek b ir h ey et bu vatani vazifeyi p ek güzel i t i edebilir. Y alnız bu hususta M aarif V ek âletin in hizm eti ş a r t tır.»
T erzibaşyan A n k a ra 'd a doğdu
B üyük T ü rk Ş airi F uzuli’ııin hayatı, şiirleri, felsefesi, d ü n ya görüsü h ak k ın d a yepyeni g ö rü şler ortaya atan, onu, B atı E de b iy atın ın en y ü ce d eh âla rıy la kıyaslayan bu k ato lik ra h ib i kim oir?Yazdığı eser k a d a r o rijin al b ir bayatı v a r M onsenyör K evork
T erzîbaşyan’ın... ■ *
Aşağı vukarı 1860 y ılların d a A nkara'da doğmuş. İlk o k u l’u o ıa d a bitirm iş. S om a kalkm ış İta ly a ’ya gitm iş, R om a’da öğreni m ini tam am lad ık tan sonra, P ap a’nm h uzurunda felsefe ve
te-Fuzulî eserinin yazan Türk asıllı Terzibaşyan.
oloji doktora tezlerini verm iş. Felsefi çalışm alarından dolayı a l tın m adalya kazanm ış. Z ekâsı vte bilgisi ile P ap a H azretlerin in lig isin i çek erek oııun «gizli odabaşılığı» na atanm ış ve M onsenyör u n v an ın ı alm ış. Bu b aşarıla rın d an sonra İsta n b u l’.a dönerek, E rm en i K atolik P a trik h a n e sin in Baş Şansölyesi olmuş- D aha sonra da, S a k ızağ a cın d ak ı Sen • G re g u a r O kulu nun m ü d ü rlü ğünü yapm ış.
Kitap için P a p a ’d a n özel izin ald ı
İşte bu değerli bilgin, birgün k en d i k en d in e d ü şü n ü r. Batı dü n y asın ın b ü y ü k şa ir u sta la rı ile yarışacak bir T ü rk şaü-i bulup dünyaya tan ıtm ay ı tasarlar- A kim a önce M evtâna gelir. O nun, B a tıd a y e te r derecede tanındığım düşü n ü r, vazgeçer. Sonra. F u zu li’y i incelem eye koyulur. Ve ilk m ısraların ı o k u r okum az seviçle y erin d en sıçrar. A radığı şairi b u lm u ştu r. B u lm u ştu r am a. b ir engel v a rd ır arada. K endisi hem k ato lik tir, hem de rah ip K atolik d i n i sıkıdır, k u ra lla rın a son d erece bağlıdır, başka bir ö ın ’in veya başka d in ’den olan k işilerin incelenm esine cevaz verm ez.M onsenyör T erzibaşyan b u n u n da kolayım b u lu r. P a p a ’dan bu iş için özel m üsaade ister. P apa, sevgili «Kameriye» sinin h a tı rın ı kırm az, ve istediği özel m üsaadeyi verir. Ve eser, böylece yazılm aya başlanır.
iki cilt güçlükle b astırıld ı
Şim di, gelelim bu b ü y ü k ve değeli eserin başına gelenlere: n sen v ö r T erzibaşyan Efendi, ö m rü n ü n y arısın ı alan eserin in ancak o irin ci cildini b astırab ilir. Ö m rü vefa etm ez ve 1926 yılı m u son a y ın d a 68 y aşın d a v e fa t eder, Böylece, bu dev eserin ö h ü r c iltle rin in b astırılm ası v e T ü rk çey e tercüm e e ttiı ilm esi işi y eğ en in e k alır. 4—5 yabancı dil bilen ve bize y u k a rıd a k i bilgi ie ri v e re n yeğeni S ay ın J. K asapyan, eserin ik in ci cildini k e n disi b astırır. F a k a t son c ü d ’in bastırılm ası m uazzam b ir p aray a in tiy a ç gösterir- B u n u göze alam az ve ilerd e b ir fırsa t b u lu ru m , d üşüncesiyle e se ri titiz lik le sak lar. F akat, bu a ra d a boş da d u r maz, H o llan d a’daki ü n lü L eiden B ibliotek’i ile haberleşir. G eler m ek tu p lard a, eserin çok değerli olduğu b elirtilir, fakat, erm nice nin y aşayan d ille rd e n olm adığı nedeniyle, v ak it geçirm eden T ü rk çey e çev irtilm esi tav siy e olunur.
B unun ü zerin e S ayın K asapyan d erh al h arek ete geçer ve ıl git: m ak am larla bugüne k a d a r m aalesef gerçekleşm eyen b ir ya zışm aya girişir.
Z am anın D ışişleri B akanı Prof. F u at K oprufu ve H aşan Alı Y ü c e lin , eserin değ erin i b elirten m ek tu p ların d an sonra iş, resm i y ete d ö k ü lü r. Eserin E rm enice basılm ış olan ilk iki cildi tercü m e edilm ek üzere B akanlığa sunulur.
M aarif V ekâleti Talim ve T erb iy e D airesi Başkanı K adri Y ü ıü k o ğ lu «Tercüm enin te tk ik i b ittikten soııra m alûm at arzede ceğini» M. K asap y an ’a b ild irir. 17 A ralık 1956 ta rih in d e ise. Ma arif V ekâleti T alim ve T erbiye D airesinden şu tam am layıcı bil
s; verilir: „ „ , . ,
«İstanbul Ü niversitesi Edebiyat Fakültesi Profesörlerinden D r Alı N ihat T arlan, K evork T erzibaşyan’ın Fuzuli hrfkkm dakı eserin in m ühim bahislerini, etm en ice bilen b ir zat tarafın d an ken d isin e o k unduğu ta k d ird e bu hususta etraflı m alu m at v e ıe bileceğini ve kitabın tercüm esine k a ra r verilirse im kân nisbe tinde "yard ım d a bulunacağını V ekâletim ize bildirm iş bulunm ak tad ır. Sayın Profesöre, söz konusu eseri tercüm e edebilecek biı zat'ın tarafın ızd an terfik in i saygılarım la rica ederim M aarif V ekili A. H ikm et İlay d ın »
İlgililerden ilgi bekleniyor
Böylece B akanlık, eserin çevirisini yapacak «zat» ın seçim ini üstünden atm ış o lu r Oysa, T.D. K .uzm anlanndan Sayın A. Di- iaçnı s'b ı. gerek eski erm eniceyi, gerekse batı d illerin i çok iyi bilen b ir «zât» bu iş için hazır beklem ektedir. Sayın D ilaçar, ay nı zam anda Bay K asapyan’ın da şahsi dostudur. 11 A ralık 1956 tarih in d e yazdığı bir m ektupta P rof. Ali N ihat T a rla n ’m şerh le riy le eserin basılacağını kesin b ir dille b elirtir...
Bugün, aradan tam on b ir yıl geçm iştir. Ne Ali N ihat Bey «erli düşm üş ne de eser türciim e edilm iştir. K itabın iki cildi Millî Eğitim B akanlığı depolarında, son cildi de Sayın Kasap- jran’ın kütüp h an esin d e uyuklam aktadır.
M onsenyör Terzibaşyan. b ir bilgin, bir T ürk vatandaşı ola rak görevini y erin e getirm iştir. Üst yanı devlete a it b ir nitelik
t*r.
İstanbul Şehir Üniversitesi Kütüphanesi Taha Toros Arşivi
