İstanbul beşyüzüncü ve müteakip fetih yıllarını kutlama derneği ikinci genel toplantısı

T “L

bo^Uk

İs ta n b u lu n

B e ş y ü z ü n c ü v e M ü t e a k ip

F e tih

Y ılla rın ı

K u t la m a

D e r n e ğ i

İkinci Genel Toplantısı 1951

Kuruluş Tarihi 1950

Sueuoğlu Matbaası İstanbul

İ Ç İ N D E K İ L E R

G ündem İd are K u ru lu

g ü n d e m

B aşkanlık divani seçimi

İdare K u ru lu rap o ru n u n okunm ası Teklif ve dilekler

İd a r e K u ru lu

Ord. Prof. Dr. FAHRED- DİN KERİM GÖKAY AZİZ OĞAN İZZET AKOSMAN Dr. FETH İ ERDEN H A LİS KAYNAR İHSAN İPEK Ç İ Op. Dr. C. TOPUZLU M UH İTTİN ÜSTÜNDAĞ Op. Dr. EM İN ERKUL V A SFİ RİZA ZOBU RAMİZ GÖKÇE EKREM H. AYVERDİ

İstan b u l Vali ve B ele­ diye Başkanı

A rkeoloji M üzeleri M ü­ d ü rü

Tüccar D erneği Başkanı Beyoğlu H astanesi Baş­

hekim i

İstanbul İş Bankası M ü­ dürü

İpek Sinem ası M üdürü İstanb u l eski Şehrem in-

lerinden

İstan b u l eski v a lile rin ­ den

İstan b ul eski Şehrem in- lerinden

İstan b u l Şehir Tiyatrosu a rtistle rin d e n

Gazeteci ve ressam

Yüksek Mühendis ve Müteahhit

1951 İd a r e K u ru lu R a p o r u

Sayın Üyelerim iz;

Bugün, nihayete eren bir senenin m esai hulâsalarını,

icraat ve hesaplarını bildirm ek için m uhterem heyetinizin h uzurun a çıkm ış bulunuyoruz. B ir sene evvel, yüksek t e ­ veccühlerinize sığınarak işe başladığım ız zam an T ürk yie to p ­ rak la rı üzerinde yeni b ir devir açan b ir T ü rk P adişahının beş yüzüncü senesini kutlam a işinin ne k ad ar yorucu, ne kadar fazla em ek ve en erjiy e ihtiyaç olduğunu anlam akta güçlük çekmedik. On sene evvel başlayan bu güzel fikrin bir tü rlü h ak ik at sahasına sokulam ıyan güçlüklerini iki aylık m u vakkat b ir idare heyeti sıfatile çalıştığım ız zaman görmüş, anlam ış ve çok iyi hissetm iştik. Buna rağm en b ir devri k a­ payan ve yeni b ir devri açan dünya ölçüsündeki bu m uaz­ zam tes’it hâdisesini b ü tü n m em leket büyük b ir heyecanla

k arşılar ve heyeti m uhterem enizin kıym etli teveccüh ve

itim atları üzerim izde to p lanıh rk en b un a k a rşı lâk ay t ve is­ teksiz kalam azdık. Sizlerden alm ış olduğum uz yüksek ilham ve k u d re t kay n ak ların a istin at ed erek b u şerefli vazifeyi çok m ukaddes b ir em anet o larak tek ab b ü l etm iş ve işe b a ş­ lam ıştık. Bu m uazzam işin realize edilebilm esi için düşün­ düklerim izi ve tu ttu ğu m uz h are k e t tarzını b undan b ir sene evvel m u h terem heyetinize sunduğum uz rap o rda kaydetm iş­ tik. Bu işin ana h a tla rın ı tesbit eden o zam anki ra p o rla rı­ m ızdaki beş on satırı, sırf hâtıraların ızı tazelem ek için te k ­ rarlam ayı faydalı buluyoruz.

«İşe başlayan İd are K urulum uz, fe tih yılı k u tlam a işini üç şekilde m ü ta lâ a etm ek lü zu m u n u hissetm iştir.

Birincisi: İstan b u l feth in in m uazzam b ir şekilde k u tla n ­ m ası ile yalnız b ir şehrin zaptedildiği ve bizim elimize geç­ tiği m ahiyetinde olmıyacak, İstan b u lu n T ü rk ler tarafın d an fethedilm esi ile başka din ve ırk la ra m ensup m ağlû plara karşı taassup ve garazkârlığa asla kapılm ayan ve âdil b ir devlet idaresi bakım ından bu zam ana kad ar bu m efhum dan m ahrum A vrupa k ıt’asının cidden bir tarih dönüm ü sayılm ağa değer hâdisenin belirtilm esi ile, k ah ram anlık ve celâdetin, ulüvvü- cenab ve m üsam aha ile adalet ve sü kûnun nasıl telif edildi­ ğini ve b u ran ın fethi ile diğer ırk ve dinde olanların, Türk- lerin him ayesinde b ug ü n k ü terak k i im k ân ların ın nasıl bah- şedildiğini an latm aktır.

İkincisi: H üküm et program ında tesb it edilm iş ve bir çok m ilyonlara ihtiyaç gösteren işlerin D erneğim iz tarafın d an tem in edilm esine im kân yoktur. O nun için hayallere kapıl­ m adan bizim yapabileceğim iz işler gözden geçirilerek b u n ­ ların en başında, T ü rk m illetinin akıncı k ud retin i tem sil eden 22 yaşındaki bir T ü rk H âkanm ın dünya tarih i üzerinde b ü ­

yük tesirlerin i gösteren, T ürklüğe hediye ettiğ i İstanb ul

to p ra k ları üzerinde, değil beş yüz sene, nice b ir çok beş yüz seneler nesilden nesillere m illetim izin en b ü y ük ru h î k u d re t kaynağının b ir sem bolü olabilecek azam ette F a tih için bir âbide yapılm ası işi gelm ektedir.

Üçiincüsü: B undan üç sene sonra F etih G ünü kutlam ası­ nın m em leket ölçüsünde ve millî heyecan halinde te s’idi için yapılacak te z a h ü ra t ve eğlenceler gelm ektedir.»

Bu küçük hatırlatm ad an anlaşılacağı veçhile İstanbul fet­ hinin kutlanm a hâdisesi yalnız askerî bakım dan, silâhlı bir m ücadele zâviyesinden değil insanlık, m üsam aha, adalet ve ayni zam anda insan h aklarına riay et eden âdil, civanm ert, bilgili bir hükü m darın çok ehem m iyet verdiği ilim, sanat ve k ü ltü r bakım ından izahı keyfiyetidir. Bu devre ait m eçhul

kalm ış b ilgilerin o rtaya konm ası, A v ru p an m h er ta ra tm a yayılm ış kıym etli vesikaların bulunm ası, tarihim izin m eçhul kalm ış b ir çok köşeleri h akkında m alûm at edinilm esi en ön

plânda tu tu lm ası icabeden bir çalışm a m evzuudur. B unun

içindir ki İd are H eyetim iz bu m uazzam işin yalnız kendi

om uzlarına yüklenm esinin m an en ve m addeten m üm kün

olam ıyacağını anlam ış, iş bölüm ü k aidelerine ria y e t ederek bu b üyük işin başarılm ası için alâka, m eslek ve ih tisasların ­

dan istifade edilebilecek kıym etli şahsiyetlerden m ürekkep

kom iteler teşkil etm iştir. 1: İLM Î KOMİTE:

2: GÜZEL SANATLAR KOM İTESİ: A —- A nıt kolu,

B — Resim kolu, C — M üzik kolu.

3: PROPA GA NDA KOM İTESİ: 4: MALI KOMİTE:

Bir senedenberi devam eden bu kom itelerin faaliyeti ile İdare K urulm uzun verm iş olduğu bazı k a ra rla rı ve geçen

h âdsatı ta rih sırası gözetm eden m adde m adde m uhterem

heyetinize bildiriyoruz.

1 — İdare K urulum uz ilk işe başladığı zam an üç sene devam edecek bir m esai için b ir lokale ihtiyaç hasıl olduğu hissedilm iş ve bunun için faaliyete geçilmişti. G ülhane P arkı yanındaki Alay K öşkünün boş olduğu düşünülerek, m uvak­ katen D erneğe tahsisi için Millî Eğitim B akanlığı ve İstanbul Belediyesi nezdinde teşebbüslere g irişilm iştir. B ir çok m u h a ­ b erelerden sonra m aalesef m üsbet bir netice alınam am ış ve Alay K öşkü D erneğin çalışm alarına tahsis edilem em iştir. Y al­ nız İdare K u ru lu Başkam m ız Aziz Oğan A rkeoloji M üzelerin­ deki odalarını D ernek çalışm alarına ayırm ak lûtfun da b u lu n ­

m uş, gerek İd are K u ru lu n u n ve diğer kom itelerin ve b ü tü n

to p lan tıların M üzede yapılm ası im k ânlarını hazırlayarak

kıym etli m isafirp erv erliğ in i gösterm iştir. H âlen de D erneğe ait b ü tü n to p la n tılar A rkeoloji M üzelerinde yapılm aktadır. M uhterem B aşkanım ızın bu lü tu fk ârlığ ın a huzuru nu zda teşek­ k ü r etm ek borcum uzdur.

- Yeni k u ru lan b ir derneğin m uvaffak olabilm esi için evvelâ kendisini tan ıtm ak ve istin at etm esi tabiî b ir key­ fiyet olan azasım çoğaltm ak en ön plânda gelen b ir iştir. Bu sebepledir ki aza adedini çoğaltm ak, um um î alâkayı tem in etm ek için geniş ölçüde faaliyete geçilmiş, kongrede buluna- m ıyan üyelerle büyük b ir k ütleye m atbu kongre rapo rları, nizam nam e, sirkü ler ve üyelik k âğ ıtları gönderilm eğe başlan­ m ış ve k eyfiyetten devlet, h ü k ü m et ve p a rtile r e rk â n ı dahi h ab erd ar edilm iştir. A yrıca b ü tü n m atb u at m üm essillerinin m addî ve m ânavî yardım ve alâ k a la rı celbedilm ek üzere b ü ­ tü n gazetelere beyannam eler gönderilm iş ve h e r fırsatta D erneğe ait h a b e r ve havadisler d u yurulm ağa başlanm ıştır. Böylece devlet, h ü k ü m et ve p a rtile r erkânı, m illetvekilleri; şehir ve belediye m eclisi azaları, Ü niversiteler profesörleri, doktorlar, av u katlar, b anka ve direk tö rleri; ticarî ve İktisadî teşekk ü ller, şirk etler, tü ccarlar ve daha b ir çok m uhtelif zevat olm ak üzere 3000 den fazla eşhasa broşür, nizam nam e, sirk ü ler ve aza beyannam esi gönderilm iş ve kendilerinden en a7 senede altı Ura gibi cüz’î b ir p ara verm ek suretile aza ol­

m aları ricasında b u lu n u lm u ştu r. H er ne kad ar bu m ühim m illî, tarih î ve k ü ltü re l işte b ü tü n İstan bu l ve T ü rkiye halkını D erneğin tabiî azası olarak kabul etm ek icap ederse de gön­ derdiğim iz 3000 den fazla sirk ü lere m ukabil 238 vatandaşım ız D erneğe aza olm ayı kab u l etm iş ve diğerlerin den hiç b ir cevap alınam am ıştır. Bu 238 azadan 76 sı da henüz 1950 yılı aidatım ödem em işlerdir.

3 — Ana nizam nam em izin 2 nci m addesinin C fıkrasında yazılı olduğu veçhile T ü rk m illetinin akıncı kudretin i tem sil

ederi. 22 yaşındaki bir T ürk P adişahının dünya, tarih i üzerin­

deki büyük tesirlerini gösteren ve T ürklüğe hediye, ettiği

İstanbul to p ra k la n üzerinde bir anıt yaptırılm ası keyfiyeti vard ır. D erneğim iz F atih için yapılm ası d üşünülen anıtın şehircilik, tarih ve estetik noktai nazarından en m uvafık olan y erd e dikilm esi için kendi İd are K u ru lu m eyanından ayırdığı

iki m ütehassıs ile m em lekette bu hususta salâhiyet sahibi

kıym etli m ütehassısların iştirakile teşekk ü l eden b ir kom is­ yona tetk ik le r yaptırılm ış ve bu hususta k endilerinden, bir rap o r rica edilm iştir. Komisyon, bir çok incelem elerden son­ ra F atih an ıtın ın Saraçhanebaşında yapılm asının en m uvafik

olacağı k anaatini izhar ederek rap oru nu verm iştir. İdare

K urulum uz bu kom isyonun rap o r m u htev iy atını çok m akul bulm uş ise de m ahdut n isbette bir heyetin verdiği bu k a ra r için acell edilm em esini m uvafık görm üş ve büyük ölçüde bir anket yapılarak m em leket m üteassıslarının, m ü n evverleri­ nin ve bu iş için seve seve m ü ta lâ a beyan etm ek ten zevk duyacak h ayırsever vatand aşların bu husustaki düşüncelerini alm ağı faydalı bulm uştur. A nıt yerinin istim zacı için 4500 ad et anketli sirk ü ler gönderilm iştir. Buna m ukabil 396 cevap alınm ıştır. Bu cevaplar bir tasnife tâb i tu tu ld u ğ u zaman:

305 kişi anıtın Saraçhanebaşına dikilm esini m uvafık bulm uş

16 » S ultanah m et m eydanını, 12 )) Dolm abahçe önünü, 11 )) Taksim gezisini, 10 » S aray bu m unu , Ö » M açkayı, 7 )> Kızkulesini,

5 )) F a tih cam i ve türbesi civarını. 4 )) Rumelihisanm,

2 )) U nkapanını,

2 » Galatayı,

9 )) d e ayrı ay rı dokuz m uhtelif yeri tercih ettiklerini,

beş vatandaş da a n ıt yapılm asına k a fiy e n ta ra fta r olm adıkla­ rın ı b ildirm işlerdir.

4— A nıtın dikileceği yer hakkında b ü tü n vatandaşların re y ­ leri soru lurk en m em leketin çok kıym etli heykeltraş, serbest m ühendis ve m im arlarından m ü teşek k il anıt kolu da m eydana getirilecek eserin m ahiyetini ve m üsabaka şa rtla rı hakkında

m esailerine devam etm iştir. K ahram an, âlicenab, ileri ve

üstün görüşlü; âdil ve insan hak larına riay etk âr, sanat ve m em leket âşığı gibi b ir çok güzel v asıfları kendisinde topla­ yan bu B üyük P adişaha yapılacak b ir anıtın nasıl olması

hakk m d aki görüşm eler ve bundan m ü tevellit m ünakaşalar

cidden çok heyecanlı olm uş ve h e r sa n atk â r b u husustaki düşüncelerini açıkça ifadeden çekinm em işlerdir. İd are K uurlu azasından H eykeltraş N ejad S irel’in başkanlığında Y. Müh. E krem H akkı Ay verdi, Ragıp Devres, H üsnü K eseroğlu; Y. M. E rtu ğ ru l Eğilmez, H aşan Riza Ergezen, F ik re t Yücel; h e y ­

k eltraş R atip Acudoğu, Z ü h tü M üridoğlu, N usret Sum an;

K enan Y ontunç, Reha Arıcan, T u rg u t P u ra ve H üseyin A nkı- dan m üteşekkil, toplanan anıt kolu uzun m üzakerelerden son­ ra bu hususta tesbit ettiğ i k a ra rla rı İdare K u ru lu n a bildirm iş­ lerdir. A nıt kolu B üyük T ü rk Padişahı F a tih ’in anıtının T ürk sa n a tk â rla rın a yaptırılm asının m illi b ir vazife ve gele­ cek nesiller için T ü rk sa n atk â rla rın ın ve T ü rk san atının te ­ kâm ü lü n ü gösterecek b ir m erhale olacağı, F a tih anıtın ın ancak kendi m illetinden olan sa n atk â rla r tarafın dan yapılabileceğini, T ü rk san atk ârların ın his, heyecan, duygu ve yaratıcı k u d re t­ lerinin F atihi F atih olarak yapabileceklerini ileri sürm üşler ve bu d üşüncelerini üç prensip k a ra rı olarak tesbit etm iş­ lerdir.

A — B üyük fetih hâdiselerini, o devri ve k ahram anlarını yaşatacak Faf.hin figü rü n ü havi b ir âbidenin m eydana ge­ tirilm esi;

B 500 sene evvelki bir h âtıray a ecnebi imzası koy­

durm am ak ve bugünkü T ürk sanatının gelecek nesiller için

bir m erhalesini teşkil edecek m illî b ir sanat eseri y aratm ak m aksadile beynelm ilel m üsabaka açılm am ası ve b ir yabancı sa n atk âra sipariş verilm em esi;

C — Sayıları m ahdut olan T ü rk h e y k e ltra şla n kendi a r a ­

larında açılacak b ir eskiz m üsabakası neticesinden sonra

kollektif b ir çalışm a ile an ıtın m eydana getirilm esi kom itece iştirak ed en lerden üç kişinin m uh alefeti ile k a ra r altına alınm ıştır.

Bu fik re ta ra fta r olmayarak m uhalif rey veren kom ite

azası ile İdare K urulum uz fetih m evzuunun dünya çapında

olduğunu, bu itib arla T ü rk sa n atk â rla rd a b irlik te yabancı sa n atk â rla rın iştirakile beynelm ilel b ir m üsabaka açılm a­

sının b ir z a ru re t olduğu, beynelm ilel v e m illî m e­

seleler üzerinde d u ran T ü rk san atk ârların ın kollektif m e­ saiyi kab ul etm eleri hiç şüphe yok ki b ir fed akârlık teşkil etm ekle b erab er m illî hissiyat ve m illî şeref m efhum larının b ir heyecan m evzuu halinde ancak y aratılacak eserin m ü­ kem m el olm asını tem in yolunda kullanm anın doğru olacağı, bu .gibi b üy ük eserlerde m illî hissiyatın k arıştırılm asının ancak eserin m ükem m eliyetini tem in için b ir teşvik u psuru olarak kabul, edilm esi lâzım geldiği ve eserin kim e verilm esi ve kim in tarafınd an yapılm ası k eyfiyetinde yalnız bu hissi­ yata bağlanm anın bü y ük eserin kıym etinden fed a k â rlığ a rıza

gösterm ek olacağı teb arü z e ttirilm iş ve anıt kolunun

noktai n azarın a iştira k etm em iştir.

En hakikî ve en güzel san at eserlerinin m eydana g eti­ rilm esi için behem ehal b ir m üsabaka açılm ası lüzum u ü ze­ rinde ısra r eden İdare K u ru lu m u zu n düşüncelerini kabul etm eyen a n ıt kolu ü yeleri m esaisini tatil etm iştir. P ren sip m eselesi yüzünden husule gelen bu no k tai nazar ih tilâfın ın birleştirici b ir form ül ile halledilebileceğine kani olan İdare K uru lu m u z m üsabakaya konacak işin b ir anıt olması dola- yısile h ey k eltraşlarla birlik te m im arların da bu n d a m ühim bir rolü olacağı düşü n ü lerek m u h telit ikinci b ir kol teşkili

cihetine gidilm iştir. T ü rk Y üksek M im arlar Birliği Başkam Y. M. M uhiddin G üv en’in başkanlığında G üzel S an atlar A k a ­ dem isi M im arî Bölüm ü P rofesörlerinden Y. M. M ehm et Ali Han'dan, Belediye İm ar M üdürlüğü m ü tehassıslarından Y. M. E rtu ğ ru l M enteşe, Y. M. F a ru k A kçer ve H eykeltraş Yavuz G örey’den m üteşekkil yeni an ıt kolu çalışm alarına başla­ m ıştır. A nıt kolu m üsabaka şartnam esini hazırlark en Türk san atk ârların ın fik ir ve tem ayü llerin i nazarı itibare alm ak m ecburiyetini hissetm iş ve bu itib arla m üsabakanın iki saf- halı olm asını kab u l etm iş, m evzuun şehircilik ve m im arlıkla alâkası olması hasebile h ey k eltraşla m im arın m üşterek m e­ sailerinin icap ettiğine kani olarak düşünd ü klerini :orm üle

etmiştir.

B irinci safha bir (fikir m üsabakası) olarak b ü tü n T ürk h ey k eltraş ve m im arları arasında açılacak b ir m üsabaka ile işe hâs »anacaktır. Az b ir m asrafla yapılabilecek olan bu b i­ rinci safhaya b ü tü n T ü rk sa n atk â rla rı em niyet ve tam bir serbesti içinde çalışm ağa m eydan bulabilecekleri için yapıl­ ması düşünülen anıtın en güzel b ir fikir olarak ortaya çık­ m asına vesile olacaktır. T ürk sa n atk â rla rın ın fik ir bakım ın­ dan daha duygulu ve üstün görüşlü olm aları hasebile m u­ vaffak olacaklarından asla şüphem iz olm ayan bu güzel fik ­ rin tatb ik atın d a teknik noksanlarım ız dolayisile yalnız kal­

m am am ız ve ’ anıtın esas kısm ını teşkil eden rö lyefler,

firiz le r gibî tefe rru a tın başarılm ası için İkinci safhada bey­ nelm ilel bir m üsabaka açılması lüzum u bildirilm iştir. A nıt kolunun esaslı ve program lı bir şekilde çalışm asile m eydana

gelen proje m üsabakasının ihtiva ettiği fikir ve m âna

T ürk sa n atk â rla rın ın da şeref ve haysiyetini koruyucu m ahiyette olması itib arile İd are K u ru lu n u zu n da düşüncele1 rine uygun d üşm üştür. A nıt 'külünün' m esaisine teşek k ü r e t­ m ek en b üy ük borcum uzdur.

5 _ F atih in resm î ve hususî hayatını, m u htelif fetih

hâdiselerini, F atih devrindeki im ar faaliyeti ile k ü ltü re l

-ro ketleri nazarı itib are alarak geniş m evzular dahilinde m uhtelif kom pozisyonlar m eydana getirm ek m aksadile T ü rk - İslâm ' E serleri M ü z e s i' M üdürü Ressam Naci E lif in b a ş k a n ­ lığı altın da; İbrahim Çallı, H ikm et O nat, Feyham an D uran; Âli K arsan; H alil D ikm en; Zeki Faik İzer; H âm id G örele; Ziya K eseroğlu; Edib H akkı Köseoğlu; Cem al Tollu; B edri

Rahm i Eyüboğlu; N urullah Berk; F ah ri A rk unlar; Nihad

A kyum ak; M ahmud Cüda ve daha bir çok tan nm ış ressam ­ larım ızın iştirakile toplanan resim kolum uz b üyük b ir measi saried erek ku tlam a zam anına kad ar b ir «Fatih Galerisi» m ey­ dana getirm eğe k a ra r verm iş ve bu hususta çalışm a progra­ m ını, talim atnam esini ve jü risin i h azırlam ıştır. F a tih galerisi için resim kolum uzun hazırladığı m evzular şunlardır:

A — F atih in yetişm esi ve tarz ı terbiyesi B —- F atih in birinci ve ikinci cülusları C — F atih in tah tın d an feragati

D - - îsta n b u lu n m uhasarası E —- F e tih h azırlıkları

F — İstan b u la giriş ve b una bağlı m u h telif cephelerde fetih hâdisesini canlandıran safhalar

G — F atih in izdivacı, gözdeleri H — F atih in hususî hayatı

I — F atih d evrinde inşaat faaliy eti J — F atih devrinde k ü ltü r faaliyeti

K — F a tih devrinde denizcilik ve bununla ilgili vakalar, deniz h arpleri vesaire..

500 üncü fetih y ık kutlam a hâdisesi m ünasebetile k ıy ­ m etli ressam larım ızın b ü yük değerde sanat eserleri y a ra ­ tın akların a emin bulunm aktayız.

6 — F ethe a it beste, m arş, senfoni; opera; operalivresi;

oratoryo vesaire gibi yeni m usiki eserleri m eydana getirm ek için m üsabakalar açmak, F âtih devri m usikisine ait incele­ m elerde bulunm ak, fetih yıldönüm üne büyük m usiki h a re ­ k e tle rd e iştirak etm ek m aksat ve gayelerde çalışan m usiki

kolum uz şark ve garp m usikisi üzerinde u ğraşan kıym etli sanatkârlarım ızın iştirak ile iki ayrı bölüm teşkil etm iş bu­ lunm aktadır. F etih yıldönüm ünde 500 kişinin iştirakile te rtip edilecek koroya ait çalışm alar «Ü niversiteliler M üzik D e r­ neği» ile işbirliği y ap ılarak tam am lanm ak üzeredir.

G üzel sa n atların anıt, resim ve m usiki kollarından başka; şiir, piyes ve k ah ram an lık destanı gibi edebî sahaya a it çe­ şitli m üsab akaların açılm ası da kararlaştırılm ış olm akla be­ ra b e r henüz k a t’î şekilde esasları tesb it edilm em iştir.

7 — M em leketin ilim ve sanat sahasında tanınm ış k ıy­

m etli şahsiyetlerinden m üteşekk il İlmî kom item iz, F eridu n D irm etki’nin başkanlığı altında, H alid G öktuğ, Esad Serezli; V. M irm iroğlu, Prof. Dr. Süheyl Ü nver, Prof. Dr. A rif M üfid

M ansel, R üstem D uyuran, H alûk Şehsuvaroğlu; Efdaleddin

Tekiner, S alâhad din E lker, Osman E rgin; E krem H akkı

A yverdi, İsm ail Baykal, K âm il Kepeci; M. Zeki Pakalın;

Naşid B aylan ve M uallim ler B irliği adına Rahm i E rd en ’in iştirakile m untazam an to p la n tıların a devam etm ektedir. İlim ve san at m evzularında m em lekete m ü tead d it eserler hediye

etm iş olan bu ihtisas sahibi İlmî kom item iz geniş bir

işbirliği y ap arak bu h u su sta çok kıym etli b ir program ha­ zırlam ıştır. Bu program a nazaran (F atih in şahsiyeti, fetih- den evvelki devir, fetih hâdisesi ve güzel san atlar) kısım ­ larına ayrılan d ö rt ay rı bölüm kıym etli ilim adam larım ız arasında taksim edilm iş, 3000 sahifeyi m ütecaviz kıym etli b ir etü dün m eydana gelm esi için mesai sarfetm eğe başlam ışlar­ dır. Telif hakkı alm am ağa k a ra r veren bu kıym etli arkadaş­ ların fera ğ a tk â r m esailerini ta k d ir ve şükranla kaydetm e­ miz bir vazifedir. T ertip e ttik le ri n eşriy at serisi program ını aynen heyeti m uhterem enize sunm akla b ah tiy a rlık d u yu yo ­ ruz.

E serlerin İsim leri Y azacaklar Sahife I. FA TİH İN ŞAHSİYETİ:

a) Gençliği Prof. Dr. Süheyl Ünfifer 30

b) O rdu K um andanı F atih H alit G öktuğ 30

c) H üküm dar olan F a tih ç) F atih in fik ri ve edebî

şahsiyeti

d) F atih in hususî hayatı II. FETİHDEN EV VELKİ DEVİR:

a) O rdu

b) D onanm a (IV. d. ile beraber) c) İlim ç) Güzel sanatlar: H alit G öktuğ 16 V. M ırm ıroğlu ve H. Şehsu- varoğlu 80

1) M im ari (IV. h. ile Ekrem Hakkı A yverdi 384

beraber)

2) Tezhip Prof. Dr. Süheyl Ü nver

3) C ilt ve H at E. H. A yverdi ve İ. B aykal 80

4) Çinicilik Ekrem Hakkı A yverdi 64

d) M em leket idaresi ve teşk ilât

e) Siyaset

f) Fetihden evvelki İs­

tanb ul V iladim ir M ırm ıroğlu 32

g) Fetihden evvelki İsta n ­ bul İktisadiyatı.

h) İstanbul surları:

F. D irim tekin ve V. M ır­

ın ıroğlu 32

1) K ara surları 21 M arm ara surları 3) Haliç surları

F erid u n D irim tekin 80

Feridun D irim tekin 32

F D irim tekin ve R. Duyu-i) Şehir harici İstanbul su

tesisatı

ran

F eridun D irim tekin 3216

İ ) Şehir dahili İstan b u l su

tesisatı kapalı v e açık ftüstem D u y u r a n ...'i* 64 sarnıçlar ve akedoklar.

III. FETİH : F erid u n D irim tekin 320 IV. FETİH D EN SONRA:

a) H arici siyaset

b) D ahili siyaset ve Rum P atrik han esi

c) M em leket İdaresi ve tes k ilâ t

d) O rdu ve fü tu h a t

e) D onanm a (IV. h. ile b e ­ rab er)

f) İlim h arek etleri, ilim ve tıp m üesseseleri

g) F a tih devrinde E ndu­ ra n m ektebi

h) F atih dev rin d e ulem a ve ilim teşkilâtı

i) Güzel sanatları: 1) M im ari (II. ç. ile

beraber)

2) Tezhip (II. ç. ile b e­ raber)

3) C ilt ve H at (II. ç. ile beraber)

4) Çinicilik (II. ç. ile beraber)

j) F atih ve Ressam Bellini k) F atih tarafınd an İstan- bulda y ap tırılan su tesi­

satı

l) İstanbu ld a garpli alim ­ le r ve san atk ârlar. m) F atih dev rind e D evlet

ricali

n) F atih in hususi k ü tü p ­ hanesi

o) F atihin elbise ve eşya­ ları

ö) Ferm anlar, vakfiyeler, vesikalar vesair vesika­ lar

E fta lettin T ekiner 16

F. D irim tekin ve V. M ır-

m ıroğlu 48

H alit G öktuğ 400

V. M ırm ıroğlu ve H. Şeh- suvaroğlu

Prof. Dr. Süheyl Ü nver

İsmail, B aykal 48

Esat Serezli 64

E krem H akkı A yverdi Prof. Dr. Süheyl Ü nver E. H. A yverdi ve İsm ail B aykal

Ekrem H akkı Ayverdi

Aziz Oğan 48

E ftalettin Tekiner

V iladim ir M ırm ıroğlu ‘i8

K âm il Kepecioğl.u Prof, Dr. Süheyl Ü nver İsm ail Baykal

Osm an Ergin, V. M ırm ıroğlu

16 p) F atih in sikke ve m a­

dalyaları

r) F atih devrinde m aliye s) F atih devrinde hukuk

ve kanu n lar

t) F atih devri bibliyograf­ yası

ü) F atih devri Tıb ve Mu-alicesi

v) îstan b u lu n iskanı ve topografyası, ilk bele­ diye teşk ilâtı

İb rah im A rtu k M. Zeki P akalm A. H im m et B erki F ehm i K aratay Naşid Baylan Osman Ergin E. H. A yverdi

B unlardan F atih devri m im arî eserleri için an ıtların rö- löveleri ve fotoğrafları m asrafı olarak şim diden İlmî kom i­ te em rine 2000 liradan fazla b ir para verilm iş olup icap e t ­ tikçe b u para m iktarı çoğaltılacaktır.

8 — Propaganda kom item iz; yapacağı işlerin b ü y ü k bir

kısm ını son seneye teh ir etm ekle b e ra b e r fırsat düştükçe şim diden küçük işleri ve faaliy et sahasını genişletm eğe b aş­ lam ıştır. B unun için en ziyade gazetelerden istifade ederek gerek İdare H eyetinin ve gerek faaliyette bulunan kom ite ve k olların icraatını um um î e fk â ra duyurm ak m aksadile İstan buld a in tişar eden bü tü n gazetelerden istifade etm ek çarelerini düşünm esi ve D erneğin faaliyetini h e r zam an k ü ­ çük ku p ü rler halinde gazetelere a k settirm iştir. K utlam a h â ­ disesinin sanat ve k ü ltü r tarafın a ehem m iyet verdiğim iz için bilhassa A vrupa m üzelerde k ü tü p h an e ve g alerilerinde b u ­ lunan F atih ve F atih devri eserleri üzerinde a ra ştırm a lar yapılm ıştır. Bu m eyanda bilhassa İngiliz k ü ltü r heyetinin yardım ları görülm üş ve m ezkûr heyetin bu işle alâkası te ­ m in edim iştir. İngiliz k ü ltü r heyeti fetih yıldönüm ünde İsta n ­ bulda b ir sergi açm ak k a ra rın ı verm iş ve bu h u su sta k on­ feran slar v erdirm ek için şim diden icap eden çalışm alara baş­ lamış bu lu n m aktadır.

F atih in ; L ondrada N asyonal G aleride bulunan ve m eşhur

17 —

ressam Bellini tarafın d an yapılm ış hakikî yağlı boya renkli tablosunun tam b ir kopyesi ile rö p ro d ü k siy o n , ve k artpostalla­ rın ın elde edilm esi için g alerinn n e şriy a t şubesi vasıtasile m u tab ık k alın arak keyfiyet iyi bir neticeye bağlanm ış b u ­ lunm aktadır.

İdare K u ru lu azam ızdan, ayni zam anda neşriy at ve

propaganda kolu başkanı bulu n an Vasfi Riza Zobu’n u n Av- ru p ay a yaptığı bir seyahatten D erneğim iz için azamî istifade

tem ini düşünülm üş, L ondra, P aris ve diğer şehir -

lerde F atih e ve fetih yılm a ait işimize y arayacak olan vesi­ k a la rın te tk ik i ricasında bulunulm uştu. H akikaten ark a d a ­ şım ızın seyahati m ünasebetile bazı yeni bilgilere sahip ol­ m ak la b eraber bu hususta ilgili m üsteşriklerin m esaisini y a­ kından öğrenm ek, ayni zam anda adreslerini tesbit edebilm e­ ğe m uvaffak olduk. B unlard an İngiliz m ü steşriki Prof. C. S. M undy ile F ransız m üsteşrik lerin d en Prof. L. B azin’e İdare K u ru lu k a ra rile fah rî azalık tevcih edilm iş ve kendile­

rinden teşek kür cevapları alınm ıştır. A rkadaşım ız Vasfi

Riza Zobu’nun g etirdiği b ir çok kıym etli bilgiler arasında bilhassa bu ndan 110 sene evvel Slanne isim li bir m im arın v efatın ı m üteakip k ütüphanesinde b u lu n an ve içinde A vrupa

notasile yazılm ış besteler, sem aîler, peşrevler ve m arşlar

b u lu n an 300 sahifelik m usiki m ecm uası cidden calibi d ik ­ k a ttir. «Haza M ecm uai Sazı Söz» ism ini taşıy an bu eserin m üellifi Ali Bey ism inde b ir T ü rk tü r. U nvanı «Essanturî an Sazendegânı S ultan Mehmed» dir. Bu m usiki m ecm uasının içindeki b ir çok eserlerin m üellifi bizzat Ali Bey olm akla ^

b e ra b e r Derviş Öm er, Solakzade, Seyfülm ısrî; K azakyan;

Şah M urad; Derviş Süleym an; D erviş F ren k M ustafa; H aşan C ân: Tozkoparan; Ş ükûfezâr; K u l M ehhm ed; Çengi Cafer; Alipaşa; Bayezid; K üçük A hm ed Bey; Cüce Ali Ağa; S an tu rî İbrahim Çelebi; M ehm ed Hafız İmam; Mestcizade; Ç ukurcu M ehm ed Ağa; D erviş Piyale; A kbaba; H aşan Ağa ve Tunç Ali gibi devrin tan ınm ış b estek ârların ın eserleri de vardır.

M ecm uanın içinde isim lendirilm iş olarak (berayi cülusu -ti­ tan M ehmed Han bin S ultan İb rahim Han; Sem âîi Sultan M urad Han; F atihi Bağdad m edhi şehinşahı Âli Osman S u l­ tan M ehm ed Han sene 1075; T ürkîi berayi sefer 1 Bağdad; Sul­ tan İbrah im in h u zu ru n d a oynanan rak ıs havası; peşrevi Kâse- baz. K anlıkavak tü rk ü sü ; peşrevi G am zekârı düyek; peşrevi Miri Bağdad; Usuleş dü kebiri C ihanârâ; C iğerdelen; peşrevi E eh ram i N efiri; Usuleş Acem küm esi vesaire gibi) beste ve sem aîler vardır.

M ecm uanın başında farisî b ey itlerle başlayan m anzum bir kısım dan sonra «Peşrevi Osm anpaşa e l’atik d er m akam ı dügeh H üseynî usuleş düyek» diye ilk nota başlıyor. K ita ­

bın en sonunda da:

Ö m rüm ün hasılı oğlum gibidir işbu kitab, K orkarın ben ölicek cahilü nadana düşe. İzzetin hakkıçin senden bun u um arım Yarab, H ayr ile yâd eden sahibi y âra n a düşe. diye ibretâm iz ve güzel b ir k ıt’a m evcuttur.

Aziz azalanınız; tafsilâtın ı verdiğim iz bu kıym etli k i­ tabın B ritish M üseum k ütüphanesinden alınm asının im kân ­ sızlığını tak d ir b uyu ru rsu nuz. F ak at fetih yılı m ünasebetile

m em leket m usikisine, bilhassa F atih devrini canlandıran

eserlere bir yardım cı olm ak üzere bu m ecm uanın m ikro-

fotoğrafilerini çık artarak m em lekete getirm eyi düşündük.

İlk evvel İngiliz k ü ltü r heyetinin kıym etli delâleti ve bil- ahara bizim doğrudan doğruya B ritish M useum ile yaptığım ız tem aslar neticesinde bu eser kopyesinin aldırılm ası çarelerini araştırd ık . Aldığım ız cevaplar bizi m em nun edecek m ah iy et­ tedir.

B undan başka P ariste m illî kütüphanede bulunan F atih devrine ait orijinal m alûm at ve vesaiki ih tiv a eden iki m ü ­ him eserin renkli, renksiz, pozitif ve negatif film lerinin

kartalabilm esi tem in edilm iştir. P aristek i Millî Eğitim A ta­ şemiz bu hususta D erneğim ize kıym etli y ard ım lard a bu lu n ­ m uştur.

B un lara ilâv eten fetih ylıdönüm ünde m em lekette neşeli b ir hava yaratm ak m aksadile h ayv an at bahçesi, lü n ap ark ve sirk gibi çeşitli eğlence y erlerin in tesisi için b u hususta m ü­ tehassıs kim selerle tem asta b u lu n u larak b ir çok a raştırm alar yapılm ış ve b u n ların fazla m asrafı istilzam eden ve daha ziyade şehir ve b elediyelere taallû k u bulun an işler olması hasebile elde edilen neticelerin belediyeye tevd i edilm esi m ünasip görülm üştür.

9 — Y apılacak çeşitli işlere ait m asrafları ve D erneğin

gelir kaynakların ı nazarı itibare a la rak b ir bütçe tanzim eden m alî kom ite; daha ziyade İd are K u ru lu azası ile sıkı te ­ m asta bulunm ası ve hayallerden m üm kün m ertebe uzakla- rarak D erneğin ancak toplayabilm ek ihtim ali olan 3 m il­ yonluk b ir gelir gider bütçesi tanzim etm iştir. Bu paranın tem ini için h e r tara fa başvurm ayı p ren sip olarak kabul eden D erneğim iz her şeyden evvel D evlet ve H üküm etin m anevi yardım ve m üzaheretile başarılacağına kani olarak bu yol­ dan bazı tem aslarda bulunm ayı m uvafık bulm uştur.

B ir m em leket ve tarih m eselesi olan bu m ühim ve ci­ hanşüm ul işin başarılabilm esi, bu m u tlu yıldönüm ünün B ü ­ yük F atih in şanına ve yaptığı işlere lâyık b ir program la kutlanm ası bir sanat, k ü ltü r, n eşriy at ve im ar sahalarında bir çok m ühim m evzuların salah iy etli b ir şekilde tam am la­ nıp ortaya konm ası h e r m ünevveri, h e r ferdi, h er vatandaşı

alb kad ar eden b ir keyfiyettir.

K ıym etli ve kad irşinas vatandaşlarım ızın b ire r fe rt ola­ rak her tü rlü m addî ve m anevî yard ım ların ı esirgem iyecek- lerinden emin olan D ernek, m em leketim izin İktisadî ve ticarî hayatın d a rol oynayan gayretli ve azim kâr eller tarafın d an b ü n y eleri gün geçtikçe tek em m ül ve inkişaf eden teşekk ül­ lerin ve şirk etlerin m üzaheret ve yardım larını tem in için

büyük bir sirk ü ler h azırayarak kendilerine gönderm iştir. Y ardım talebinde b ulu n ulan banka, İktisadî devlet te şe k k ü l­ leri ve şirk e t gibi 121 m üesseseden 18 m üessese cevap v e r­ m iştir. B unlardan altısı (İstanb u l T icaret ve Sanayi Odası, T icaret Borsası, P etro l Ofis, S elan ik Bankası; Em ekli Sandığı ve M illet P artisi) m üsbet cevap verm iş; 12 si yardım yapa- m ıyacaklarını bildirm iştir.

F atih için y ap tırılacak b ir a n ıt ve bu m utlu hâdisenin kutlanm ası hususundaki teşebbüslerin yalnız İstan b u l to p ­ rak ların d a yaşayanların değil bütün T ü rk vatand aşlarının

canla barla iştirak lerin d en zevk alacaklarını üm it ederek

ayni yardım ve m üzaheret sirkü leri bütün v ilâ y e t ve bele­ diye başkanlıklarına gönderilm iştir.

63 vilâyetim ize yapılan m ü racaattan 6 v ilâ y e t yardım yapm ak im kânsızlığını bildirm iş; 57 v ilâ y e t hiç bir cevap verm em iştir. Ayni şekilde 66 belediye başkanlığına yapılan m ü racaata 11 belediye başkanlığı cevap v erm iştir. 4 ü y a r­ dım da bulunacaklarını; 7 si de yardım yapm ak im kânsızlı­

ğını bildirm işlerdir. Diğer belediye başkanlıkları hiç b ir

cevap verm em işlerdir.

Bu yardım işini birinci derecede tah ak k u k ettirm esi lâ ­ zım gelen İstanbul Vali ve Belediye Başkanlığı bu rakam lara dahil değildir.

10— Geçen yıl seçilen İdare K u ru lu azasından N ejad Sirel, Osman N uri Ergin ve Ali Vasfi Egeli b ilâh are istifa etm iş b ulu ndu kların dan y erlerine yedek üyelerden O peratör Dr. Em in E rkul; Ramiz Gökçe; Ekrem H akkı A yverdi a rk ad aş­ larım ız gelm işler ve İdare K u ru lu içtim alarına m untazam an iştirak etm işlerdir.

11— D erneğin genel m enfaatlere y a ra r d e rn ek ler m eyanına

ith a l edilmesi için de yapm ış olduğum uz teşebbüsler kısa

b ir zam anda neticelenerek D erneğim iz 28/7/1951 tarih ve

3/11614 sayılı Y üksek B akanlar K uru lu k ararile genel m en ­ faatlere y a ra r olarak kabul edilm iştir.

12 — M ALI VAZİYETİM İZ:

M uhasebe def erinde hesaplar sonuna dercolunan ve malî m u rak ıp lar tarafın d an te tk ik edildikten sonra tasdik ve imza

olunan hesaplarım ıza nazaran bugüne kadar D erneğim izin

kasasına 14195 lira 52 kuruş girm iş ve bunun 8566 lira 28 ku ru şu sarfedilm iştir ki h âlen kasa m evcudum uz 5629 lira 24 k u ru ştu r. Bu gelir ve g iderlerin m ahiyeti şu şekldedir:

' G ider IJra Kr. Gelil- Lira Kr

G e ç e n y ıl d a n d e v ir 269 97 Ü c r e t l e r 3400 00 Ü y e a id a t ı 1165 00 P o s t a m a s r a f l a r ı 194 58 T e b e r r u 11816 00 K ı r t a s i y e v e t a b ı 1084 42 B a n k a f a iz i 84 40 İ l m î k o m i te m a s r a f ı 2124 53 Ü c r e tl e r i n k e s i n ti s i 864 15 D e m ir b a ş 650 00 V e r g i 864 15 M ü t e f e r r i k 248 60 Y ekûıi 14195 52 Yekûn 8566 28 G elir 14195 52 G ider 8566 28 5629 24

İşbu m evcut param ız İstan bu l İş B ankasının 15395 hesap n u m arasın da olup m utem ed nezdinde 410 lira 84 k u ru ş a v a n ­ sımız bu lunm aktadır.

13— F ah rî Başkanım ız; İstanb u l Vali ve Belediye Başkanı Ord. Prof. Dr. F ah reddin K erim G pkay; fırsat ve im kân b u l­ dukça idare k u ru lu to p lantıların a iştirak etm iş ve h er A nkaraya gidişinde D erneğim izin arzularını D evlet ve H ü k ü m et e rk â ­ nına b ild irerek m üzaheret ve yardım larını talep etm iştir. B undan başka İstan b u l Şehir M eclisinin bu senek! bütçesin­ de çeşitli im ar işlerine ayrılan ödenekten başka Derneğim iz 'için' de 1Ö0.Ö00’ liralık b ir ödenek ayrılm ası hususunda büyük Him m etlerini 'esirgem em işlerdir.' Bu vesile ile sayın F ahrî Başkânım ıza v e ' kıym etli Ş eh ir M eclisi Ü yelerine bu ciddî alâkaları Ve y a rd ım la rı için candan teşek k ür etm eyi borç biliriz.

14 — İd are K urulum uz gerek M illî Eğitim B akanhğı ve

gerek diğer alâkalı B akanlıklarla m uhabere ederek daim a

noktai n azarların ı öğrenm eğe çalışm ış m anevî y ard ım ve m '.ra h e re tle rin i rica etm iştir. İstan bu ld a vazifeten b u lu nan Başbakan Y ardım cısı ile bir seyahat dönüşünde İstan b u ld a bulunm asından istifade edilerek b ir İd are K u rulu toplantısına davet edilen Dışişleri B akanından da h ü k üm etin kıym etli yardım ların ı esirgem em esi ricasında bu lu n u lm u ştu r.

En son olarak da bundan b ir ay evvel İstan b u l M illet­ v ek illerinin huzurile b ir to p lan tı yapılm ası ihtiyacı hasıl ol­ m uş ve D erneğin k u ru lu şu n d an itib aren geçirdiği b ü tü n sa­ fah at kendilerine arzedilm iş ve D ernek çalışm alarile y ak ın ­ dan alâkadar olm aları tem ennisinde b u lun u lm uştu r.

G erek İstanb u l m illetveklleri ve gerek m uhabere e ttiğ i­ miz ve tem asta bulunduğum uz hüküm et e rk â n ı vazifeye geç­

tik leri gündenberi vukua gelen pek sıkıntılı vekayie ra ğ ­

m en D erneğim iz m esaisini kolaylaştıracak kıym etli m üzahe­ re t vâdin d e bulunm uşlardır.

15— Aziz üyelerim iz; m illî m efahirim izin başında gelen 500 üncü fetih yıldönüm ü m ünasebetlie D erneğin yaptığı iş­ leri, üzerinde d urduğu m eseleleri kısa bir şekilde izah e t­ meğe çalıştık. B üyük F atih ve onun büyük eseri oan F atih hakkında ne kadar çok çalışılsa yine azdır. D ernek bugün için büyük m asraflara thallûk etm eyen veya az taallû k eden işleri ele alm ağa çalışm ıştır. F etih y ıldönüm ünün kutlanm ası

vesilesile yapılm ası icap eden; düşündüğüm üz şekilde ve

hayalim izde canlandırdığım ız büyük çaptaki işlerin m ah du t m ik tard ak i kim selerin çalışm asile değil, buna b ü tü n v a ta n ­ daşların elbirliğile yardım ve m ü zah eretlerd e m uvaffak olu­

nabileceğine kani olduğum uzu bir defa daha te k ra rla r ve

teşriflerinizden dolayı hepinize ayrı ayrı teşekkür ederek sözlerim ize n ihayet veririz.

İDARE KURULU

— 23 —

Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi