D e n i z k i r l e n m e s i a ç ı s ı n d a n m a r m a r a
Boğaziçi Üniversitesi İnşaat Mühendisliği Bölümü 1- g i r i ş
Sahillerinde çok sayıda plaj ve di-ğer sayfiye yeri bulunan Marmara Deni-zi ciddi bir kirlenme tehlikesi ile karşı karşıya bulunmaktadır. Bu deniz Türkiye'-nin nüfus ve endüstriyel faaliyetler açı-sından en yoğun bölgesinde bulunduğu düşünüldüğünde, deniz kirlenmesi bekle-nilen bir sonuçtur. Ancak, Marmara De-nizi'ntn kirliliği, Haliç ve İzmit Körfezi gi-bi, henüz gözle görülür bir hale gelme-diğinden, İlgililerin ve kamu oyunun dik-katini çekememekte, bundan dolayı da durumun düzeltilmesi için gereken ön-lemler alınmamaktadır.
Marmara Denizi'nin kirlenmesini ko-nu alacak olan bu çalışmada, bir kirlen-me odağı oklukları herkesçe bilinen Ha-liç ve İzmit Körfezi incelenmiyecek, bu denizin hızla kirlendiğini belirleyen fakat henüz gereken İlgiyi çekemiyen bazı bul-gular takdim edilecektir.
2. m a r m a r a d e n i z i ' n i n k i r l e n m e s i n i n o n ö n e m l i n e d e n l e r i
Marmara Denizinin kirlenmesinin en önemli nedenleri:
a) Marmara Denizi civarında bulunan ve önleyici yasalara rağmen, atıklarını doğrudan doğruya denize akıtan endüst-riyel kuruluşların sayıca artması,
b) Marmara Denizi'nin. civarında ya-şıyan ve sıvı atıklarını hiçbir arıtmaya tabi tutmadan denize akıtan nüfusun
art-c) Akdeniz'den Çanakkale Boğazı kanalı He Marmara'ya gelen suların kir-liliğinin her gecen gön artmasıdır.
Bunlardan üçüncüsünün, kontrol et-mek imkânı olmamasına rağmen, millet-lerarası anlaşmalarla alınmasına karar verilen önlemler sayesinde, zaman İle azalacağına inanılmaktadır. Ancak, geri kalan diğer iki kirlenme kaynağının et-kisi, gereken önlemiler alınmadığı takdir-de, her geçen gün daha fazla artacak-tır. Şöyle kl; Marmara Denizi'ne ulaşan evsel atıkların miktarında nüfusun artma-sından dolayı olacak artıştan başka, şe-hirlerin kanalizasyonlarının tamamlanma-sı neticesinde eskiden foseptiklerden İs-tifade edenlerin atıklarının da denize
ve-rilmesinden dolayı da artacaktır. Yukarı da belirtilen üç kirlenme kaynağından en önemlisi endüstriyel atıklardır. Plânsız bir endüstrileşme sürecinde bulunan ül-kemizde, hiçbir ilmi esasa dayanmadan, Marmara'nın en güzel körfezlerinde çok yüksek kirletici gücü olan yeni fabrika-ların kurulmasına veya mevcut olanfabrika-larının kapasitelerini arttırmalarına müsaade edilmekte ve böylece Marmara'ya akıtı
lan kirleticilerin miktarı kontrolsüz bir şekilde artmaktadır. Marmara Denizi'nin akıtılan atıklardan dolayı kimyasal özel-likleri olumsuz olarak etkilenmekte ve bunun neticesinde bu denizin tabii flora ve faunası önemli zararlar görmektedir. 3. m a r m a r a d e n i z i ' n d e k i d e ğ i ş m e l e r
Marmara denizindeki değişik kirleti-cilerin akıtılması neticesinde su
karak-teristikler'rnde flora ve fauna'da aşağıda-ki değişiklikler yer atmaya başlamıştır.
3.1. MARMARA DENİZİ'NDEKİ ÇÖZÜNMÜŞ OKSİJEN MİKTARINDAKİ DEĞİŞMELER Marmara Denlzi'ne akıtılan atıklar neticesinde, denizde bulunan, balık ve diğer canlıların yaşaması için önemli bir parametre olan, çözünmüş oksijen mikta-rında azalmalar görülmüştür. 1964 - 1979 yılları arasında 40° 44'N ile 40° 54'N en-lemleri ve 27° 47'E ile 28° 17"E boylam-ları arasında bulunan sahada yapılan oşi-nografik rasatların neticelerinden istifade edilerek çözünmüş oksijen konsantrasyo-nunun zamanla değişimini gösteren Şekil 1 hazırlanmıştır. Bu şekilde o'ksijen kon-santrasyonunu sıcaklıkla değiştiğinden, sıhhatli bir mukayeseyi sağlayabilmek için, yaz ve kış neticeleri ayrı ayrı de-ğerlendirilmiştir. Böylece çözünmüş oksi-jen değerlerinde görülen faikların, farklı sıcaklıklardan ileri gelmediği aşikârdır.
3.2. MARMARA'DA YAKALANAN BALIK TÜRLERİNDEKİ AZALMA Marmara Denlzi'nln kirlenmesi neti-cesinde faunada önemli değişiklikler gö-rülmektedir. Tablo 1'den anlaşılabileceği gibi son senelerde Marmara'da balık üre-timi artmasına karşılık balık türlerinde bir azalma vardır. Bu olay deniz kirlen-mesinin tipik bir belirtisidir. Şöyle ki, kirli ortama daha iyi uyan canlıların ço-ğalması hızlanırken bu şartlara uymayan türler ortadan kalkmaktadır.
TABLO 1
1970 — 77 YILLARI ARASINDA İSTANBUL BALIKHANESİNDEN GEÇEN SU ÜRÜNLERİ (Artüz, Korkmaz, 1978)
Varolan Yıl Toplam Üretim (ton) tür sayısı 1970 8042.9 14 1971 7532.8 13 1972 93.99.5 12 1973 8351.5 8 1974 10443.7 8 1975 11563.3 3 1976 19195.1 5 1977 18522.6 7 3.3. GEMLİK KÖRFEZİ'NİN KİRLENMESİ
Marmara Denizi'nin eskiden en gü-zel sayfiye yerlerinden biri olan Gemlik Körfezi de kontrolsüz endüstrileşme so-nucunda önemli bir kirlenme sonucu ile karşı karşıya bulunmaktadır. 1976 yılında
Boğaziçi Üniversitesi elemanlarınca bu körfezde yapılan araştırmalar neticesinde, körfezin kirlenme tehlikesi ile karşı kar-şıya bulunduğu tesbit edilmiştir (Curi, 1977). Elde edilen sonuçlara göre körfez-deki ağır metal konsantrasyonu, normal olarak denizlerde bulunan değerlerden oldukça daha yüksekîtlr {-Bak. Tablo II.). Çinko değerlerinin yükisek oluşunun se-bebi, atıklarını bu körfeze akıtan Sümer bank Sun'i İpek ve Viskoz Mamuller Fabrîkasıdır. Ancak bu durumun katiyet-le bilinmesine rağmen, düzeltilmesi için hiç bir önlem alınmamaktadır.
TABLO II Zn 59.0 Od 0.33 Mn 2.8 Ca 19.0 Ni 1.0 Pb 2.9 3.4. M a r m a r a d e n l z i ' n d e k i m i d y e l e r d e c i v a m i k t a r ı
Carden ve Özbal (1976), Marmara Denizi'ndeki midyelerdekl ölva miktarını tayin etmek için yaptıkları çalışmada, Çı-narlıdere (lzmit)'de 3.96 mg/kg, Gölcük'-de 0.30 mg/kg. Gemlik'Gölcük'-de 0.34 mg/kg gi-bi yüksek civa konsantrasyonları bulmuş-landır. Bu olay, Marmara Denizi'ndeki kirlenmenin önemli bir seviyeye vardığı-nı kavardığı-nıtlamaktadır.
4. D ü ş ü n c e l e r Deniz kirlenmesi, Marmara için önem-li bir sorundur. Bu kirlenmeye sebebiyet veren endüstriyel kuruluşlar arasında en önemlilerinin resmi sektöre ait olmaları çök üzücüdür. Nüfus artışı ve endüstri-leşme aynı hızla devam ettiği takdirde, deniz kirlenmesi tehlikesi, bu bölgede önümüzdeki yıllarda daha da artacaktır. Bu durumun düzeltilmesi için alınması gereken en önemli önlemler şunlardır:
a) Marmara Bölgesinde kurulacak yeni endüstriyel kuruluşların atıklarının tasfiyesi için gereken tesisleri yapmadan faaliyete geçmelerine müsaade edilme-melidir. Mevcut kuruluşlar ise kısa bir süre içinde gereken tasfiye tesislerini kurmaya meobur tutulmalıdır.
b) Marmara'ya sahilleri olan beledi-yelerin, sıvı atıklarını uzaklaştırmak için yapılan deniz deşarjları, yerel olarak in-celenmemen, alıcı ortam bir bütün ola-rak düşünülerek projelendirtlmelidir.
c) Marmara Denizi'nin özümleme ka-pasitesi tesbit edilmeli ve buna göre
7 - 21 0.003-0.006 0.7 1 - 25 0.1-2.6 4.0
uzaklaştırılacak sıvıların tabi tutulması gereken ön tasfiye derecesi tayin edil-melidir.
d) Marmara Denizi'nde kirlenme se-viyesindeki değişimleri takip etmek için bir izleme programı başlatılmalıdır. Böy-le bir program, İstanbul ve izmit deniz deşarjlarının çevreye tesirlerini takip ede-bilmek için kaçınılmaz bir gereksinme-dir.
e) Marmara Denizi'nin kirlenmesini önleme faaliyetlerini koordine edecek merkezî bir teşkilât kurulmalı, bu teşki-lâtın izni olmadan hiçbir atık Marmara'-ya akıtılmamalıdır.
5. S o n u ç
Marmara Denizi'nin kirlenmesini ön-lemek için gereken önlemler alınmaz İse, bu deniz, halkın İstifade edebileo.eğl bir bölge olmaktan çıkacak, aksine halkı ra-hatsız eden bir su kitlesi halini jalacak-tır. Bu nedenle ilgililerin proglemej ehem-miyetle eğilmeleri gerekmektedir.:
i (Devamı 103. Sayfada) » I i k k ö r f
n e t a I i y o
Normal olarak Gemlik Körfezindeki deniz suyunda Metal Ortalama Konsantrasyon gözlenen değerler
ı cephe elevasyonu Binada büro hacimleri, modüler
de-montabl bölme panoları He birbirinden ayrılmaktadır. Toplam inşaat alanı 26.000 m2 dir.
Yapıda düşey taşıyıcı sistem, blok başlarındaki perdeler ve cephedeki düşey
tesisat kanallarını oluşturan L deki şaftlar ile düzenlenmiştir, ler ise nervürlü sistemle
çözümlenmiş-Zemin araştırmaları neticesinde ka-zık temel sisteminin zorunluluğu ortaya
çıkmış olup, temel sistemi buna göre çözümlenmiştir.
Proje 1978 yılı sonunda ihale edil-miş olup inşaat uygulamasına
başlanmış-(Baş ta rafı 98. Sayfada)
P r e f a b r i k a s y o n a g Endüstrileştirilmiş Yapı üretimi
Dr. İng. Tihamer KONCZ danışman mühendis SIA, Zürich Çeviri: Yapı merkezi araştırma ve yayın grubu. Fiyatı : 400.— TL.
Türkiye'de Yapı üretiminde endüstri-leşme konusunda değişik düşüncelerin tartışıldığı bu dönemde, konu'ya ilgi du-yanlar İçin ilginç bir eserdir.
Teori ve pratik arasındaki boşlukları dolduran tasarımcı ile birlikte çalışan
uy-gulamacılara üretilen prefabrik eleman ve gereçleri nasıl kullanacakları ve ge-rektiğinde yeni gereçleri nasıl üretecekle-ri hakkında genel bilgiler veüretecekle-rilmektedir.
Kitap aşağıdaki bölümlerden oluşmak-tadır. Endüstrileşmenin ana düşünceleri —EnldüStrileşmiş yapıda proje ilkeleri — Yapının elemanlarla kuruluşu —Endüstrr-leşmiş yapıda kaba yapı konstrüksiyonla-rı—Birim elemanları ve birleştirilmeleri — İnce yapı ve tesisatta endüstrileşme — Konstrüksiyon ve temel tasarım İlke-leri ve deneyİlke-leri ve bunlarla ilgili ayrın-tılı şekiller ve fotoğraflar.
Kitabı tavsiye ederiz.
K a y n a k l a r
Artüz, M.l. ve Korkmaz K., "Yöney-lem Araştırmaları ve Çevre Sorun-ları," Yöneylem Araştırması 4. Ulu-sal Kongresi, 1978. Artüz, M.l. ve Korkmaz, K.,
"Marma-ra Denizi 'nde 1978 Şubat Dönemin-de Yapılan Hidrografik Çalışmalar Ön Raporu." Hidrobiyoloji Araştır-ma Enstitüsü, istanbul 1978. Carden, J. ve Özbal, H. "Marmara
Denizi Besin Zincirindeki Civanın Coğrafi Dağılımı ve İstanbul Pa-zarlarından Temin Edilen Balıkların İçerdiği Civa Miktarı Üzerinde Ön Rapor," Boğaziçi Üniversitesi, Araştırma Msrkezi Yaym No. 902.
İstanbul. 1976. . Curi, K., Yongaçoğkı, S., "Gemlik
Körfezinin Kirlenmesi," Bursa, 1977.
