Tarımsal işletmelerde yığın materyallerin taşınmasında kullanılan helezon götürücülerin tasarım parametrelerinin belirlenmesi

Ulud. Üniv. Zir. Fak. Derg., (1998) 14: 161-171

Tarımsal işletmelerde Yığın

M

ate

ryalierin Taşınmasında

Kullamlan Helezon Götürücüterin

Ta

sa

rı

m

Parametrelerinin Belirlenmesi

Rasi

m

O

KURSov·

ÖZET

Günümüzde,

tarımsal işlerde yapılan

e

tkinlik/

e

rin büyük bir

ktsmım

üretilen ürünlerin

bir yerden

diğerine taşınması oluşturur. Tarımsal

ürünlerin, üretim bölgel

e

rinden tüketimin her kad

e

m

e

sindeki alanlara ka

da

r

taşınması çokfarklı

makin

e

ve ekipmanlarla

yapılmaktadır.

Ürünl

e

rin

,

yığın yapıya

sahip

olmaları

ned

e

niyle

,

taşıma v

e

il

e

tim

makinalarından

ol

a

n

helezon

götürü

c

ü/er, pratik

taşıma işlemleri

i

çi

n g

e

r

e

ksinim

duyduğu

gü

ç

değerlerindeki düşüklük ve kullanım kolaylığı

y

üzünd

e

n

tarımsal işletme­

lerde

aranılan

makinalar

olmuşlardır.

Bu

çahşmada,

ülkemizd

e

üretilmiş

bulunan küçük ölçekli bir helezon

götürü

c

ünün

bazı tasarım

param

e

tre-lerinden hareketle, güç gereksinimi ve saatlik

taşıma

kapasitelerin

i

n

çeşitli tarımsal

ürünler

bazında saptanmasına

yön

e

lik bir

bilgisayar

programı geliştirilmiştir.

Program

,

girdi

değerlerinin doğru

v

e e

ksiksiz verilm

e

si

kaydı

ile

çeşitli

helezon devri

için

farklı taşıma yüksekliğine iletil

ece

k

tarımsal

ürünlerin taşınmasında

gereksinim duyulan gü

ç

il

e

,

aynı koşullarda

s

ür

e

kli

çalışmada taşmabilecek

ürün miktarını

belirl

e

m

e

kt

e

dir.

A

nahtar Sözcükler: H

e

lezon götürü

cü

,

taşıma.

• Do

ç.

Dr

.;

Uludağ

Ü

niver

si

t

es

i

Zir

a

a

t

Fakül

t

e

s

i,

Tarım Makinaları

B

ölümü,

B

ursa

ABSTRACT

D

ete

nnin

ation

of

Design Pa rameters for

Helical

Tra~

portation

Devk

es

Us

ed f

or Transporting Granular Materia

l

s

in Ag

rıcultural

Fanns

Transpo

rting

materials

is

o

n

e

of

th

e l

argest

p~rt

of

farm

activit

ies

in

order

to move

agricultıtral products

from

the

productı.on

pla

ce

t

o o

th

e

r

s.

F

o

r

this reason

the

several

kind

offar

m

e

quipm

ent

are

w

ıd

e

l

y

used.

Beca

u

se

th

e

m

ost

of th

;

farm produc

t

s are

in

granular

f

ormation,

th

e s

uitabl

e machi~

es

s

u

c

h

that h

elical transpo

rt

a

ti

o

n

devices

ar

e s

tr

o

n

gly cons

umed

for

pra

c

tı

cal

tr

ans

p

ortation, because of

tlıeir l

ow

po

wer

r

equireme

nt

s

and

e

a

s

ier t

o

u.ı:e.

I

n this res

ea

r

ch,

a

comp

uter program

was

dev

e

l

o

p

e

d

in

o

rder t

o

d

eterm

me

the power r

equiremen

t

s

and

th

e c

apacity

of a

nati

ve

made

~

e

li

ca

l

co

n~e

yor

in the

process

of sever

al kind

of

farm produ

c

t

transportatıon.

I

f the

ınpu

t

val

ues

are

l

oaded

in

boundarie

s,

the program i

s

ab/e

t

o

produ

ce

th

e

po

we

r

consunıption

and machine

c

apa

city

of

heli

ca

l

conveyors in

tr

ansportation

pr

ocess of

th

e

farm

prod

u

ct

.

K

ey

Wo

r

ds:

He

li

cal c

onveyors, tran

sp

or

t

ation.

GİRİŞ

Taşıma, tanım

o

larak hammaddenin

,

özünde

ve

niteliğinde

herhangi

bir

değişiklik

ya

pmadan,

dayandığı y

üzeyden

alınıp,

so

nr

a

dan kullanabilme

k

için bir

ba

şka

ye

re

götürütmesi

i

ş

lemidir

.

İl

e

tim i

se,

m

ateryalin

niteliğinde

bir

değişmenin yapıldıktan so

nra

taşındığı işlemler

z

in

c

irini

kap

sa

r

(Tunalı­

gil

,

1974

).

Tarım

ve

s

anayi

s

ektöründ

e,

üretimde

kullanılan

hammaddelerin

işlenmiş

ürünler

o

lara

k değer

lendirilmesi

iç

in

gerekli

işlem basamaklarında,

bu

ürünlerin ünitet

e

r

arası taşıma işlemlerinin hızlı

bir

şekilde yapılması

b

i

rim

zamandaki

ü

retim

miktarını artırıcı

ö

n

e

mli

bi

r faktör

o

la

rak

karşımıza çıkmaktadır.

Biriml

er arasındaki taş

ıma işlemleri

verimli

ve tekniğine

uygun

olacak

şekilde düzenlememiş işletmelerde ~luşan

ekonomik

kayıp,

kulla-nılan

sist

em

lere

ilişkin yatırımların büyüklüğü 'oranında

y

ük

se

k

olacağından,

ham

ya

da

yarı işlenmiş

m

a

teryalierin belirli n

okta

l

a

ra

belirli

zaman

içeri

-sinde

en

ekonom

ik

şek

ilde

ve

taşımanın

özüne uy

g

un

olarak

ul

aş

tırtlmas

ı

s

öz konu

s

u te

s

isleri

rantabl

yapmaktadır (Tunalıgil,

1974). O

halde

,

gerek

sa

ı~ayi

,

gerekse

~e

..

tar~

i

ş

~etmel

e

rind

e, taşın

a

cak

ürünün

sahip

o

ldu

ğu

fızık~e~

ve

~ekanık

~ze

llı

k

lerı

v

e buna uygun

bir götürücünün

bazı

param

et-r

e

lerının belırl

e

nme

s

ı

yönünde

önemli dereced

e e

tkili

o

lmaktadır. Çizelge

1

'de

kuru

durumdaki

bazı tarım

sa

l

y

ığın

mat

erya

lie

rin

y

ı

ğ

ın

aoırlıkları

(y

)

verilmiştir

(Demirsoy,

I

987).

ı:ı

Çizelge:

1

Kuru Durumdaki

Bazı Tarımsal

Ü

rünlerin Ortal

a

m

a

Yığın Ağırlıkları

Taşınacak Yı~ın A~ırlı~ı Taşınacak Yıgın Ağırlığı

Materyal "( (kglm') Materyal "( (kglm')

Arpa 609.2 Fasulye 759.5 Bu&day 759.0 Soya F. 761.0 Mısır 721.5 Kepek 256.5 Yulaf 416.8 Mısır Unu 641.3 Çavdar 705.4 Bugday Unu 450.0 Pirinç 721.0 Talaş 208.4

Tarımda taşıması

ve iletilmesi yapılan materyaller genellik

l

e

dökme

matery

a

llerd

ir.

Dökme

mat

erya

ller

ise

,

tepeleme doldurulan

buğday,

arp

a

gibi

yığın,

ya

da

un

gi

bi

pudra halinde

çeşitli

fiziksel

öze

ll

ikted

irl

er.

Yığın

materyalierin

ka

rakteri

stik e

n

büyük

p

arça

boyu ürün

çeşidine bağlı

olarak

0.

5

il

e

10 mm

arasında değişmektedir. Tarımsal amaçlı yığın

materyalierin

taşınmasında, çeşitli

öze

llikl

e

rd

e ve

yapıda tarım

makina

ve

ekipmanları kullanılmaktadır.

Bu makinalar içerisinde,

kayışlı

ve

kürekli

götür

ücül

e

r

,

havalı

veya

pnömatik

götür

ü

cü

ler

,

kovalı

e

l

evatörler

,

bantlı

ve o

lu

kl

u

konveyörler ile

hele

zon götürücü

l

e

r

yaygın

o

l

arak

kullanılmaktadır

(Demir

-soy,

1987)

.

Helezon

gö

türücül

er

,

özellikle

yığın

materyalierin

taşınabilmeleri

için uy

g

un

tasarımlar olmaları ned

e

ni

y

le

, gerek

tarım

s

ektöründe gerekse de

sanayi

sek

t

ö

ründ

e

yayg

ın o

larak

kullanılmaktadır

.

Sa

n

ay

id

e öze

lli

k

l

e

kimya

endüstrisinde

kısa

ta

ş

ıma u

zak

lıkları

için en fazla

400

ton

/

saat kapas

iteli

aletlerin

kullanıldığı görülmektedir.

Kısa taşıma uzaklıkları

i

ç

in

tasar

l

anan

helez

o

n

götürücülerin,

performansları

y

ü

ksek

o

ldu

ğu

g

ibi

,

tasa

rım

mali

yet

le

ri

de

düşük

o

lmaktadır. Yatay

iletim

hattında bulunan bir

götürü

-cünün

p

erformansı

is

e

ay

nı

ölç

ülerde

ve

aynı

t

ür

materyal

i

l

etimi

i

çin

düşey

konumda

ça

lı

şan

bir

götürücünü

n

sa

hip

olab

il

eceği

perf

o

rman

s

tan

o

ldukça

fazladır.

Helezon

götü

rücül

e

r

,

tarımda ç

iftlik

içi

ve ta

rl

a

ortamında

yükleme

bo

ş

altm

a

i

şle

ml

e

rinin

kolayca

yap

ılabildi

ği

ekipman

l

a

r

o

l

arak

karş

ımı

za

çıkmaktadır. Bu

yüzden

,

bi

çerdöver gib

i

b

azı ge

li

şmi

ş

ta

rım

makinalarında

da hele

zo

n

götürücülerin

u

ygulamala

rını

bulma

k mümkündür

.

Si

l

o

l

ardan ve

ambarlardan

r

ö

m

o

rk

ya

da

ba

ş

ka araçl

ara

hububat

yüklenmesinde

,

çift

li

k

gübresinin

taşınmasında, siloların doldurulmasında, soğutucu

ve

ısıtıcı

akışkanların

iletilmesinde

i

se

eşanjör olarak

kull

anı

l

an

helezon

götürüc

ü-lerin

,

görüldüğü

gibi

,

tarım

sektöründe

kullanım

a

l

an

ı

o

lduk

ça

yayg

ındı

r

(Tunalıgil ve ark.,

I

985).

MATERYAL

ve

YÖNTEM

Bu

çalışmanın materyali,

yerl

i

yap

ım

bir helezon

götü:ü~~

il~

bu

makinanın ölçülmüş

bazı

performans

değerlerinden

hareketle

gelıştı~

ıl~ı

ş

ve

makinanın

güç

ile

ta

ş

ım

a

performansı

gibi

bazı tasarım parametrelerının kısa

sürede

belirlenebilmesi

için

kullanılabilen bir bilgisayar

yazılımıdır.

Tarımda,

yığın

m

at

er

y

ali

e

rin

taşmmasında

kullanıl~n

bir

helezon

götürü~ü:

helezon

kanatl

a

rı

üzer

in

e

y

erle

ş

tirildiği ve

bir

elektrık motorundan

h

a

reketını

alan bir mil ile

b

u m

ilin

y

er

l

eştiri

ld

iği

koruyucu helezon borusu

ve

çatısından

o

lu

ş

makt

a

dır.

Şe

kil

l 'de

,

tarımda

kul

l

anılan bir helezon

götürü-cünün ana

organları verilmiştir.

Şekil:

1

Tarımda ytğtn

matetJ

'a

llerin

taşınmasında kullanılan

bir helezon

göi

ürücünün ana

kıstmları

Burada

da

görüldüğü

gibi,

bir helezon götürücüde bir

uçta

giriş ağzı diğer

uçta

i

s

e

boşaltma ağzı bulunmaktadır.

Materyal

giriş ağzı, çalışma anında

iletimi

yapılacak yığın

materyalin içine

gömü

lm

ektedir.

Materyalin

taşınması

belirli bir

açı

ile

be

l

irli

bir

yüksekliğe çıkarılması şeklinde

o

lan

uygulamalarda,

giriş ağzı yığın

içerisinde

bulunduğundan

yere

yakın

o

lara

k

konumlandırılır. Giriş ağzına çoğu

k

ay

naklarda

giriş

ha

znes

i

,

boşaltma

ağzına

ise

boşaltma

haznesi

de denilmektedir.

He

l

ezon

kanatları

aene

llikle

' o

pre

ste

basılmış

4-8 mm

kalınlığındaki şac

malzemeden parçalar

halind

e

yapılmaktadır.

Daha

so

nra parç

alar

kaynaklı bağlantılar

i

l

e

veya perçinlerle

16

4

bir

mil

üzerine

otur

ac

ak

şekilde birileştirilmektedir. Bazı tasarımlarda

helezon

kanatl~rı.

soğ~k.

çekilm

iş

t

ek

bir

şerit

şek

lin

de yap

ıl

maktad

ır

:

Kanatları

ve

mı! ıle bırlıkte

veya

mil

e

geçirilmiş

borulu döküm dilimleri

şeklinde yapılmış

helez

o

n

götürücüleri uygulamad

a

bulmak

mümk

ündür.

Ne

var ki

,

çoğunlukla,

içi

boş

bir hareket

i

le

tim

milin

e

kurdela

şeritleri

halinde

sa

rı~arak

ya

~ılmı

ş

kanatları

o

lan

helezon

götürücü

l

er o

l

dukça

yaygındır.

Ş~kıl

2'

de

bır

helezon

g

ötürücünün

ana

organı

olan he

l

e

zon

ve

parçalarına aıt bazı tasarım

par

a

metreleri

verilmiştir.

Şekil:

2

B

irh

e

/e

zo

nu

n ana

tasarım

parametr

ele

ri

Şekil

2'

ye

göre

,

Dı,

helezon koruyucusunun

dış çapı, bı.

helezon

boyu

,

d,

h

e

le

zon

kanatlarının sarıldığı

milin

çapı,

b

2,

helezon mili

uzunluğu,

D

2,

helezon

çapı,

ve s ise

helezon

adıınıdır.

H

e

le

zo

n

adımı çoğu

kez

h

a

t

ve

o

l

arak

adlandırılmaktadır. Tanım

olarak h

e

l

ezon

adımı,

birbirini

izleyen iki

helezon

arasındaki açıklıkt

ır.

Bu

açıklığın

bü

y

ük

ya

da

k

üçük

olması,

sabit

bir

d

evi

r

için helezon boyunca yapılabilecek

taşıma hızını doğrudan

etkile

r.

Dola

y

ı

s

ı

ile

y

ı

ğ

ın

ağırlıkları dü

şük

o

lan

ma

teryalieri

n ileti

l

me

s

ind

e

ku

ll

a-nılan helezonların adımı

büy

ük seçilmekt

e

dir.

Helezon

kanati

ar

ın

a

hareket ileten

mil

,

i

ç

i

dolu

yuva

rlak

mal

ze

-meden

yapıldığı

gibi,

çoğunlukla

,

boru mal

zemeden en fazla 2

il

e 4

ın

u

z

un-luğunda

olacak

şekilde

parçalı

o

la

rak

imal

edili

rler.

Her

parça,

üzerine

helez

on

kanatlar

yerleştirildikten

so

nra

,

burçlar

ve

pim

le

r

aracı

lığı

y

l

a

birleştirilmektedir.

Daha emniyetli bir

ta

sarım

için

civata

lar

k

ull

a

nıl

a

r

ak

bu

birle

ş

im

güvence

altına alınmaktadır

.

Milde

kullanılan

bu burç

ve

pimler

tasarımdaki

ara ve ana yataklar için

aynı

zamanda

mu

y

lu

görevi

ya

p-maktadır

.

Ara ve ana yataklarda

,

toza ve neme

ka

r

ş

ı

sızdırmazlığın

sağ

lanma

s

ı

ve mile gelen yüklemenin ek

se

nel

o

labilm

es

i

i

çin

kendi kendini

merkezleyen

küresel

yuvalı bronz

veya döküm

ma

lz

eme

lerden

yapılmı

ş

kay

malı

yataklar

il

e

rulmanlı

yatak

lar

o

lduk

ça

yaygın o

larak

kullanıl­

m

aktad

ır.

Sızd

ı

rmaz

lı

k ayrıca

ı

s

lak

ye

rlerd

e

çalışan

makinalar için

yataklara

konan

salmastra

ile de

sağlanmaktad

ır.

Ana yatak

lar

gen

ellikle

gö

türücünün

boşaltma

ucuna

yerleştirilmiş olduğundan,

çalışma

anında

h

el

ezon

kanat-larına gel

en yükü

karşılamakta

,

bu i

s

e

,

hareket iletim milinin

çek

ilme

gerilmesi

a

ltınd

a ça

lışma

s

ına

neden

o

lmaktadır.

Helezon

koruyucusu,

genellikle saç

malzemeden

kıvrılarak

ya

pılır.

Helezon

b

oyu u

z

un

olduğundan

par

ça

l

a

r

halinde üret

il

dikten

so

nra montaj

hattında

per

ç

inl

e

rle

veya

kaynaklı

bağlantılar

ile

birl

eş

tirilmektedir.

Koruyucunun görevi,

h

elezon

kanatlarını

dı

ş

arıd

a

n

ge

lebilecek d

a

rbeler

e

karşı koruduğu

gibi

asıl

iş

levi

,

m

a

teryali helez

o

n

kanat

l

arı

ara

s

ında

tutarak

dağılmad

a

n ta

şın

ma

s

ını

sağlamakt

ır

.

İyi

bir

taşıma

için hel

ezo

n

kanatları

ile

k

o

ru

y

u

c

u

arasında

belirli bir

aralığın bulunması

gerekmektedir.

Şeki

l

2

'

de

z

ile

gösteri

len

aralı

ğ

ın

,

bu tür

götürücülerde önem

i

büyüktür. Küçük taneli

ürünlerin iletiminde

kullanılan

he

l

ezon götürücülerde

z

ara

lı

ğı

da

o

ldukça

küçük

s

eçilm

ekte

dir. Bu

seçim, z

aralığında oluşabilecek

y

ığılmanın ö

nün

e

geçmesi

ned

e

ni

y

l

e,

makinanın iş başarısını artırmaktadır.

Ne var

ki, bunun

en

büyük

sakıncası, yığın

materyalierin

taşınması sırasında

kanatlar

ile

k

o

ru

y

u

c

u

göv

de

arasına

d

o

lan

materyallerde

sıkışmaya bağlı

o

larak

kırılmalar meydana gelebilmesidir.

Ç

i

ze

lge 2'de

yerli

yapım

m

o

t

o

rsuz bir

hel

ezo

n

götüri.icüniin

h

e

l

ezonuna

ilişkin

ana

ö

l

çü

l

er

verilıni~tir (Tunalıgil

ve

a

rk.

,

1

985).

Çizelge: 2

Yerli

Üretilen

Bir

Helezon Götürücünün Temel Parametrelerine

İlişkin Değerler

Parametre Deger Parametre Değer

Helezon Boyu Sm Koruyucu Çapı 16.5 cm

Adım ıs cm Maksimum Egim Açısı 30°

Helezon Çapı 14.5 cm Helezon Kalınlığı 3 mm

Mil Çapı 3.5 cm A~ızlar Arası Mesafe 7.4nı

.

Hel~zon götürüc~lerin .tasarım

ölçü ve

öze

lliklerin

e

bağlı

olarak

b~lır~enm~sı g~r~k~n

en

öne~lı ~arametrelerin başında götürücü

nün

kapa-sıtesı yanı, belırlı bır zaman suresı boyunca iletebileceği ürün miktarı ile bu

taş~ma s~resi

boyunca

makinanın .gere~sinim duyduğu

güç

tüketimine

ilişkin

deg~rlerı

_

~

s.~~~a

nm

~sı

gel~ektedır. ~ı.r

helezon

götürücü

nün

bir

saatte

taşı­

yabılecegı

urun

mıktarı ıle gereksınım duyduğu

güç

değerleri aşağıdaki

eşitliklerle saptanmaktadır:

16

6

(

nD2J

Qt

=

-4

-

s

.

n.cp.y.c

(

l

)

(2)

E

ş

itliklerde

,

D

,

helezon

çapı

(m), s

h

e

le

zo

n

adımı

(m),

n

helez

o

n

d

ev

ri

(

d/d

),

<p

,

makinanın yüklenme durumuna

ili

ş

k

i

n

bir

kat

say

ı

o

lu

p

,

bu

değer

0.125 ile 0.4

a

rasında deği

ş

mektedir

. Yavaş

akan ve

aşındırıcı

materyaller

için

0

.

125

alın

ırken

,

s

erbe

s

tçe kol

ay aka

n

ve

aşındırıcı

olmayan

ürünlere

doğru gidildikçe

bu

de

ğe

r

0.4

'e

yaklaşmaktadır.

y

değ

e

ri

,

iletilen

ürünün

yığın ağırlığıdır. Taşıma anında tarımsal

ürün

l

er

çoğu

kez

sıkıştırıl­

mamı

ş

olduğundan

,

hacim

ağ

ırlı

ğı

ye

rin

e,

ürünün

Çizelge 1

'

de

ve

rilen

doğa

l

durumdaki

yığın

ağırlığına ili

ş

kin değerlerin kullanılına

s

ı

d

a

h

a ge

rçek

ç

i

olmaktadır. Eşitliklerde ayrıca,

c taşıma

b

ö

l

ges

in

in

eğimine bağlı

bir

katsayı

o

lup

ya

ta

y taşıma

i

çin

ı alınırken

,

bu

değer

5

°'

lik

eğim

için 0.9

,

ı 0

°'

lik

eğim

i

ç

in

0

.8

ve 20

°'

lik

eğim

için 0.7

,

25°'

lik

eğim için 0

.

5 ve 30

°

'l

ik

eğim

i

çi

n

i

se

0.4

olarak

alınmaktadır.

Bunun

yanında,

N

makinanın g

ü

ç gereksinim

i

(

kW)

,

L metre

o

larak

helt:zondaki

giriş

ve

çıkış ağızları arasındaki uzaklıktır. Çoğu

kez

bu

değer

hel

ezon

bo

yuna

eşit

olarak

alınmaktadır.

W

o

değeri,

helezon

kanatiarına

ili

şkin

direnç

kat

s

ayı

s

ıdır.

f3

i

se

dere

ce o

l

arak

çalı

ş

ma

­

daki

eğim açısıdır.

Helezon k

a

natianna

ge

l

e

n d

irenç

katsayısı taşmacak

ürünün

özelliği

ile ilgili bir parametredir. Bu param

etre

,

buğday

unu

i

ç

i

n

3,

o

dun

talaşı

gib

i

hafif materyaller i

ç

in

2.5 olarak

alınırken, tahıl

için 4-5

arasında alınmaktadır.

Genel

ölçü

l

eri Çizelge

2

'

de

ve

rilen

yer

li

yapım

bir helez

o

n

götürü

-c

ünün

bazı

parametrelerinin bilgi

s

ayar de

s

t

e

kli

tasarımları

iç

in

ge

rek

s

inim

du

y

ulan

değerlerinin

belirlenmesinde

kullanılan

bir bil

g

i

saya

r

programı

Vis

ual-B

asic

programlama dili

kullanılarak hazırlanmıştır

(Özkan, 1995).

Program

,

değerlerin doğru

g

irilme

si

kaydı

il

e

tarım

ve sanay

i

se

kt

ör

ünd

e

üretilen

her

türlü

yığın

materyalierin hel

ezo

nlu

götürücüle

rl

e

taşınmalarında

gö

türücünün kapa

s

it

esini

ve

gereksinim

duyduğu

g

ücü

he

sap

l

amakta

ve

bir

çıktıda tasarımcıya sunmaktadır. Şekil

3

'

te

s

ö

z

k

on

u

s

u

yazılırnın

tasarian-masında kullanılan

bilgi

akış diyagramı verilmiştir.

Pr

ogramda

ilk

adım, akış diyagraınında

da

görüldüğü

g

ibi

,

h

e

l

ezo

n

göt

ürücülere

a

it

parametreleri

yükleınektir.

Bu par

a

me

t

r

e

l

eri

n

başında

helezon

çapı,

hele

zon

devri ve helezon

uzunluğu

ge

l

mektedir

.

Çoğu

ke

z

hele

zo

n

boyu

yerine,

materyal

giriş ağzı

il

e

boşaltma ağzı arasındaki uzaklık

taşıınada

etkili

uzaklık olduğundan,

bu

değer,

program

g

ird

i param

e

tr

es

i ola

-167

Helezx::m _çapı

Helezon boyu.

Helezon

devri

Eğim

ve diğer

T

aşım.a koşullan

QtL (

s· )

N=

367

W

0

+

ın~

Şekil:

3

Hel

ezo

n

götürücülerde

iş

kapa

s

itesi

ve

güç

ge

reksinim değ

erlerini

bulmaya yönelik

tasarlanan

bilgisayar

programına ilişkin

bilgi

akış diyagramı

rak

da

verilmektedir. Programda

,

bundan sonraki

işlem,

ilctilecek ürünün

yığın ağırlığı gibi bazı fiziksel

özelliklerini

belirleyen değerleri yüklemektir.

Bu

değerler,

bir menü

aracılığı

ile

taşınacak ürünün

cinsinin seçilmesi

ile

otomatik

olarak

yapılmaktadır.

Ürün

cinsi

tahıl, talaş

ve kepek ile

sınırlandırılmıştır. Tahıl

olarak

adlandırılan seçeneğin

içerisinden, arpa

buğday

gibi

hububat ürünlerinin

yanında

Çize

l

ge

l

'de

verilen diğer tarımsal

ürünleri

seçmek

de mümkündür

.

Benzer

şekilde,

kepek

ve

ürünlerine ait

seçeneğin içerisinden bazı tahıl unlarına ait değerler

seçi

l

e

rek hesaplamalar

yapılabilmektedir.

Programlamanın

üçüncü

aşaması taşıma

bölgesine ait

parametrelerin

gi

rilm

es

i

dir.

Burada, ürünleri belirli bir

yü

k

sekf

i

ğe

çıkarabil­

mek

i

çi

n

hele

z

on

eğimi,

he

s

aplamaya en ö

n

em

li

bir parametre

o

larak

ka

tılm

a

lıdır.

N

e

var ki

,

bu

çalışma

da

tek bir

eğim

,

y

eri

n

e

0

°

'de

n

ba

ş

l

aya

rak

S

'er derecel

ik

aralıklarla

en fazla 30

°

o

la

cak

şekilde

7

eğim

kadernesi

üze

-rinden

he

saplamalar

yapılm

ı

ş

tır.

Pr

ogra

mın

son

aşaması

,

hel

eza

nun

saat

lik

il

et

im

kapa

s

ite

s

i

i

l

e

belirlenen ürünün

taşınması

s

ır

asında

h

e

lez

o

n

milinin

ge

re

k

s

inim

du

y

duğu

g

ü

ç

değerlerinin

be

lirl

e

n

erek

bir

ç

ıktı

içe

ri

si

nde

sunulmasıdır.

ARL\.ŞTIRMA SONUÇLARI

ve

T

ARTlŞMA

Bir

helezon

gö

türücünün

taşıma

kapasitesi ve

ürün taşım

a sırasında

yuttuğu

güç,

ürünün

bazı

fiziksel

öze

ll

ikler

i ile bu ürünün

taşınmasında

kullanılan

hel

e

z

o

n

götü

rücüler

e a

it

tasarım

parametrel

e

r

i

ne

bağlıdır.

Bu

param

et

rel

erin

başında,

ürünü

n

cin

s

i,

doğal

durumd

aki

yığın ağırlığı,

ürün

ile

hel

ezon kanatları aras

ındaki

sü

rtünme

kuvveti

,

h

e

le

zo

n devri

,

materyalin

taşıma uzaklığı

ve

yüksekliği,

helez

o

n

eğimi

ve

helezon

çapı gelmektedir.

Bu parametrel

e

r

kullanılarak geliştirilen

b

i

lgi

sayar

programı, çeşitli tarım

ürünlerinin b

e

lirli

uzaklığa

ve

b

e

lirli

yüksekliğe taşınabilmeleri

için

kulla-nılan

yerli

yapım

bir helezon

götür

ücünün kapa

s

itesi

ve güç gereksinim

değerlerini hesaplamaktadır.

So

nu

ç

lar

Ç

i

ze

l

g

e

3 '

te

verilmiştir.

Çizelgede

ki

bu

değerler,

helezon devrinin

300 d/d

olması

durumunda

8

m

uzunluğunda taşıma

mesafesi için

I

5 cm

çapında

hele

zon

kanatları

olan

bir

götürücü

i

ç

indi

r.

Bu

götür

ü

cü

de

,

yığın ağırlığı düşük

mat

erya

lierin

taşınması

için

harcanan güç,

doğal

o

lar

ak

biraz

düşük bulunmuştur. Aynı şekilde buğday

unu

g

ibi

pudra

niteliğindeki

ürünlerde de

doğal

durumdaki

yığın ağırlık düşük olduğundan il

e

tim kapasite

s

i dü

şmektedir.

Ne

var ki, bu

ürünler

,

çok

hafif

nemli

ortamlarda

bile

h

e

l

ezo

n

kanatiarına

ve

hel

eza

nun k

o

ruyucu iç

b

ö

lm

e

l

e

rin

e

kola

y

ca

yapışabildiğinden, tıkanmaları artırmakta,

bu i

se

taşıma işini

o

lum

s

u

z

etkilediğinden

güç

ge

reksinimini

yükseltmektedir. Nemli

ortamlarda

pudr

a ve

t

oz

halindeki

m

aterya

lierin

taşınmasına ayrı

bir

özen

gösterilmelidir.

Taşıma uzaklığı arttıkça, aynı

materyal cin

s

i

için

helezon

kapa

si

te

s

i

ya

da birim zamanda

il

eti

len ürün miktarı düşmekte

,

buna rağmen

,

makinanın taşıma

i

ş

l

e

minde

gereks

inim

du

y

duğu

güç değeri ise

artmaktadır.

Aynı şekilde, aynı çeşit

ürünün

taşınmasında diğer bütün koşulların aynı

kalması şartı

il

e

hel

ezo

n

eğimine bağlı

olarak,

hel

ezo

n

kapasitesi ve

güç

d

eğer

l

e

ri d

eğ

i

şikl

ikl

er

göstermektedir.

Eği

m

arttıkça

birim

zamanda

iletilen

ürün

miktarı dü

şmekte

dir. Taşıma

i

ş

in

e

hel

ezo

n devri

göz

önünde

bulundu-rular

ak

bakıld

ığ

ında

,

yap

ılan çalı

ş

mal

ar

so

nucu

,

h

ele

zon devri ile kapasite

ara

s

ında d

oğ

rudan

bir

ilişki bulunmu

ş

tur

,

Devir

arttıkça,

belirli

sınırlar

i

çe

ri

sinde

makinanın

da

taş

ıma

kapasite

s

i

artmak

t

adır

.

Çizelge: 3

Bazı Tarımsal

Ürünlerin Helezon Götürücülerle

Taşınması Sırasında

Makinanın

Kapasite

ve

Gereksinim

Duyduğu

Güç

Değerleri

Materyal ve Helezon Taşıma Eğimi (~·derece)

Yığın _{Kapasitesi Kaldırma Yüksekliği (h-metre)}

Ağırlığı _{(Q.) ve H.} Gücü y(kglm3 ) (k W) ~=() ~=5 ~=10 13=15 13=20 ~=25 ~=30 h=O h=0.7 h=l.4 h=2.1 h=2.7 h=3.4 h=4.0 Arpa Q, (ton/saat) 10.59 9.53 8.47 7.41 6.88 5.29 4.24 y=609.2 N(kW) 0.92 0.85 0.77 0.69 0.65 0.51 0.41

Bugday Q, (ton/saat) ı3.20 ı 1.88 10.56 9.24 8.58 6.60 5.28

"(=759 N(kW) ı. ı 5 1.06 0.96 0.86 0.81 0.64 0.52

Mısır Q, (ton/saat) 12.55 11.29 10.04 8.78 8.16 6.27 5.02

"(=721.5 !\(k W) 1.09 1.01 0.9ı 0.81 0.77 0.60 0.49

Yulaf Q, (ton/saat) 7.24 6.52 5.79 5.07 4.71 3.62 2.90

y=416.8 N(kW) 0.63 0.58 0.53 OA7 0.44 0.35 0.28

Çavdar Q, (ton/saat) 12.27 11.04 9.81 8.59 7.98 6.13 4.90

"(=705.4 N( k W) 1.06 0.98 0.89 0.8 0.75 0.59 0.48 Pirinç Q, (ıon/saat) 12.54 11.28 10.03 8.78 8.15 6.27 5.01 "(=721 N(kW) 1.09 1.00 0.91 0.8ı 0.77 0.60 0.49 Fasulye Q, (ton/saat) 13.21 11.89 10.57 9.25 8.58 6.60 5.30 y=759.5 N(kW) 1.15 1.06 0.96 0.86 0.81 0.64 0.52 Soya F. Q, (ton/saat) 13.23 ı 1.9 ı 10.59 9.26 8.6 6.62 5.29 y=761 N( k W) 1.15 1.06 0.96 0.86 0.81 0.64 0.52 Kepek Q, (ton/suat) 4.46 4.01 3.57 3.10 2.90 2.23 1.87 "(=256.5 N(kW) 0.24 0.23 0.21 0.19 0.18 0.14 0.11 Mısır Unu Q, (ton/saat) 11.15 10.04 8.92 7.80 7.25 5.58 4.46 "(=641.3 N(kW) 0.60 0.56 0.52 0.47 0.45 0.35 0.29 Bugday Unu Q, (ton/saat) 7.82 7.04 6.26 5.48 5.09 3.91 3.13 y=450 N(kW) 0.43 0.40 0.36 0.33 0.31 0.25 0.20

Talaş Q, (ton/saat) 3.62 3.26 2.90 2.54 2.36 1.81 1.45

"(=208.4 N (k W) 0.20 0.18 0.17 0.15 0.14 0.11 0.09

KAYNAKLAR

Tuna

lı

gil, B.G.

1974.

Tarımda

Taşıma Ulaştırma Vasıtaları.

Anka

r

a

Üniver-sitesi

Yayınları,

No:551

,

Ank

a

ra.

Tunalıgi

l

,

B.G.

ve

B.

Eker.

1985.

Tarımsa

l

İletim Tekniği

Ankara

Ü

ni

versi

-tesi

Yayın ları

N

o: 962

, Ankara

.

'

Demirsoy, M.

I

987. Transport

Tekniği

.

İstanbul

Teknik Ünive

r

s

ite

s

i

Yayın­

l

arı.

İTÜ

,

İstanbul.

Özkan, Y. Visual Basic.l995. Alfa

Basım Yayım

Şti.

Melissa

Matbaacı

lık

Cağaloğlu

-i

sta

nbu

1.