I N G İ L T E R E D E M A H A L L İ D E V L E T T E Ş K İ L L E R İ N A S I L Ç A L I Ş I R
Yazan : Alec SPOOR.
C A R D İ F F ' T E K İ K O N S E Y B İ N A S I B R İ T A N Y A D A K İ M A H A L L İ H Ü K Ü M E T B İ N A L A R I N I N T İ P İ K B İ R
M İ S A L İ D İ R .
B r i t a n y a d a k i m a h a l l î h ü k ü m e t üç d a i r e a r a s ı n d a k i o r -t a k l ı k -t a n m e y d a n a g e l m e k -t e d i r : m a h a l l î konsey (bu konsey o sahada y a ş a y a n k i m s e l e r a r a s ı n d a n d e m o k r a t i k b i r şekilde seçilir), P a r l â m e n t o ( b ü t ü n m e m l e k e t t a r a f ı n d a n d e m o k r a tik b i r şekilde seçilir) v e h ü k ü m e t d a i r e l e r i ki b u n l a r , P a r -l â m e n t o n u n k a r a r -l a r ı n ı i d a r î b i r t a k ı m t e d b i r -l e r v a z i y e t i n e s o k a r a k m a h a l l î konseye d e v r e d e r l e r .
1834 ten beri, P a r l â m e n t o n u n k a b u l ettiği b i r ç o k kan u kan l a r , m u h t e l i f m a h a l l î k o kan s e y l e r i kan f a a l i y e t l e r i kan i a r t t ı r m a -l a r ı n a müsaade e t m i ş -l e r d i r . Ç ü n k ü , B r i t a n y a d a , m a h a -l -l î konsey, ancak P a r l â m e n t o t a r a f ı n d a n k a b u l edilen mesele-lerde icra salâhiyetini h a i z d i r .
B u g ü n , m a h a l l î b i r k o n s e y i n y a p t ı ğ ı işler o k a d a r f a z l a ve v a t a n d a ş l a r a t e m i n ettiği h i z m e t l e r o k a d a r geniş v e m ü t e n e v v i d i r ki, b u hususda ancak en m ü h i m o l a n l a r z i k -r o l u n a b i l i -r : ev t e m i n i , hastahanele-r ve ! sıhhat se-rvisle-ri, tahsil k ü t ü p h a n e l e r , y o l l a r v e nakliyat, polis, su tesisatı, p a r l a m e n t e r k a y ı t l a r , k ü l t ü r e l ve sosyal k o l a y l ı k l a r .
Ingilterede Mahalli Devlet Teşkilâtı üç acenta tarafından kurulmuş bir şirkettir: MaJıalli idare He-yeti, mıntıkası dahilinde yaşayan vatandaşlar tara-fından demokrasi esaslarına uygun bir şekilde inti-hap edilir; Partemento azaları demokrasi esaslarına göre millet tarafından seçilir; ve Devlet daireleri de Parlamento kararlarını idarî nizamlar şekline ko-yar ve mahallî idare heyetlerine tevdi eder.
Başka memleketlerin pek çoğunda bir idare heyeti mıntıkası için iyi saydığı ve kanun tarafından men edilmiyen her hangi bir şeyi resen yapabilir. Ingilterede vaziyet bunun tamamen aksinedir. Ingil-terede mahalli idare heyetleri yalnız Parlamentonun müsaade ettiği şeyleri yapabilirler. Parlamento ami-ri mutlaktır. Bu itibarla mahalli idare heyetleami-ri Par-lamentonun tasvip etmediği şeyleri yapamazlar.
Parlamento mahallî idarelere iki şekilde resen tasarruf hakkı tevcih eder: umumî kanunlar ve ma-hallî kanunlar. Bir umumî kanun mahalli idarelere veya büyük şehir ve kasabaların idare heyetleri gi-bi hususî mahiyetteki otoritelere umumi şekilde
ta-B u resimde, C e n u b î G a l y a n ı n m e ş h u r l i m a n l a r ı n d a n C a r d i f f ' t e k i K o n s e y b i n a s ı n ı g ö r ü y o r s u n u z . A m m e h i z m e t -l e r i n i başaran b ü t ü n teşki-lâtın büroJarı bu b i n a içinde bu-l u n m a k t a d ı r .
sarruf hakkı bahşeder. Meselâ, tedrisat umumî ka-nunlarla karşılanır ve bu gibi kanunlar ayni tip ma-kamlara ayni cinsten tasarruf hakkı ve vazifeler tev-cih eder.
Umumî kanunlarla tevcih edilen tasarruf hak-ları iki türlüdür: Mecburi ve ihtiyarî. Mecburi hiz-metler tedrisat, kanalizasyon, sokakların temizlen-mesi gibi o mıntıkanın ahalisi istesin istetemizlen-mesin ma-hallî idarî makamlarının temin etmek mecburiyetin-de oldukları hizmetlerdir. Diğer taraftan, ihtiyarî hiz metler, kütüpaneler, yüzme havuzları, ve otobüs servisleri gibi bir mıntıka dahilindeki ahalinin iste-ğine bağlı ve bunlarsız olabilecekleri hizmetleri is-tihdaf eder.
aç-Londra civarındaki bir Belediye Mahallesinde, ucuz fiat-tarla işçilere kiraya verilmek üzere inşa edilmiş olan evler.
mak istemişti. Mahallî idarelerin bankacılıkla iştigal etmelerine müsaade veren bir kanun yoktu. Binae-naleyh, Birmingham Vilâyeti İdare Meclisi bu hu-susta lâzım gelen selâhiyeti baheşden bir mahallî kanunu tasdika parlamentoyu ikna etti. Birmingham istediği bankaya kavuştu. Fakat, diğer mahallî ida-reler ayni selâhiyeti bahşeden hususî mahallî bir ka-nunu kabul ettirmeden ayni şekilde bir banka kura-mazlar.
Parlamento mahallî idareleri sırf selâhiyet ver-mek veya geri almak suretiyle kontrol etmez; bu-na ilâveten başka kontrol şekilleri de vardır. Bugün mahallî idarelerin temin ettikleri hizmetler o kadar vasî ve pahalıdır ki bu hizmetlerin mıntıkaları da-hilindeki halk tarafından ödenen vergilerin temin ettiği gelirlerle karşılanmasına imkân yoktur. Bu bakımdan, Parlamento millî gelirden tahsisat ver-mek suretiyle mahallî idarelerin yardımına koşar. Bu gibi paraların tahsis edildikleri maksatlara uy-gun bir şekilde saıfedildiğine Parlamentonun kanl-at getirmesi lâzımdır. Bunun için de Parlamento bir teftiş heyeti istihdam eder ve sözü geçen müfettiş-ler mıntıka mıntıka dolaşırlar ve mahallî idaremüfettiş-lerin uhdelerindeki vazifeleri nasıl ifa ettikleri hakkında Parlamentoya raporlar verirler. Eğer bir müfettiş muayyen bir mahallî idarenin hükümetin finanse et-tiği bir işi tesbit edilen şekle göre ifa etmediği hak-kında bir rapor tanzim edecek olursa hükümetin il-gili dairesi verdiği tahsisatı kesmeğe selâhiyettaıdır. Ekseriya tahsisatın kesileceği yollu bir tahdid vazi-fesinde ihmal gösteren bir mahallî idareyi ikaza kâ-fi gelir.
Mahallî idarelerin tekmil hesapları devlet mü-rakıplan tarafından etraflı bir şekilde kontrol edilir. Bir mürakıp bir mahallî idarenin selâhiyeti haricin-de maksadlara veya haddinharicin-den fazla para sarfetti' ğini tesbit edecek olursa raporunda bu yanlış
sar-fedilen paraların mesul mahallî idare azalarına ve-ya resmî memurlara ödettirileceğini kaydedebilir.
Tekmil mahallî kanunlar mahallî idareler ta-rafından mıntıkaları dahilindeki ahalinin rahatı v^ iyi bir surette idarelerini temin maksadile ittihaz e-dilen kararlardır. Bu kanunlar mevkii meriyete gir-meden evvel merkezi hükümet tarafından tasdik e-dilmelidirler. Bir mahalli idare mektep veya ev
in-r — ^
9 E Y L Ü L 1 9 4 5 do
Bir E V ed nme
talihi...
YAPI ve KREDİ BANKASİ ndan
Bir Aile Cüzdanı
a l ı n ı z .Sene başına kadar cUzdan alanlar bu
K u r ' a ya girebilecekle'dir.
Bir CUzdan 100 liradan fazla parası olanlara, çekiliş tari-hine k a ı a r hesaplarında devamlı olarak kalcak alan
beher 100 lira iç!n
bir K U R A
numarası verilecektir.
şaatı gibi büyük meblâğlara baliğ olan masrafları karşılamak için ödünç para usuliyle para toplamak isterse bu hususta evvel emirde hükümetin muvafa-katini almalıdır.
Bu gibi ve diğer birçok şekillerde Devlet dai-releri mahalli idadai-releri umumî murakabeye talbi tu-tarak bu idarelerin umumî standarda uygun hizmet temin etmelerini, Parlamentonun selâhiyettar kıl-madığı işleri yapmamalarını ve vatandaşların pa-ralarını lüzumsuz yerlere veya bol keseden proje-lere sarfederek israf etmemelerini sağlamlar.
Vatandaşın da bir fert olarak mahallî idare-nin faaliyetini kontrole selâ'hiyeti vardır; bu kendini temilen intihap edilen idare meclisi azalarını seçmek veya azletmek üzere ıey kanaliyle verilen umumî kontrol selâhiyetiııden ayrıdır. Bir vatandaş bir i-dare heyetinin selâhiyetnıi tecavüz ettiğini veya amme hizmetlerini usulü dairesinde yapmakta ih-mali olduğunu sezdiği takdirde tahkikata başlaya-cak bir mahkemeye müracaat edebilir. Mahkeme şikâyetin yerinde bulursa «Mandamus» - «Emre-diyoruz» - denilen bir protesto çekerek yanlış ha-reket eden makamı vazifesini lâyıkı veçhile ifaya davet eder; makam protesto hilâfına hareket ede-cek olursa azaları hapis cezasına çarptırılabilir.
Mahallî idareler üzerinde hükümetin ve mah-kemelerin haiz oldukları murakabe selâhiyetleri-nin bu kısaca izahı Britanyada mahalli idarelerin pek az muhtariyete malik oldukları ve devamlı bir surette murakabe birliklerinden biriyle veya di-ğeriyle hali itilâfta bulundukları fikrini verebilir. Fakat vaziyet tamamen bunun aksinedir. Amelî o~ larak bu idarî sistem pürüzsüz ve mükemmelen
iş-lenmektedir, ve nadiren muhalifetle karşılaşmak-tadır. Esas itibariyle mahallî idarelerin azaları mü-teşebbis, enerjik ve amme hizmetlerinden hoşlanan kimselerdir. Azasından birçokları meihallî idarele-rinde azası olan Parlamento bu idarelerin istedik-leri selâhiyetistedik-lerin hepsini onlara vermeye hazırdır. Devlet daireleri ile olan münasebetleri samimidir, ve her iki tarafta yek diğerine hizmete hazırdırlar. Bu sistemin çok iyi işlediğinin en büyük delili İngil-tersde ki mahallî idarelerin vatandaşlar için evler, mektepler, hastaneler, sıhhat merkezleri, yollar, ve tedris işlerini diğer kültürel ve içtimaî bir takım fa-ideleri temin etmek hususundaki başarıları ve ayni manda harpten sonra imar işleri için şimdiden zamanda harpten sonra imar işleri için şimdiden ha-dilerine mühim bir vazife verilmiş olmasıdır.
(Baş tarafı 232 inci sayfada)
Net/.ce:
Şimdi mimarlığı hususiyet kazanan bu mânasile kullanırsak kanaatimce mimarlık ile mühendis.ik arasın-da başlıca üç çeşit rabıta ve münasebet görürüz:
I — Mimarî cephesi galip olaın işler.
II — Mimarlık ile mühendislik kıymetlerinin mez-jedildiği işler.
III — Mühendislik cephesi galip olaıı işler.
Mimarî cephesi galip olan işler katagorisine ticaret, ikamet, idare, ibadet, tahsil ve terbiye, amme hizmeti gi-bi işlerde kullanılanı ve yapı ve mekanik cephesi hoıııa-ııistik mülâhazalara nisbeten tâli derecede kalan binalar girer. Bir mimarın bu gibi mimarın umumî plânı ikmal ettikten sonra mühendisliğe tallûk eden teknik işleri is-tişare ederek halletmesi tabiîdir.
Bu gibi teknik işlerin koordinasyonu, esas plânı çi-zen ve plânının çizilmesine tesir edeıı kısımlar arasındaki münasebeti bilen mimara aittir. Hususî mahiyette teknik işler müstesna, küçük yapı işleri tamami:e bir mimarın iş sahası dahilindedir.
İkinci kategori için akla gelen, sınaî tesisler ve na-fıa işleridir. Modern muhit üzerindeki tesir ve ehemmi-yeti bakımından bu gibi işlerin sıhhatli bir mimarî
kıy-met ölçüsüne tâbi tutulması gereklidir. Terkipteki deği-şiklik yüzünden mimarî veyahut gayri mimarî neticeler ve ifadeler eide edilmesi mümkündür. İlk teşebbüslerde sınaî tesisata estetik yanlış tatbikî neticesi hayli nizam-sızlıktı görüldüğünden, doğru bir mimarî kıymet mese-lesine lâyık olduğu ehemmiyeti vermeliyiz.
Modern endüstri projeleri gitgide homanlstik bir mâna ve ehemmiyet kazandığından ve bu gibi işlerde mimarlık mevzuları dahilinde bulunduğundan, mimar-larla mühendisler arasında işbirliği bir iadeal olmalıdır.
Son söz:
Üçüncü katagoriyi teşkil eden mühendislik cephesi galip işler için gayet samimî ve bitaraf olarak söyiiye-yim ki, temel işleri müstesna, tamamile fenni ve teknik bir karakter taşıyan yapıların bile, yaşıyan bir muhitin görünür bir kısmını teşkil ettikleri için, plân daha kat'i-leşmeden ehliyetli bir mimarın tenkit ve yardımına ar-zedilmesi lâzımdır. Bu suretle kendi hududunu lâyıkile anlıyan bir mimarın plânın muhtelif aksamı arasın îaki tertip, âhenk, tenasüp ve tercih hissesi hakkında sereceği fikirlerin yapının umumî görünüş ve gösterişi üzerinde müessir olacağı şüphesizdir.
