Yurt Đçinde Yapılan Araştırmalar

Üst biliş öğretimi ile ilgili yapılan çalışmalardan bir kısmı belirli bir yöntem ya da stratejinin üst bilişsel farkındalığa etkisini konu almaktadır. Bu araştırmalardan biri Baltacı ve Akpınar (2011) tarafından yapılmıştır. Bu araştırmada web tabanlı öğretimin öğrencilerin üst bilişsel farkındalık düzeyi üzerindeki etkisinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Araştırma, 2008-2009 eğitim-öğretim yılında Diyarbakır il merkezinde bulunan bir ilköğretim okulunda öğrenim gören toplam 86 (43 deney, 43 kontrol) öğrenci üzerinde yürütülmüştür. Deneysel yöntemle yürütülen bu çalışmada öntest- sontest kontrol gruplu model kullanılmış ve deneysel işlem altı hafta sürmüştür. Deney boyunca dersler, deney grubuna web tabanlı öğretimle; kontrol grubuna ise, geleneksel yöntem (anlatım, soru-cevap ve gösterip yaptırma) ile işlenmiştir. Araştırma sonucunda web tabanlı öğretimin, öğrencilerin üst bilişsel farkındalık düzeyi üzerinde istatistiksel olarak anlamlı bir etkiye sahip olmadığı belirlenmiştir.

Üst biliş stratejisinin kullanıldığı bir başka çalışma da Yurdakul ve Demirel (2011) tarafından gerçekleştirilmiştir. Yapılandırmacı Öğrenme Yaklaşımının Öğrenenlerin Üst Biliş Farkındalıklarına Katkısı başlıklı bu araştırmada yapılandırmacı öğrenme yaklaşımına dayalı olarak hazırlanan öğretim tasarısının geleneksel yaklaşıma göre üst biliş farkındalıklarına katkıları açısından değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Araştırma, altıncı sınıf Sosyal Bilgiler dersinde yürütülmüştür. Araştırmada öntest- sontest kontrol gruplu deneme modeli ile nitel veri birleşiminden oluşan karma araştırma modeli kullanılmıştır. Araştırmada araştırmacılar tarafından geliştirilen beşli Likert tipi Üst Biliş Farkındalık Ölçeği (ÜFÖ), öğrenenlerin üst biliş farkındalıklarını test etmek için kullanılmıştır. Nitel veriler ise; öğrenenlerin yansıtıcı günlüklerinden, üst bilişsel düşünme kayıtlarından, yapılandırılmış gözlem formuyla sağlanan alan notlarından ve katılımcılarla yapılan görüşmelerden sağlanmıştır. Araştırmadan elde edilen sonuçlar, yapılandırmacı program tasarısına yönelik uygulamaların; öğrenenlerin üst biliş farkındalıklarını geliştirmede geleneksel yaklaşıma göre daha etkili olduğunu göstermiştir.

Akpınar (2011) webBlog temelli öğretimin öğretmen adaylarının üst biliş seviyelerine etkisini incelemek amacıyla bir araştırma yapmıştır. Araştırmaya 2010-

2011 akademik yılında Fırat Üniversitesi Eğitim Fakültesi’nde pedagojik formasyon eğitimi alan 152 (76 deney grubu, 76 kontrol grubu) öğretmen adayı katılmıştır. Araştırmada ön test-son test kontrol gruplu deneysel model kullanılmıştır. Deneysel uygulama dört hafta sürmüştür. Deney grubuna webBlog temelli öğretim ile öğretim yapılırken, kontrol grubunda geleneksel yöntem (açıklama, soru-cevap) kullanılmıştır. Araştırmada veriler Schraw ve Dennison (1994) tarafından geliştirilen Üst Bilişsel Farkındalık Envanteri ile toplanmıştır. Deneysel uygulama sürecinin başında, deney grubundaki öğrencilerin kullanması için bir webBlog sayfası açılmıştır. Ders kitabına göre öğretim üyesi tarafından hazırlanan ders notları bu sayfaya ftp dosyaları olarak yüklenmiştir ve öğrenciler için bir ziyaretçi defteri hazırlanmıştır. Deneysel sürece başlamadan önce, öğrencilere bu sayfayı nasıl kullanacakları ve dersin nasıl işleneceği anlatılmıştır. Sonra deney grubundaki öğrencilere web sayfasının adresi verilmiş ve her gün 10 dakika boyunca misafir defterini ziyaret etmeleri istenmiştir. Her günün sonunda öğretim üyesi öğrencilerin yazılarını kontrol etmiştir. Deneysel süreç boyunca her gün webBlog’da öğrencilerin onar dakikalık etkileşimleri devam etmiştir. Verilerin analizi sonucunda, webBlog temelli öğretimin öğretmen adaylarının üst biliş düzeyleri üzerinde önemli etkiler yaptığı anlaşılmıştır.

Coşkun (2010) üst biliş stratejisi öğretiminin üniversite hazırlık sınıfında okuyan öğrencilerin dinleme becerisi üzerindeki etkisini araştırmıştır. Çalışmaya deney grubundan 20, kontrol grubundan da 20 olmak üzere toplam 40 öğrenci katılmıştır. Deney grubuna beş hafta boyunca dinleme ders kitabıyla bütünleştirilmiş üst biliş eğitimi verilmiştir. Öğretimin sonunda, her iki gruba da öğretmen el kitabından alınan bir dinleme testi uygulanmıştır. Yapılan t-testi sonuçları deney grubundaki öğrencilerin test puanlarının istatistiksel olarak daha iyi olduğunu göstermiştir. Araştırma sonucunda Coşkun (2010) öğrencilerin daha etkili dinleyenler olabilmesi için üst biliş stratejisi öğretiminin dinleme programıyla bütünleştirilmesi gerektiğini ifade etmiştir.

Öğretmen adaylarının üst bilişsel gelişimine yönelik olarak Demircioğlu (2008) tarafından doktora tez çalışması yapılmıştır. Demircioğlu (2008) matematik öğretmen adaylarıyla birlikte yaptığı araştırmada matematik öğretmen adaylarının üst bilişsel gelişimi için bir eğitim durumu tasarlamış ve bunun etkililiğini kontrol etmiştir. Araştırmanın katılımcıları, Ankara’nın büyük üniversitelerinden birisinde OFMAE Matematik Öğretmenliği bölümüne 2000 girişli gönüllü altı matematik öğretmen

adayıdır. Bu çalışmada daha detaylı incelemeler yapabilmek ve süreci daha iyi yoklayabilmek için iki katılımcıdan elde edilen bulgulara yer verilmiştir. Çalışmada nitel araştırma dizaynı olan durum çalışması kullanılmıştır. Araştırmanın verileri, katılımcıların yazma oturumlarında teslim ettikleri araçlardan, araştırmacı günlüğünden, video-kamera görüntülerinden, katılımcılarla yapılan görüşmelerden elde edilmiştir. Araştırma sonucunda elde edilen bulgular katılımcıların böyle bir süreci yaşamalarının kendilerini tanımalarına, üst bilişsel davranışlarının artmasına ve her şeyden önemlisi farkındalıklarının artmasına katkı sağladığını göstermektedir. Katılımcılar eleştirel çalışmaya ve kontrol stratejilerini kullanmaya başlamışlardır ve en önemlisi geçmişte neden başarısız olduklarının farkına varmışlardır.

Öğretimde üst bilişsel yönlendirmelerin kullanıldığı bir çalışma da Yıldız (2008) tarafından doktora tezi olarak çalışılmıştır. Bu araştırmada 5E modelinin kullanıldığı kavramsal değişime dayalı öğretimin, 7. sınıf öğrencilerinin kavramsal anlamalarına, öğrenme yaklaşımlarına, üst bilişlerine ve üst bilişe yönelimli sınıf çevresine yönelik tutumlarına etkisi araştırılmıştır. Araştırmada, hem nicel hem de nitel veri toplama yöntemleri kullanılmıştır. Araştırmanın nicel bölümünde ön test son test kontrol gruplu yarı deneysel yöntem kullanılmıştır. Deney grubunda 5E öğrenme modeline dayalı bir öğretim yapılmıştır. Bu modele dayalı olarak, kavramsal değişim modelinin dört koşulu (hoşnutsuzluk, anlaşılırlık, mantıklılık ve işe yararlık) öne çıkarılmış, öğrencilerin üst bilişlerinin bu koşullar aracılığıyla gelişmesi amaçlanmıştır. Araştırmanın örneklemini, Đzmir ili Buca ilçesinde bir ilköğretim okulunda öğrenim gören 52 yedinci sınıf öğrencisi oluşturmaktadır. Deney grubu 25 ve kontrol grubu ise 27 öğrenciden oluşmaktadır. Araştırmanın nitel bölümünde deney grubundaki öğrencilerin kavramsal anlamalarındaki, üst bilişlerindeki ve öğrenme yaklaşımlarındaki değişimin daha yakından izlenmesi için deney grubundan amaçlı örnekleme yoluyla üç tane hedef öğrenci seçilmiştir. Daha sonra her bir gruptan üç öğrenci seçilmiştir. Hedef öğrencilerin yer aldığı iki grubun çalışmaları sırasında karşılıklı konuşmalarının kaydedilmesi için, birer ses kayıt cihazı ile ses kaydı gerçekleştirilmiştir. Uygulama sonrasında deney grubu öğrencilerinin Üst Biliş Dökümanı’nın Bilişin Bilgisi faktöründen aldıkları puanlar karşılaştırıldığında, deney grubu lehine anlamlı bir farkın olduğu görülmüş; Bilişin Düzenlenmesi faktörü için son testte anlamlı bir farklılık bulunmamıştır. Etkinliklerden sonra hedef öğrencilerle yapılan görüşmeler aracılığıyla öğrencilerin sahip olduğu üst bilişsel kategoriler ortaya çıkarılmıştır. Öğrencilerde

gözlenen bu kategoriler nitelik açısından farklılaşmaktadır. Ayrıca kategorilerin öğrencideki değişim süreci de farklıdır. Benzer şekilde ön ve son görüşmelere göre öğrenme yaklaşımlarındaki değişim farklı şekilde gerçekleşmiştir. Elde edilen sonuçlar ışığında, kavramsal değişim modelini etkileyen unsurlar dikkate alınarak, eğitimcilere ve araştırmacılara önerilerde bulunulmuştur.

Pilten (2008) üst biliş stratejileri öğretiminin ilköğretim beşinci sınıf öğrencilerinin matematiksel muhakeme becerilerine etkisini araştırmıştır. Araştırma 2006-2007 öğretim yılının ikinci yarıyılında beşinci sınıfta okuyan toplam 66 öğrencinin yer aldığı birbirine denk iki sınıf üzerinde yürütülmüştür. Bu sınıflar; matematik dersi problem çözme sürecinde üst biliş stratejilerinin uygulandığı deney grubu ve matematik dersi problem çözme sürecinde var olan sürecin devam ettirildiği kontrol grubu olarak atanmıştır. Araştırmanın deney grubunda yer alan öğrencilere Mevarech ve Kramarski (1997) tarafından geliştirilmiş, üst biliş teorilerine dayalı bir öğrenme yaklaşımı olan IMPROVE stratejisi uygulanmıştır. Deneysel uygulama dokuz hafta (25 ders saati) boyunca sürdürülmüş, bu süre içerisinde öğrencilerin 65 problemle belirtilen stratejiyi kullanarak çalışmaları sağlanmıştır. Araştırmada öğrencilere, matematiksel muhakeme ölçeği ön test ve son test olarak uygulanmıştır. Araştırmanın sonunda, deney grubunda yer alan öğrencilerle gerçekleştirilen üst bilişe dayalı öğretimin, kontrol grubunda sürdürülen öğretime göre; uygun muhakemeyi belirleme ve kullanma; matematiksel bilgileri ve örüntüleri tanıma ve kullanma; tahmin etme; çözüme ilişkin mantıklı tartışmalar geliştirme; genelleme yapma; rutin olmayan problemleri çözme; matematiksel muhakeme becerilerini geliştirmede daha etkili olduğu sonucu elde edilmiştir.

Çakıroğlu (2007) üst bilişsel strateji kullanımının okuduğunu anlama düzeyi düşük öğrencilerde erişi artırımına etkisini araştırmıştır. Araştırma öntest-sontest kontrol gruplu deneysel desen modeline göre gerçekleştirilmiştir. Araştırmaya 2006- 2007 öğretim yılı bahar döneminde Ankara ili Yenimahalle ilçesi, Yunus Emre ve Şehit M. Ali Durak Đlköğretim Okulu’na devam eden beşinci sınıf öğrencileri katılmış, araştırma deney grubunda 17, kontrol grubunda 16 olmak üzere toplam 33 öğrenci ile yürütülmüştür. Veriler, okuduğunu anlama başarı testi, üst bilişsel okuduğunu anlama farkındalığı ölçeği ve görüşme formu ile toplanmıştır. Araştırma sonucunda üst bilişsel strateji öğretiminin yapıldığı deney grubu öğrencileri ile öğretimin yapılmadığı kontrol

grubu öğrencileri arasında okuduğunu anlama erişi düzeyi açısından deney grubu lehine anlamlı farklılık çıkmıştır. Yani üst biliş eğitimi öğrencilerin okuduğunu anlama erişi düzeyinin artmasında etkili olmuştur. Deney grubu öğrencileri ile kontrol grubunun üst bilişsel okuduğunu anlama farkındalığı becerilerini kullanma açısından deney grubunun lehine anlamlı bir farklılık bulunmuştur. Yani üst bilişsel strateji öğretimi öğrencilerin üst bilişsel okuduğunu anlama becerilerini geliştirmiştir. Deney grubu öğrencilerinin üst bilişsel okuduğunu anlama farkındalığı becerilerini kullanma durumları, kontrol grubundaki öğrencilerden anlamlı derecede farklılık göstermiştir. Başka bir ifadeyle, üst bilişsel strateji öğretimi, deney grubundaki öğrencilerin, stratejiyi öğrenerek kullanmalarında ve içselleştirmelerinde etkili olmuştur.

Üst biliş ile ilgili bir başka deneysel çalışma Erdoğan (2007) tarafından yapılmıştır. Bu çalışmada, geometride biliş üstü yeti ve somut materyal kullanımı ile sadece somut materyal kullanımının altıncı sınıf öğrencilerinin çokgen bilgilerine etkisinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Araştırmaya 220 altıncı sınıf öğrencisi katılmıştır. Çalışma, ön test, öğretim metodu ve son test içeren deneysel bir çalışmadır. Araştırma üç tane ilköğretim altıncı. sınıfları üzerinde, çokgenler ünitesinde yapılmıştır. Deney grubundaki iki sınıfta üst bilişsel sorularla birlikte somut materyaller kullanılmış, diğer bir sınıfta da sadece somut materyaller kullanılmıştır. Üst bilişsel soruların kullanıldığı sınıfta dersler üç bileşenden oluşmaktadır. Bunlar, materyal kullanımı, grup çalışması ve üst bilişsel sorulardır. Diğer sınıfta da sadece materyal kullanılmış ve grup çalışması yapılmıştır. Ölçüm araçları olarak araştırmacı tarafından geliştirilen Đfadesel Bilgi Testi, Koşullu Bilgi Testi ve Đşlemsel Bilgi Testleri ön test ve son test olarak kullanılmıştır. Araştırma sonucunda üst bilişsel soruların kullanıldığı gruptaki öğrencilerin ifadesel bilgi, koşullu bilgi ve işlemsel bilgi testlerindeki artışın diğer gruptan daha yüksek olduğu ancak bu farkın istatistiksel olarak anlamlı olmadığı görülmüştür.

Özsoy (2007) üst biliş stratejileri öğretiminin ilköğretim beşinci sınıf öğrencilerinin problem çözme başarısına etkisini araştırmıştır. Araştırmada ayrıca, üst biliş stratejileri öğretiminin, problem çözmenin Polya (1981) tarafından önerilen aşamalarındaki (problemi anlama, plan yapma, planı uygulama, kontrol) başarıya etkisi de incelenmiştir. Bu doğrultuda araştırma, ön test-son test kontrol gruplu deneysel desen üzerine modellenmiştir. Araştırma, 2006–2007 eğitim öğretim yılında, 47 beşinci sınıf öğrencisiyle yürütülmüştür. Araştırmanın deney grubunda bulunan öğrencilere (n=24),

üst biliş bilgi ve becerilerini geliştirmek amacıyla, dokuz hafta süreyle üst biliş stratejileri kazandırılmaya çalışılmıştır. Kontrol grubunda (n=23) ise var olan normal sürecin devam etmesi sağlanmıştır. Araştırmanın verileri Problem Çözme Başarı Testi ve Üst Bilişsel Bilgi ve Beceri Ölçeği (MSA ‘98R) ile elde edilmiştir. Deney süreci sonunda deney grubundaki öğrencilerin uygulama süreci sonunda hem üst biliş hem de problem çözme başarı düzeylerinde artış olduğu görülmüş; ayrıca bu artışın kontrol grubuna oranla daha yüksek olduğu gözlenmiştir. Bunun yanında, deney grubu öğrencilerinin Problem Çözme Başarı Testi’nden aldıkları Plan Yapma puanındaki artış, diğer aşamalardaki artıştan daha yüksek bulunmuştur. Kontrol grubunda ise herhangi bir anlamlı artış gözlenememiştir. Elde edilen sonuçlar, üst bilişsel problem çözme etkinlikleri yoluyla üst biliş stratejileri öğretiminin, problem çözme başarısında artışa sebep olduğunu göstermektedir.

Muhtar (2006) üst biliş strateji eğitiminin Đngilizce’yi yabancı dil olarak öğrenen üniversite öğrencilerinin, okuma becerilerindeki başarılarına etkisini araştırmıştır. Kullanılan dil öğrenme stratejilerini belirlemek ve belirtilen etkenlerle olası ilişkisini ortaya çıkarmak için, bir dil öğrenme stratejisi sormacası (Strategy Inventory for Language Learning-SILL) ve kişisel bilgi formu kullanılmıştır. Strateji eğitimi aşamasında, deney ve kontrol grubu olarak ayrılan öğrencilere ön-test ve sontest uygulanmıştır. Deney grubuna, dört gün süreyle eğitim verilmiştir. Araştırma sonucunda, deney grubunun okuma başarısında, kontrol grubunun başarısına kıyasla anlamlı bir fark bulunamamıştır. Ancak, deney grubunun son-test puanlarında, ön-test puanlarına göre anlamlı düzeyde bir yükselme elde edilmesi, strateji eğitiminin olumlu etkileri olabileceğini göstermiştir.

Üst biliş konusunda yurt içinde yapılan çalışmalar değerlendirildiğinde, üst bilişin bazı çalışmalarda bağımlı değişken, bazı çalışmalarda da bağımsız değişken olarak kullanıldığı görülmektedir. Yani bir çok çalışmada tasarlanan eğitim durumunun öğrencilerin üst bilişindeki değişime etkisi incelenirken, bir çok çalışmada da üst biliş öğretiminin öğrencilerin başarısına, okuma, problem çözme gibi bazı becerilerine etkisi araştırılmıştır. Yapılandırmacı öğrenme yaklaşımı, webBlog temelli öğretim gibi herhangi bir yaklaşıma dayalı olarak tasarlanan öğretim programının kullanıldığı araştırmaların neredeyse tamamına yakınında öğrencilerin üst bilişsel farkındalık düzeylerinde ve üst bilişsel davranışlarında artış olmuştur. Bu sonuçlar da iyi tasarlanan

öğretim programlarıyla öğrencilerin üst bilişsel bilgi ve becerilerinin geliştirilebileceğini doğrulamaktadır.

Üst biliş stratejisinin etkisinin araştırıldığı çalışmalarda da olumlu sonuçlar elde edilmiştir. Üst biliş stratejisi öğrencilerin matematiksel muhakeme ve problem çözme becerisini geliştirmiş, okuduğunu anlama erişilerini artırmıştır. Bunun yanında üst biliş stratejisi, Đngilizceyi yabancı dil olarak öğrenen öğrencilerin dinleme ve okuma becerilerinde artışa neden olmuştur. Bu araştırma sonuçları, eğitim durumu dikkatli ve etkili planlandığında öğrencilerin üst biliş becerilerinin geliştirilebileceğini, üst bilişsel farkındalıklarının arttırılabileceğini göstermektedir.