B) HETEROLOG DÖLLENME
II- YUMURTA NAKLĠNDE ANNELĠK ÇÖZÜMLERĠ
Amerika BirleĢik Devletleri‟ndeki 1973 tarihli UPA‟ya göre107
tartıĢmalarda yedi annelik çözümü gösterilmiĢtir. Buna karĢılık bu çözüm modellerinin hiçbirinin tam anlamıyla açık olmadığı da ifade edilmiĢtir108. Bu yöntemler çift annelik, anne-
sizlik, her bir olaya göre, amaca göre, çocuğun menfaatine göre, doğum çözümü ve genetik çözüm olarak belirtilebilir.
Çift annelik çözüm tarzında çocuğun hem genetik hem de kendisini dünyaya getiren kiĢi olmak üzere iki annesi olduğu kabul edilmektedir109
(1973 UPA, Sec. 3 (1), Sec. 21). Burada da çocuğun menfaati çift annelik çözümünü ortaya koymakta- dır.
Annesizlik çözümünde ise çocuğun genetik ve biyolojik anneye bağlı olmasını kabul etmemektedir110. Her çocuğun bir anneye ihtiyacı olduğu düĢünülürse bu görü- Ģü savunmak mümkün değildir. En olumsuz anne modeli dahi annesizlik çözümün- den daha iyi sonuç verecektir.
Her bir olaya göre çözüm ise olayın değerlendirilerek buna göre bir annelik çö- zümü bulmaktır. Burada çocukla anne arasındaki kiĢisel bağ da esas alınmalıdır111
. Amaca göre çözümde ise tarafların amacı dikkate alınmalıdır. Bu çözüm tar- zında kimin anne olarak kabul edileceğine taraflar karar verecektir. Böylelikle ebe-
106 Yılmaz, Sinan, Dünyadaki Uygulama ve Mevzuatımız Açısından Kiralık Rahim “Surrogate
Motherhood”, Ġstanbul Üniversitesi Adli Tıp Enstitüsü, ylt., Ġstanbul 2002, s. 127.
107
Kanun metni için bkz., http://www.law.upenn.edu/bll/archives/ulc/fnact99/1990s/upa7390.htm 108 Weyrauch, s. 204.
109 Weyrauch, s. 204; Schneider, s. 155; Nomer, s. 562. 110 Weyrauch, s. 204 – 205.
111
veynlik durumunu da taraflar belirleyecektir. Bu çözüm yolu da beraberinde yeni hukuksal yaklaĢımları ve cevapları getirecektir112
.
Bir diğer annelik çözümünde ise çocuğun menfaati göz önüne alınmalıdır. Ço- cuğun menfaati tespit edilirken çocuğun bakımı, evli ise evlilik statüsü ve evlilikteki istikrarı da dikkat edilmesi gereken konulardandır. Bir kardeĢin varlığı çocukla anne arasındaki oluĢan bağ da esas alınan noktalardandır113. Çocuğun menfaati114
Çocuk Hakları SözleĢmesinin 3. maddesinde yer almaktadır. Bu maddeye göre “Kamusal ya da özel sosyal yardım kuruluĢları, mahkemeler, idari makamlar veya yasama organ- ları tarafından yapılan ve çocukları ilgilendiren bütün faaliyetlerde, çocuğun yararı temel düĢüncedir.”
Doğum çözümünde ise çocuğu doğuran kiĢi annedir. Medeni Kanun‟un kabul ettiği kural da budur. Yapay döllenme yöntemleri içinse Medeni Kanun‟da bir düzen- leme yer almamaktadır.
Evli bir kadın yumurta bağıĢına onay vermiĢ ve bir çocuk dünyaya getirmiĢse bu durumda çocuğun annesidir. Evli koca sperm bağıĢına onay vermiĢse bu durumda da çocuğun hukuki babasıdır. Burada söz edilmesi gereken diğer bir nokta da doğu- ran kadın ile çocuk arasında biyolojik ve duygusal bir bağ oluĢmasıdır. Aynı zaman- da doğuran anne çocuk için fedakârlık göstermekte ve sağlığı da tehlikeye girmekte- dir115.
UPA‟da (1973) doğuran kadını anne olarak kabul etmektedir (Sec 3 (1)). Baba- lığın tespiti ve iptaline iliĢkin hükümlerin annelik için de uygulanabileceği belirtil-
112 Weyrauch, s. 205. 113
Bkz., Weyrauch, s. 205; Schneider, s. 149.
114Çocuğun menfaati hakkında bkz., Acabey, M. BeĢir, Çocukları Ġlgilendiren ve Aile Mahkemeleri-
nin Görev Alanına Giren Hukuki Konular, ĠzBD, 2006, S: 4, s. 93 vd.; Ġnan, Ali Naim, Çocuk Haklarına Dair SözleĢme, AÜHFD, 1995, C: 44, S: 1 – 4, s. 771; Duran, Humeyra, Babalık Da- vası, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, ylt., Ankara 2007, s. 34.
115 Weyrauch, s. 206; Serozan, Çocuk, s. 166; Acabey, Soybağı, s. 221; Altunkaya, Mehmet, Tabii
Olmayan Yollarla Çocuk Sahibi Olmanın Soybağına Etkisi, Organ ve Doku Naklinde Tıp Etiği ve Tıp Hukuku Sorunları, I. Uluslararası Tıp Etiği ve Tıp Hukuku Kongresi Bildiri Kitabı, Ġstanbul 2007, s. 112.
miĢtir. (Sec. 21). 2000 tarihli UPA‟ya göre116
sperm ya da yumurta bağıĢçıları anne baba olarak kabul edilemez117.
Genetik çözüm, çocuğun genetik annesini hukuken de anne olarak kabul et- mektedir. Bu nedenle hukuki anne olarak yumurta bağıĢçısı kabul edilmektedir. Bu- rada esas alınan Ģey genetik faktörlerdir118
.
Yumurta bağıĢçısının hukuki anne olarak kabul edilmesinde mülkiyet argümanı da esas alınmaktadır. Bir kadının yumurtaları onun vücuduna aittir ve bunlar saye- sinde döllenme gerçekleĢmektedir. Ancak bu açıklama sperm bağıĢçısı için geçerli değildir119. Burada yumurtaya sahip olma ile bu yumurta sayesinde dünyaya gelen
çocuğa sahip olma eĢdeğerde tutulmuĢtur. Bu görüĢten yola çıkılarak yumurta kadı- nın mülkiyetinde ise bu vesile ile dünyaya gelen çocuk da kadının mülkiyetindedir çıkarımı elde edilebilir120. Oysa sperm bağıĢçısı da bir çocuğun genetik babasıdır ve
hukuken de babası olarak kabul edilmelidir. Aynı çözüm sperm bağıĢçısı için de kul- lanılabilir. Sonuç olarak ne yumurta ne de çocuk mülkiyet kavramı içerisinde değer- lendirilemez.
Kanaatimce bu annelik çözümleri içinde en doğrusu çocuğun menfaatine göre hareket etmek gerekecektir. Ancak bu çözüm tarzı genetik bağ ile de desteklenmeli- dir. Zira burada gerek genetik annenin gerekse dünyaya getiren annenin menfaatinin çocuğun menfaatinden daha üstün olduğu savunulamaz. Ancak çocuğun menfaati ile birlikte dikkat edilmesi gereken nokta çocuğun genetik annesi ile olan bağının bir Ģekilde resmiyete kavuĢmasıdır. Çocuğun menfaatine göre çözüm ile genetik çözüm bir arada değerlendirildiğinde en iyi sonuca ulaĢılacağını düĢünmekteyim. Genetik çözümle annenin hukuken tespiti yanında çocuğun velayeti, miras durumu, biyolojik anne ile olan bağının da ele alındığı bir çözüm yolu bulunmalıdır. Zira biyolojik an- nenin de ihmal edilmemesi, çocukla görüĢülmesinin sağlanması yolunda da adımlar
116
Kanun metni için bkz., http://www.law.upenn.edu/bll/archives/ulc/upa/final00.htm, http://www.aa lsorg/profdev/family/sampson.pdf
117 Weyrauch, s. 206, 212.
118 Weyrauch, s. 207; Nomer, s. 563; Lauff/Arnold, s. 282. 119
Mülkiyet argümanı için bkz., Weyrauch, s. 207; Bu konu hakkında ayrıca bkz., Metin, Sevtap, Biyo–Tıp Etiği ve Hukuk, 1. Baskı, Ġstanbul 2010, s. 152, dn. 17.
120 Aynı uygulamanın spermler açısından değerlendirilmesi için bkz., § 2. Yapay Döllenme, II- Yapay
Döllenmenin ÇeĢitleri, A. Homolog Döllenme, 2. Ölümden Sonra Döllenme, c) Malvarlığı ve Mi- ras Hukukundaki Haller.
atılmalıdır. Özellikle genetik annenin çocukla bir bağ kurmak isteyip istememesine göre de onu dünyaya getiren annesi arasında bir bağ kurulabilir.