NURGÜL ARSLAN1
1Mardin Artuklu Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu, Beslenme Ve Diyetetik Bölümü
ÖZET
Giriş: Kişilerin beslenme şekilleri ve yaşadıkları sağlık problemleri bir toplumdan başka bir topluma hatta aynı ülkenin farklı coğrafi bölgelerinde bile farklılıklar göstermektedir. Son yıllarda Akdeniz’e kıyısı olan ülkelerde kalp damar hastalıkları, diabet, kolon kanserleri ve hatta Alzheimer gibi hastalıklara daha az rastlanmaktadır. Bu çalışmada bireylerin akdeniz diyet skoru ile obezite derecesi ve kardioyovasküler hastalık riski arasındaki ilişkinin saptanması amaçlanmıştır.
Materyal method: Bu çalışma Mardin Devlet Hastanesi diyet polikliğine başvuran 18-55 yaş arası, 116 birey ile yürütülmüştür. Bireylere akdeniz diyetinin temel besin çeşitliliğini içeren besin tüketim sıklığı formu uygulanmış bununla birlikte bireylerden antropometrik ölçümleri çalışmacı tarafından alınmıştır.
Bulgular: bireylerin akdeniz diyeti skoru 1 ila 7 arasında olan değerler olarak saptanmıştır. Bu değerle akdeniz diyetinin düşük seviyelerde olduğunu göstermiştir. Bireylerin ortalama beden kütle indeksi (BKİ) değeri ise 29,22±5,03 kg/m2 olarak saptanmıştır. Bireylerin akdeniz diyet skoru ile obezite dereceleri karşılaştırıldığında bireylerin akdeniz diyet çeşitliliği ve obezite derecesi arasında pozitif yönlü ancak düşük bir korelasyon bulunmuştur (r=0.121,p=0.197) .
Tartışma: Akdeniz diyetinin özellikle içermiş olduğu besin çeşitliliği kardiyovasküler hastalıklar için koruyucu olabilmektedir. Özellikle obezite derecesi yüksek bireylerin kardiyovasküler hastalık riski de yüksek olabilmektedir. Çalışmada BKİ≥ 30 kg/m2 ‘nin üzerinde olan birey sayısı %50 oranında olduğu saptanmıştır. Bireylerin ortalama akdeniz diyeti skoru 4,24±1,34 puan olarak saptanmış olup bireylerin bu puanı çok düşük bulunmuştur. Çalışmada meyve ve sebze tüketim sıklığı yüksek olan bireylerin BKİ değerlerinin daha düşük olduğu görülmüştür.
Sonuç: Akdeniz diyetinin kardiyovasküler hastalıklardan koruyucu olduğu birçok çalışma ile saptanmıştır. Bu çalışmada toplam skor ile BKİ karşılaştırıldığında pozitif bir korelasyon bulunmuştur ancak genel anlamda bireylerin akdeniz diyet skoru düşük bulunmuştur. Bireylerin özellikle sebze, meyve, balık tüketimi ile birlikte zeytinyağı tüketiminin artırılması gerektiği ve bununda kardiyovasküler hastalıklara karşı koruyucu olabileceği düşünülmektedir.
91
GİRİŞ
Obezite, kardiyovasküler hastalıklar için risk oluşturmaktadır. Obezitenin neden olduğu en önemli kardiyovasküler hastalık grubu koroner kalp hastalıklarıdır [1]. Koroner kalp hastalıkları riski obezite ile doğru orantılı olduğu görülmüş ve bunun sebebini kardiyovasküler risk faktörüyle ilişkili olduğu söylenmiştir [2]. Obezitenin etkili olduğu en önemli risk faktörleri; sistolik ve diyastolik kan basıncı, toplam kolesterol, trigliseridler, HDL ve LDL kolesterol, glikoz ve insulin seviyesi, ana arterlerde artmış kalsifikasyon ve diğer obezite ile ilgili risk faktörleridir. BKİ de her %1‟lik fazla oran, koroner kalp hastalığı riski için kadınlarda %3,3, erkeklerde %3,6 artış anlamına gelmektedir [3]. Abdominal obezite, koroner hastalık oranı ve ölüm oranı ile doğrudan bağlantılıdır. Önlemedeki en etkili yol kilo kaybıdır. Toplam vücut yağ oranının %5-10’luk kaybının bile, koroner kalp hastalık risk faktörlerine olumlu etkisi vardır. Bu etki; LDL kolestrol, trigliserid ve kan basıncı seviyelerini düşürür, HDL kolesterolü arttırır ve glukoz metabolizmasını iyileştirir. Akdeniz diyetinin etkisi ilk defa kardiyovasküler hastalıklar üzerinde yapılan çalışmalar ile ortaya çıkmıştır [4]. 1960‟lı yıllarda Yedi Ülke Çalışmasından günümüze kadar olan süre de Akdeniz diyetinin kardiyovasküler hastalık risklerini azalttığı bilinmektedir. Ancel Keys ve arkadaşları tarafından yapılan Yedi Ülke Çalışması; daha çok posa bakımından yüksek bileşenleri olan, zeytinyağı, meyve, sebze, balık, kuruyemiş gibi yiyecekler tüketen Güney Avrupa ülkelerinde ve Yunanistan‟da koroner hastalıklara bağlı ölüm oranını düşük olduğu tespit edilmiştir. Akdeniz diyetine uyumun bu bölgedeki düşük kardiyovasküler hastalık risk oranının açıklayabileceği belirlenmiştir [1-4].
Genetik ve çevresel faktörler kardiyovasküler hastalıkların oluşumunu etkilemektedir. Bu yüzden genetik şekiller kardiyavasküler risk ile ilişkilendirilmiştir. Ama bu etkiler düzgün bir beslenme ve sağlıklı bir yaşam tarzı ile azaltılır [4]. EPIC çalışması içerisinde, daha önce kalp krizi atlatmış yaşlı bir grup üzerinde Akdeniz diyet etkileri incelenmiş Akdeniz diyetine uyumlu beslenenlerde tekrar kalp krizi riski %18 azalmıştır. Kalp krizi için hiçbir yiyecek grubu sebep olarak gösterilmemiş, ancak Akdeniz diyetinin olumlu etkisi ile ilgili çalışmalar mevcuttur [5].
Hayat tarzı davranışlarının uzun zamandır kardiyovasküler hastalık ile ilişkisi olduğu kabul edilir. Özellikle Akdeniz Diyeti daha sağlıklı bir yaşam ile bağlantılıdır. Ölüm riskini azaltır ve kronik hastalıklardaki koruyucu etkisi bilinmektedir [6].
92 24-27 April 2019 Burdur/TURKEY
YÖNTEM
Araştırmanın Yeri
Bu çalışma, Mardin ili Artuklu ilçesinde yer alan sağlıklı yaşam merkezine başvuran bireyler ile yürütülmüştür. Çalışma 10.10.2018-10.11-2018 tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir. Bu tarih aralığında sağlıklı yaşam merkezine diyetisyen konsültasyonu ile başvuran gönüllü bireyler çalışmaya dahil edilmiştir.
Çalışmaya katılan bireylere “Gönüllü Onam Formunu” okumuş ve kabul etmiş kişiler üzerinde anket formunun doldurulmasıyla yapılmıştır. Tüm katılımcılara beslenme durumunu değerlendirmek amacıyla soru kâğıdı formu verilmiş ve cevaplamaları istenmiştir. Soru kâğıdı hakkında ön bilgi verilmiş, nasıl dolduracakları açıklanmıştır. Soru kâğıdı formu araştırmaya katılmak isteyen bireylere verilmiştir.
Akdeniz Diyetine Göre Değerlendirme
Akdeniz Diyetine göre değerlendirme yapılırken; besin tüketim sıklığı anketinden, bireylerin 1 günde ve haftalık belli sıklıklarla tükettiği besinlerin miktarları bulunmuştur. Bununla birlikte 2017 yılında ispanya da yapılan HAPIEE çalışması göz önünde bulundurularak tahmini olarak tüketilen besinler değerlendirilmiştir [7]. Akdeniz Diyetine göre uyumlu miktarlarda tüketim yapılıp yapılmadığı belirlenerek bireylerin akdeniz diyet skoru saptanmıştır.
Antropometrik Ölçümlerin Değerlendirilmesi
Bireylerin vücut ağırlığı (kg) ve boy uzunluğu (cm) ölçümleri alınarak Beden Kütle İndeksi (BKİ) değeri hesaplanmıştır. Boy uzunluğu esnemeyen şerit metre kullanılarak, araştırmacı tarafından ölçülmüştür. Katılımcıların ayakkabısız, topuklar, sırt, omuzlar ve başın arka kısmı duvara değecek şekilde, baş Frankfurt düzleminde, ayakta dik, duruşta ve ayaklar bitişik olarak başın en yüksek üst noktasından yere kadar olan mesafenin cm (santimetre) cinsinden ölçülmüştür [8]. Bireylerin vücut ağırlığı, araştırmacı tarafından mekanik vücut ağırlığı ölçen bir cihaz ile az giysili ve ayakkabısız olarak ölçülmüştür. Beden Kütle İndeksi (BKİ) bireyin vücut ağırlığının (kilogram), boy uzunluğunun metre cinsinden karesine bölünmesiyle elde edilmiştir. Bu hesaplamaya göre, Dünya Sağlık Örgütü değerlerine göre değerlendirilmiş ve BKİ değeri DSÖ‟ de ≤18,49 kg/m2 zayıf, 18,5-24,9 kg/m2 arası normal, 25-29,9 kg/m2 arası hafif şişman, ≥30 kg/m2 obez sınıflaması şeklindedir [9].
93 Verilerin istatistiksel Olarak Değerlendirilmesi
Verilerin analizinde SPSS 21 paket programı kullanılmıştır. Sayısal değişkenler ortalama, standart sapma, median [minimum-maksimum] değerler ile kategorik değişkenler ise sayı ve yüzde ile değerlendirilmiştir. Sayısal değişkenlerin normalliği Shapiro Wilks testi ile incelenmiştir. Sayısal değişkenler bakımından iki bağımsız grup arasında farklılık olup olmadığı parametrik test varsayımlarının sağladığı için bağımsız gruplarda t testi ile yapılmıştır. obezite ve kardiyovasküler hastalık riski Spearman korelasyonu katsayısı ile değerlendirilmiştir. Anlamlılık düzeyi p<0.05.
BULGULAR
Tablo 1. Bireylerin Genel Özellikleri Erkek Ortalama Ss Kadın Ortalama Ss P YAŞ (yıl) 38,45 13,675 36,35 12,160 0,02 Vücut AĞIRLIĞI (kg) 87,41 16,076 78,15 13,420 0,28 BKİ (kg/cm2) 28,38 4,804 30,02 5,163 0,01
Bireylerin cinsiyetlerine göre genel özelliklerine bakıldığında kadınlarda vücut ağırlığı ortalaması 78,15±13,420 kg, erkeklerde ise 87,41±16,076 kg olarak saptanmıştır. Bireylerin BKİ ortalamaları kadınlarda 30,02 kg/cm2 erkeklerde 28,38 kg/cm2 olarak saptanmıştır. Bu ortalamalar arasındaki fark istatiksel olarak anlamlı bulunmuştur.(p<0,05, student t testi)
94 24-27 April 2019 Burdur/TURKEY
Tablo 2. Bireylerin akdeniz diyet skoru(ADS) bileşenleri ve cinsiyete göre ortalama değerleri
Besin grupları Akdeniz diyeti skoru(ADS) Bireylerin ADS
bileşenlerinin
toplamı için
maksimum puanları
0 puan 1 puan 2 puan Kadın
(n=60) Erkek (n=56) Sebzeler (g) <100 100-250 >250 4,35 4,19 Meyveler ve yağlı tohumlar(g) <150 150-300 >300 Kurubaklagiller (g) <70 70-140 >140 Tahıllar (g) <130 130-195 >195 Balık (g) <100 100-250 >250 Et ve et ürünleri (g) <120 80-120 <80 Süt ve süt ürünleri (ml) >270 180-270 <180 Alkol (g) >24 12 12-24
Zeytinyağı kullanımı Pişirme için kullanılmamakta
Pişirme için kullanılmakta
-
Bireylerin ADS skor bileşenleri Tablo 2 de verilmiştir. Bireylerin cinsiyetlerine göre ADS skorları ortalaması kadınlarda 4,35 puan, erkeklerde 4,19 puan olarak saptanmıştır.
95
Tablo 3. Bireylerin akdeniz diyet skoru aralıklarına göre dağılımı Akdeniz Diyet Skoru Aralıkları
Düşük 0-7 Puan Orta 8-10 Puan Yüksek 11-17 Puan n n n 116 0 0
Bireylerin akdeniz skoru aralıkları düşük,orta, yüksek olarak değerlendirilmiştir. Tüm bireylerin skor toplamları düşük aralıkta olduğu görülmüştür.
Tablo 4. Bireylerin BKİ’leri ve Akdeniz Diyet Skorları Arasındaki Korelasyon BKİ(KG/CM2)
r p
TOPLAM PUAN 0,121 0,197
Bireylerin obezite durumu BKİ ile değerlendirilmiştir. BKİ ile ADS skoru arasındaki korelasyon pozitif yönlü r= 0,121, p=0,197 olarak saptanmıştır.
Tablo 5. Bireylerin Akdeniz Diyet Skoru Ve Kan Lipitleri Arasındaki Korelasyonu Toplam ADS Puan
r p
Açlık Kan Glukoz Değeri 0,107 0,253
Toplam Kolesterol Değeri -0,012 0,896
HDL kolesterol değeri 0,027 0,776
LDL kolesterol değeri -0,023 0,806
96 24-27 April 2019 Burdur/TURKEY Bireylerin kardiyovasküler risk durumu kan lipitleri ve ADS skoru arasındaki Spearman korelasyonu üzerinden değerlendirilmiştir. Kan lipitleri ve ADS arasındaki korelasyon incelendiğinde açlık kan glukozu ve HDL kolesterol arasında pozitif yönlü bir korelasyon görülmüştür. Toplam Kolesterol, LDL kolesterol, trigliserid değerleri ve ADS skoru arasındaki korelasyon negatif yönlü olarak saptanmıştır.