2nd. INTERNATIONAL HEALTH SCIENCE and LIFE CONGRESS (IHSLC 2019) 24-27 April 2019 / BURDUR-TURKEY
FULL TEXT BOOK-1
Edited by
Asst. Prof. Dr. Mümin POLAT Asst. Prof. Dr. Soner DÖNMEZ
2019 BURDUR
24-27 April 2019 Burdur/TURKEY 2nd INTERNATIONAL HEALTH SCIENCE and LIFE CONGRESS (IHSLC 2019)
24-27 April 2019 / BURDUR-TURKEY
This book is subject to copyright. All rights are reserved, whether the whole or part of the material is concerned. Nothing from this publication may be translated, reproduced, stored in a computerized system or published in any form or in any manner, including, but not limited to electronic, mechanical, reprographic or photographic, without prior written permission from the publisher.
The individual contributions in this publication and any liabilities arising from them remain the responsibility of the authors. The publisher is not responsible for possible damages, which could be a result of content derived from this publication.
Published, June 2019 www.ihslc.org www.ihslc.mehmetakif.edu.tr ihslc2018@gmail.com ihslc2019@gmail.com ihslc@mehmetakif.edu.tr
2nd INTERNATIONAL HEALTH SCIENCE and LIFE CONGRESS (IHSLC 2019) 24-27 April 2019 / BURDUR-TURKEY
ORGANIZATION COMMITTEE
HONORARY PRESIDENT
PROF. DR. ADEM KORKMAZ - MEHMET AKİF ERSOY UNIVERSITY RECTOR
CONGRESS PRESIDENT
ASST. PROF. DR. MÜMİN POLAT - MEHMET AKİF ERSOY UNIVERSITY
MEMBERS OF THE ORGANISATION COMMITTEE
ASST. PROF. DR. ÇİĞDEM AYDIN ACAR- MEHMET AKİF ERSOY UNIVERSITY ASST. PROF. DR. CANAN DEMİR BARUTCU- MEHMET AKİF ERSOY UNIVERSITY ASST. PROF. DR. SONER DÖNMEZ- MEHMET AKİF ERSOY UNIVERSITY
ASST. PROF. DR. MUSTAFA KILINÇ- MEHMET AKİF ERSOY UNIVERSITY ASST. PROF. DR. ŞÜKRİYE YEŞİLOT- MEHMET AKİF ERSOY UNIVERSITY ASST. PROF. DR. ÖMER GÜRKAN DİLEK- MEHMET AKİF ERSOY UNIVERSITY ASST. PROF. DR. ERHAN KEYVAN- MEHMET AKİF ERSOY UNIVERSITY RESEARCH ASST. DENİZ DEMET- MEHMET AKİF ERSOY UNIVERSITY RESEARCH ASST. AYŞE YACAN KÖK- MEHMET AKİF ERSOY UNIVERSITY
MASTER STUDENT GÜLCİHAN AYBİKE DİLEK- MEHMET AKİF ERSOY UNIVERSITY MASTER STUDENT ÜMMÜHAN ÇİFTÇİ- MEHMET AKİF ERSOY UNIVERSITY
MASTER STUDENT ALİ SERT- MEHMET AKİF ERSOY UNIVERSITY
MASTER STUDENT MUSTAFA KART- MEHMET AKİF ERSOY UNIVERSITY
SCIENTIFIC SECRETARY
ASST. PROF. DR. CANAN DEMİR BARUTCU - MEHMET AKİF ERSOY UNIVERSITY ASST. PROF. DR.ŞÜKRIYE YEŞİLOT - MEHMET AKİF ERSOY UNIVERSITY
RESEARCH ASST. DENIZ DEMET - MEHMET AKİF ERSOY UNIVERSITY
24-27 April 2019 Burdur/TURKEY ADVISORY BOARD
PROF. DR. MEHMET KARACA - MEHMET AKİF ERSOY UNIVERSITY PROF. DR. HÜSEYİN DALĞAR - MEHMET AKİF ERSOY UNIVERSITY PROF. DR. HAKAN ÖNER - MEHMET AKİF ERSOY UNIVERSITY PROF. DR. SABAHAT GÖZÜM - AKDENİZ UNIVERSITY
PROF. DR. MUSTAFA DOĞA TEMİZSOYLU - MEHMET AKİF ERSOY UNIVERSITY PROF. DR. KÜRŞAT ÖZDAŞLI - MEHMET AKİF ERSOY UNIVERSITY
PROF. DR. GAMZE EKİNCİ - HACETTEPE UNIVERSITY
PROF. DR. MEHMET ZEKİ YILDIRIM - MEHMET AKİF ERSOY UNIVERSITY PROF. DR. HİLMİ KARATOSUN - MEHMET AKİF ERSOY UNIVERSITY PROF. DR. MURAT KAYALAR - MEHMET AKİF ERSOY UNIVERSITY PROF. DR. AYNUR BAŞALP - MEHMET AKİF ERSOY UNIVERSITY PROF. DR. FERDİ BAŞKURT - SÜLEYMAN DEMİREL UNIVERSITY PROF. DR. FÜSUN EROĞLU - SÜLEYMAN DEMİREL UNIVERSITY PROF. DR. HASAN YASAN - SÜLEYMAN DEMİREL UNIVERSITY
PROF. DR. NİLÜFER CALAPOĞLU - SÜLEYMAN DEMİREL UNIVERSITY PROF. DR. MUSTAFA CALAPOĞLU - SÜLEYMAN DEMİREL UNIVERSITY PROF. DR. İSMAİL ÖZMEN - SÜLEYMAN DEMİREL UNIVERSITY
PROF. DR. HİCRAN BEKTAŞ - AKDENİZ UNIVERSITY
PROF. DR. AYŞEGÜL İŞLER DALGIÇ - AKDENİZ UNIVERSITY PROF. DR. EMİNE EFE - AKDENİZ UNIVERSITY
PROF. DR. ZEYNEP ÖZER - AKDENİZ UNIVERSITY
PROF. DR. NALAN TÜZMEN - DOKUZ EYLÜL UNIVERSITY
PROF. DR. GÜLSEREN KOCAMAN - DOKUZ EYLÜL UNIVERSITY PROF. DR. HÜLYA OKUMUŞ - DOKUZ EYLÜL UNIVERSITY PROF. DR. ABDULLAH RUHİ SOYLU - HACETTEPE UNIVERSITY PROF. DR. GÜNHAN ERDEM - GİRNE AMERİKAN UNIVERSITY
PROF. DR. AYNUR GÜL KARAHAN ÇAKMAKÇI - SÜLEYMAN DEMİREL UNIVERSITY
PROF. DR. MELEK GÜLSÜN ÖZENTÜRK - EGE UNIVERSITY PROF. DR. İLHAN TOMANBAY - İSTİNYE UNIVERSITY
SCIENTIFIC BOARD *
ASSOC. PROF. DR. FATMA FİLİZ ARI – AHİ EVRAN UNIVERSITY
ASSOC. PROF. DR. EMRAH ATAY - MEHMET AKİF ERSOY UNIVERSITY ASSOC. PROF. DR. ÜLKÜ BAYHAN - MEHMET AKİF ERSOY UNIVERSITY ASSOC. PROF. DR. ZELİHA BAŞKURT - SÜLEYMAN DEMİREL UNIVERSITY
ASSOC. PROF. DR. EBRU ÇUBUK DEMİRALAY - SÜLEYMAN DEMİREL UNIVERSITY ASSOC. PROF. DR. AHMET HULUSİ DİNÇOĞLU - MEHMET AKİF ERSOY UNIVERSITY ASSOC. PROF. DR. EMEL TAŞÇI DURAN - SÜLEYMAN DEMİREL UNIVERSITY
ASSOC. PROF. DR. TÜZÜN FIRAT - HACETTEPE UNIVERSITY
ASSOC. PROF. DR. AFŞİN AHMET KAYA - GÜMÜŞHANE UNIVERSITY
ASSOC. PROF. DR. ŞÜKRAN ÖZKAHRAMAN KOÇ - MEHMET AKİF ERSOY UNIVERSITY ASSOC. PROF. DR. MUSTAFA LAMBA- MEHMET AKİF ERSOY UNIVERSITY
ASSOC. PROF. DR. HATİCE MERT - DOKUZ EYLÜL UNIVERSITY ASSOC. PROF. DR. SERDAL ÖĞÜT - ADNAN MENDERES UNIVERSITY ASSOC. PROF. DR. SAİME ŞAHİNÖZ - GÜMÜŞHANE UNIVERSITY
ASSOC. PROF. DR. EVRİM ARICI ŞENKAYNAĞI – ISPARTA APPLIED SCINECES UNIVERSITY
ASST. PROF. DR. ÇİĞDEM AYDIN ACAR - MEHMET AKİF ERSOY UNIVERSITY
ASST. PROF. DR. ÇİĞDEM KARABACAK ATAY - MEHMET AKİF ERSOY UNIVERSITY ASST. PROF. DR. BİLGE BAL ÖZKAPTAN - SİNOP UNIVERSITY
ASST. PROF. DR. BURCU BAKIR - MEHMET AKİF ERSOY UNIVERSITY
ASST. PROF. DR. CANAN DEMİR BARUTCU - MEHMET AKİF ERSOY UNIVERSITY ASST. PROF. DR. MURAT BAYEZİD - MEHMET AKİF ERSOY UNIVERSITY
ASST. PROF. DR. İLKAY BOZ - AKDENİZ UNIVERSITY
ASST. PROF. DR. HALE SEÇİLMİŞ CANBAY - MEHMET AKİF ERSOY UNIVERSITY ASST. PROF. DR. MERVE ÇAMLIBEL - MEHMET AKİF ERSOY UNIVERSITY
ASST. PROF. DR. SAADET ÇÖMEZ - MEHMET AKİF ERSOY UNIVERSITY ASST. PROF. DR. ÖMER GÜRKAN DİLEK - MEHMET AKİF ERSOY UNIVERSITY ASST. PROF. DR. BELGİN DİLMEN - MEHMET AKİF ERSOY UNIVERSITY ASST. PROF. DR. SONER DÖNMEZ - MEHMET AKİF ERSOY UNIVERSITY ASST. PROF. DR. SEMA ÖZMERT ERGİN - MEHMET AKİF ERSOY UNIVERSITY ASST. PROF. DR. AYŞE DERİCİOĞLU ERGUN - MEHMET AKİF ERSOY UNIVERSITY ASST. PROF. DR. GÜL ERGÜN - MEHMET AKİF ERSOY UNIVERSITY
ASST. PROF. DR. SERAP GÖKÇE ESKİN - ADNAN MENDERES UNIVERSITY ASST. PROF. DR. ÇİĞDEM GÜN - MEHMET AKİF ERSOY UNIVERSITY ASST. PROF. DR. AYSUN GÜZEL - MEHMET AKİF ERSOY UNIVERSITY
24-27 April 2019 Burdur/TURKEY
ASST. PROF. DR. SARP KAYA - MEHMET AKİF ERSOY UNIVERSITY
ASST. PROF. DR. UMMAHAN KAYGISIZ - MEHMET AKİF ERSOY UNIVERSITY ASST. PROF. DR. ERHAN KEYVAN - MEHMET AKİF ERSOY UNIVERSITY ASST. PROF. DR. GİRAY KOLCU – SÜLEYMAN DEMİREL UNIVERSITY ASST. PROF. DR. İNCİ BAŞER KOLCU – SÜLEYMAN DEMİREL UNIVERSITY ASST. PROF. DR. ŞEVKİNAZ KONAK - MEHMET AKİF ERSOY UNIVERSITY ASST. PROF. DR. GÜLSÜM KORKUT - MEHMET AKİF ERSOY UNIVERSITY
ASST. PROF. DR. MURAT ABDULGANİ KUŞ - MEHMET AKİF ERSOY UNIVERSITY ASST. PROF. DR. ÖZGÜR ÖNAL – SÜLEYMAN DEMİREL UNIVERSITY
ASST. PROF. DR. SERCAN ÖZBEK - MEHMET AKİF ERSOY UNIVERSITY ASST. PROF. DR. BİLGE BAL ÖZKAPTAN – SİNOP UNIVERSITY
ASST. PROF. DR. DİLEK SAĞIR - SİNOP UNIVERSITY ASST. PROF. DR. DERYA ŞAHİN - SİNOP UNIVERSITY
ASST. PROF. DR. EMİNE HİLAL ŞENER - MEHMET AKİF ERSOY UNIVERSITY ASST. PROF. DR. SİBEL ŞENTÜRK - MEHMET AKİF ERSOY UNIVERSITY ASST. PROF. DR. SEVCAN ATAY TURAN - AKDENİZ UNIVERSITY ASST. PROF. DR. NEVİN USLU - MEHMET AKİF ERSOY UNIVERSITY
ASST. PROF. DR. ESİN ÇETİNKAYA USLUSOY - SÜLEYMAN DEMİREL UNIVERSITY ASST. PROF. DR. MERİÇ ÜNAL - SÜLEYMAN DEMİREL UNIVERSITY
ASST. PROF. DR. HALİL YALÇIN - MEHMET AKİF ERSOY UNIVERSITY ASST. PROF. DR. ŞÜKRİYE YEŞİLOT - MEHMET AKİF ERSOY UNIVERSITY
ASST. PROF. DR. ÜYESI MELEK ZUBAROĞLU YANARDAĞ – MEHMET AKİF ERSOY UNIVERSITY ASST. PROF. DR. NAZİFE BAKIR - MEHMET AKİF ERSOY UNIVERSITY
ASST. PROF. DR. ELÇİN ÜLKER EFTELİ - MEHMET AKİF ERSOY UNIVERSITY
INTERNATIONAL SCIENTIFIC BOARD
PROF. DR. MURAT BEDANOKOV - MAIKOP STATE TECHNOLOGICAL UNIVERSITY; RUSSIA PROF. DR. GÜNHAN ERDEM - GİRNE AMERİKAN ÜNİVERSİTESİ, KKTC
PROF. DR. VLADİMİR PEŠİĆ - UNIVERSITY OF MONTENEGRO; MONTENEGRO ASSOC. PROF. DR. SOKOL DURO - AGRICULTURAL UNIVERSITY, ALBANIA ASSOC. PROF. DR. ROSEN DIMITROV - TRAKIA UNIVERSITY, BULGARIA ASST. PROF. DR. MOHAMMAD REZA HEIDARI - SHAHED UNIVERSITY, IRAN ASST. PROF. DR. HOSSEIN ASGAR POUR – ÇOMÜ, TURKEY
ASST. PROF. DR. MAREK SOBOLEVSKI - UNIVERSITY OF TECHNOLOGY, POLAND
ASST. PROF. DR. ALDONA MIGALA-WARCHOL - UNIVERSITY OF TECHNOLOGY, POLAND ASST. PROF. DR. PENKA YONKOVA - TRAKIA UNIVERSITY, BULGARIA
ASST. PROF. DR. KAMELIA STAMATOVA-YOVCHEVA - TRAKIA UNIVERSITY, BULGARIA DR. MIKAS BALKEVICIUS - NGO INSTITUE, LİTHUANIA
lecturer REZA NOROUZZADEH - SHAHED UNIVERSITY, IRAN
AWARD BOARD
PROF. DR. MEHMET KARACA (PRESIDENT OF THE AWARD BOARD) PROF. DR. NİLÜFER CALAPOĞLU
PROF. DR. FERDİ BAŞTÜRK
ASSOC. PROF.DR. EBRU ÇUBUK DEMİRALAY ASST. PROF. DR. PENKA YONKOVA
ASST. PROF. DR. ŞÜKRİYE YEŞİLOT DR. MIKAS BALKEVICIUS
24-27 April 2019 Burdur/TURKEY WELCOME TO IHSLC 2019
Dear Colleagues;
We are honored to announce that the second International Congress of Health Sciences and Life will take place at the Independence Campus of Burdur Mehmet Akif Ersoy University between 24-27 April 2019 and invite you to this scientific meeting.
“Interdisciplinary Interaction in Health Sciences and Life Sciences” themed congress; Medical Sciences, Dentistry, Pharmacy, Veterinary Medicine, Nursing, Midwifery, Nutrition and Dietetics, Child Development, Physiotherapy and Rehabilitation, Emergency and Disaster Management, Biological and Life Sciences in the fields of various conferences, panels, courses and oral / poster presentations will be accepted.
Bur The capital of the Teke region ”, the charming city of the Mediterranean region embellished with its historical and natural beauties, will bring together academics, sectoral stakeholders and students working in the field of health sciences to discuss the current situation and problems; we aim to host you at our congress where current information and future solutions will be put forward.
2. International Health Sciences and Life Congress’s scientific and social program of the region's roots of a well-known Yörük folklore in the province of Burdur where you can find valuable contributions with the wish to share in beautiful days, we invite you to respect and love.
Kind Regards…
Assist. Prof. Dr . Mümin POLAT Congress President
i
CONTENT
ASBEST MARUZİYETİNİN SEBEP OLDUĞU AKCİĞER HASTALIKLARI ... 1 SEREBRAL PALSİ’Lİ ÇOCUKLARDA AYAK TABANI DUYU ÇALIŞMALARININ STATİK VE DİNAMİK DENGEYE KISA VADEDE ETKİSİ: VAKA ÇALIŞMASI ... 10 PEDİATRİK HASTA POPÜLASYONUNDAKİ DÜŞME RİSKİNE YÖNELİK EBEVEYNLERİN FARKINDALIK VE UYGULAMALARI ... 16 SERUM BETATROPHİN DÜZEYLERİ DİYABETİK HASTALARDA MİKROVASKÜLER KOMPLİKASYONLARIN ÖZELLİKLE DE RETİNOPATİ’NİN BİR BELİRTECİ OLABİLİR Mİ? ... 24 EVALUATION OF FRONTAL PLANE QRS-T ANGLE IN PATIENTS WITH SLOW CORONARY FLOW 33 AFETLER İLE İLGİLİ SİVİL TOPLUM KURULUŞLARININ ÇEŞİTLİ ÖZELLİKLERE GÖRE DEĞERLENDİRİLMESİ: İSTANBUL İLİ ÖRNEĞİ ... 46 YOĞUN BAKIM ÜNİTELERİNDE KISITLAMA UYGULAMALARININ ÖZELLİKLERİ ... 53 INVESTIGATION OF THE BDNF GENE EXPRESSION IN EPILEPSY PATIENTS ... 61 DETERMINATION OF ALPHA-SYNUCLEIN ENZYME ACTIVITY: RESTLESS LEG SYNDROME IN MULTIPLE SCLEROSIS PATIENTS ... 65 ÖĞRENCİ HEMŞİRELERİN MESLEĞİ ALGILAMA DURUMLARI İLE HEMŞİRELİK İMAJI İLİŞKİSİ VE ETKİLİ FAKTÖRLER: KESİTSEL BİR ÇALIŞMA ... 69 OBEZİTENİN TİBBİ BESLENME TEDAVİSİNDE WHEY PROTEİNLERİNİN YERİ ... 78 YETİŞKİN BİREYLERDE AKDENİZ DİYETİ SKORU İLE BİREYLERİN OBEZİTE DERECESİ VE KARDİOYOVASKÜLER HASTALIK RİSKİNİN SAPTANMASI ... 90 CHEMOMETRIC DETERMINATION OF FOOD COLORANTS IN POWDER SAMPLE BY CLASSICAL LEAST SQUARES ... 98 DETERMINATION OF FOOD COLORANTS IN SUGAR SAMPLE BY CLASSICAL LEAST SQUARES 107 TÜRKİYE’DE SAĞLIK SEKTÖRÜNDE PATERNALSİT LİDERLİK İLE İLGİLİ YAPILAN ARAŞTIRMALARIN ANALİZİ ... 114 SİGARA BIRAKMADA KULLANILAN İLAÇLAR VE KARDİYOVASKÜLER SİSTEM ÜZERİNE ETKİLERİ ... 121 TÜRKİYE’DE RUHSAL VE DUYGUSAL ENGELLİLER... 126 MORBİD OBEZ HASTALARDA HİPOTALAMO-HİPOFİZER-ADRENAL AKSIN DEĞERLENDİRİLMESİ137 İSOT BİBERİNİN ANTİMİKROBİYAL VE ANTİFUNGAL ÖZELLİKLERİNİN İNCELENMESİ ... 143 PORTAKAL EKSTRELERİNİN ANTİMİKROBİYAL VE ANTİFUNGAL ÖZELLİKLERİNİN İNCELENMESİ ... 149 PARKİNSON HASTALARINDA UYGULANAN MULLİGAN MOBİLİZASYON TEKNİĞİNİN GÖVDE ESNEKLİĞİNE KISA DÖNEM ETKİSİ: VAKA ÇALIŞMASI ... 155 İNSÜLİN DİRENCİ OLAN VE OLMAYAN KADIN BİREYLERDE SERUM D VİTAMİNİ VE LİPİD PROFİLİ DURUMU ... 164
ii 24-27 April 2019 Burdur/TURKEY
MİKROBİYOTA VE HEMŞİRELİK ... 173
ULUSLARARASI GÖÇÜN SAĞLIK GÜVENLİĞİNE ETKİSİ: TÜRKİYE’DEKİ SURİYE GÖÇÜ ÖRNEĞİ180 DİYABET ÖZ BAKIM AKTİVİTELERİ VE PSİKOSOSYAL ÖZ YETERLİLİK ARASINDAKİ İLİŞKİNİN İNCELENMESİ ... 197
HEMŞİRELİK ÖĞRENCİLERİNİN ENFEKSİYON ÖNLENMESİNDE STANDART ÖNLEMLERİ UYGULAMA DÜZEYLERİ VE KARŞILAŞTIKLARI ENGELLERİN BELİRLENMESİ ... 204
İNFLAMATUAR MİYOZİTTE İMMÜNSUPRESİF TEDAVİ SEÇENEĞİ VE AKCİĞER TUTULUMU İLE KREATİN KİNAZ DÜZEYİ ARASINDAKİ İLİŞKİ ... 220
ARTERIA AXILLARIS’İN VARYASYONLARI VE KLİNİK ÖNEMİ ... 228
GAVAJLA BESLENEN PRETERM BEBEKLERDE EMME-YUTMA-SOLUNUM ARASINDAKİ KOORDİNASYONU DESTEKLEYİCİ BİR UYGULAMA: ORAL STİMÜLASYON YÖNTEMİ ... 231
KÜNT TRAVMA SONRASI STERNUM FRAKTÜRLERİ ... 237
YENI BIR YAKLAŞIM: ANTI-İNFLAMATUAR DIYET ... 240
D VİTAMİNİ VE İMMÜN SİSTEM ... 247
ARPA (Hordeum vulgare L.) VE TURP (Raphanus sativus L.) KÖK UCU HÜCRELERİNE AĞIR METAL STRESİNİN KROMOTOKSİK ETKİLERİNİN BELİRLENMESİ (*) ... 255
PERİODONTİTİS İLE OBEZİTE ARASINDAKİ İLİŞKİ ... 261
SİSTEMİK İLAÇ KULLANIMININ PERİODONSİYUMA ETKİLERİ ... 269
HASTA GÜÇLENDİRME ve İLİŞKİLİ KAVRAMLAR ... 278
PARKİNSON HASTALIĞINA SAHİP BİREYLERDE FONKSİYONEL MOBİLİTENİN DEĞERLENDİRİLMESİ ... 288
ASSESSMENT OF FUNCTIONAL MOBILITY IN PATIENTS WITH PARKINSON'S DISEASE ... 288
OMUZ AĞRISININ DEĞERLENDİRİLMESİNDE KULLANILAN HASTA BİLDİRİMLİ SONUÇ ÖLÇÜMLERİ ... 299
PATIENT REPORTED OUTCOME MEASURES USED IN THE ASSESSMENT OF SHOULDER PAIN .. 299
ÇOCUK KORUMA KANUNU KAPSAMINDA AKIL HASTASI FAİLLER VE ADLİ BİLİMLER ... 310
PROTECTIVE EFFECT OF EXENDIN-4 TREATMENT ON OXIDATIVE STATUS OF LIVER IN RATS EXPOSED TO CHRONIC METHYLGLYOXAL ... 318
ÖĞRETMENLERİN BESLENME ALIŞKANLIKLARININ CİNSİYET AÇISINDAN İNCELENMESİ ... 331
HEMİPAREZİK SEREBRAL PALSİDE BİLGİSAYAR TEMELLİ “ÇOCUKLARIN EL KULLANIM DENEYİMİ ANKETI’NIN” TÜRKÇE KÜLTÜREL ADAPTASYONU, GEÇERLILIK VE GÜVENILIRLIĞI344 MULTIPLE SKLEROZ TEDAVİSİNİN ÖNEMLİ BİLEŞENİ: BESLENME VE MİKROBİYOTA ... 349
KALP SAĞLIĞININ GELİŞTİRİLMESİNDE MÜZİK TERAPİ ... 358
SPİNAL KORD YARALANMASI OLAN KADINLARDA CİNSEL DOYUM VE ETKİLEYEN FAKTÖRLER ... 366
iii DENTAL MATERYAL OLARAK POLİETER ETER KETON ... 374 SAĞLIK HİZMETLERİ SUNUMU VE HASTA MAHREMİYETİ ... 383 HEMODİYALİZLE İLİŞKİLİ SORUNLARIN YÖNETİMİNDE DÜŞLEME YÖNTEMİNİN ETKİSİ: RANDOMİZE KONTROLLÜ ÇALIŞMALARIN SİSTEMATİK DERLEMESİ ... 392 HEMODİYALİZLE İLİŞKİLİ SORUNLARIN YÖNETİMİNDE REFLEKSOLOJİNİN ETKİSİ: RANDOMİZE KONTROLLÜ ÇALIŞMALARIN SİSTEMATİK DERLEMESİ ... 400 VİTAMİN B12 REPLASMAN TEDAVİSİ; ORAL? İNTRAMÜSKÜLER? ... 408 NANOTEKNOLOJİNİN SAĞLIK SEKTÖRÜNDEKİ UYGULAMALARI ... 414 ERKEKLERDE MEME KANSERİ: ROY UYUM MODELİNE TEMELLENDİRİLMİŞ BAKIM ÖRNEĞİ . 426 DİŞ YAŞI TAYİNİNDE HANGİ YÖNTEM? ... 438 ÜNİVERSİTE ÖĞRENCİLERİNİN OTONOMİK KİŞİLİK ÖZELLİKLERİ VE YENİLİKÇİ YAKLAŞIMLARI ... 447 PROFESYONELLİK ÇERÇEVESİNDE HEMŞİRELİK BİLİMİ: GENEL BİR BAKIŞ ... 459 SPİNAL KORD YARALANMALI BİREYLERDE “YAŞAM TARZININ YENİDEN DÜZENLENMESİ’NİN” PSİKOSOSYAL FAKTÖRLERE ETKİSİ: PİLOT ÇALIŞMA ... 464 BELLEVALIA MATHEWII VE BELLEVALIA DUBIA SUBSP. BOISSIERI TAKSONLARININ KARYOLOJİK ANALİZİ... 468 AKTİF YAŞLANMA ... 476 A STATISTICAL INVESTIGATION OF THE EFFECTS OF DIFFERENT SURFACTANT CONCENTRATIONS ON THE CAPSULE SIZE IN THE ENCAPSULATION OF GRAPEFRUIT (Citrus Paradisi Macf.) PEEL OIL BY COMPLEX COACERVATION METHOD... 486 LAKTİK ASİT BAKTERİLERİNDE ANTİBİYOTİK DİRENÇ ... 498 EV TİPİ SANİTİZERLERİN TAZE GIDALARDAKİ PATOJEN MİKROORGANİZMALARA KARŞI ANTİMİKROBİYAL ETKİNLİĞİ ... 507 HEMŞİRELİK ARAŞTIRMALARINDA EĞİLİM VE TRENDLERİ BELİRLEMEDE YENİ BİR YAKLAŞIM: BİBLİYOMETRİK ANALİZ ... 515 TÜRKİYE’DE YAŞLI AYRIMCILIĞINA DAİR BİR İNCELEME ... 522 ÜNİVERSİTE ÖĞRENCİLERİNİN BEDEN KİTLE İNDEKSİ VE BENLİK SAYGILARININ DEĞERLENDİRİLMESİ ... 533 ÖĞRENCİLERİN SAĞLIK OKURYAZARLIĞININ OBEZİTE FARKINDALIĞINA ETKİSİ ... 543 YENİDOĞAN YOĞUN BAKIM ÜNİTELERİNDE HEMŞİRELERİN KARŞILAŞTIKLARI ETİK SORUNLAR ... 552 ORTOPEDİK VE SÜREĞEN ENGELLİLİK ÖZELİNDE ENGELLİLERİN EĞİTİM VE SAĞLIK HAKKI 569 KARDİYOVASKÜLER HASTALIKLARDA KALORİ KISITLAMASINI TAKLİT EDEN MOLEKÜLLER579 EVLİ KİŞİLERİN ALGILARINA GÖRE; EVLİLİKTE UYUM VE EŞLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ .... 591
iv 24-27 April 2019 Burdur/TURKEY
DİŞ HEKİMLİĞİNDE ZİRKONYA UYGULAMALARI VE SON GELİŞMELER ... 602
MELISSA OFFICINALIS L. (LAMIACEAE) IN TIBBI ÖNEMİ VE PHYTOCHEMICAL İÇERİĞİNE ETKİ EDEN FAKTÖRLER ... 613
KİNOA (CHENOPODIUM QUINOA WILLD.) NIN FONKSİYONEL ÖZELLİKLERİ VE YETİŞME ŞARTLARI ... 624
HEMŞİRELERDEKİ PERSONEL DEVİR HIZININ HIRSCHMAN'IN EVLN KURAMI KAPSAMINDA DEĞERLENDİRİLMESİ ... 630
SAĞLIKTA ŞİDDETİN HIRSCHMAN'IN EVLN KURAMI KAPSAMINDA DEĞERLENDİRİLMESİ ... 643
İNMELİ HASTALARIN ÖZ-ETKİLİLİK DURUMUNUN BELİRLENMESİ ... 653
SAĞLIK HİZMETLERİNDE KULLANILAN GERİ ÖDEME YÖNTEMLERİNİN AHP İLE İNCELENMESİ662 KRONİK HASTALIĞI OLAN BİREYLERİN FİZİKSEL AKTİVİTE DÜZEYİ VE FİZİKSEL AKTİVİTE ÖNÜNDEKİ ENGELLERİNİN BELİRLENMESİ ... 672
REKTOVAJİNAL FİSTÜL ONARIMI VE KOLOSTOMİ OPERASYONU SONRASI HEMŞİRELİK BAKIMI: OLGU SUNUMU ... 682
ARTERIA SUBCLAVIA’NIN DALLARI VE VARYASYONLARI ... 690
KANSERDEN SAĞ KALAN ÇOCUKLARDA UZUN DÖNEM ETKİLERİN İNCELENMESİ: LİTERATÜR TARAMASI ... 693
CAUSE AND SEVERITY IN POSTOPERATIVE BLEEDING DETECTION AND TREATMENT ... 702
0-12 AYLIK SAĞLIKLI BEBEKLERDE EK GIDAYA GEÇİŞ DURUMLARININ İNCELENMESİ ... 710
HAEMOSTASIC EFFECTS OF ACUPUNCTURE IN VETERINARY MEDICINE ... 722
BÖBREK NAKLİ OLAN DİYABETİKLERİN BESLENME DURUMLARI VE KAN GLİKOZ DÜZEYLERİ İNCELEMESİ ... 726
SHEA YAĞININ MİKROKAPSÜLLENMESİ: OPTİMİZASYON VE KARAKTERİZASYON ÇALIŞMASI737 MAGNETIC RESONANCE İMAGING IN VETERINARY SURGERY-IS IT NECESSARY FOR SPINAL DISORDERS? ... 749
AORTIC THROMBOEMBOLISM IN SMALL ANIMAL PRACTICE... 753
KÖPEKLERDE KALÇA DİSPLAZİSİ NEDİR? GÜNCEL TANI TEKNİKLERİNE GENEL BAKIŞ ... 757
KÖPEK ARTRİTİSİ İÇİN TEDAVİ SEÇENEKLERİNİN YÖNETİMİ ... 767
ÇOCUKLARDA KAN ALMA İŞLEMİ SIRASINDA OLUŞAN AĞRIYI AZALTMADA MÜZİK KULLANIMININ ETKİSİ ... 772
İNFERTİLİTEDE YAŞAM KALİTESİNİ DEĞERLENDİREN ÖLÇÜM ARAÇLARI: BİR LİTERATÜR DERLEMESİ ... 780
AYDIN’DA ENTEROBİUS VERMİCULARİS ENFEKSİYONUNUN GÜNCEL DURUMU ... 790
TRICHOMONAS VAGINALIS MOLEKÜLER BIYOLOJISINDE GÜNCEL GELIŞMELER ... 795
v
DAVRANIŞLARIMIZ ALTINDAKİ TRUVA ATI: TOXOPLASMA GONDİİ ... 805
ELEKTİF SEZERYAN OPERASYONLARINDA GENEL VE REJYONEL ANESTEZİ ÖNTEMLERİNİN ANNE VE YENİDOĞAN ÜZERİNE ETKİLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ ... 812
KOZMETİK ALANINDA NANOTEKNOLOJİ UYGULAMALARI ... 823
BÜYÜK AZI-KESER DİŞ HİPOMİNERALİZASYONU: NEDEN OLUŞUR? / NE YAPMALI? ... 833
ROMATOİD ARTRİTTE ÖZ YÖNETİM PROGRAMLARININ SEMPTOMLAR ÜZERİNE ETKİSİ ... 843
SARIKUM GÖLÜ (SİNOP) SUCUL OLIGOCHAETA FAUNASI ÜZERİNE BİR ÖN ARAŞTIRMA ... 859
YİĞİTLER DERESİ (İZMİR)’NİN LARVAL TRICHOPTERA FAUNASI VE MEVSİMSEL DAĞILIMLARI869 SPORUN AĞIZ VE DİŞ SAĞLIĞI ÜZERİNE ETKİLERİ ... 879
ÜNİVERSİTE ÖĞRENCİLERİNDE SİGARA KULLANMA İLE İLGİLİ DEĞİŞKENLERİN İNCELENMESİ889 ÇOCUK İSTİSMAR VE İHMALİNDE İSTİSMARCIYI TANIMLAMA SORUNU ... 898
OFİS ÇALIŞMA ŞARTLARININ ERGONOMİK AÇIDAN DEĞERLENDİRİLMESİ VE BU ŞARTLARIN BOYUN, KOL-OMUZ-EL SORUNLARI İLE İLİŞKİSİNİN ARAŞTIRILMASI ... 905
CANINE PARVOVIRUS ENFEKSİYONLARININ GÜNCEL TANI YÖNTEMLERİ ... 913
ADLİ BİLİMLERDE YAŞ TESPİTİ VE ANATOMİK YAPILAR ... 922
CİNSİYET TESPİTİNDE KULLANILAN ANATOMİK YAPILAR ... 930
H. PERFORATUM’UN EHRLICH ASİT TÜMÖR OLUŞTURULAN FARELERDE TÜMÖR VOLÜMÜ ÜZERİNE ETKİLERİ ... 939
ERKEK İNFERTİLİTESİNE GENETİK YAKLAŞIM ... 946
ŞİLİ’DE SAĞLIK BAKIM SİSTEMİ REFORMUNUN MENTAL SAĞLIK HİZMETLERİ ÜZERİNE ETKİSİ951 TOTAL DİZ ARTROPLASTİLİ VE TOTAL KALÇA ARTROPLASTİLİ HASTALARDA EGZERSİZ BARİYERLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI ... 959
NON-İNVAZİV PRENATAL TEST UYGULAMALARI ... 965
TAEKWONDO SPORUNDA GÖRÜLEN YARALANMALAR ... 974
MEME KANSERİ SONRASI GÖRÜLEN LENFÖDEMDE FİZYOTERAPİ ... 982
KANSERDE LİKİT BİYOPSİ UYGULAMALARI ... 987
SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ DİŞ HEKİMLİĞİ FAKÜLTESİNE BAŞVURAN HASTALARDA MAKSİLLA ÜZERİNDE YÜZ YUMUŞAK DOKU KALINLIK ÖLÇÜMLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ996 YENİDEN YÜZLENDİRME (FASİYAL REKONSTRÜKSİYON) ... 1008
SERUM MAGNEZYUM DÜZEYİNİ ÖLÇEN STANDART KAN TESTLERİ YETERLİ Mİ?... 1014
KADMİYUMUN ARTAN DOZLARINA BAĞLI KARACİĞERDE OLUŞAN HASARIN DEĞERLENDİRİLMESİ ... 1020
vi 24-27 April 2019 Burdur/TURKEY GELENEKSEL TAMAMLAYICI TIP UYGULAMALARININ KULLANIMININ EĞİTİM SEVİYESİ İLE
İLİŞKİSİNİN İNCELENMESİ ... 1028
HUZUREVİNDE YA DA AİLE İLE KALMANIN DEPRESYON VE YAŞAM KALİTESİ ÜZERİNE ETKİSİ1037 KRONİK BEL AĞRISI OLAN HASTALARDA AĞRI VE DEPRESYONUN YAŞAM KALİTE İLE İLİŞKİSİ1042 BİLİNÇLİ PET HAYVANI YETİŞTİRİCİLİĞİNİN İNSAN SAĞLIĞI AÇISINDAN ÖNEMİ... 1047
DİŞ HEKİMLİĞİ FAKÜLTESİ ÖĞRENCİLERİNİN DENTAL ANKSİYETE-KORKU DÜZEYLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ ... 1053
SOSYAL MEDYA KULLANIMININ DEPRESYON ÜZERİNE ETKİSİ ... 1060
YAŞLILARDA İNTERAKTİF VİDEO BAZLI EGZERSİZLER VE AEROBİK EGZERSİZLERİN GENEL İYİLİK HALİ VE YAŞAM KALİTESİ ÜZERİNE ETKİLERİ ... 1065
KANSER KAYGI ÖLÇEĞİ’NİN UYARLANMASI VE PSİKOMETRİK ÖZELLİKLERİNİN İNCELENMESİ1074 ÜNİVERSİTE ÖĞRENCİLERİNİN EDİLGENLİK, GİRİŞKENLİK VE SALDIRGANLIK DÜZEYLERİ İLE SAĞLIKTA ŞİDDET GÖRME DURUMLARI ARASINDAKİ İLİŞKİNİN İNCELENMESİ ... 1087
ORAL LAKTİK ASİT BAKTERİLERİNİN ANTİOKSİDAN AKTİVİTELERİNİN BELİRLENMESİ ... 1097
ANTHRANILIC ACID BASED AZO DYE: A MOLECULAR DOCKING STUDY FOR ANTIBACTERIAL ACTIVITY ... 1103
OXIME DERIVATIVE AZO DYE : INVESTIGATION OF THE ANTITUMOR PROPERTIES BY MOLECULAR DOCKING STUDY ... 1108
VEGAN VEYA VEJETARYEN BİREYLERDE BESLENME DÜZENİ OLMALI MI? ... 1114
MESLEKİ KAS-İSKELET HASTALIĞI NEDENİYLE GELİŞEN KARPAL TÜNEL SENDROMUNDA HEMŞİRELİK BAKIMI: OLGU SUNUMU ... 1119
HEALTH EVALUATION OF OBESE PREGNANT WOMEN INFANT AND RESEARCH ON WEIGHT EFFECT ... 1127
TOPLUM RUH SAĞLIĞI MERKEZLERİNDE REHABİLİTASYON UYGULAMALARI ... 1133
DEMİR EKSİKLİĞİNİN GELİŞİME ETKİSİ ... 1138
KRİTİK HASTA ÇOCUĞUN BESLENMESİ ... 1145
B12 VİTAMİNİNİN ERKEN ÇOCUKLUK DÖNEMİNDE GELİŞİME ETKİSİ ... 1148
ÇEVRESEL KİRLETİCİLER VE SAĞLIK ÜZERİNE ETKİLERİ ... 1154
MENTAL HASTALIKLARDA AKTİVİTE DENGESİ ... 1158
MENTAL SAĞLIKTA FIZIKSEL AKTIVITE VE EGZERSIZ YAKLAŞIMLARI... 1162
İYİLEŞTİRİCİ SAĞLIK BAKIM ÇEVRESİNİ DEĞERLENDİRME YÖNTEMLERİ... 1164
YENİDOĞANDA NADİR GÖRÜLEN BİR OLGU: MEDULLOBLASTOM ... 1171
vii YAŞLILARDA İNTERAKTİF VİDEO BAZLI EGZERSİZLER VE AEROBİK EGZERSİZLERİN GENEL İYİLİK HALİ VE YAŞAM KALİTESİ ÜZERİNE ETKİLERİ ... 1184 KAYISI AĞACI REÇİNESİNİN DEĞİŞİK ÇÖZÜCÜLERDEKİ EKSTRAKTLARININ ANTİBAKTERİYEL ETKİSİNİN BELİRLENMESİ ... 1194 GELİŞİMSEL KOORDİNASYON BOZUKLUĞU VE EGZERSİZ ... 1204 ÜNİVERSİTE ÖĞRENCİLERİNDE BOŞ ZAMAN ALIŞKANLIĞI, YAŞAM VE UYKU KALİTESİNİN İNCELENMESİ ... 1209 KORONER ARTER HASTALIĞINDAN SEKONDER KORUMADA KORUYUCU KARDİYOLOJİ... 1222 HEMŞİRELİK EĞİTİMİNİN ÖĞRENCİLERİN ŞEFKAT DÜZEYİNE ETKİSİ: BİR LİTERATÜR DERLEMESİ ... 1227 PARKİNSON HASTALIĞINDA NÖRODEJENERASYONUN ÖNLENMESİNE YÖNELİK YENİ TEDAVİ YAKLAŞIMLARI ... 1233 NEFES AMONYAK MOLEKÜLÜNÜN İNCELENMESİ VE ANALİZ METOTLARI ... 1241 NEFES METAN MOLEKÜLÜNÜN HASTALIKLARIN TEŞHİSİNDE BİYOİŞARET OLARAK KULLANILMASI ... 1247 KRONİK BEL AĞRISI OLAN HASTALARDA AĞRI VE DEPRESYONUN YAŞAM KALİTE İLE İLİŞKİSİ1252 AKILCI İLAÇ KULLANIMI ... 1257 GELECEĞİMİZİN TEHDİTİ:KİTLE İMHA SİLAHLARI ... 1263 HUZUREVİNDE YA DA AİLE İLE KALMANIN DEPRESYON VE YAŞAM KALİTESİ ÜZERİNE ETKİSİ1272 MONOSEMPTOMATİK NOKTÜRNAL ENÜREZİS TEDAVİSİNE GÜNCEL YAKLAŞIM ... 1278 HEMŞİRELİK ÖĞRENCİLERİNİN MESLEKİ RİSK ALGILARININ BELİRLENMESİ ... 1282 TÜRKİYE VE DÜNYADAN ÖRNEKLERLE ACİL SERVİS ÇALIŞANLARININ TRİAJ BİLGİ DÜZEYİNE YÖNELİK BİR DERLEME ... 1287 BAKIM DAVRANIŞLARINI DEĞERLENDİRMEDE KULLANILAN ÖLÇÜM ARAÇLARININ SİSTEMATİK İNCELEMESİ ... 1298 DİŞ HEKİMLİĞİNDE REMİNERALİZASYON AJANLARI: DÜNÜ BUGÜNÜ YARINI ... 1307 YETİŞKİN BİREYLERİN FİZİKSEL AKTİVİTE DÜZEYLERİ İLE METABOLİK SAĞLIK GÖSTERGELERİ ARASINDAKİ İLİŞKİ ... 1317 KALP YETERSİZLİĞİ OLAN HASTALARDA BESLENME DURUMUNUN DEĞERLENDİRİLMESİ .. 1328 HEMŞİRELİK EĞİTİMİNDE SANAL GERÇEKLİK SİMÜLATÖR KULLANIMI ... 1336 PENTOKSİFİLİN VE LİDOKAİN’İN DENEYSEL ABDOMİNAL SEPSİS MODELİNDE SİTOKİNLER ÜZERİNE ETKİLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI ... 1340 GENÇLERİN YAKIN İLİŞKİLERİNE İLİŞKİN GÖRÜŞLERİ ... 1351 ÇOCUK İSTİSMARININ DİĞER BOYUTU OLAN SARSILMIŞ BEBEK SENDROMUNU NASIL ÖNLEYEBİLİRİZ? ... 1358
viii 24-27 April 2019 Burdur/TURKEY ÇOCUK CİNSEL İSTİSMARININ ÖNLENMESİNDE OKUL ÖNCESİ ÇOCUKLARDA BEDEN
GÜVENLİĞİ EĞİTİM PROGRAMI ... 1366
BAKIM DAVRANIŞ DEĞERLENDİRME ÖLÇEĞİ: TÜRKÇE FORMUNUN PSİKOMETRİK ÖZELLİKLERİ ... 1373
ÜLKEMİZDE KADIN SAĞLIĞI HEMŞİRELİĞİNDE YAPISAL EŞİTLİK MODELLEMESİ ANALİZİNİN KULLANIMI ... 1384
LED IŞIK CİHAZI İLE POLİMERİZE EDİLEN İKİ FARKLI BULK-FILL KOMPOZİT REZİNİN MİKROSIZINTI DÜZEYLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ ... 1391
HALOJEN IŞIK KAYNAĞI İLE POLİMERİZE EDİLEN KOMPOZİT REZİNİN FARKLI BİTİRME PROSEDÜRLERİ UYGULANARAK YÜZEY PÜRÜZLÜLÜĞÜNÜN DEĞERLENDİRİLMESİ ... 1398
KORONER ARTER HASTALIĞINDA YAŞAM KALİTESİNİ ETKİLEYEN ETMENLERİN YAPISAL EŞİTLİK MODELLEMESİ İLE İNCELENMESİ: SİSTEMATİK DERLEME ... 1409
PREPARATION AND CYTOTOXICITY EVALUATION OF NANOVESICULAR GENE DELIVERY SYSTEMS ... 1416
TÜRKİYE’ DE PRENATAL TANILAMADA HEMŞİRELERİN GENETİK DANIŞMANLIK ROLÜNÜ YERİNE GETİRME DURUMU NEDİR? ... 1422
YAŞLI BİREYLERİN DİYABET YÖNETİMİNDE SAĞLIK İNANÇ MODELİ ... 1428
KARDİYOVASKÜLER HASTALIKLARDA ENDOTELYAL NİTRİK OKSİT SENTAZIN UNCOUPLİNG’i ve FARMAKOLOJİK YAKLAŞIM ... 1438
ONKOLOJİ ALANINDA WEB TABANLI HASTA EĞİTİMİNİN KULLANIMI ... 1447
İYİLEŞME KAVRAMI VE HEMŞİRELİK ... 1457
KANSERLE İLİŞKİLİ YORGUNLUK YÖNETİMİNE AKUPRESÜRÜN ETKİSİ ... 1462
DİYABETLE İLİŞKİLİ PERFORMANS ALANI PROBLEMLERİNİN DİYABET ÖZ YÖNETİM VE İYİLİK HALİNE ETKİSİNİN İNCELENMESİ ... 1470
TOPLUMUN KORNEA/ORGAN BAĞIŞI HAKKINDA BILGI VE TUTUMLARININ İNCELENMESI ... 1477
FARKLI BULK-FILL KOMPOZİT REZİN MATERYALLERİN LED IŞIK KAYNAĞI İLE POLİMERİZE EDİLMELERİNİN ARDINDAN UYGULANAN MAKASLAMA BAĞLANMA DAYANIM DEĞERLERİNİN ARAŞTIRILMASI ... 1487
ÜST EKSTREMİTE ETKİLENİMLİ JÜVENİL İDİOPATİK ARTRİT TANILI HASTALARDA TABAN BASINÇ DAVRANIŞI DEĞİŞİKLİĞİNİN İNCELENMESİ: PİLOT ÇALIŞMA ... 1495
HEMŞİRELİK EĞİTİMİNDE MOBİL UYGULAMALARIN ETKİSİ: SİSTEMATİK DERLEME ... 1500
YAŞLILIK ÇALIŞMALARINDA MODEL BİR ORGANİZMA: CAENORHABDİTİS ELEGANS ... 1510
YAŞLANMA SÜRECİNDE OKSİDAN VE ANTİOKSİDAN PARAMETRELERİNİN DEĞİŞİMİ ... 1520
HALOJEN IŞIK CİHAZI İLE POLİMERİZE EDİLEN MİKROHİBRİT KOMPOZİT REZİN RESTORASYONLARIN FARKLI BİTİRME / POLİSAJ PROSEDÜRLERİNİN YÜZEY SERTLİĞİ ÜZERİNE ETKİSİ ... 1531
DÜNYA SAĞLIK ÖRGÜTÜ (DSÖ) KLAVUZLARI TEMELİNDE BİYOEŞDEĞERLİK ÇALIŞMALARINDA REFERANS/KOMPARATOR SEÇİMİ ... 1540
ix
VAJİNUSMUS GÖLGESİNDE KADIN OLMAK: BİR ANLATI ANALİZİ ... 1550
YAŞLILIKTA TOPLUMSAL CİNSİYET VE SAĞLIK DAVRANIŞLARIYLA İLİŞKİLİ NİTEL ÇALIŞMALAR ÜZERİNDEN KAVRAMSAL BİR İNCELEME ... 1555
CORRELATION BETWEEN PERIOD3 VNTR POLYMORPHISM AND SCHIZOPHRENIA ... 1561
SEZARYAN SONRASI VAJİNAL DOĞUM TERCİHİNİ ETKİLEYEN KADIN VE SAĞLIK PROFESYONELİ MERKEZLİ FAKTÖRLER ... 1577
SAĞLIK SEKTÖRÜNDE KAYIT DIŞI İSTİHDAM ... 1587
SOSYAL HİZMETLER BÖLÜMÜ MEZUNLARININ SOSYO-DEMOGRAFİK ÖZELLİKLERİ VE KAYIT DIŞI İSTİHDAMA İLİŞKİN DURUMLARI ... 1596
NONOBSTRUKTİF AZOSPERMİ OLGUSUNDA TESTİSTEN MEZENKİMAL KÖK HÜCRELERİN İZOLASYONU ... 1607
YİĞİTLER DERESİ (İZMİR)’NİN LARVAL TRICHOPTERA FAUNASI VE MEVSİMSEL DAĞILIMLARI1616 SAĞLIK ALANINDA YAPILAN MALİYET ETKİLİLİK ÇALIŞMALARININ ANALİZİ ... 1626
TÜRKİYE’DE YOĞUN BAKIM HASTALARINDA BASINÇ YARASI İNSİDANSI: BİR LİTERATÜR İNCELEMESİ ... 1633
HEMŞİRELERDE E-PROFESYONALİZM: SOSYAL MEDYA KULLANIMININ ETKİLERİ İLE DÜŞÜNMEK ... 1643
DEPREM VE TRİAJ İLİŞKİSİNİN İNCELENMESİ; DERLEME ... 1647
ERİŞKİN AŞILAMANIN ÖNÜNDEKİ ENGELLER... 1657
KRONİK YORGUNLUK SENDROMU VE HEMŞİRELİK ... 1664
DİYABETİK AYAK YARALARIVE HEMŞİRELİKYAKLAŞIMI ... 1671
KEMOTERAPİ ALAN HASTALARA VERİLEN EĞİTİMİN YAŞAM KALİTESİ ÜZERİNE ETKİSİ ... 1680
DOXORUBİSİN UYGULANMIŞ SIÇANLARDA MEZENKİMAL KÖK HÜCRELERİN KALBE ETKİSİ1689 BURDUR İLİ 2017-2018 YILI BRUSELLOZİS VAKALARININ İNCELENMESİ ... 1698
KREŞ VE ANAOKULU ÖĞRETMENLERİNİN İLKYARDIM BİLGİ DÜZEYLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ (BUCAK ÖRNEĞİ) ... 1705
HODGKİN VE NON-HODGKİN LENFOMA TANILI HASTALARDA KEMİK İLİĞİ TUTULUMUNUN KEMİK İLİĞİ BİYOPSİSİ VE PET-CT İLE KARŞILAŞTIRILMASI VE SAĞKALIM ÜZERİNE ETKİSİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ ... 1710
ANNE SÜTÜ VE EMZİRME İLE İLGİLİ GÜNCEL YAKLAŞIMLAR ... 1714
SPECROPHOTOMETRIC DETERMINATION OF BINARY ANTIHYPERTENSIVE AGENT BY PRINCIPAL COMPONENT REGRESSION CALIBRATION METHOD ... 1721
A SIMPLE AND SENSITIVE SPECTROFLUORIMETRIC METHOD FOR ANALYSIS BENAZEPRIL AND HYDROCHLOROTHIAZIDE DRUGS IN PHARMACEUTICAL PREPARATIONS ... 1727
x 24-27 April 2019 Burdur/TURKEY KANSER TEDAVİSİ ALAN ÇOCUKLARDA SANAT TERAPİNİN PSİKOSOSYAL SEMPTOM
YÖNETİMİNE YÖNELİK KULLANIMI ... 1750
TONSİLLEKTOMİ SONRASI KANAMA İLE GELEN HASTALARDA KANAMA RİSKİNİ ARTTIRAN FAKTÖRLERİN ARAŞTIRILMASI ... 1755
DERİ KANSERİNDE SAĞLIK İNANÇ MODELİ İLE İLGİLİ YAPILAN ARAŞTIRMALARIN İNCELENMESİ ... 1765
TIP FAKÜLTESİ ÖĞRENCİLERİNDE BESİN DESTEKLERİ HAKKINDA BİLGİ, TUTUM VE FARKINDALIK DÜZEYLERİNİN ARAŞTIRILMASI ... 1774
METOTREKSATIN AKCİĞER DOKUSUNA ETKİSİ VE ASTAKSANTİNİN ROLÜ ... 1782
ÜNİVERSİTE ÖĞRENCİLERİNİN UYKU FİZYOLOJİSİ VE UYKU BOZUKLUKLARI HAKKINDAKİ BİLGİ, TUTUM VE FARKINDALIK DÜZEYLERİNİN ARAŞTIRILMASI ... 1792
NORMAL VAJİNAL DOĞUMUN ANNE -YENİDOĞAN KONFORU VE EMZİRME ÖZYETERLİLİĞİNE ETKİSİ VAR MI? ... 1801
BİR ÜNİVERSİTE HASTANESİNE BAŞVURAN YETİŞKİN EPİGLOTTİT OLGUSU ... 1810
TELOMERLER VE BESLENME İLİŞKİSİ ... 1816
YÜKSEK FRUKTOZLU MISIR ŞURUBU İLE BESLENEN SIÇANLARIN DNA HASARI ÜZERİNE ETKİSİNDE; MELATONİN ROLÜ ... 1826
DİYABETİK RETİNOPATİ YÖNETİMİNDE KANITA DAYALI UYGULAMALAR... 1833
JİNEKOLOJİK ONKOLOJİ CERRAHİ SONRASI EYER(SADDLE) EMBOLİSİ DÜŞÜNDÜREN AKUT BİLATERAL ALT EKSTREMİTE EMBOLİSİ: LERİCHE SENDROMU ... 1852
KORONER ARTER HASTALIĞINDA FİTOKİMYASALLARIN ANTİİNFLAMATUAR ROLÜ ... 1856
SİNİR SİSTEMİNİN YAPITAŞLARI; GLİALAR ... 1866
1 ASBEST MARUZİYETİNİN SEBEP OLDUĞU AKCİĞER HASTALIKLARI
Azime Özlem ARICAN1, Mümin POLAT2
1 Burdur Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik Bölümü
2 Burdur Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Acil Yardım ve Afet Yönetimi Bölümü
ÖZET
Asbest(amyant), ısı, aşınma ve kimyasal maddelere karşı dayanıklı olan lifli yapılı bir mineraldir. Yeryüzünün toprak örtüsünde doğal olarak bulunmaktadır. Anadolu’nun kırsal kesimlerinde halk, aktoprak olarak bilinen asbest mineralini, evlerinin badana-sıva işinde, çatıların ısı ve su yalıtımında, ateş yakılan ocakların yalıtımında yaygın olarak kullanmışlardır. Endüstride ise mükemmel yalıtım özelliği nedeniyle üç binden fazla alanda kullanılmıştır. Gündelik hayatta yaşam alanlarına bağlı olarak on bin ile on beş bin arası asbest lifi solunabilmektedir. Suda da asbest lifleri bulunmakla beraber, lif miktarı litrede iki yüz bine ulaşabilmektedir. Asbestin doğada serbest olarak bulunması ve endüstride yaygın kullanımı nedeniyle her insan asbest ile temas edebilmektedir. Asbest mineralleri solunum ya da içme suyuyla vücuda girdiğinde; plevra veya peritondal mezotelioma, pulmoner fibrosis (asbestosis), akciğer kanseri ve plevral değişikliklere yol açmaktadır. Türkiye’de 2011’den itibaren yasaklanan asbest, günümüzde gemi sökümü ve kentsel dönüşüm çalışmaları ile tekrar gündeme gelmiştir. Eski gemilerin sökümünde, binaların tadilatı ve yıkımı sonucu havaya karışan liflerin solunmasıyla bireyler asbeste maruz kalabilmektedirler. Solunum yollarına ulaşan liflerin çoğu bedenimizin savunma mekanizmaları ile uzaklaştırılabilir. Hastalığın ortaya çıkması maruziyet yoğunluğuna, maruziyet süresine, asbest lifinin yapısına ve bireysel faktörlere bağlı olarak akciğer dokusunda birikmesine bağlı gelişmektedir. Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre dünyada yüz yirmi beş milyon kişi çalışma ortamlarında asbeste maruz kalmaktadır. Asbest minerali “kesin kanserojen” olarak tanımlanmıştır. Bu nedenle çevresel ve endüstriyel maruziyetlerin azaltılması birincil yaklaşım olmalıdır. Bu derleme çalışmasının amacı, çevresel ve endüstriyel asbest maruziyetinin yol açtığı akciğer hastalıklarını araştırmak, asbest maruziyetinin en aza indirilmesi ve gerekli önlemlerin alınması konusunda toplumda farkındalık oluşturmaktır.
Anahtar Kelimeler; Asbest, çevresel ve endüstriyel maruziyet, akciğer hastalıkları, farkındalık
2 24-27 April 2019 Burdur/TURKEY
Giriş
Asbest (amyant), beyaz toprak olarak da bilinen, ısıya, aşınmaya, kimyasal maddelere oldukça dayanıklı, yapısal özellikleri açısından esnek, lifli yapıda bir mineraldir. Asbest madenciliğinin tarihi dört bin yıl öncesine kadar gider. 19. yüzyılın sonlarında daha büyük ölçeklerde yapılmaya başlanan asbest madenciliği hâlâ devam etmektedir. Asbest minerali binlerce yıldır insanlar tarafından bilinmekte ve kullanılmaktadır (1). Ticari açıdan asbestin ilk kullanımı 19. yüzyılda başlamış (Quebec, Rusya, Güney Afrika) ve İkinci Dünya Savaşı’nda artış göstermiştir (2). 20. yüzyıl başlarından itibaren yaygın bir şekilde endüstride kullanılan asbestin üç binden fazla kullanım alanı vardır. Özellikle çimento ürünleri, kimya, ilaç, lastik-plastik, boya, kâğıt, uzay sanayisi, basınca dayanıklı borular, iç-dış cephe ve tavan kaplama, fren pabuç ve kavrama balataları, çeşitli contalar, özel filtreler, tekstil kumaşları, tavan/taban döşemelerinde yapıştırıcılar, tuğla ve kiremit, plasterler, çatı malzemeleri, borular, akustik tavan yapımı, macun yapımı, sahne perdeleri, yangın battaniyeleri, iç yangın kapıları ve itfaiyeci kıyafetlerinde asbestten yararlanılır. Asbestin zararlı olduğunun bildirilmesi ve bu konuda işçilerin sağlığı ile ilgili gerekli önlemlerin alınmasına karşın, çevresel asbest maruziyeti konusunda halkın bilgilendirilmesini amaçlayan yayınlar çok azdır (3). Newhouse ve Thompson’un meslek haricinde çevresel olarak da artmış mezotelyoma (akciğer zarında görülen habis tümörün yol açtığı hastalık) insidansını belirten çalışma yapmıştır (4). Selikoff‘un (5) 1968 yılında yayınladığı makaleden sonra asbest üretilen ülkelerde asbestin mesleksel ve çevresel sağlık sorunlarına yol açtığı konusu tartışılmış ve konu ile ilgili araştırma çalışmaları yapılmaya başlanmıştır. Dünya Sağlık Örgütü ve Uluslararası Kanser Araştırma Merkezi tarafından asbest “Kanserojen Maddeler” listesinde Grup 1A kanserojen madde olarak belirlenmiştir (6). Asbest, insan vücuduna solunum ve sindirim yoluyla geçmekte kansere ve çeşitli hastalıklara yol açmaktadır. Cilde temasıyla da aynı etkiyi gösterdiği ortaya çıkmıştır (7). Asbest liflerinin havaya karışması sonucunda bu lifler hava yollarında bikirler. Bu liflerden vücut dışına atılamayan bölümüm akciğerlerin derinliklerine iner ve vücutta kalıcı hale gelir. (8).
3 Şekil 1. Türkiye Asbest Haritası (9) Türkiye’de amfibol asbest ve krizotil asbest bulunan başlıca yerler: Amfibol asbest: 1.
Çakırlı-Biga, 2. Hacıhıdır-Salihli (Manisa),3. Yağcılar-Urla (İzmir), 4. Karateke-Tire, 5. Kızılkaya (Aydın), 6. Süller- Üçkuyu, Poyrazlı, İkizbaba-Bekilli (Denizli), Gökçebel, Pınarbaşı-Sivaslı-Karahallı (Uşak), 7. Kureyş (Kütahya), 8. Tatarcık, Dağcı, Ahışık - Mihalıçcık (Eskişehir), 9. Yenice (Maydos-Konya), 10. Gökbelen(Kastamonu). Krizotil asbest: 1. Karacaören (Çanakkale), 2. Topuzköy-Göynükbelen (Bursa), 3. Armutalan (Marmaris), Beyobası (Köyceğiz)-Muğla, 4. Bedirli (Burdur), 5. Dutlu (Bozkır-Konya), 6. Sazak-Mihalıçcık (Eskişehir), 7. Beynam (Ankara), 8. Gümerdiğin, Gürpınar, Çapar, Karakoçaş (Şabanözü-Çankırı), 9. Ahlat (Yapraklı-Çankırı), 10. Seydim (Çorum), 11. Karaibrahim, Şeyhzadi (Amasya), 12. Dodurga (Tokat), 13. Aktaş, Başyurt, Karaçal ve Gürlevik Dağı (Hafik-Sivas), 14. Uşaklar, Karaburun, Beypınar (Zara), Karageben (Divriği), Çavdar (Kangal-Sivas), 15. Yakuplu, Sarıkonak (İliç-Erzincan), 16-17. Erzincan, 18. Mollaali (Ağrı), 19. Destumi, Eğri (Bitlis), 20. Çermik, Ergani (Diyarbakır), 21. Akkışla (Kayseri), 22. Malaviz (Afşin-K.Maraş), 23. Kırıklar (Osmaniye), 24. Gökyar, Kurudere,Olukpınar ve Kise Mevkii, Olgunlar (Hatay) (Asbest bulunan yerler; http://www.mta.gov.tr/v1.0/index.php?id_mad_har=myatak&id=maden_haritalari&m=6 Web sayfasındaki maden yatakları haritası üzerine işlenmiştir) .
Endüstiriyel Asbest Maruziyeti:
Asbestin yalıtım özelliği çok iyi olduğu için dünyada özellikle 1980’li yıllardan önce yapılmış binalarda sıklıkla kullanılmıştır. Asbest 1970’li yıllarda sigara filtrelerinde yanmayan özelliği nedeniyle kullanılmış ve yanmazlık derecesini belirtmek için reklam edilmiştir (10-11). Asbestin asıl kullanım alanı endüstride olmuştur. Basınca, ısıya, asitlere dayanımlı olması ve mukavemet gücü nedeniyle aşağıda belirtildiği üzere endüstride yoğun bir şekilde kullanım alanı bulmuştur (11-13): Ülkemizde asbest üretimi ve kullanılması 31.12.2010 tarihinde yürürlüğe giren yönetmelikle yasaklanmıştır. Ancak daha önceden kullanıma girmiş olan asbestli maddelerin sökümü, yıkımı, tamiratı, bakımı, geri dönüşümü sırasında asbeste iş yerlerinde maruz kalındığı bilinmektedir.
İnşaat sektöründe asbest maruziyeti genelde aşağıda belirtilen uygulamalarda meydana gelmektedir:
4 24-27 April 2019 Burdur/TURKEY o Asbest ihtiva eden yapıların yıkım veya sökümleri,
o Asbest ihtiva eden malzemelerin sökümü, yer değişimi ya da taşınımı,
o Asbest ihtiva eden yapı ya da altyapıların yapımı, değişimi, bakımı, onarımı ya da yenilenmesi,
o Asbest ihtiva eden moloz ve atıkların temizlenmesi, • İnşaat sahasındaki asbest ya da asbest katkısı içeren ürünlerin taşınımı, yüklenmesi, yerleştirilmesi, depolanması, kontrolü ve toparlanması işlemleri (14).
Asbestin kullanıldığı endüstiyel alanlar nerelerdir? o Tekstil endüstrisi (lifler, kumaşlar, ipler) o Çimento endüstrisi (saç, boru)
o İnşaat malzemeleri endüstrisi (çimento ürünlerinin işlenmesi)
o Kimya endüstrisi (boya dolgusu, dolgu materyalleri, sentetik reçine kompresyon kalıp materyalleri, termoplastikler, kauçuk ürünleri),
o İzolasyon endüstrisi (ısı, ses ve yangın izolasyonu)
o Kağıt endüstrisi (asbest kağıdı, karton), fren, debriyaj, balata üretimi o Gemi yapımı ve vagon üretimi.
Asbest olduğu belirlenen çalışma alanlarında
o Gerekli işaretlemeler yapılır ve uyarı levhaları konulur, o Görevli olanlar dışındaki çalışanların girmesi önlenir, o Sigara içilmesi yasak olan alanlar belirlenir,
o Yeme içme için ayrılan yerler, asbest tozu ile kirlenme riski bulunan yerlerin dışında seçilir,
o Asbestle çalışılan işyerlerinde çalışanlara koruyucu giysi, solunum cihazları gibi yapılan işe uygun kişisel koruyucu donanım verilir,
o Kişisel koruyucu donanımlar işyeri dışına çıkarılmaz. Koruyucu giysiler işyerinde veya temizlik işlerinin yapıldığı yerlerde temizlenir ve işyerinden yalnızca kapalı kaplar içerisinde çıkarılır,
o Koruyucu giysiler ile çalışanların kendilerine ait giysileri ayrı ayrı yerlerde muhafaza edilir, Çalışanlara uygun el ve yüz yıkama yerleri, tozlu işlerde ise duş imkânı sağlanır,
o Kullanılan kişisel koruyucu donanımlar, özel olarak belirlenmiş yerlerde saklanır, her kullanımdan sonra kontrol edilip temizlenir, tamir ve bakımı yapılır.
5 o Hastalıklardan korunmak için yukarıda belirtilen maddelere uyulmalı, iş yerlerinde gerekli önlemler alınmalıdır. Anadolu’da ise çevresel asbest maruziyetini önlemek için halk bilinçlendirilmelidir.
Risk Grubundaki Meslek Grupları :
Asbest işçileri, araba tamircileri, demirci ve nalbantlar, buhar kazanı yapımcıları, tuğla duvarı ustaları, kalıpçılar, kimyagerler, elbise ütüleyicileri, kozmetik işiyle uğraşanlar, itfaiyeciler, gaz istasyonlarında çalışanlar, makinistler, yağ rafinerilerinde çalışanlar, elektrik santrallerinde çalışanlar, demiryolu işçileri, kum ocağı işçileri, gemi yapımcıları, metal tabaka üreticileri, tersane işçileri, tekstil işçileri, boru tamircileri, boyacılar, elektrikçiler, kaynakçılar, heykeltıraşlar, tenekeciler, yer döşemecileri, cam fabrikası işçileri, inşaat mühendisleri, dokumacılar, su tesisatı yapan işçiler, yer altında asbestli boru döşeyenler, jeoloji mühendisleri ve maden mühendisleri asbeste bağlı hastalıklarda risk altındadırlar (12). Çevresel Asbest Maruziyeti:
Türkiye’de endüstriyel kullanım çok yüksek olmamasına rağmen çevresel asbeste maruz kalmak önemli bir sağlık sorunudur. Asbest, uzun yıllar boyunca özellikle kırsal yerleşim alanlarında evlerin damlarının izolasyonunda, kireç yerine sıva ve badanada, duvarlarda, ara sokaklara zemin malzemesi olarak, çanak, çömlek yapılan malzemeye katkı maddesi olarak, çocuk pudrası, pekmez toprağı olarak kullanılmıştır (12-13-15). Asbest minerali, değişik amaçlarla Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde de uzun süreden beri kullanılmaktadır Yerkabuğundan çıkarılan asbest özellikleri bakımından serpantin ve amfibol olmak üzere iki grupta toplanmaktadır. Krizotil, lizardit ve antigorit mineralleri serpantin grubu asbestleri oluşturmaktadır. Lifleri ipeğimsi, esnek ve dayanıklı bir yapıdadır. Amfibol grubuna giren asbestler ise (amosit, krozidolit, tremolit (beyaz amfibol), aktinolit vb.) en zararlı asbest türleridir. Amfibol grubu asbestler sert ve iğnemsi bir yapıya sahiptirler. Serpantin grubu asbest amfibol grubundaki asbestlere oranla daha az tehlikelidir (15-16). Krizotil (beyaz asbest), krozidolit (mavi asbest), amosit (kahverengi asbest) asbest türleri içinde en çok kullanılanlardır. Dünya genelinde madenler çıkartılan ve satılan asbest madeninin yüzde 90’nını krizotil asbest oluşturmaktadır (17). Kentsel dönüşümde asbestin çıkarılması ve öğütülüp zenginleştirilmesi kadar sökülmesi işleminde çıkan toz da insan sağlığını ciddi derecede tehdit etmektedir (18). Mevzuat gereği Türkiye’de asbest kullanımına 2004 yılında sınırlama getirilmiş ve 2011 yılında kullanımı yasaklanmıştır. Bu nedenle mevcut bina stokunda yer alan binaların neredeyse hepsinde asbest ihtiva eden bileşen bulunma riski vardır. Binaların tedbir alınmadan yıkılması durumunda sadece yıkımda çalışan işçiler değil
6 24-27 April 2019 Burdur/TURKEY çevrede yaşayanlar da yoğun asbeste maruz kalacaklardır. Asbestle mücadele için gerekli mevzuat bulunmasına karşın yıkımı gerçekleştirenler çoğunlukla bu önlemlere uymamaktadır (19).
Asbestin Neden Olduğu Hastalıklar:
Dünyada geniş asbest yatağına sahip olan pek çok ülke arasında Türkiye asbetle ilişkili endemik pulmoner hastalıklar açısından en yüksek prevalansa sahiptir (20). Ülkemizde çevresel yolla asbest solunmasına bağlı hastalıkların en yoğun olduğu bölgeler Eskişehir'in Mihallıççik ilçe ve köyleri, Konya Ereğli'sinin Halkapınar ve Ayrancı köyleri, Çankırı'nın Ilgaz ve Şabanözü köyleri ve Yozgat'ın Sorgun ilçesi ve köyleri, Sivas'ın Yıldızeli ve Şarkışla köyleri, Güney Doğu Anadolu bölgesinde Diyarbakır'ın batısındaki Ergani, Çermik ve Çüngüş, Elazığ'ın Maden ve Polu köyleri, Malatya, Adıyaman ve Urfa'nın Siverek ilçesi yer almaktadır. Karadeniz'in sahil bölgeleri ve Doğu Anadolu yerleşim yerlerinde asbestle ilgili hastalık bulunmamaktadır (21-26). Metintaş ve ark.çevresel asbest maruziyeti olan köylülerde de yüksek oranlarda plevral plaklar ve plevral fibrozis saptamışlardır. Farklı asbest tiplerinin plevral lezyon oluşturma sıklıklarını farklı bulmuşlardır. Plevral plakların yaşla birlikte artış gösterdiğini bildirmişlerdir. Çevresel temasta, ilk plevral değişikliklerin yaklaşık 30 yıl sonra oluştuğunu ve plevral plak insidansının yaşla beraber arttığını bildirmişlerdir (27).
Diffüz Plevral Kalınlaşma/Fibrozis: Diffüz plevral kalınlaşma (DPK), kostofrenik sinüs kapalılığı ile birlikte olan veya olmayan, kesintisiz olarak en az göğüs duvarının 1/4’ü kadar uzanan plevral dansite olarak tanımlanmıştır (28).
Asbestten kaynaklanan asbestosis hastalığı (mezotelyoma), tam olarak anlaşılamamakla birlikte, akciğere giren asbest lifleri akciğeri tahriş etmesi ve iltihaplandırması sonucu oluşmaktadır (29-31). Hastalık akciğerde meydana gelen yara ve kalınlaşma, kan hücreleri ve alveoller arasındaki oksijen ve karbon dioksit alış verişini engellemekte ve akciğerler eskisi kadar iyi çalışamamaktadır (31). Mezotelyoma 19. yüzyılın ikinci yarısından beri bilinen bir hastalıktır ve seröz zar oluşturan yani plevra, periton ve perikardın yüzeyini döşeyen mezotel hücrelerinin malign (kötü huylu) tümörü olarak tanımlanmaktadır (32). Kan şekerini düşüren insülin benzeri hormon salınmasına yol açar. Mezotelyoma Türkiye’de en sık rastlanan kanser türlerindendir. Semptomları kısa soluk alıp verme, halsizlik, kilo kaybı, iştahsızlık, göğüs ağrıları, sürekli öksürük ve yutkunma zorluğudur. Bu belirtilerin sebebi göğüs duvarı ile akciğerler arasında sıvı birikmesidir (33-35). Akciğer dokusunda asbest lifinin tipi tespit edilebilir ve konsantrasyonları ölçülebilir (35,36). Mesleksel olarak asbeste maruz kalanlarda akciğer dokusundaki asbest lifi konsantrasyonu işyerindeki tahmin edilen total asbest
7 konsantrasyonu ile korelasyon göstermektedir. Dufresne ve arkadaşlarının (37) araştırmasında mesleksel olarak asbeste maruz kalan ve mezotelioma nedeni ile ölen işçilerin otopsilerinde her vakanın akciğerlerindeki asbest lif konsantrasyonunun kontrol grubuna göre anlamlı derecede fazla olduğunu bulmuşlardır. Bu durum her işçinin asbeste maruz kaldığını göstermektedir.
SONUÇ
2011 yılından itibaren asbest ülkemizde yasalanmış olsa da, kentsel dönüşüm kapsamında yıkımı gerçekleşecek birçok eski binada asbest içeren malzemelerin bulunduğu bilinmektedir. Binaların yıkım işleri sürecinde asbest liflerinin rüzgâr faktörü ile havaya karışarak geniş alanlara taşınma ihtimali yükselmektedir. Ayrıca gemi söküm bakım, onarım, güçlendirme ve yıkım işlerinde çalışanlar ve çevrede bu lifleri soluyanlar ciddi boyutta asbeste maruz kalma tehlikesiyle karşı karşıyadır. Anadolu’da ise bu minarel, badana ve sıva amacıyla halk tarafından kullanılmaktadır. Asbest lifleri havaya karışmakta ve solunan hava akciğerlere nüfuz ederek çeşitli hastalıklara neden olmaktadır. Bu çalışmada, asbest maruziyeti ve akciğer hastalıklarına etkisine ilişkin bir çalışma yapılmıştır. Çalışmada çevresel ve endüstriyel asbest maruziyetinin olduğu bölge ve alanlar ele alınmış, alınması gereken önlemler ve risk gupları araştırılmıştır. Ülkemizde asbest maruziyetini azaltmaya ve yok etmeye yönelik çalışmalar arttırılmalı, gerekli bilinç sağlanmalıdır. Kadıköy Belediyesi kentsel dönüşüm faaliyetlerinin devam ettiği ilçede, eski binaların yıkımı sırasında halk sağlığını tehlikeye atabilecek asbest gibi kanserojen maddelerin temizlenmesi zorunluluğu getirmiştir (38). Çevre ve Şehircilik yapılan inceleme sonrası yıkılacak bazı binaların yalıtımlarında kanserojen riski bulunan asbeste rastlanılması sonucu dinamitle yıkımın riskli olduğu ve bu nedenle patlama yönteminin kullanılmayacağını açıklamıştır (39). Ancak, ülkemizde asbestle ilgili önlemler yeterli değildir; kentsel dönüşüm kapsamında yapılan yıkım uygulamalarının çoğunluğunda asbest ile ilgili bir çalışma yapılmamaktadır. Gerekli denetimler düzenli olarak yapılmalı bireylerin asbest ile maruziyeti en aza indirilmedir. Asbest maruziyetinin sebep olduğu sağlık sorunlarını önlemek için, çevresel maruziyetinin en aza indirilmesi için gerekli tüm önlemler alınmalıdır.
8 24-27 April 2019 Burdur/TURKEY KAYNAKÇA
1. Virta RL. Asbestos. In: Ruston VA, ed. US Geological survey, minerals commodity summary. Department of the interior, US geological survey, 2002;26-7.
2. Albin M, Magnani C, Krstev S et al. Asbestos and cancer: An overview of current trends in Europe. Environ Health Perspect 1999;107(Suppl 2):289-98.
3. McDonald JC, McDonald AD. Chrysotile, tremolite and carcinogenity. Ann Occup Hyg 1997;41:699-705. 4.Newhouse ML, Thompson H. “Mesothelioma of pleural and peritoneum following exposure to asbestos in the london area”. British Journal of Industrial Medicine, 22, 261-8, 1965.
5. Selikoff I. “Occurrence of pleural calcification among asbestos insulation workers”. Annals of the New York Academy of Science, 132(1), 351-367, 1965.
6.Metintaş M. “Kırsal Alanlarda Mineral Analizi İçin Asbest Karışımlı Toprakları Tanıma ve Örnek Alma Rehberi”. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Akciğer ve Plevra Kanserleri Uygulama ve Araştırma Merkezi, Eskişehir, Türkiye, 2-36, 2003.
7. Tezcan E. “Asbest Nedir?”. Mühendis ve Makine, 567(48), 9-12, 2007.
8.Gibson, B. “Long awaited vindication”. Architect and Specificator, July /August, 12 -13, 2004.
9. Atabey E. Türkiye’de asbest, eriyonit, kuvars ve diğer mineral tozları ve etkileri. MTA Yerbilimleri ve Kültür Serisi 2009;6:191.
10. Banduc İ, Libner L. Orta ve Doğu Avrupa ülkelerinde asbeste bağlı meslek hastalıkları. Kooperationsstelle Hamburg IFE. 2014.
11. Barış Y İ, Atabey E. Türkiye’de mesleksel ve çevresel hastalıklar. Köseleciler 1933, Bursa. Magic Digital Center, 2009:221.
12.Atabey E. Türkiye’de asbest, eriyonit, kuvars ve diğer mineral tozları ve etkileri. MTA Yerbilimleri ve Kültür Serisi 2009;6:191.
13. Atabey E. Tıbbi jeoloji. Ankara: TMMOB Jeoloji Mühendisleri Odası Yayınları: 88,2005:194
14. Gürcanlı GE. “Kentsel Dönüşüm Süreci, Yıkımlar ve Asbest Riski Üzerine”. http://gurkanemregurcanli.blogspot.com.tr/2013/07/ke ntsel-donusum-sureci-yikimlar-ve.html (17.12.2013). 15.Atabey E. Türkiye’de kil ve toprak yeme alışkanlığı (jeofajia)topraktaki organizmalar (patojenler)-pekmez toprağı ve sağlık. MTA Yerbilimleri ve Kültür Serisi-8, 2010;121s.
15. Ross M. The Geologic Occurrences and Health Hazards of Amphibole and Serpentine Asbestos. Editor: Veblen DR. Mineralogical Society of America, 279-323, Washington DC, US, Mineralogy and Geochemistry, 1981.
16. Hartgerink JD, Beniash E, Stupp SI. “Self-Assembly and mineralization of peptideamphiphile nanofibers”. Science, 294, 1684-1688, 2001.
17. Women in Europe for a Common Future (WECF). “Asbest: Küresel Ölçekte Sessiz Bir Katil”. http://www.wecf.eu/download/2013/May/asbestos_tur kish_bilgi_oezeti_asbest.pdf (20.05.2015).
18.Çevre ve Şehircilik Bakanlığı. “Asbest Çıkarılması ve Asbest İçeren Ürünleri İşleme veya Dönüştürme Projeleri”. http://www.csb.gov.tr/turkce/index.php (05.05.2016).
19. Bilir E. “Asbestli Çalışmalarda Dikkat Edilmesi Gereken Temel Kurallar”. http://www.isgeurasia.com/files/sunumlar2015/ASBES
9 20. Karakoca Y, Emri S, Cangir AK, Baris YI. Environmental pleural plaques due to asbestos and fibrous zeolite exposure in Turkey. Indoor Built Environ, 1997; 6:100-5.
21. Dogan M. Environmental pulmonary health problems related to mineral dusts: Examples from central Anatolia, Turkey. Environmental Geology, 2002;41:571-578.
22. Emri S, Demir AU. Malignant pleural mesothelioma in Turkey, 2000-2002. Lung Cancer, 2004;45 S, S17-S20.
23.Doğan M, Emri S. Environmental health problems related to mineral dust in Ankara and Eskisehir, Turkey. Yerbilimleri, 2000;22:149-61.
24. Barış YI, Bilir N, Artvinli M, et al. An epidemiological study on an Anatolian village environmentally exposed to tremolite asbestos. Br J Indust Med, 1988; 45: 838-40.
25.Selcuk ZT, Coplu L, Emri S,Kalyoncu AF, Sahin AA, Baris Yİ. Malignant pleural mesothelioma due to environmental mineral fiber exposure in Turkey. Analysis of 135 cases. Chest, 1992;102:790-6.
26. Akyürek B, Bilginer E, Hepsen N ve ark. Ankara-Elmadağ- Kalecik dolayının temel jeoloji özellikleri. Jeol Mühendisliği, 1984; 20:31-40.
27.Metintas M, Metintas S, Hillerdal G et al. Nonmalignant pleural lesions due to environmental exposure to asbestos: a field-based, cross-sectional study. Eur Respir J 2005; 26: 875–880.
28. McLoud TC, Wood BO, Carrington CB et al. Diffuse pleural thickening in an asbestos-exposed population: Prevalence and causes. Am J Roentgenol 1985;144:9-18.
29.Barış Y İ. Bu doktoru rehin alalım: Anadolu’da bir kanser araştırması Ankara: Kent Matbaası, 3rd ed. 1994. 30. Barış Y İ. İğdeliköy / Emet-Kütahya araştırması, asbest’ten sonra arsenik, Anadolu’nun bitmeyen akciğer ve karın zarı kanseri çilesi. Ankara: Bilimsel Tıp Yayınevi, 2003:72-80.
31. Barış Y İ. Asbestos and erionite related chest diseases. Ankara: Semih Ofset Matbaası, 1987.
32. Dizbay Sak S. İnsanlarda asbest patojenezi In: Atabey E (Ed). Uluslararası katılımlı t ıbbi jeoloji sempozyum kitabı. Ankara: YMGV Yayınları, 2008:31-3.
33.Barış Y İ. ‘’Anne Bana Kerpeteni Getir’’ Anadolu’nun bitmeyen akciğer ve karın zarı kanseri çilesi. 1st ed. Ankara: Bilimsel Tıp yayınevi, 2003:224.
34.Barış Yİ. Türkiye’de asbest ve eriyonit Sorunu. In: Atabey E (Ed). Uluslararası katılımlı t ıbbi jeoloji sempozyum kitabı. Ankara: YMGV Yayınları, 2008:8.
35. Suzuki Y, Yuen SR. Asbestos fibers contributing to the induction of human malignant mesothelioma. Ann N Y Acad Sci, 2002;982:160-76
36. Hume LA, Rimstidt JD. The biodurability of chrysotile asbestos. Am Mineral, 1992; 77:1125-1128
37. Dufresne A, Begin R, Churg A, Masse S. Mineral fiber content of lungs in patients with mesothelioma seeking compensation in Quabec. Am J Respir Crit Care Med, 1996; 153:711-8.
38. Kadıköy Belediyesi. “Asbestli Binalara Yıkım İzni Yok”. http://www.kadikoy.bel.tr/Haberler/asbestli-binalarayikim-izni-yok (25.10.2016).
39. Kolçak H. "Dönüşümün 2. Dalgasında Asbest Şoku".
http://www.haber7.com/yazarlar/haticekolcak/1008936-donusumun-2nci-yikim-dalgasindaasbest-soku (25.10.2016).
10 24-27 April 2019 Burdur/TURKEY
SEREBRAL PALSİ’Lİ ÇOCUKLARDA AYAK TABANI DUYU ÇALIŞMALARININ STATİK VE DİNAMİK DENGEYE KISA VADEDE ETKİSİ: VAKA ÇALIŞMASI
Short Term Effect Of Plantar Foot Sensory Intervention on Static and Dynamic Balance: Case Study
Dilara ERGEN¹, Ayşe Neriman NARİN²
¹Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon ABD, Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Bolu, Türkiye, dilaraergen.3@gmail.com
²KD. Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Yüksekokulu, Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Bolu, Türkiye, aysenarin@ibu.edu.tr
ÖZET
Giriş ve Amaç: SP(serebralpalsi)rehabilitasyonuyla ilgilenen fizyoterapistlerin dengeyi geliştirmeye bir de duyu perspektifinden bakmaları bütünsel bir terapi anlayışı için önemlidir.Çalışmamızda spastik SP’li çocuklarda ayak tabanı duyu çalışmalarının statik ve dinamik dengeye kısa vadede etkisinin incelenmesi amaçlanmıştır.
Yöntem:Veli onayıyla,demografik bilgileri alınan vakaların fonksiyonel seviyeleri(GMFC-Kaba Motor Fonksiyonel Sınıflandırma),ayakta parmak tanıma ve ayak bileği kaba pozisyonu kaydedildi.Denge statik ve dinamik değerlendirildi.Statik denge,sağ/sol tek ayak üstünde durma ve serbest duruşta gözler açık/kapalı durmayla;dinamik denge, denge tahtası üzerinde durarak yerden 5 materyal alıp sandalyeye yerleştirmeyle değerlendirildi.Dengede durma ve verilen görevi tamamlama süreleri kaydedildi.Vakaların ayak tabanına 10 dakika masaj uygulanıp,5 dakika farklı yüzeyli 3 topla duyusal girdi verildi.Sonrasında tarafımızca hazırlanan duyu pedleri çoraplarına yerleştirilerek 10 dakika merdiven inip çıkmaları istendi. Duyu çalışmalarından sonra statik ve dinamik denge değerlendirmeleri tekrarlanıp önceki sonuçlarla karşılaştırıldı.
Bulgular:9 yaşında diplejik(mental retarde)Sp’li Vaka I’in tek ayak üzerinde statik denge sonuçları ortalama %13 artış göstermiştir.9 yaşında Sağ Hemiplejik SP’li Vaka II’nin tek ayak üzerinde statik denge sonuçlarında artış gözlenmemiştir.10 yaşında DiplejikSP’li Vaka III’ün tek ayak üzerinde statik denge sonuçları ortalama %51 artış göstermiştir.Statik çift
11
ayak gözler kapalı denge sonuçları sadece Vaka I(%31) ve Vaka 3(%100 üzerinde)’te;Dinamik denge sonuçları sadece Vaka II(%33) ve Vaka III(%10) artış göstermiştir.
Sonuç:Unilateral ekstremiteye uygulanan duyusal çalışma statik denge becerisini geliştirmezken,duyusal çalışmanın bilateral ekstremitelerde uygulanması statik dengeyi geliştirmiştir.Sadece mental retardasyonu olmayan vakalarda dinamik denge gelişmiştir.Vaka örneklerimizin sonuçları, duyusal çalışmaların bilateral yapılması gerekliliğini göstermektedi.Vaka III’ün kliniği gereği fizyoterapist tarafından desteklenmesi sonuçları olumlu yönde etkilemiş olabileceğinden çalışmamızın kısıtlayıcı bir faktörüdür.İleriki çalışmalarda vaka sayısının arttırılmasını,tek tip SP vakalarının dahil edilmesini,duyu çalışması süresi/sıklığının arttırılmasını ve denge değerlendirme testlerinin çeşitlendirilmesini önermekteyiz.
Anahtar Kelimeler: Serebral Palsi, duyu, denge
1.Giriş:
Serebral palsi(SP); prenatal, natal veya postnatal dönemde gelişmekte olan beyinde herhangi bir nedenle meydana gelen lezyon sonucunda oluşan, kalıcı hareket ve postür bozuklukları ile karakterize, ilerleyici olmayan gelişimsel bir bozukluktur (1) .Primer zedelenme ilerleyici olmamakla birlikte, kas tonusu, postür bozuklukları ve hareketlerde yetersizlikleri ve genellikle duyu, kognitif, iletişim, algı, davranış bozuklukları ve nöbetlerin eşlik etmesi nedenleriyle; fonksiyonel yetersizliklerin ve özrün şiddeti ilerleyici olmaktadır.
SP ilk kez 1862’de William John Little ‘spastik rijitide’ olarak tanımlamıştır. 'serebral palsi’ terimini ise 1889’da ilk Sir William Osler kullanmıştır. Sınıflama beyindeki lezyonun yerine, tonus değişikliklerine, hareket bozukluğunun tipine ve etkilenen ekstremite sayısına göre yapılır.Spastik tip SP grubunda yer alan hemiplejik tip SP, bir vücut yarısına ait alt ve üst ekstremitenin etkilendiği tiptir. Aynı grupta yer alan diplejik tip SP ise, alt ekstremitelerin etkilendiği tiptir.
Denge, destek alanı üzerinde vücudun duruşunu muhafaza etme yeteneği olarak tanımlanabilir(2). İnsan vücudu için denge, gövdenin yerçekimi, internal ve eksternal kuvvetlerin etkisinde dizilimin korunabilmesi ve gövdeye etkiyen kuvvetler toplamının sıfırlanabilmesidir(3).Denge; statik denge ve dinamik denge olmak üzere ikiye ayrılarak da incelenebilir(4). Statik denge; vücudun dengesini belli bir yerde ya da pozisyonda sağlama yeteneği iken, dinamik denge; hareket ederken vücudun dengesini sağlama yeteneğidir.
12 24-27 April 2019 Burdur/TURKEY Ayak postürü, kinetik ve kinematiği denge açısından önemli bir yere sahiptir. Ayak tabanındaki basınç reseptörlerinde oluşan basınç farklılıkları destek yüzeyine göre gravite merkezinin vertikal pozisyonu hakkında vücudu bilgilendirir(5).
SP’li çocuklarda görülen anormal motor kontrol, primitif reflekslerin kaybolmaması, kontraktürlerin gelişmesi ve anormal duruş, denge bozukluğunu hazırlayıcı faktörlerindendir. Ayrıca bu çocuklardaki duyu-algı-motor bütünleşme sorunları da postüral kontrolü etkiyerek denge bozukluklarının oluşumuna katkıda bulunmaktadır.(6) SP’li çocuklarda ayak deformiteleri ve plantar basınç farklılıkları daha üst eklemlerde kompansasyon mekanizmalarının oluşmasına, yürüme ve denge problemlerine neden olmaktadır (7). Ayak bileği stratejisine göre daha az efor sarfettiklerinden, sağlıklı çocuklara göre ekstremitelerin protraksiyon-retraksiyonu ile gövde rotasyonlarının dengeye katkısı daha fazladır. Çoğunlukla kendilerine özel paternler kullanarak dengeyi sağlamaya çalışırlar.(5)
Hemiplejik SP’li olgularda spastisite, etkilenen tarafa ağırlık aktarma sorunları, yetersiz topuk vuruşu gibi problemlerden kaynaklanan denge problemleri, adım uzunluğunda eşitsizlik, yürüyüş parametrelerinin kalitesinde azalmalar ve asimetrik bir yürüyüş görülür (8).
Serebral palsi rehabilitasyonuyla ilgilenen fizyoterapistlerin denge sorununa bir de duyu perspektifi açısından bakmaları bütünsel bir terapi anlayışı için çok önemlidir. Bu nedenlerle, bu çalışmada, spastik tip hemiplejik ve diplejik SP’li çocuklarda ayak tabanı duyu çalışmalarının statik ve dinamik dengeye kısa vadede etkisinin incelenmesi amaçlandı.
2.Yöntem
Bu çalışmaya, Silivri Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Merkezi’ne ve örgün ilköğretime devam eden SP’li üç kız öğrenci veli onayıyla alındı. Dahil edilme kriterleri: Komutları algılayabilecek ve uygulayabilecek seviyede mental düzeyinin yeterli olması, GMFC seviyesinin bir olması,ayak tabanında his kaybının olmaması,ayakta rijit bir deformitenin olmaması. Rehberlik Araştırma Merkezi’nin hazırladığı raporlar incelenerek,çalışmaya katılan öğrencilerin mental seviyesi ve SP tipi ile ilgili bilgi edinildi.Rehabilitasyon merkezindeki tartı ve mezura kullanılarak kilo ve boy ölçümü yapıldı, beden kitle indeksleri not alındı. Demografik bilgiler kaydedildi. Fonksiyonel seviyeleri (Kaba Motor Fonksiyonel Sınıflandırma-GMFC) değerlendirildi. Çalışmaya katılan öğrenciler, sırt üstü uzanırken baş altı üçgen yastık ve diz altı silindir yastıkla desteklenerek gözleri therabandla kapatıldı. Rastgele ayak parmaklarına dokunularak, hangi parmağa dokunulduğunu söylemeleri istendi. Böylece ayakta parmak tanıma değerlendirildi Ayak bileği kaba pozisyonu kayıt edildi. Denge statik ve dinamik komponentleri ile değerlendirildi. Statik denge değerlendirilmesinde; tatami minder zeminde, aynı lokasyonda önce sağ sonra sol tek ayak üstünde durma süreleri
13 kaydedildi. Sonra, serbest duruşta gözler açık/kapalı durma süreleri kaydedildi. Dinamik denge değerlendirilmesinde, DOMYOS’un denge tahtasının önüne yarım daire çizecek şekilde beş tane labud eşit aralıklarla dizilerek düzenek kuruldu. Katılımcılar, denge tahtası üzerinde durarak yerden beş materyali teker teker alıp, ortadaki labudun arkasında yer alan mini sandalyeye yerleştirme çalışması yapıldı. Çalışmayı tamamlama süreleri ve çalışma esnasında denge tahtasıyla ayak tabanı arasındaki temas bütünlüğünün bozulup bozulmadığı gözlemlenerek not edildi. Denge değerlendirmelerinden sonra katılımcılar tekrar sırt üstü pozisyona alınarak baş altı üçgen ve diz altı silindir yastıkla desteklendi. Vakaların ayak tabanına on dakika klasik ayak masajı uygulanıp, beş dakika üç farklı yüzeyli topla(düz, tırtıklı,dilimli yüzeyler)ayak tabanının proksimalinden distaline doğru basınç uygulanarak duyusal girdi verildi. Sonrasında, tarafımızca hazırlanan duyusal pedleri çoraplarına yerleştirilerek on dakika merdiven inip çıkmaları istendi. Duyusal ped hazırlanış: İki tane klipsli buzdolabı poşetini iç içe geçirerek, içte kalan poşetin içine altı tane plastik ataç, altı tane atom parçaları oyuncakları konuldu. Bulaşık deterjanıyla buzdolabı poşetinin bir bölü üçü seviyesine kadar doldurularak poşet üçe katlandı ve koli bandı kullanılarak poşetin etrafı bantlanarak hazırlandı. Duyu çalışmalarından sonra sağ/sol tek ayak üstünde durma, gözler/açık kapalı ayakta serbest durma, denge tahtası üzerinde beş materyal yerleştirme değerlendirilmeleri tekrarlanarak önceki değerlendirmeler ile karşılaştırıldı.
3.Bulgular:
Dahil edilen 3 kız öğrencinin GMFC seviyesi 1 olup halen Rehabilitasyon programına ve Örgün eğitimlerine devam etmektedirler. Ayakbilekleri nötral pozisyona gelebiliyordu ve Gözler kapalı parmak tanımaya yanlış cevap alınmadı. 10 yaşında Diplejik(mental retarde) Sp’li Vaka I’in tek ayak üzerinde statik denge sonuçları ortalama %13 artış göstermiştir.(Tablo1) 9 yaşında Sağ Hemiplejik SP’li Vaka II’in tek ayak üzerinde statik denge sonuçlarında artış gözlenmemiştir.(Tablo2) 10 yaşında Diplejik SP’li Vaka III’ün tek ayak üzerinde statik denge sonuçları ortalama %51 artış göstermiştir(Tablo3). Statik çift ayak gözler kapalı denge sonuçları sadece Vaka I(%31) ve Vaka 3(%100 üzerinde)’te; Dinamik denge sonuçları sadece Vaka II(%33) ve Vaka III(%10) artış göstermiştir.
