Mustafa NAL1
1Afyon Kocatepe Üniversitesi, Acil Yardım ve Afet Yönetimi, Afyonkarahisar, Türkiye, mustafanal@hotmail.com
ÖZET
Bu araştırmada kapsamında, Türkiye’de sağlık sektöründe Paternalist Liderlik ile ilgili yapılan araştırmalar incelenmiştir. İncelemede, Web of Science, ULAKBİLİM, Ulusal Tez Merkezi, Google Scholar veri tabanlarında arama yapılmıştır. Araştırma sonucunda 2006- 2018 yılları arasında 15 çalışma yapıldığı tespit edilmiştir. Yapılan araştırmalar incelendiğinde genel olarak paternalist liderliğin, çalışanların organizasyon açısından faydalı olan davranış ve tutumları (örgütsel vatandaşlık, örgütsel adalet algısı, motivasyon, iş performansı vb.) üzerine olumlu etkisi olduğu, organizasyon veya çalışan açısından olumsuz (işten ayrılma, mobbing) tutum ve davranışlar üzerine ise negatif etkisi olduğu görülmüştür. Bu sonuçlara göre Türkiye’de paternalist liderliğin, sağlık çalışanları ve organizasyonları açısından etkin bir liderlik sitili olduğu söylenebilir. Yapılan araştırmaların sayısının yetersiz olduğu düşünülmektedir, bu nedenle yeni araştırmaların yapılması faydalı olacaktır.
Anahtar Kelimeler: Paternalist liderlik, Liderlik, Sağlık çalışanları.
1.GİRİŞ
Son yıllarda yöneticilerin liderlik davranışları ve bu davranışların, çalışanlar üzerine etkileri ile ilgili yapılan araştırmalar giderek artmaktadır. Son yıllarda üzerinde araştırmalar yapılan liderlik sitillerinden biri de Paternalist Liderlik’ tir.
Paternalist liderler, çalışanlarına mesleki ve kişisel yaşamlarında bir ebeveyn gibi ilgi gösterir ve onlara rehberlik eder, bunun karşılığında ise çalışanlardan saygı ve sadakat beklerler (Aycan ve ark., 2013:692). Paternalist liderlikte, liderin astlarına bir baba gibi davranması (olumsuz durumlardan koruma, ödül-ceza verme, onun adına faydalı olacağını düşündüğü konularda karar verme) söz konusudur.
115 “Paternalist liderlik, hiyerarşik ilişkiler içinde liderin bir nevi aile bireyleri gibi astlarının kişisel ve profesyonel hayatlarına rehberlik eden ve karşılığında ise astların kendisine karşı sadık olmalarını bekleyen bir yaklaşım” olarak tanımlamaktadır (Gelfand ve ark, 2007:493). “Paternalist liderlik, özel bir atmosfer içerisinde güçlü disiplin ve otorite ile birleşen, yardım severliği ve ahlaki doğruluğu kapsayan babacan tarzda bir liderlik stilidir" (Farh ve Cheng, 2000:84).
Paternalist liderlik, bir yöneticinin astlarını kendi iyiliği için baba gibi yönlendirdiği veya kontrol ettiği ve çalışanlarının profesyonel ve kişisel yaşamlarında yer aldığı bir liderlik tarzı olarak düşünülebilir (Schroeder, 2011:3).
Paternalizm, birçok ülkede tercih edilen bir liderlik modelidir, kollektivizm ve yüksek güç mesafesine sahip birçok ülkede örneğin Türkiye, Hindistan, Çin ve Meksika’da liderlik modeli olarak tercih edilmektedir (Salminen-Karlsson, 2015:410). Paternalizm bir liderlik tarzı olmanın ötesinde bir kültürel özelliği de yansıtmaktadır (Yeşiltaş, 2013:53). Yapılan araştırmalarda, Türkiye, hem kültürel bir özellik hem de liderlik tarzı olarak paternalizm çok yüksek düzeyde olduğu belirlenmiştir (Schroeder, 2011:3).
Bu araştırma, Türkiye’de sağlık üzerinde paternalist liderlik ile ilgili yapılan araştırmaların sistematik olarak analiz ederek, yapılan çalışmaların konularını ve elde edilen sonuçları incelemek amacı ile yapılmıştır.
2.YÖNTEM
Araştırma kapsamında, 2006-2018 yılları arasında Türkiye’de sağlık sektöründe Paternalist Liderlik ile ilgili yapılan araştırmalar incelenmiştir. İncelemede, Web of Science, ULAKBİLİM, Ulusal Tez Merkezi, Google Scholar veri tabanlarında arama yapılmıştır. İlgili ver tabanlarında, “Paternalist Lider, Paternalistik Liderlik, Babacan Liderlik, Paternalistic Leadership” anahtar kelimelerini aranmıştır.
Elde edilen veriler, araştırmaların yayımlandığı veri tabanı, yayımlandığı yıl, araştırmanın yapıldığı sektör, araştırmanın konusu ve elde edilen sonuçlar incelenmiştir.
3.BULGULAR
Yapılan literatür taraması sonucunda, Türkiye’de paternalist liderlik ile ilgili sağlık çalışanları üzerinde yapılan 15 akademik çalışma tespit edilmiştir. Bu çalışmaların 8’ine (lisansüstü tez çalışması) Ulusal Tez Merkezi, 3’üne Web of Science veri tabanı, 2’sine UAKBİLİM veri
116 24-27 April 2019 Burdur/TURKEY tabanı, 2’sine Google Scholar veri tabanından erişilmiştir. Yapılan araştırmaların 10’nu yalnızca sağlık çalışanları üzerinde yapılmış, 4’ü ise sağlık çalışanları ve diğer (banka, eğitim vb.) sektör çalışanları üzerinde yapılmıştır. Araştırmaların yıllara göre dağılımı incelendiğinde ise 2006 yılında 1, 2008 yılında 2, 2011 yılında 2, 2012 yılında 3, 2015 yılında 1, 2016 yılında 1, 2017 yılında 2 ve 2018 yılında 3 yayın yapıldığı görülmektedir.
Tablo 1: Paternalist liderlik ile ilgili sağlık sektöründe yapılan araştırmalar.
Yazar Araştırma Konusu Araştırma yapılan
sektör
Yayın
yılı Veri tabanı
Aslı Göncü
Liderlik ve Örgütsel Vatandaşlık Davranışları Arasındaki İlişkilerde Yer
Alan Motivasyon Süreçleri.
Sağlık ve diğer sektörler
2006 Ulusal Tez Merkezi
Gül Selin Erben ve Ayşe Begüm Güneşer
Paternalist liderlik davranışı ile etik iklim ve örgütsel bağlılık arasındaki
ilişkiyi incelemek. Sağlık ve diğer sektörler 2008 Web of Science Ayşegül Ertüreten
Çalışanların bağlı oldukları yöneticilerin liderlik tipi (transformasyonel, transaksiyonel,
otoriter ve paternalist liderlik) ile yıldırma (mobbing) arasındaki ilişki ve
yıldırma ile çalışanların örgütsel tutumları (duygusal ve mecburiyet bağlılığı, iş doyumu ve işten ayrılma
niyeti) arasındaki ilişki.
Sağlık ve diğer sektörler
2008 Ulusal Tez Merkezi
Soydan Soylu Paternalist liderliğin işyeri zorbalığı üzerine etkisi. Sağlık ve diğer sektörler 2011 Web of Science Tufan Yaman
Paternalist liderliğin, örgütsel özdeşleşme, iş performansı, işten
ayrılma niyeti üzerine etkisi.
Sağlık
sektörü 2011 Ulusal Tez Merkezi
Belma Keklik Hastane yöneticilerinin sergiledikleri liderlik türleri.
Sağlık sektörü
2012 ULAKBİLİM
Şerife Alev Uysal, Belma Keklik, Ramazan Erdem,
Rukiye Çelik
Hastane yöneticilerinin liderlik özelliklerinin, çalışanların iş üretkenlik
düzeylerine etkisi.
Sağlık
Sektörü 2012 Google Scholar
Petek Demirer Babacan liderliğin çalışanın psikolojik güçlenme düzeyine etkisi.
Sağlık Sektörü
2012 Ulusal Tez Merkezi
Süleyman Büyükyavuz Liderlik Stillerinin Çalışan Motivasyonuna Etkisi.
Sağlık Sektörü
2015 Ulusal Tez Merkezi
Zeynep Merve Akdeniz Paternalist liderlik ve örgütsel adalet algısının çalışanların mutluluğuna etkisi.
Sağlık Sektörü
2016 Ulusal Tez Merkezi
Mustafa NAL ve Mehveş Tarım
Paternalist liderliğin, iş doyumu üzerine etkisi
Sağlık Sektörü
117
Özgür Uğurluoğlu, Ece Uğurluoğlu Aldoğan, Duygu Ürek, İpek Bilgin
Demir, Yonca Özatkan
Sağlık çalışanlarının paternalist liderlik algılarını etkileyen etmenler.
Sağlık
Sektörü 2017 Google Scholar
Özgür Uğurluoğlu, Ece Uğurluoğlu Aldoğan, Meryam Turgut, Yonca
Özatkan
Paternalist liderliğin iş performansı ve işinden ayrılma niyeti üzerine etkisini
Sağlık
Sektörü 2018 Web of Science
İlknur Sayan
Algılanan liderlik tarzlarının örgütsel bağlılık ve vatandaşlığa etkisinde motivasyon seviyelerinin aracılık
rolünü
Sağlık
Sektörü 2018 Ulusal Tez Merkezi
Mustafa NAL
Sağlık Yöneticilerinin Paternalist Liderlik Davranışlarının Çalışanların İş
Doyumu Ve Örgütsel Adalet Algısı İlişkilerinin İncelenmesi
Sağlık
Sektörü 2018 Ulusal Tez Merkezi
Göncü (2006) yaptığı araştırmada, liderlik ve örgütsel vatandaşlık davranışları arasındaki ilişkilerde yer alan motivasyon süreçlerini incelemiş ve araştırma sonucunda; paternalist liderlik davranışının, örgütsel vatandaşlık davranışı ile olan ilişkisinde, güdüsel süreçler ve lidere duyulan güvenin aracılık ettiğini tespit etmiştir.
Erben ve Güneşer (2008), paternalist liderlik davranışı ile etik iklim ve örgütsel bağlılık arasındaki ilişkiyi incelemek için yaptıkları araştırma sonucunda; iyiliksever paternalist liderliğin duygusal bağlılık üzerinde orta düzeyde bir etkiye ve örgütsel bağlılık üzerinde güçlü bir etkiye sahip olduğunu, ayrıca iyiliksever ve ahlaki paternalist liderliğin etik iklim üzerine olumlu etkisi olduğunu tespit etmişlerdir.
Ertüreten (2008), çalışanların bağlı oldukları yöneticilerin liderlik tipi (transformasyonel, transaksiyonel, otoriter ve paternalist liderlik) ile yıldırma (mobbing) arasındaki ilişki ve yıldırma ile çalışanların örgütsel tutumları (duygusal ve mecburiyet bağlılığı, iş doyumu ve işten ayrılma niyeti) arasındaki ilişkiyi incelemiştir. Araştırma sonucunda, paternalist liderlik ile yıldırma arasında negatif ilişki olduğunu tespit etmiştir.
Soylu (2011), paternalist liderliğin, işyeri zorbalığı üzerine etkisini incelemek için yaptığı araştırma sonucunda; paternalist liderliğin “sadakat bekleme” boyutu ile zorbalık deneyimi arasında pozitif ilişkili olduğunu, buna karşılık “işte üst düzey bir aile üyesi gibi davranmak” ile zorbalık içeren liderlik arasında ise negatif bir ilişki olduğunu ortaya koymuştur.
Yaman (2011), paternalist liderliğin, örgütsel özdeşleşme, iş performansı, işten ayrılma niyeti üzerine etkisini incelemek için yaptığı araştırma sonucunda; paternalist liderliğin, işten ayrılma niyeti üzerine negatif, iş performansı ve örgütsel özdeşleşme üzerine ise pozitif etkisi olduğu tespit edilmiştir.
118 24-27 April 2019 Burdur/TURKEY Keklik (2012), hastane yöneticilerinin sergiledikleri liderlik türlerini incelemek için yaptığı araştırma sonucunda; işlemsel liderlik ortalaması 3,91±0,62, dönüşümcü liderlik ortalama 3,59±0,85, paternalist liderlik ortalaması 3,47±0,83, karizmatik liderlik ortalamasını ise 3,43±0,80 olarak tespit etmiştir.
Uysal ve arkadaşları (2012), hastane çalışanlarının algıladığı liderlik tipi ile iş üretkenliği arasındaki ilişkiyi incelemek için yaptıkları çalışma sonucunda; paternalist liderliğin iş üretkenliğin, arttırdığını tespit etmişlerdir.
Demirer (2012), paternalist liderliğin çalışanların psikolojik güçlenme seviyesini olumlu etkileyip etkilemediğini tespit etmek için yaptığı çalışmada; paternalist liderliğin, çalışanların psikolojik güçlenme üzerine pozitif etkisi olduğunu tespit etmiştir.
Büyükyavuz (2015), liderlik stillerinin, çalışanların motivasyonuna etkisini belirlemek için yaptığı çalışama sonucunda; paternalist liderliğin, çalışanlarını motivasyonunu arttırdığını tespit etmiştir.
Akdeniz (2016), paternalistik liderlik ve örgütsel adaletin çalışanların mutlulukları üzerine etkisini tespit etmek amacı ile yapmış olduğu çalışmada; çalışanların paternalist liderlik algısının, mutluluk düzeyi üzerine pozitif ve anlamlı etkisi olduğunu saptamıştır.
Nal ve Tarım (2017), paternalist liderliğin, çalışanların iş doyumu üzerine etkisini incelemek için sağlık çalışanları üzerinde yaptığı araştırma sonucunda; paternalist liderliğin, iş doyumu üzerinde pozitif bir etkisi olduğunu tespit etmişlerdir.
Uğurluoğlu ve arkadaşları (2017), Sağlık çalışanlarının paternalist liderlik algılarını etkileyen etmenleri tespit etmek amacı ile yaptığı araştırma sonucunda; paternalist liderliğin bazı alt boyutlarının, yaş, cinsiyet, yönetici pozisyonunda olma durumlarına göre paternalist liderlik algılarının değiştiğini tespit etmişlerdir.
Uğurluoğlu ve arkadaşları (2018), paternalist liderliğin iş performansı ve işinden ayrılma niyeti üzerine etkisini belirlemek için yaptıkları araştırma sonucunda; paternalist liderliğin iş performansı üzerine pozitif etkisi olduğunu, işten ayrılma niyeti üzerine ise negatif yönlü bir etkisi olduğunu tespit etmiştir.
Sayan (2018), algılanan liderlik tarzlarının örgütsel bağlılık ve örgütsel vatandaşlığa etkisinde motivasyonun aracılık rolünü araştırdığı çalışmada; paternalist liderlik algısının çalışanların örgütsel bağlılıklarında motivasyonun aracılık rolünün olduğu, fakat paternalist liderlik algısının örgütsel bağlılık, örgütsel vatandaşlık ve motivasyon düzeyleri üzerinde olumlu bir etkiye sahip olduğunu tespit etmiştir.
119 Nal (2018), paternalist liderlik davranışının, çalışanların iş doyumu ve örgütsel adalet algısı üzerine etkisini incelemek için yaptığı araştırma sonucunda; paternalist liderliğin, iş doyumu ve örgütsel adalet algısı üzerine pozitif etkisi olduğunu tespit etmiştir.