Yasama

İİCA’nın 6. Bölümü yasama gücünün yapısını, işleyişini ve yetkilerini belirler.

Ancak 57. madde yasamayı, yürütme ve yargı güçleri gibi, Velayet-i Emr ve İmamet-i Ümmet denetiminde olduğunu vurgular. İslami Şura Meclisi resmi mezhebe veya anayasaya aykırı düşen kanunlar koyamazken³⁵², bu meclis, anayasada belirlenen sınırlar içinde sözde her sorun için kanun koyabilir.³⁵³

İslami Şura Meclisi’nin en önemli yetkileri şöyledir:

349 Trump Withdraws U.S. From ‘One-Sided’ Iran Nuclear Deal, New York Times, Published May 9, 2018.

350 Full Transcrıpt Of Trump’s Speech Pullıng U.S. Out Of Iran Nuclear Deal, Wsb Radio, Cox Media Group, May 9, 2018.

351 http://www.bbc.com/persian/iran-45167008 (E.T.09.10.2018).

352 İİCA, a.g.e., Madde 72.

353 a.g.e., Madde 71.

- Olağan yasaların açıklanma ve yorum yetkisi İslami Şura Meclisi’n uhdesindedir.³⁵⁴

- İslami Şura Meclisi, ülkenin tüm işleri için araştırma ve soruşturma yetkisine sahiptir.³⁵⁵

- Milletlerarası sözleşmeler ve mutabakat belgeleri, İslami Şura Meclisi tarafından kabul edilmeleri gerekmektedir.³⁵⁶

-İslami Şura Meclisi’nin tasvibi ile asgari sınır değişiklikleri, sıkıyönetim ve başka geçici zaruri sınırlandırmalar yapılabilir.³⁵⁷

- Devlet tarafından borç alıp verme ile karşılıksız iç ve dış yardımlar İslami Şura Meclisi’nce onaylanmalıdır.³⁵⁸

- Her milletvekili, tüm halkın karşısında sorumludur ve iç ve dış tüm konularda görüşünü açıklayabilir.³⁵⁹

- İslami Şura Meclisi Cumhurbaşkanına veya bakanlara, kendi bakanlığının işlevi doğrultusunda soru ve gen soru sorulabilir, bakanların görevden alınması ve cumhurbaşkanına gerekli koşullarını kaybetmesine dair oyu verebilir.³⁶⁰

İslami Şura Meclisi’nin yetkileri, anayasaya göre Velayet-i Emr ve İmamet-i Ümmet denetimindedir. Bu durumda bir taraftan kuvvetler ayrılığı gerçekleşemez ve öbür taraftan Meclisin cılız yetkileri, Rehber’in istedikleri doğrultusunda yönlendirilebilir.

354 a.g.e., Madde 73.

355 a.g.e., Madde 76.

356 a.g.e., Madde 77.

357 a.g.e., Maddeler 78 ve 79.

358 a.g.e., Madde 80.

359 a.g.e., Madde 84.

360 a.g.e., Madde 89.

Anayasanın 65. ve 71. maddelerine göre yasama yalnızca İslami Şura meclisine aittir. Anayasal prosedüre göre meclisinin onayladığı kanunları Anayasa'nın 91.

maddesi uyarınca Koruma Konseyi tarafından anayasaya ve Şeriata aykırılık veya uyumsuzluk bakımından incelenir ve daha sonra sonuç meclise gönderilir. Konseyin görüşü kesin olmakla birlikte, parlamentonun ısrarı üzere, reddedilen kanun, son karar için Teşhis Konseyi’ne yönlendirilir.

Ancak İran’da İslami Şura Meclisi, tekçe yasama kaynağı değildir. İİC’de anayasanın verdiği karmaşık yetkilerden dolayı, meclise ek olarak 6 diğer kurum ve kuruluş doğrudan ya da dolayı yollardan yasama yetkisine sahip bulunmaktadır.

Yasama kaynakları istisnasız Yüksek Dini Liderin etkisi ve hatta emri altında çalışmaktadır. Bu sistemdeki meclis dışında yasama yetkisine sahip olan diğer kaynaklar şöyle sıralanmaktadır³⁶¹:

-Yüksek Dini Lider: Anayasanın Önsözü, 57³⁶² ve 107. maddelerine göre, Yüksek Dini Liderin, Veliy-i Mutlakay-i Emr olarak, talimatı, yasa hükmündedir.

Yüksek Dini Lider, her bir yasayı onaylayıp ya da reddedebilir. Yüksek Dini Liderin, yasama konusunda müdahaleleri Ayetullah Humeyni döneminde Ferman ve Ayetullah Hamaney döneminde Hükm-i Hükümeti³⁶³ olarak tanımlanmıştır.

-Anayasa Koruma Konseyi: İran Anayasa’nın temeli, Allah’ın münhasır egemenliğine ve yasama hakkına ve Allah’ın emirlerine boyun eğme ilkesi gerekliliğine³⁶⁴ , İslam dinine ve Caferi İsnaaşeri mezhebine³⁶⁵ ve Velayet-i Mutlakay-i

361 1906 Anayasası’nın 27. maddesine göre, Padişah, Ulusal Meclis ve Senato, yasama kaynakları olarak belirlenmiştir.

362 57. Madde şöyle diyor: “İran İslam Cumhuriyeti’nde egemen güçler; yasama, yürütme ve yargı gücü olup, velayet-i Emr ve imamet-i ümmet denetimindedir ve bu, kanunun gelecek maddeleri uyarınca işlev kazanır. Bu üç güç birbirinden bağımsızdır.”

363 Bu konu Ferman ve Hükm-i Hükümeti bölümünde incelenmiştir.

364 İİCA, a.g.e., Madde 2.

365 a.g.e., Madde 12.

Fakih’e³⁶⁶ dayanmaktadır.³⁶⁷ Anayasa, bu teokratik egemenliğe kavuşmak ve onu korumak için önce Velayet-i Fakih ilkesini ve sonra denetleme kaynağı olan Anayasa Koruma Konseyi’ni içermektedir. Anayasa Koruma Konseyi yasama gücünün en önemli bir unsurudur ve sadece bir inceleme kaynağı değildir. Bu konseyin 3 önemli görevi vardır.

Birinci görev olarak İran Anayasası’nın 94. maddesi uyarınca, Anayasa Koruma Konseyi’nin İslami şura Meclisi kararlarını onaylama veya onaylamama yetkisi bulunmaktadır. 96. maddeye göre ise, Milli Şura Meclisi’nce kabul edilen yasaların ve kararların İslam hükümlerine aykırı olmadığının belirlenmesi, Anayasayı Koruma Şurası fakihlerinin çoğunluğu; anayasaya aykırı olmadığının belirlenmesi ise, Anayasayı koruma Şurası’nın bütün üyelerinin çoğunluğu ile mümkün kılınmaktadır. Ayrıca, anayasanın 93. maddesi uyarınca, Koruma Konsey’i olmadan İslami Şura Meclisi yasal bir meclis durumundan çıkacaktır.

İkinci görev olarak anayasayı yorumlama görevi bu konseye verilmiştir.

Dolayısıyla anayasanın 98. maddesi uyarınca, Koruma konseyi aslında başka ülkelerdeki Anayasa Mahkemesi’nin görevlerini yerine getirmektedir.

Üçüncü görev olarak Anayasa Koruma Konseyi, anayasasının 99. maddesine göre, Uzmanlar Meclisi, Başkanlık, İslami Şura Meclisi ve tüm referandumlar ve seçimleri izler ve denetler. Ayrıca Anayasa Koruma Konseyi bu seçimlerde (referandum hariç) tüm adayların durumunu gözden geçirme ve onlara adaylık fırsatı tanıyıp tanımamakta yetkiye sahiptir. Dolayısıyla tüm Uzmanlar Meclisi, cumhurbaşkanlık ve İslami Şura Meclisi adayları, birinci girişimlerinde adaylık fırsatını kazanmak için veya

366 a.g.e., Madde 57.

367 Anayasa Koruma Konseyi 1906 monarşi rejimi anayasasından alınmıştır. İran’ın 1906 Anayasası’nın Tamamlayıcı Ekinin 2. maddesine göre ülkenin resmi dini İslam ve resmi mezhebi Caferi mezhebine karşı hiçbir yasa yapılmazken, her devrin en ünlü 5 müçtehidi, tüm meclis kararlarını yasalaşmadan önce, inceleyip, İslam dinine aykırı olmadığı taktirde, yasalaşmasına izin verecektir., Bkz., İran Meşrute Padişahlık Anayasası’nın Tamamlayıcı Eki, Madde 2.

da seçildikten sonra ikinci dönemde aday olabilmek için, Koruma Konseyi’nin istekleri ve dileklerini dikkate almaları gerekiyor. ³⁶⁸

-Mecme-i Teşhis-i Maslahat-i Nizam: Düzenin Maslahatını Teşhis Konseyi ya da kısaca Teşhis Konseyi’nin üyeleri doğrudan olarak Yüksek Dini Lider tarafından atanır. Anayasa'nın 112. maddesi uyarınca, Teşhis Konseyi’nin asıl görevi, İslami Şura Meclisi ve Koruma Konseyi'nin arasındaki uyuşmazlığı çözmektir. ³⁶⁹ Şu nedenden dolayı, Teşhis Konseyi’nin de yasama sisteminde önemli bir rolünün olduğunu gözlemlemekteyiz. Ancak yukarıdaki görevlere ek olarak, Teşhis Konseyi de kanun koyuculuk yetkisine sahiptir. Örneğin, uyuşturucu kaçakçılığına karşı Teşhis Konseyi kanun koyabilmektedir. ³⁷⁰ Konsey’in aldığı kararlar, Konsey üyeleri tarafından onaylanır, hazırlanır ve Rehberlik makamının onayına sunulur. Dolayısıyla, bu konsey anayasal bakış açısından, İslami rejimin çıkarları bağlamında bazı yasalar yapma ve bazı düzenlemeleri onaylama yetkisine sahiptir.

-Anayasanın 85. Maddesinin Komisyonu: Bu maddeye göre, gerekirse, İslami Şura meclisi Komisyonu'na özel bir yetki verebilir. Bu durumda, Komisyon, Koruma Konseyi’nin gözetiminde, Parlamento tarafından sunulan yasalarını inceler ve bir süre test etmek amacıyla onaylar ve uygular. Ancak bu durumun devamı parlamentonun tekrar onayına bağlıdır.

-Ulusal Güvenlik Yüksek Konseyi: Anayasanın 176. maddesi uyarınca, bu konsey üyeleri de doğrudan veya dolaylı olarak Yüksek Dini Lider tarafından atanmaktadır. Bu Konsey, ulusal çıkarları sağlamak, İslam Devrimi'ni savunmak, toprak bütünlüğünü korumak ve ulusal egemenliği güçlendirmek amacıyla cumhurbaşkanının

368 Örneğin Koruma Konseyi, Ekber Haşimi Refsencani, Teşhis Konseyi’nin başkanı olduğu halde ve İran İslam Cumhuriyeti’nde meclis başkanlığı ve 2 dönem cumhurbaşkanlığı yapan çok ünlü bir siyasi ismin, 11. Başkanlık Seçimlerine adaylığını onaylamadı.

369 İİCA, a.g.e., Madde 112.

370 www.maslahat.ir/index.jsp?siteid=3&fkeyid=&siteid=3&pageid=679 (E.T.09.11.2018).

başkanlığında yapılır. Konsey’in yönergeleri yalnızca liderliğin onayından sonra uygulanabilecek yasaları dönüşmektedir.

-Uzmanlar Meclisi: Anayasanın 99, 107 ve 108. maddeleri uyarınca, Uzmanlar Meclisi, Yüksek Dini Liderin seçimi veya azli için görevlidir. Ancak bu meclis bağımsız olarak kendi iç kanunlarını onaylama yetkisine sahiptir. Örneğin üyelerin sayısı ve adayların hangi koşullara tabi tutulması Uzmanlar Meclisi’nin yetkisindedir.

Ayrıca bu meclisin üyeleri, Koruma Konseyi’nin tarafından seçime katılmak için adaylık onayı almak zorundadır. Unutmayalım ki Koruma Konseyi Yüksek dini Liderin tam etkisi ve yetkisi altındadır. Dolayısıyla Uzmanlar Meclisi’nin üyeleri Yüksek Dini Liderin etkisi ve hatta emri altındadır.

-Kültürel Devrim Yüksek Konseyi: Bu konseyi 10 Aralık 1984 tarihinde Ayetullah Humeyni’nin emri ile kurulmuştur. Cumhurbaşkanı Konseye Başkanlık eder ve üyeler doğrudan Yüksek Dini Lider tarafından atanır. Kararları ancak İran Yüksek Dini Lideri tarafından reddedilebilir. Üyelerinin çoğu, Humeyni'nin halefi, Ali Hamaney tarafından atanmıştır. Bu konsey Anayasal bir konuma sahip değildir. Kültür Devrimi Yüksek Konseyi, kültürel ve yükseköğrenim konusundaki düzenlemelerin onaylamasında, geniş bir yetkiye sahipler. Ayrıca konseyin yönergeleri Koruma Konseyi tarafından incelenmemektedir.

-Yüksek Siber Konseyi: Yüksek Siber Konseyi 7 Mart 2012 tarihinde Ayetullah Hamaney’inin emri ile kurulmuştur.³⁷¹ Yürütme, yasama, yargı ve İran Radyo Televizyon Kurumu’nun başkanları Konsey’in daimî üyeleridir ve diğer üyeler doğrudan Yüksek Dini Lider tarafından atanmaktadır. Yüksek Siber Konseyi’nin kararları siber ortamla ilgilidir ve bu kararlar ancak İran Yüksek Dini Lideri tarafından reddedilebilir.

371http://farsi.khamenei.ir/message-content?id=19225 (E.T.09.12.2018).

Ayetullah Hamaney’inin emrine göre bu konseyin kararları, kanun hükmündedir. Bu konsey anayasal bir konuma sahip değildir. Örneğin 29 Nisan 2018 tarihinde Telegram sosyal ağının kullanımı, Yüksek Siber Konsey’i tarafından yasaklanmıştır. Bu tarihten öncede Facebook, Twitter, Youtube ve benzeri birçok sosyal ağ yasaklanmıştır.