3. İran’da Çocuk İdamı ve Uluslararası Hukuk
3.4. İran’da 18 Yaş Altı Çocuk İnfazları
İran Devleti 4 Nisan 1968 tarihinde UMSHS’ni hiçbir çekince kullanmadan imzalamıştır ve İran Milli Şura Meclisi 1975 yılının Mayıs ayında bu sözleşmeyi onaylamıştır. Dolayısıyla İİC hükümeti devriminden sonra, Şah devletinin devamı olarak ve ahde vefa ilkesine dayanarak, kayıtsız şartsız, UMSHS’ni uygulamalıdır.588 Bu sözleşmenin 6. maddesinin 5. fıkrasına göre yaşı on sekizden küçük olan hiçbir insana işledikleri suçlar nedeniyle ölüm cezası verilemez.589
Ayrıca, İİC, Mart 1992’de ÇHS’ni590 İslam Şura Meclisi ve Koruyucu Konsey tarafından onaylanan bir kanunla kabul etmiştir. Ancak İran yetkilileri, ÇHS’ni imzalanmış olmasına rağmen 18 yaşın altındaki suç işleyenleri İran İslami Ceza Kanunu’na göre yukarıda söylediğimiz suçlardan dolayı infaz edebilir. İran bu idamları, sözleşmenin iç ve İslam hukuku’na aykırı olduğu düşünülen durumlarda çekince hakkı talebiyle haklı kıldığını ileri sürmektedir.
İran’da 18 yaş altı çocuk infazları BM ve uluslararası örgütlerin raporlarında defalarca yansımıştır. Bu doğrultuda ilk olarak BM ve sonra uluslararası örgütlerin raporları ayrıntılı bir şekilde ele alınacaktır.
a. BM Raporlarında
BM, şu ana dek İran İslam Cumhuriyet’inde, insan haklarını incelemek üzere 3 Özel Raportör atamıştır. Bu raportörlerin raporlarında İran’da çocuk idamları da incelenmiştir:
588 Baki, Emadeddin, Yaşam Hakkı, 18 Yaşı Altı Çocukların İdamı, Tahran, İnsan Hakları Derneği Yayınevi, 2008, s. 24.
589 Bkz., Medeni ve Siyasi Haklar Uluslararası Sözleşmesi,
590 BM Genel Kurulu tarafından 20 Kasım 1989 tarihinde Çocuk Hakları Sözleşmesi onaylanmış ve 2 Eylül 1990 tarihinde de yürürlüğe girmiştir. ABD hariç olmak üzere, 197 ülkenin taraf olduğu bu sözleşme, BM ’de en fazla ülkenin onayladığı insan hakları belgesidir.
Ahmed Şahit591 Mart 2011’de İİC’nde insan haklarının durumuna ilişkin Özel Raportör olarak atamıştır. Şahit, 2011’den 2016’ya kadar Özel Raportör olarak çalışmaktaydı. Şahid’in 30 Eylül 2016 Raporu İran’da çocuk hakları durumunu şöyle belirtmiştir: “12 Ocak 2016 tarihinde, Çocuk Hakları Sözleşmesi’nin İİC tarafından uygulanmasına ilişkin incelemesi tamamlamıştır. Son gözlemlere göre komite, çocukların infazının devam etmekte olduğuna dair büyük endişelerini dile getirmiş ve hükümetin, Çocuk Hakları Sözleşme hükümlerini dikkate almadığı için, yaptıkları çekinceleri geri çekmeye çağırmıştır. Komite Ayrıca İran hükümetinden, 18 yaşın altındaki herkesi, sözleşme standartlarına uygun bir şekilde çocuk olarak tanımlamaya ve kız çocukları için cezai sorumluluk yaşını yükseltmeye ve böylece erkekler ve kızlar arasında ayrımcılık yapılmamasını istedi.”592
Asime Cihangir593 2016 yılında Özel Raportör seçildi. Ancak 11 Şubat 2018 de vefat etti. Cihangir’in Raporu İran’da çocuk hakları durumunu şöyle belirtmiştir: “2016 yılında en az 530 infaz gerçekleştirildi. 156 kişinin adı Ocak’tan bu yana tescil edildi.
Şimdiye dek, Narkotik Karşıtı Yasayı değiştirme vaadi gerçekleşmedi. İran İslami Ceza Kanunu’ndaki 2013 değişikliklerine rağmen, mahkemeler hala çocukları ölüme mahkûm etmeye ve 18 yaşına geldiklerinde onları idam etmeye devam ediyor. 2016 yılında 5 suçlu çocuk asılmıştır. Ayrıca düzinelerce çocuk infaz için bekletilmektedir.”594
Cavid Rahman595 7 Temmuz 2018’de, İİC’deki insan hakları durumu konusunda BM Özel Raportörü olarak atandı. Rahman İran Özel Raportörü olarak
591 Ahmed Shaheed, görev süreci: 2011-2016
592 Situation of human rights in the İslamic Republic of Iran, Shaheed, Ahmad, 30 September 2016., http://www.shaheedoniran.org/wp-content/uploads/2016/10/SR-REPORT-71.pdf(E.T.27.04.2019).
593 Asma Jilani Jahangir, görev süreci: 2016-2018.
594 Statement by Ms Asma Jahangir, Special Rapporteur on the Situation of Human Rights in the İslamic Republic of Iran, at the 34th Session of the Human Rights Council, Item 4 Geneva, 13 March 2016.
595 Javaid Rehman’ın, görevi devem etmektedir.
İİC’de insan haklarının durumu raporunun ikinci bölümünde şu ifadeleri kullanmıştır:
“İİC’deki çocuk suçlulara idam uygulanması, ülkenin uluslararası insan hakları yükümlülüklerini ihlal ederek on yıllardır nasıl devam ettiğini açıklamaktadır. Kızlar, 9 yaşından ve erkekler 15 yaşından küçük olduklarına rağmen ölüm cezasına çarptırılabilir. Ceza yasasındaki değişikliklere ve infazların azaltılmasına yönelik pratik çabalara rağmen, 2013’ten beri en az 33 çocuk suçlu idam edilmiştir.”596
b. Uluslararası Örgütlerin Raporlarında
İİC’deki çocuk infazlarının sayısı 1999 yılına kadar düzenli bir şekilde kayıta alınmamıştır. Alınan kayıtlara baktığımızda infazların yüzdesi 2008’den 2015 yılına dek
%300 oranında artmıştır.597 Bu 7 yılda çocukların infaz yüzdesi önemli ölçüde arttı ve daha sonra 2015’te düştü. Ancak, 2016’nın başından itibaren 160 suçlunun, on sekiz yaşını doldurmadığı için ölüm cezası infazı durduruldu.598 İran aynı zamanda çocuk suçlarına dair en çok sayıda kanun bulunduran ve yürüten bir ülkedir.599
Uluslararası İnsan Hakları Federasyonu (UİHF), Uluslararası Af Örgütü (UAÖ), İran İnsan Hakları İzleme Örgütü (İİHİÖ) ve İnsan Hakları İzleme Örgütü (İHİÖ), 1979 devriminden sonra İİC’deki yetişkin ve çocuk idamlarını kayıt almaya çalışmışlar. Bu örgütlerin en önemli yıllık raporları, 1999 yılından 2018’ dek çocuk idamları konusunda şöyle sıralanmaktadır:600
596 İran İslam Cumhuriyeti’nde İnsan Haklarının Durumu, BM, İnsan Hakları Konseyi Kırkıncı oturumu, Özel Raportör Raporu, 25 Şubat-22 Mart 2019.
597 İran İnsan Hakları, İran’da Ölüm Cezası Yıllık Raporu (2015), s. 6.
598 Https://Www.Amnesty.Org/En/Latest/News/2016/08/İran-Hanging-Of-Teenager-Shows-Brazen-Disregard-For-İnternational-Law/(E.T.27.04.2019).
599 Çocukluğun İnsan Hakları, Ortak Alternatif Rapor, Mart 2015, 39; İran İnsan Hakları, İran’da Ölüm Cezası Yıllık Raporu (2015), s. 22.
600 Bazı insan hakları aktivistlerin çalışmasına göre 1979’dan 2015’e dek 61.000 kişi İran’da farklı nedenlerden dolayı idam edilmiştir. Bu çalışmaya göre sadece 1981’den 1988’e kadar 3.200 kadın, hamile kadın ve çocuk infaz edilmiştir., Bkz., 61.000 İdam, Fettahi, Ehsan, El-Arabiyye, 30.01.2017.
UİHF’nin Nisan 2009 raporuna göre İİC’de 18 yaş altı kız ve erkek infazları, 1999- Mart 2009’a kadar aşağıdaki çizelgede aktarılmıştır.601 bu kayıtlar uluslararası insan haklarının elinde olan tek kayıt olduğu açısından büyük önem taşımaktadır:
İsim ve
601Iran, Death Penalty, A state terror policy, https://www.fidh.org/IMG/pdf/Rapport_Iran_final.pdf (E.T.01.05.2019).
Moloudzadeh 21 13 3 erkek tecavüz 4.12.2007 Kermanşah
32 Amir Houshang yemiş 71 çocuğu idam beklediğini belirtilmiştir. 1990’dan beri 11 çocuğun asıldığı ve 13’ünün de 18 yaşına kadar hapiste tutulduktan sonra idam edildiği yazılmıştır. Bu raporda İran’ın uluslararası çapında en çok çocuk idam ettiğinin altı çizilmiştir.”602
Bu örgütün 2011 raporuna göre İran’da bu yıl “içlerinde beş kadın ve bir çocuk suçlunun da yer aldığı 252 kişi infaz edilmiştir. Bu idamlar dışında, birçok infaz Meşhed kentindeki Vekilabad Cezaevinde gerçekleşmiş, ancak resmî kurumlarca kabul edilmemiş 470 infazın daha gerçekleştiğine dair tutarlı iddialar var. En az 143 suçlu
602 İran’a Çocuk Suçluları İdam Etmemeye Çağırıyor, Uluslararası Af Örgütü, Anadolu Haber Ajansı, http://www.hurriyet.com.tr/dunya/uluslararasi-af-orgutunden-irana-cagri-6787568(E.T.03.05.2019).
çocuk cezaevinde infaz edilmeyi bekliyor. Yetkililer, ölüm cezaları konusunda haber yapılmasını sınırlandırdığı için, gerçek sayının daha yüksek olduğu tahmin ediliyor.”603
Af Örgütü’nün 2012 raporuna göre İran’da bu yıl “en az 360 kişi infaz edilmiştir; gerçek sayının çok daha fazla olduğuna inanılıyor. Aralarında en az üç çocuk suçlu vardı. Bazı suçlular idam öncesi kırbaçlanmış ve ayrıca vücudlarından bazı uzuvların kesilmesi, adli ceza olarak uygulanmıştır.”604
Bu örgütün 2013 raporuna göre İran’da bu yıl “yüzlerce insan ölüm cezasına mahkûm edilmiştir. Resmi kaynaklarda 314 infaz kayıtlara geçmiştir. Resmi olmayan güvenilir kaynaklara göre ise, çoğu gizli olmak üzere, en az 230 infaz daha gerçekleştirilmiştir. Gerçek rakamlar 600’ün üstünde ve çok daha yüksek olabilir”. Bu infazların arasında çocuk infazları da yapılmış olabilmektedir.605
UAÖ’nün 2014/2015 raporuna göre İran’da bu yıl “18 yaşın altında işlenen suçlar için önceki yıllarda mahkûm edilenler de dâhil olmak üzere çocuk suçluları ölüm sırasında bekletildi ve diğerleri idam edildi.”606
Bu örgütün 2015/2016 raporuna göre İran, Irak ve Suudi Arabistan hükümetleri dünyanın başta gelen infazcıları arasında olmaya devam etti, bunların arasında İran’daki infazlarda rahatsız edici bir artış gözükmektedir. İnfaz edilenlerin bir çoğu adil olmayan yargılamalardan sonra ya da uyuşturucuyla bağlantılı suçlar gibi can kaybına sebep olmamış ya da ‘en ciddi suçlar’ eşiğini geçmemiş suçlar için ölüm cezasına mahkûm
603 Bkz., Af Örgütü’nün 2011 Raporu,
http://files.amnesty.org/air11/air_2011_full_tu.pdf(E.T.06.05.2019).
604 Bkz., Af Örgütü’nün 2012 Raporu, http://panel.stgm.org.tr/vera/app/var/files/2/0/2012-rapor.pdf(E.T.06.05.2019).
605 Bkz., Af Örgütü’nün 2013 Raporu,
https://www.amnesty.org/download/Documents/16000/pol100012013tr.pdf(E.T.06.05.2019).
606 Amnesty International Report 2014/15 – Iran,
https://www.refworld.org/docid/54f07ddf15.html(E.T.06.05.2019).
edildiklerine dair net kanıtlar olmasına rağmen, yüzlerce infaz gerçekleştirildi. Çocuk suçlular İran’da infaz edildi ve Suudi Arabistan’da da infazla karşı karşıya kaldı. 607
UAÖ’nün 26 Ocak 2016 tarihinde yayımladığı “Ölüm Kuyruğunda Büyümek:
İran’da Ölüm Cezası ve Çocuk Suçlular” başlıklı İran’a özel raporuna göre “İran son 10 yılda 73 çocuk mahkûmu, 51’ini suçun işlendiği tarihte ve 15 ila 18’ini ise 12 ila 14 yaşlarında olduğu halde idam ettiğini, ülkede 160 çocuk mahkûmun da idam sırasında beklediğini, BM Çocuk Hakları Sözleşmesi’ni pervasızca ihlal ettiğini”
kaydetmiştir.”608
Bu örgütün 2017/ 2018 raporuna göre “İran, Irak ve Suudi Arabistan çoğunlukla adil olmayan yargılamalar sonrasında yüzlerce infaz gerçekleştirerek dünya genelinde ölüm cezasını en sık kullanan ülkeler arasında olmaya devam etti.” Ayrıca bu raporun devamına göre “İran’da Uluslararası Af Örgütü suç işlendiği sırada 18 yaşın altında olan dört kişinin infazını teyit edebildi ancak diğer reşit olmayan faillerin infazları kamuoyu kampanyaları sayesinde son dakikada ertelendi. İran yetkilileri ölüm cezasına karşı barışçıl kampanyaları İslam dışı olarak tanımlamaya devam etti ve ölüm cezası karşıtı aktivistleri taciz etti ve hapse attı.”609
UAÖ’nün 29 Nisan 2019 tarihinde yayınladığı en son raporuna göre Mehdi Sohrabi610 ve (kuzeni) Emin Sedaqet, 18 yaş altı iki erkek çocuk, tecavüz suçundan Şiraz kentinin Adil Abad Cezaevi’nde 25 Nisan 2019 asılmışlar. Mevcut kanıtlar, bu iki çocuğun idam edilmeden önce kırbaçlandığını göstermektedir. İki çocuk, 15 yaşında tutuklanmış ve bilgilendirilmeden ölüme mahkûm ve sonra infaz edilmiştir. Rapora
607 Bkz., Af Örgütü’nün 2015/ 2016 Raporu,
https://www.amnesty.org/download/Documents/POL1025522016TURKISH.PDF(E.T.07.05.2019).
608 Af Örgütü, 26 Ocak 2016, Rapor Başlığı: Ölüm Hücrelerinde Büyümek: İran’da Ölüm Cezası ve Çocuk Sanıklar, https://www.amnesty.org.tr/icerik/iran-bircok-cocuk-sanigin-olume-mahkûm-edilmesi-riyakarlik(E.T.07.05.2019).
609 Bkz., Af Örgütü’nün 2017/ 2018 Raporu,
https://www.amnesty.org/download/Documents/POL1067002018TURKISH.PDF(E.T.07.05.2019).
610 Bu çocuğun zihinsel sakatlık geçmişine dair bazı belgeler mevcuttur.
göre, bu iki çocuğa mahkeme hükmünü, infazdan kısa bir süre önce bildirmişler.
Raporda ayrıca, 18 yaşın altındaki bu iki çocuğun ailelerinin ve avukatlarının infaz uygulamasından habersiz oldukları belirtiliyor.611
Ayrıca İİHİÖ’nün 2013 raporunda idamlar ve çocuk infazları şöyle açıklanmaktadır: “2013 yılında İran'da en az 687 kişi idam edildi. Bu rakam 2012 yılına göre yüzde 16 arttı. Resmi İran kaynakları tarafından 388 infaz (%56) onaylandı. Halka açık 59 infaz gerçekleştirildi. İdam edilenlerin en az üçü 18 yaşın altındaki gençlerdi.
Ayrıca 21 farklı cezaevinde en az 299 infaz açık gizlicesine yapıldı ve resmi haberlerde hiç ilan edilmedi.”612
Bu örgütün 2014 raporunda idamlar ve çocuk infazlarını şöyle açıklamaktadır:
“2014 yılında İran'da 753 kişi idam edildi. 2013 yılına göre idamlarda %10 artış gözlenmektedir. İran'ın resmi kaynakları tarafından yürütülen 291 infaz vakası doğrulandı. Halk arasında 53 infaz gerçekleştirildi. İdam edilenler arasında en az 15 suçlu çocuk vardı.” 613
İİHİÖ’nün 2015 raporunda idamları ve çocuk infazlarını şöyle açıklamaktadır:
“2015 yılında İran'da 969 kişi idam edildi. Dolayısıyla geçen yıla göre %29 bir artış gözlemlenmektedir. İran’daki resmi kaynaklar 373 ölüm cezasını açıkladı. Resmi kaynaklar tarafından etnik bölgelerde infazların %95'i açıklanmamıştır. 57 infaz halka açık yerlerde gerçekleşmiştir. En az 3 kişi 18 yaşın altındayken işlediği suçlardan dolayı idam edilmiştir.614
611 İki Çocuk Kırpaç Cezasından Sonra Şiraz’da Asıldı, Mikrofonnews Haber Ajansı, 04.03.2019.
612 İran İnsan Hakları İzleme Örgütü, İran’ın 2013 İdam Raporu, https://iranhr.net/fa/reports/3/
(E.T.08.05.2019).
613 İran İnsan Hakları İzleme Örgütü, İran’ın 2014 İdam Raporu, https://iranhr.net/fa/reports/4/(E.T.08.05.2019).
614 İran İnsan Hakları İzleme Örgütü, İran’ın 2015 İdam Raporu, https://iranhr.net/fa/reports/17/(E.T.08.05.2019).
Bu örgütün 2016, raporunda idamlar ve çocuk infazlarını şöyle açıklamaktadır:
“2016 yılında 530 kişi idam edildi (2015 yılına göre %45 bir azalma gözlemlenmektedir). Resmi kaynaklar tarafından sadece 232 infaz (%44) onaylanmıştır.
En az 5 kişi 18 yaşın altındayken işlediği suçlardan dolayı idam edilmiştir.” 615
İİHİÖ’nün 2017, raporunda idamlar ve çocuk infazlarını şöyle açıklamaktadır:
“2017 yılında toplam 517 kişi idam edildi. 111 infaz (%21) resmi kaynaklar tarafından açıklandı. Kamuya açık yerlerde 31 infaz gerçekleştirildi. En az 5 kişi 18 yaşın altındayken işlediği suçlardan dolayı idam edilmiştir.”616
En son bu örgütün 2018 raporunda idamları ve çocuk infazlarını şöyle açıklamaktadır: “2018'de en az 273 kişi infaz edildi ve bu rakam 2017'ye kıyasla
%48'lik bir düşüş gösterdi. Resmi kaynaklar tarafından sadece 93 infaz (%34) açıklandı.
2017 yılında infazların sadece %21'i resmi kaynaklar tarafından ilan edilmişti. En az 6 kişi 18 yaşın altındayken işlediği suçlardan dolayı idam edilmiştir.”617
İHİÖ, İran’da 2014 yılında, çocuk idamları konusunda şu raporu yayınlamıştır:
“Resmi olmayan kaynaklara göre, en az sekiz kişi 18 yaş altındayken işledikleri tecavüz ve cinayet suçlarından dolayı infaz edilmişler. Ayrıca düzinelerce çocuk suçlunun ölüm cezası ve infaz riski altında kaldığı bildirildi.”618
Bu örgüt, İran’da 2015 yılında, çocuk idamları konusunda şu raporu yayınlamıştır: “Resmi olmayan kaynaklara göre, 2015 yılında idam edilen en az dört mahkûm, 18 yaşın altında işledikleri cinayet ve tecavüz suçlardan dolayı idam
615 İran İnsan Hakları İzleme Örgütü İran’ın 2016 İdam Raporu, https://iranhr.net/fa/reports/18/(E.T.08.05.2019).
616 İran İnsan Hakları İzleme Örgütü, İran’ın 2017 İdam Raporu, https://iranhr.net/fa/articles/3258/
(E.T.08.05.2019).
617 İran İnsan Hakları İzleme Örgütü, İran’ın 2018 İdam Raporu, https://iranhr.net/fa/articles/3666(E.T.08.05.2019).
618 Human Rights watch Reports, World Report 2015: Iran Events of 2014, https://www.hrw.org/world-report/2015/country-chapters/iran(E.T.09.05.2019).
edilmişler. Şu an Saman Nesim ve Salar Şadizadi de dâhil olmak üzere, düzinelerce çocuk suçlunun ölüm cezası ve infaz riski altında kaldığı bildirildi.”619
İHİÖ, İran’da 2016 yılında, çocuk idamları konusunda şu raporu yayınlamıştır:
“İran’da 2016 yılında çocukların idamı devam etti. 18 Temmuz'da 17 yaşındayken (cinsel bir ilişki suçundan) tutuklanan Hasan Afşarı asılmıştır. Şu an, 18 yaşın altındayken işledikleri suçlardan dolayı ölüme çarpıtılan 49 mahkûm, ölüm sırasında beklemektedir. Ayrıca Mart ayında BM Çocuk Hakları Komitesi, kırbaçlamanın, belirli suçlardan mahkûm olan kız ve erkek çocuklar için hala yasal bir ceza olduğunu belirtilmiştir. Komite, lezbiyen, eşcinsel, biseksüel, transseksüel ve interseks çocukların
“tedavi” için, elektrik şokuna maruz kaldıklarını bildirdi.”620
Bu örgüt, İran’da 2017 yılında, çocuk idamları konusunda şu raporu yayınlamıştır: “İran yargısı özellikle uyuşturucu suçları nedeniyle, bireyleri yüksek oranda idam etmeye devam etti. İnsan hakları grupları, 2017 yılında İran’ın 27 Kasım’a dek çocukken işledikleri iddia edilen suçlardan dolayı 5 kişi de dâhil olmak üzere en az 476 kişiyi idam etmiştir.”621
En son İHİÖ, İran’da 2018 yılında, çocuk idamları konusunda şu raporu yayınlamıştır: “İran yargısı en az beş suçlu kişiyi, çocuk olduklarına rağmen idam etti.
İran’ın 2013’te yürürlüğe giren ceza kanunu uyarınca, hakimler Kısâst’an dolayı ölüm hükümleri verebilir.”622
619 Human Rights watch Reports, World Report 2016: Iran Events of 2015, https://www.hrw.org/world-report/2016/country-chapters/iran(E.T.09.05.2019).
620 Human Rights watch Reports, World Report 2017: Iran Events of 2016, https://www.hrw.org/world-report/2017/country-chapters/iran(E.T.09.05.2019).
621 Human Rights watch Reports, World Report 2018: Iran Events of 2017, https://www.hrw.org/world-report/2018/country-chapters/iran(E.T.09.05.2019).
622 Human Rights Watch Reports, World Report 2019: Iran Events of 2018, https://www.hrw.org/world-report/2019/country-chapters/iran(E.T.09.05.2019).