2.1.2.1. Herkes Tarafından Yapılabilecek Geçici Yakalama
Kural olarak suç iúleyenleri yakalamak ve adli mercilere teslim etmek kolluk kuvvetlerinin görevidir. Ancak, Kanun bazı durumlarda herkese yani resmi sıfatı bulunmayan vatandaúlara da suç iúleyenleri yakalama ve kolluk kuvvetlerine teslim etme yetkisi vermiútir. Bu durumda kolluk kuvvetlerinin de evleviyetle yakalama yetkisi vardır.89
87
Özbek Veli Özer, a.g.e. 2005, s.315
88 Ocak Ümit, “ønsan Hakları Açısından Ceza Muhakemesinde Kiúi Özgürlü÷ünü Sınırlayan Koruma Tedbirleri”, Yüksek Lisans Tezi, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2006, s.29
89
Parlar Ali – Hatipo÷lu Muzaffer, “5271 Sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu Yorumu”, Yayın Matbaacılık, Ankara, 2008, s.411
CMK’nın 90. maddesinin 1. fıkrası ile herkesin yakalama yapabilece÷i haller düzenlenmiútir. Buna göre aúa÷ıda belirtilen hallerde herkes tarafından geçici olarak yakalama yapılabilir:
a) kiúiye suçu iúlerken rastlanması,
b) suçüstü bir fiilden dolayı izlenen kiúinin kaçma olasılı÷ının bulunması veya hemen kimli÷ini belirleme olana÷ının bulunmaması.
CMK’nın 2. maddesinin 1. fıkrasının (j) bendinde suçüstünün tanımı yapılmıútır. Buna göre suçüstü; iúlenmekte olan suçu, henüz iúlenmiú olan fiil ile fiilin iúlenmesinden hemen sonra kolluk, suçtan zarar gören veya baúkaları tarafından takip edilerek yakalanan kiúinin iúledi÷i suçu, fiilin pek az önce iúlendi÷ini gösteren eúya veya delille yakalanan kimsenin iúledi÷i suçu ifade eder.
Görüldü÷ü üzere CMK herkes tarafından yapılabilen yakalama yetkisini sadece iúlenmekte olan suç ile sınırlamamıútır. Kanuna göre; suçu iúlerken veya iúledikten hemen sonra yakalanamayan failin de izlenerek yakalanması mümkündür. Ancak failin izlenmesi suçun iúlenmesi ile birlikte baúlamalıdır aksi halde suçun iúlenmesinden saatler sonra suçun iúlendi÷ini gören birisinin ihbarı ile yapılan izleme bu kapsamda de÷ildir, yine izleyenin mutlaka suçun iúlendi÷ini gören kiúi olması gerekmeyip, önemli olan izlemenin suçun iúlenmesiyle birlikte baúlamıú olmasıdır.90
Herkes tarafından yapılabilecek yakalama yetkisinin úartlarından biri de; suçüstü bir fiilden dolayı izlenen failin kaçma olasılı÷ının bulunması veya failin hemen kimli÷ini belirleme imkanının bulunmamasıdır. Failin kaçma olasılı÷ının bulundu÷unu gösteren somut olguların bulunması herkes tarafından yakalamanın yapılabilmesi için gerekli olup, failin kaçma olasılı÷ının tahmine dayalı olması yeterli de÷ildir. Yine failin kimli÷inin belirlenememesi suçüstü halinde izlenen kiúinin kimli÷ini söylemekten kaçınması halinde de herkes tarafından yakalama yapılabilir.91
90
Centel – Zafer, a.g.e., s.331 91
Herkesin yakalama yetkisine sahip oldu÷u durumlarda yakalama yapan kiúiler, yakalanan úahsın kaçmasını engelleyecek ölçüde zor kullanma yetkisine sahiptirler. Bu kapsamda makul derecede yakalanan úahsa yönelik cebir kullanılabilir ise de, silah kullanılamaz.92
Yukarıda belirtilen úartların bulunması durumunda herkes tarafından yapılabilen yakalama halinde yakalanan úahıs yakalama yapanlar tarafından kolluk kuvvetlerine teslim edilir. Yakalanan úahsı, yakalayan kiúilerden teslim alan kolluk kuvvetleri yakalayan ve yakalanan úahısların kimlikleri ile yakalama nedenini bir tutanak ile tespit eder.93
2.1.2.2. Kolluk Görevlileri Tarafından Yapılan Yakalama
Kolluk görevlileri de herkesin yakalama yetkisine sahip oldu÷u durumlarda yakalama yetkisine sahiptirler. Ayrıca CMK’nın 90. maddesinin 2. fıkrasında sadece kolluk görevlilerine tanınan yakalama yetkisi düzenlenmiútir. Bu haller:
a) Tutuklama kararı verilmesini veya yakalama emri düzenlenmesini gerektiren hal; CMK’nın 100 ve devamı maddelerinde tutuklama kararı verilmesini gerektiren haller düzenlenmiútir. Buna göre, ileride ayrıntılı olarak açıklanaca÷ı üzere kuvvetli suç úüphesini gösteren olguların varlı÷ı ve bir tutuklama nedeninin bulunması halinde úüpheli veya sanık hakkında tutuklama kararı verilebilir. Yakalama emrinin úartları ise; CMK’nın 98. maddesinde düzenlenmiútir. Bu halde de, düzenlenen yakalama emrinin yakalama emri düzenlenmesini gerektiren úartların gerçekleúip gerçekleúmedi÷ini kolluk görevlileri de÷erlendirecektir. Bu úartların varlı÷ı halinde kolluk görevlileri faili yakalama yetkisine sahiptirler. Yakalanan kiúi hakkında yakalama emri zaten düzenlenmiúse bu takdirde yakalama CMK’nın 98. maddesine göre yapılacaktır.94
b) Gecikmede tehlike bulunması; yakalama yapabilmek için mahkeme kararının beklenmesi halinde yakalama ile gerçekleúmesi beklenen amaç tehlikeye düúecek ise, gecikmede tehlike var demektir.
92 Kunter Nurullah – Yenisey Feridun – Nuho÷lu Ayúe, “Muhakeme Hukuku Dalı Olarak Ceza Muhakemesi Hukuku”, Arıkan Yayıncılık, 14. Bası,østanbul, 2006, 51.4
93
Malkoç – Yüksektepe, a.g.e., s.442 94 Parlar – Hatipo÷lu, a.g.e., s.412
Yakalama ve Gözaltına Alma Yönetmeli÷inin 4. maddesine göre;
“gecikmesinde sakınca bulunan hal, derhal iúlem yapılmadı÷ı takdirde suçun iz, eser, emare ve delillerinin kaybolması veya úüphelinin kaçması veya kimli÷inin saptanamaması ihtimalinin ortaya çıkması”úeklinde tanımlanmıútır.
Kolluk görevlisi gecikmesinde sakınca bulunan hali takdir ederken somut olayın durumuna göre, kendi takdiriyle yakalamanın sonucunun tehlikeye girip girmedi÷ini de÷erlendirip, yakalama amacının tehlikeye girmesi ihtimali varsa yakalama yoluna baúvurmalıdır.95
c) Cumhuriyet Savcısına veya kolluk amirlerine derhal baúvurma olana÷ı bulunmaması; kolluk görevlileri Cumhuriyet Savcısına veya kolluk amirlerine derhal baúvurma olana÷ına sahip oldukları durumlarda, yakalama yoluna gitmeyip mevcut durumu Cumhuriyet Savcısı veya kolluk amirine iletmekle yetinmelidirler.96
2.1.2.3 ùikayete Ba÷lı Suçlarda Yakalama
Soruúturulması ve kovuúturulması úikayete ba÷lı olan suçlarda úikayet koúulunun gerçekleúmemesi halinde yakalama yapılamaz. (CMK 90/3) Bu úart kolluk tarafından yapılabilen yakalama bakımından arandı÷ı gibi herkes tarafından yapılabilen yakalama halinde de aranacaktır. Suçun soruúturması veya kovuúturması úikayete tabi olmakla birlikte, çocuklara, beden veya akıl hastalı÷ı, malullük veya güçsüzlükleri nedeniyle kendilerini idareden aciz bulunanlara karúı iúlenen suçlarda kiúinin yakalanması úikayete ba÷lı de÷ildir. Ancak kanunumuz bunun için suçüstü halinin varlı÷ını aramıútır. Suçüstü hali yoksa bu kiúilere karúı iúlenen suçlarda suçtan zarar gören kiúinin úikayetiyle yakalama yapılabilmesi mümkündür.97 ùikayete ba÷lı olan suçlarda, CMK’nın 90/3. maddesi uyarınca úikayet hakkı kullanılmadan úüpheli yakalanmıú olursa, úikayet hakkına sahip olan kiúi veya birden fazla ise bu kiúilerden birine úüphelinin yakalandı÷ı bildirilir (CMK m.96).
95
Centel – Zafer, a.g.e., s.333 96
A.e., s.333
97 Öztürk – Tezcan – Erdem – Sırma – Saygılar – Alan, s.391, Bu hükmün suçtan haberi olmadı÷ı için úikayete yetkili olna kiúinin úikayet hakkını kullanamaması durumunda uygulama alanı bulaca÷ı görüúü için bkz. Soyaslan, Yakalama, s.665.