Gözaltı Tedbirinin Sona Ermesi

Gözaltı tedbiri; gözaltı süresinin dolması, gözaltına alınmasını gerektirecek sebebin ortadan kalkması sonucu Cumhuriyet Savcısının serbest bırakma emriyle veya gözaltına alınan kiúinin sulh ceza hakiminin önüne çıkarılmasıyla sona erer. 152

YGøY’nin 17.maddesine göre; “Yakalanan kiúi, gözaltına alınmasını

gerektirecek bir nedenin tespit edilememesi veya yakalama sebebinin ortadan kalkması halinde Cumhuriyet Savcısının emri ile kolluk kuvvetice derhal salıverilir.”

Buna göre Cumhuriyet Savcısı CMK’nın 91/2. maddesinde sayılan gözaltına alma úartlarının mevcut olmadı÷ı veya sona erdi÷i kanaatine varırsa úüpheliyi serbest bırakabilir.

Yakalama ve gözaltına alma iúlemine ve gözaltı süresinin uzatılmasına iliúkin Cumhuriyet Savcısının yazılı emrine karúı, sulh ceza hakimine yapılan baúvuru üzerine verilen serbest bırakma kararı derhal uygulanır.(YGøY 17) Burada yakalama ve gözaltına alma iúlemine karúı harekete geçirilen denetim mekanizması sonucu, sulh ceza hakiminin verece÷i serbest bırakma kararı üzerine úüphelinin salıverilmesi durumu söz konusudur. Bu durumda sulh ceza hakimi, CMK 91/4. maddesi gere÷ince yakalanan kiúinin derhal soruúturma evrakı ile birlikte Cumhuriyet Savcılı÷ında hazır bulundurulmasına da karar verebilir.

151

Özbek, a.g.e 2005, s.331; Hakeri – Ünver, a.g.e 2010, s.343 152

Di÷er bir ihtimalde gözaltı süresinin dolmasıdır. CMK 91/3. maddesinde belirlenen gözaltı sürelerinin dolması halinde úüpheli otomatik olarak serbest bırakılır.153

ùayet gözaltına alınan kiúi CMK’nın 91/3. maddesinde belirtilen sürelerin sonunda bırakılmazsa; CMK 91/6. maddesi uyarınca; en geç bu süreler sonunda sulh ceza hakimi önüne çıkarılıp sorguya çekilir. Sorguda müdafii de hazır bulunur. Cumhuriyet Savcısı, úüphelinin sadece sorguya çekilmesini talep edebilece÷i gibi, sorgu sonunda tutuklamaya karar verilmesini de sulh ceza hakiminden isteyebilir.154

CMK 91/6 uyarınca burada zorunlu müdafilik durumu bulunmaktadır. Çünkü CMK bulunabilir de÷il, sorguda müdafii hazır bulunur diyerek, emredici bir düzenleme ortaya koymuútur ve bu kuralın bir istisnası da yoktur. Müdafii olmadan sorgu yapılması kanuna aykırıdır ve bu úekilde elde edilen deliller de kanuna aykırı elde edilen yasak delillerdendir ve ceza muhakemesinde kullanılamaz.(CMK 217/2)155

CMK’nın 91/5. maddesi ve YGøY’nin 18. maddesine göre; “Gözaltı

süresinin dolması veya sulh ceza hakiminin kararı üzerine serbest bırakılan kiúi hakkında yakalamaya neden olan fiille ilgili yeni ve yeterli delil elde edilmedikçe ve Cumhuriyet Savcısının kararı olmadıkça bir daha aynı nedenle yakalama iúlemi uygulanamaz.” Bu hükmün konulma amacı; gözaltı süresinin kısalı÷ı öne sürülerek kiúilerin tekrar tekrar gözaltına alınarak, gözaltı sürelerine iliúkin kuralların ardından dolanılmasının önüne geçilmek istenmesidir.156 ùüphelinin aynı soruúturma kapsamında yeniden yakalanabilmesi ve gözaltına alınabilmesi için iki úartın birlikte gerçekleúmesi gerekmektedir. ølk olarak, yeni ve yeterli delil elde edilmiú olmalıdır. økinci olarak ise; Cumhuriyet Savcısının kararı bulunmalıdır. Burada bahsedilen yeterli delil kavramı, kamu davasının açılması için aranan yeterli delil olmayıp yeniden yakalama yapılması için gerekli olan delildir.157 Bu úekilde artık kolluk kuvvetlerinin kendili÷inden aynı fiilden dolayı ikinci bir yakalama yaparak,

153 _{Kunter – Yenisey – Nuho÷lu, a.g.e., s.842-843} 154

Centel – Zafer, a.g.e., s.340 155

Öztürk – Erdem, a.g.e., s.503 156

Parlar – Hatipo÷lu, a.g.e., s.418; Bıçak, a.g.e., s.496

Cumhuriyet Savcısı veya hakim tarafından serbest bırakılan kiúileri tekrar yakalayarak yetkisini kötüye kullanmasının önüne geçilmek istenmiútir.158

Son olarak; gözaltına alma koruma tedbiri kiúi hürriyetini ba÷layıcı bir koruma tedbiri oldu÷u için, gözaltına alınan kiúinin gözaltında bulunduruldu÷u sürenin hükmolunan hapis cezasından mahsup edilmesi gerekmektedir. Nitekim TCK’nın mahsup baúlıklı 63. maddesinde de; “hüküm kesinleúmeden önce

gerçekleúen ve úahsi hürriyeti sınırlama sonucunu do÷uran bütün haller nedeniyle geçirilmiú süreler, hükmolunan hapis cezasından indirilir.” hükmü gere÷ince de

gözaltında geçirilen sürelerin hükmolunan cezadan mahsup edilece÷i düzenlenmiútir. TCK’nın 63. maddesinde belirtilen úahsi hürriyeti sınırlama do÷uran bütün haller kavramına sadece gözaltına alma de÷il; tutuklama, yakalama, gözetim altında bulundurulma, adli tıp müúahedesinde bulundurulma, güvenlik kuvvetlerince götürülürken yolda geçen süre ve bunlar gibi hürriyetin sınırlandırıldı÷ı tüm halleri kapsamaktadır. Sanık ne zaman serbest hareket etme yetene÷inden yetkili mercii kararıyla yoksun bırakılmıúsa, yani bu yetene÷i sınırlanmıúsa, o durum mahsup için bir sebeptir.159

158

Hakeri – Ünver, a.g.e 2010, s.345 159

Yaúar Osman – Gökcan Hasan Tahsin – Artuç Mustafa,“Yorumlu Uygulamalı Türk Ceza Kanunu” Adalet Yayınevi, Ankara 2010, Cilt 2, s.2151

BÖLÜM III TUTUKLAMA 3.1 GENEL OLARAK

3.1.1. Kavram

Anayasa’da, 5271 sayılı CMK’da ve uluslararası hukuk metinlerinde tutuklamanın tanımı yapılmamıú, bu metinlerde tutuklamaya iliúkin genel esaslar ve olması gereken hususlar belirtilmiú ancak tutuklamanın tanımı ö÷retiye bırakılmıútır.

Sözlük anlamı olarak tutuklama; “yasada gösterilen koúullar gere÷ince ve hakimin yazılı buyru÷u ile sanı÷ı tutukevine kapatıp geçici olarak özgürlü÷ünü kaldırma” olarak tanımlanmıútır.160

Birleúmiú Milletler ønsan Hakları Evrensel Beyannamesi, “kimse keyfi olarak tutulamaz, alıkonulamaz veya sürülemez” demekle yetinmiú, beyannamede kanuna aykırı tutuklama yapılamayaca÷ı vurgulanmıútır.161

AøHS’nin 5. maddesinde; “her ferdin hürriyete ve güvenli÷e hakkı vardır” denildikten sonra, kanuni usuller dıúında hiç kimsenin hürriyetinden mahrum edilemeyece÷i düzenlenmiútir.

Yargıtay Ceza Genel Kurulunun 2004/8-30 Esas, 2004/49 sayılı kararında “tutuklama, ceza yargılamasının güvenli yürümesini ve amacına eriúmesini sa÷lamaya yönelik ve yargılama hukuku açısından zorunlu hallerde hakimin verdi÷i karara dayanan bir önlemdir. Yargılamadaki amaca göre önleyici bir koruma önlemi

160 _{http://tdkterim.gov.tr/bts/?kategori=verilst&kelime=tutuklama&ayn=tam(eriúim tarihi:} 10.06.2011)

161

Özbek Veli Özer, “Ceza Muhakemesi Hukuku”, Seçkin Yayınevi, Ankara, 2006, s.179-183; Reiso÷lu Safa “Uluslararası Boyutlarıyla ønsan Hakları”, Beta Yayınevi, østanbul, 2001, s.96-102

oldu÷u kadar kiúi özgürlü÷ünü kısıtlayan bir içerik de taúımaktadır.” úeklinde belirtilmiútir.162

Ö÷retide de tutuklamanın birçok tanımı yapılmıútır.

Kunter – Yenisey – Nuho÷lu’na göre tutuklama; “muhakeme hukuku açısından zorunlu hallerde hakimin verdi÷i karara dayanılarak henüz bir yargı ile hürriyeti kaldırıcı cezaya mahkum olmadan bir sanı÷ın kiúi hürriyetinin kaldırılması, di÷er deyiúle tutuk durumuna sokulmasıdır.”163

Centel – Zafer’e göre tutuklama; “suçlu oldu÷u konusunda henüz kesin hüküm bulunmayan, ancak suç iúledi÷i úüphesi kuvvetli olan kiúinin özgürlü÷ünün hakim kararıyla geçici olarak kaldırılmasıdır.”164

Yurtcan’a göre tutuklama; “bir yargıç kararıyla Anayasa’da ve yasada belirtilen koúulların gerçekleúmesiyle, bir kiúinin henüz suçlulu÷u hakkında kesin karar verilmeden önce özgürlü÷ünün kaldırılmasıdır.165

Kantar’a göre tutuklama; “ülkedeki ceza kovuúturmasının amacı açısından sanı÷ın hükümden önce özgürlü÷ünün kısıtlanmasıdır.”166

Öztürk’e göre; “úüpheli veya sanı÷ın kiúi hürriyetinin hakim kararıyla sınırlandırılarak tutukevi adı verilen yere konulmasıdır.”167

Malkoç – Yüksektepe’ye göre tutuklama; “ceza olmayıp delillerin karartılması, úüpheli veya sanı÷ın kaçmasını önlemek üzere zorunlu nedenle uygulanabilen bir önlemdir ve zorunlulu÷un gerektirdi÷i ölçüde kullanılmalıdır.”168

Özbek’e göre; “kuvvetli suç úüphesinin varlı÷ını gösteren olguların ve bir tutuklama nedeninin bulunması halinde, úüpheli veya sanı÷ın özgürlü÷ünün hakim kararıyla sınırlandırılarak tutukevi denilen yere konulmasıdır.”169

162

Yargıtay Ceza Genel Kurulu, 2004/8-30 Esas, 2004/49 Karar sayılı kararı 163

Kunter – Yenisey – Nuho÷lu, a.g.e., s.774 164

Centel – Zafer, a.g.e., s.326

165 _{Yurtcan Erdener, “CMK ùerhi”, 4. Basım, Beta Yayıncılık, østanbul, 2008, s.243} 166

Kantar Baha,”Ceza Muhakemeleri Usulü”, Ankara, 1957, s.114 167

Öztürk – Erdem, a.g.e., s.506 168

Soyaslan’a göre;’’tutuklama,istisnai bir koruma tedbiri olup koruma tedbirlerinin içinde en a÷ır olanıdır ve tutuklanan kiúi özgürlü÷ünü kaybetmektedir.’’170

Ö÷retide yapılan tüm tanımlar birlikte de÷erlendirildi÷inde tutuklamada ortak olan husus; suçlulu÷u hakkında somut olgulara dayalı kuvvetli úüphe bulunan úüpheli veya sanı÷ın özgürlü÷ünün yasalarda öngörülen koúullar altında, hakim kararıyla geçici olarak kaldırılmasıdır.

3.1.2. Tutuklamanın Niteli÷i Ve Amacı